---

[i]

EACHDRAIDH NA H-ALBA, ANNS A’ BHEIL GEARR-IOMRADH AIR NA NITHIBH IS CUDTHROMAICH’ A THACHAIR ’S AN RIOGHACHD, O NA CEUD LINNIBH, GU MEADHON AN NAOIDHEAMH LINN DEUG.

LE AONGHAS MAC COINNICH.

GLASCHO:
G. MAC-NA-CEARDADH, 62 SRAID EARRAGHAIDHEIL,
OBAN, S. MUILLEIR; INBHIRNIS, I. NOBLE.

---

[iii]

AN ROIMH-RADH.

CHA b’ ann air son dhaoine fòghluimt’ a sgriobhadh an Eachdraidh a leanas, ach air son dhaoine neo-fhòghluimte. Cha ’n ’eil an t-ùghdar a’ gabhail air, aon chuid comasan neo-àbhaisteach àrd, no eòlas neo-àbhaisteach farsuing, a thoirt a dh’ ionnsuidh na h-oibre. Agus mar sin, cha ruig an leughadair fòghluimte leas a ghealltuinn dha féin gu ’m faigh e mòran innte nach ’eil ri ’fhaotainn ’an Eachdraidhibh Beurla na rioghachd, nach ’eil tearc ’an àireamh. Ach cha ruigear a leas, air a shon sin, leth-sgeul sam bith a ghabhail air son na h-oidhirp so a thoirt air luchd labhairt ar cànain a shoilleireachadh ’an eòlas air nithibh a bha, mar a dh’ fheumas sgriobhadairean Beurl’ a dheanamh, aig nach’eil rùm air fhàgail gu sgriobhadh mu ni sam bith air nach deachaidh mòran a sgriobhadh cheana. ’S i so a’ cheud oidhirp a thugadh air Eachdraidh Alb’ o thoiseach gu deireadh a chur a mach ’an seana chànain na dùthcha. Agus mar sin, ged a bhiodh mì-fhoirfeachd timchioll oirre, mar gu bheil, ’s còir giùlan ni’s suairce le sin na dheantadh le mearachdaibh an luchd seanchais a thig ’n ar déigh.

Bha trì nithe àraidh air an cumail ’s an amharc ann an sgriobhadh na h-Eachdraidh so, a bha mar shnàthainn-riaghailt air gach mìr fa leth dhi mar a bha i ’dol air aghart. 1. I bhi firinneach. 2. I bhi goirid. 3. Uiread ’s a ghabhadh deanamh a bhi air a dheinneadh innte. A measg gach seanchais eil’ a bhiodh feumail ’us taitneach ’an Eachdraidh Ghàelich, mheasadh iomchuidh beag no mòr a chur innte mu ’n Fhéinn. Agus a réir sin bha ’m focal sin, a tha na h-uile Gàel cleachdta ri ’chluinntinn o ’s cuimhne leis, air a chur sios mar thiodal aon de na caibdeilean, faisg air an toiseach. Ach an déigh moran dioghluim ’us rannsachaidh a a dheanamh anns gach àit’ ’an saoileadh neach a bhitheadh eòlas air seanchas nan aman ud ri ’fhaotainn, b’ éigin a’ chuid so de ’n ghnothuch a leigeadh seachad. Agus mar is mò leughas neach sam bith de sgriobhaidhean nan Sasunnach ’s nan Gall

---

[iv] Albannach mu thimchioll na Féinne ’s ann is soilleire bhios e dha, gu bheil iad a’ deanamh na ’s urrainn iad gus an tuilleadh dorchadais ’us troimhe chéil’ a chur air a’ chuid ud de eachdraidh ar dùthcha; agus mur meas’ an aon mu dheireadh dhiubh sin a sgrìobh na càch uile, cha ’n fhearr car. Ma shàmhlaichear luchd rannsachaidh eachdraidh nan linnean ud ri muinntir ’n an suidh’ ann am bàt’, agus le gloinneachaibh amhairc a’ sealltuinn air a’ ghrunnd a tha fopa, iomadh aitheamh air doimhne—fear ag ràdh gur grunnd sligeach ’us gainmheach a th’ ann, ’s fear eile gur e th’ ann grunnd clachach no creagach— ’s e na gheibh iad de chòmhnadh o na Sasunnaich ’s o na Goill Albannach, gu bheil sgaoth dhiubh sin a’ tighinn le ’n cuid bhàtaichibh beag’ ’us mòra gus na h-uile gluasad is urrainn iad a chur air a’ mhuir, agus an solus a dhruideadh a mach le co ro lionmhor ’s a tha iad. Cha bu mheisd leinn idir seann laoch fhaicinn a’ togail a chinn, a’ toirt air falbh na gloinn’ o ’shùil, ag éiridh ’na sheasamh, agus le ùghdarras ’an aghaidh nach feudtadh seasamh, ga ’n òrduchadh sud uil’ air falbh as an t-solus.

A réir na h-uile coslais cha ’n ’eil rian eile bu luaith’ a chuireadh ’n an tosd na h-uile connspaid ’us teagamh mu eachdraidh Taoibh tuath Alba ré na h-ùin’ a bha na Ròmhanaich an Ceann a Deas an eilein, na gu ’n ruigeadh luchd rannsachaidh air eòlas co mion air a’ Ghàelic, seana chainnt na dùthcha, ’s gu ’m b’ urrainn iad a dhearbhadh o ’n dòigh ’s an robh i air a labhairt c’uin, a bha Oisean a’ seinn, agus c’ uin a bha bàrd sam bith eil’ a dh’ fheudar ainmeachadh, roimhesan no ’na dhéigh, a’ seinn.

Anns a’ chomh-dhùnadh, dh’ iarradh an t-ùghdar a bhi ’g altrum an dòchais gu ’n tòir mòran de chàirdean na Gàeltachd, nach ’eil gu h-iomlan ’an urra ris a’ Ghàelic, gnùis do ’n oidhirp so air ar luchd-dùthcha ’shoillseachadh ’an eòlas air eachdraidh na rioghachd; agus mar sin gu ’n cuidich iad le bhi ’toirt o gach Gall ’us coigreach eile fàth a bhi ni ’s faid’ a’ tilgeadh mar athais air na Gàeil, nach cùm iad suas litreachadh ’n an cànain féin, ciod sam bith eil’ a chumas iad suas.

Glascho an 24mh la de’n Mhaigh, 1867.

[v]

---

[vi]