[183] CAIB XXV.
AN T-ATH-LEASACHADH.
THA eachdraidh Alba nis a’ tighinn gu bhi anabarrach farsuing air son sinn ga glacadh ’s ga giùlan air aghart gu h-iomlan. Tha i cosmhuil ri amhainn aig a bheil a tòiseachadh cumhang, eu-domhain ’am mullach cnuic, ach a’ sior dhol a meud mar tha i ’triall troimh ’n chòmhnard, leis gach allt ’us feadan a tha dol ’na ceann; air sheòl ’s gu bheil i ro leathann, domhain, mu ’n ruig i ’n cuan—far a bheil tìr fharsuing. Tha caochladh nithe a’ deanamh eachdraidh ar dùthcha farsuing mu’n àm gus a bheil sin a nis air tighinn, a measg am feudar ainmeachadh, màl airgid air son fearainn, mar tha tuathanaich a’ páigheadh a nis, ’an àite màil duine, mar a bha tuathanaich a’ pàigheadh ’s an rioghachd so, gus an àm mu’m bheil sinn a nis a’ dol a labhairt; agus a rìs an t-atharrachadh a rinneadh leis an lagh ’an comh-shuidheachadh bhailtean àraidh feadh Alba, ris an abrar Buirgh Rioghail, leis an robh iad air an cur saor o ain-tighearnas uachdarana fearainn, agus cothrom air a thoirt doibh Bàillidhean ’us Probhaistean a’ roghnachadh as am measg féin, a bha gu h-achdaidh ’s gu litireil ’n an luchd aon bhaile riu féin; agus air nach h-urrainn sinn tuilleadh leudachaidh a dheanamh aig an àm so, ach a bhios a’ coinneachadh ruinn ’s an t-suidheachadh atharraichte so ’n ar triall tre ’n eachdraidh uaithe so a a mach. Ach ’s e ni sònruichte leis am bheil sruth ar n-eachdraidh co mòr air fharsuingeachadh ’s air a dhoimhneachadh, an t-atharrachadh iongantach ann féin, ’s gu h-àraidh iongantach aig an àm sin, a thachair ’am beachdaibh an t-sluaigh mu thimchioll nithibh na diadhachd, a thòisich anns a’ Ghearmailt, a sgaoil feadh na
[184] Roinn-
Eòrp’
uile, ’
s a ràinig a nis air Alba,
agus ris an abair sgriobhadairean,
an t-
Ath-
leasachadh.
Leis a’
ghluasad mhòr so air slòigh ’
s air rioghachdaibh,
tha sinn air teachd gu àite ’
n ar n-
eachdraidh ris am feudar,
a réir an t-
samhlaidh a ghnàthaich sinn,
bun dà-
amhainn a ràdh; ’
s e sin àite ’
s am bheil dà amhainn a bha ’
ruith air leth, ’
us fad o chéile roimhe sin,
air tighinn ’
an ceann a chéile,
agus a’
deanamh suas aon amhainn ro mhòr agus chumhachdach.
Agus do bhrigh gur h-
ann mar sin a tha, ’
s nach ’
eil a rùn oirn, ’
s nach freagair e dhuinn leabhar a sgriobhadh anns am bi aon chuid eallach no ultach,
feumaidh sinn a bhi riaraichte le bhi toirt leinn cinn na h-
eachdraidh,
agus a’
chuid sin diubh air an ro fheumaile do ar luchd-
leughaidh,
a réir ar beachd-
ne,
fios a bhi aca.
2. Anns a’ bhliadhna 1517, an uair a bha Seumas V. fathast fo fhòghlum ceud thòiseachadh an t-saoghail, aig cosaibh an duin’ urramaich ud Sìr Daibhidh Lindsi, cheangail Martin Luther a phaipeir le firinnibh a’ Bhiobuill ri dorus eaglais Uitimbeirg ’s a’ Ghearmailt, agus thug e dùbhlan do’n t-saoghal uil’ a dhearbhadh nach robh iad firinneach. Bha ’n gaisgeach treun so an Ath-leasachaidh, mu thimcholl an deachaidh mòran bhreugan a labhairt ’s a sgriobhadh, air cùl buileach a chur ri eaglais na Ròimh roimhe so. Ach ’s ann a nis a thòisich e gu follaiseach a’ searmonachadh ’s a’ teagasg an aghaidh na h-eaglais sin. Agus b’ e suim a’ phaipeir a chuir e ri dorus na h-eaglais ud, a bhi deanamh soilleir do’n t-sluagh co mi-sgriobtuireil agus sgriosail do anamaibh dhaoine ’s a bha teagasgan ’us modh riaghlaidh na h-eaglais Papanaich. Sgaoil teagasgan Lutheir, ’s a luchd-cuideachaidh, air feadh na Roinn-Eòrp’ ’an ùine ro ghoirid. Agus thug seòladairean ’us ceannaichean mòran de a sgriobhaidhean do Shasunn ’s do Alba. Tha sinn a’ leughadh ann an sgriobhadh neo-thuiteamach, gu’n tàinig aingeal treun a nuas o neamh, aig an robh bogha frois air a cheann, aghaidh mar a’ ghrian, agus a chosa mar phuist theine, gu ’n robh leabhran aige na làimh, ’s gu’n do ghlaodh e mar a ghlaodhas leòmhan; agus an uair a ghlaodh e labhair seachd tàirneanaich an
[185] guthanna féin.
Ma’
s e t-
aingeal treun ceud luchd-
searmonachaidh theagasgan an Ath-
leasachaidh,
a réir barail cuid;
thachair an ni ud eile gu cinnteach ’
n uair a sgaoil teagasgan Lutheir an aghaidh na Pàpanachd.
Cha ’
n e mhàin gu’
n do bheuc Pàpa na Roimh,
air an robh Leòmhan mar ainm baiste;
ach rinn cumhachdan eile na Roinn-
Eòrpa na b’
urrainn iad air son teagasgan an Ath-
leasachaidh a chumail a mach as an criochaibh.
Agus fhuair na h-
easbuigean Pàpanach Achd air a ghiùlan tre Phàrlamaid Alba, ’
s a’
bhliadhna 1525,
nach feudadh duine sam bith leabhraichean Lutheir a cheannach no leughadh; ’
s nach feudadh tearc no lionmhor,
a bhi ’
deasboireachd mu theagasgan Lutheir,
ach a mhàin fo shealladh luchd-
dreuchd na h-
eaglais.
3. Ach an déigh so uile bha na leabhraichean a’ sgaoileadh, ’s gu leòir ga ’n leughadh; ’s cha bu ghann nach robh deasboireachd ’na measg, biodh an sagart a làthair no as làthair. Bha sean ’us òg a’ fàs ni bu déidheil’ air na puincean teagaisg a bh’ eadar eaglais na Roimhe ’s an t-Ath-leasachadh a thuigsinn ni b’fhearr. A measg na h-òigridh a bha dian thogarrach air fàs ’an eòlas nan nithe sin bha Pàruig Hamilton, Aba Feirne, ro shònruichte. Bha’n dreuchd bhuannachdail ud air a faotainn da le ’chàirdibh ’n uair a bha e fathast glé òg. Cha robh e so idir riaraichte leis an t-seòrsa fòghluim a bha e ’faotainn o’n luchd-teagaisg Phàpanach, ’an Oilthighibh Alba. Chaidh e null do’n Ghearmailt ’s a bhliadhna 1526, air son an tuilleadh eòlais fhaotainn air teagasgaibh an t-soisgeil. Chuir e eòlas an sin air Luther ’s air Melanthon, a bh’ air am meas ’n am puist an Ath-leasachaidh. ’An ceann dà bhliadhna phill e air ais a dh’Alba, ’s shearmonaich e na teagasgan sin a bha co mòr aige féin. Bha gach inbhe sluaigh air an togail gu mòr ris an dòigh searmonachaidh a bh’ aig an òganach so. Bha deasbhuaghan sluaghmheasach ri’m faicinn timchioll air mar dhuine ’s mar Chriosduidh. ’S cha b’ fhada gus an do thuig àrd luchd-dreuchd na h-eaglais gu’n tuiteadh an tigh mu’n ceann, an ùine ghoirid, mur faigheadh iad beul an fhir so a dhùnadh. Cha bu daoin’ iad sud a sheasadh fad
[186] eadar dhà bharail mu ciod a dheanadh iad ’
na leithid de chàs.
Rùnaich iad cur as do Phàruig Hamilton.
Cha robh ach aon rud beag a’
seasamh ’
s an rathad air iad a dheanamh sin;
agus b’
e ’
n rud beag a bha’
n sin,
co dlùth ’
s a bha’
n t-
òganach uasal so do theaghlach an rìgh ’
an dàimheachas, ’
s nach robh e coslach gu ’
m biodh an rìgh deònach air binn a bhàis a sheulachadh.
B’
i bhan-
phrionnsa,
Mairireat,
a phòs Morair Hamilton ’
s a’
bhliadhna 1470,
sean-
mhàthair Phàruig Hamilton.
Bha e féin ’
s an rìgh mar sin ’
s na h-
oghachaibh,
mar theirear.
Ach o nach robh Seumas fathast air faotainn saor o chumhachd nan Dùghlasach,
chuir am Beutonach,
àrd-
easbuig Chill Rimhinn,
impidh air a luchd-
coimhideachd dol air thurus cràbhaidh leis gu ruig Baile-
Dhùthaich ’
s an taobh tuath,
gus am faigheadh iad seachad an ni ’
bh’
aige ’
s an amharc.
Thug iad an sin fiadhachadh do Phàruig Hamilton tighinn do Chill Rimhinn,
gu conaltradh càirdeil a chumail riu féin mu thimchioll theagasgan an Ath-
leasachaidh air am bu mhaith leò tuilleadh eòlais fhaotainn.
Ghabh e ’
m fiadhachadh sin gu neo-
umhaileach.
Chuir iad Alastair Caimbeul,
fear de’
n luchd-
dreuchd,
a chumail conaltraidh ris uair no dhà.
Bha ’
n cealgair so ag aontachadh ris na theireadh am fear eile.
Chuir an Caimbeulach, ’
s am Beutonach, ’
s an luchd-
cuideachaidh,
ri chéile tearc de na puincean a bh’
aca ’
n aghaidh Hamiltoin.
Bu leòir sud gu cùis-
dhìtidh a bhonntachadh air.
Thugadh an làthair comhairl’
eaglaisich e; ’
s o nach àidhcheadhadh e na puincean sin,
dhìt iad gu bàs e.
Tha Iain Nocs ag innseadh nan ceithir poncan a thug iad ’
n a aghaidh.
Ach ’
s e bha uath’
a bheath’
a thoirt air falbh;
agus lethsgeul beag no mòr fhaotainn gu sin a dheanamh.
B’
e losgadh am bàs gus an do rùnaich iad a chur;
agus rinn iad air son gu ’
m biodh e air a losgadh an latha sin féin.
Bha e mi-
laghail duin’
a chur gu bàs gun làmh-
sgriobhaidh an rìgh a bhi ris a’
bhinn:
agus gus an easbhuidh sin a dheanamh suas,
thug iad air gach duin’
inbheach ’
s a’
choimhearsnachd an làmh a chur ris a’
bhinn fhuiltich so;
agus ’
n am measg bha balachan thrì bliadhna deug,
Iarla Chasilis.
An
[187] uair a fhuair ’
s iad iad féin air an neartachadh, ’
s air an dionadh mar so,
thug iad mu’
n airidh tom connaidh a bhi air a thogail timchioll air post a bh’
air a chur sios anns an talamh,
ris an robh am mairtireach air a cheangal.
Am feadh a bha na mortairean a’
cur an tein’
air dòigh,
bha esan gu ciùin,
foighidneach a’
labhairt ris an t-
sluagh a thàinig a dh’
fhaicinn an t-
seallaidh,
ga ’
n earalachadh gu dùrachdach.
Dh’
oidhirpich an Caimbeulach mealltach air stad a chur air ag ràdh ris e tharruing air ais,
agus ùrnuigh a dheanamh ris an òigh Mhuire.
Ach ’
s ann a tharruing sud cronuchadh geur,
sòluimt’ ’
o ’
n fhear a bha ’
s na lasraichibh. “
Tha mi togail mo chùis gu breith an Tighearn’
Iosa,
agus tha mi ga ’
d’
ghairmsa ’
n diugh gu caithir a bhreitheanais-
san.” ’
N uair a dh’
éirich na lasraichean suas os ceann a chuirp dh’
éirich a ghuth os ceann fuaim nan lasraichean,
agus e ag ùrnuigh, “
Cia fhad,
O Thighearn’,
a chòmhdaicheas dorchadas aghaidh na rioghachd so!
Cia fhad a dh’
fhuilingeas tu an ain-
tighearnas so o dhaoinibh!
A Thighearn’
Iosa glac mo spiorad.”
Mar so bhàsaich Pàruig Hamilton air an là mu dheireadh de cheud mhios an earraich,
1528,
agus anns a’
cheathramh bliadhna fichead de ’
aois.
4. Cha d’ rinn losgadh Mhr Pàruig Hamilton bacadh sam bith a chur air sgaoileadh theagasgan an Ath-leasachaidh feadh na tìre, ach ’s ann a chuidich e gu mòr le sin a dheanamh. Thòisich daoine de gach inbhe measg an t-sluaigh agus mòran de na, Manaich ’s de na sagartan ga ’n ceasnachadh féin ’s a ceasnachadh aon a chéile mu ciod an t-aobhar air son an d’ fhuiling an duine fòghluimt’, uasal ud, a bha co dlùth ’an dàimh do ’n teaghlach rioghail. Mar so thàinig daoine gu bhi cur an teagamh gu ’n robh iad ceart ’an ni sam bith a bhuineadh do theagasg ’s do riaghladh eaglais, leis an robh iad gu mòr air an cur saor o eagal tràilleil roimh chumhachd nan sagart agus ullamh gu éisdeachd a thoirt do theagasgaibh na firinn. Uaithe so tha daoine solusach de ’n. bharail, gu ’n robh bàs Mhr P. Hamilton air son na firinn, ni b’ fheumaile do theagasgaibh an Ath-lesachaidh aig an dearbh àm
[188] ud na ged a bhiodh e beò iomadh bliadhna ’
searmonachadh nan teagasgan sin. ’
N uair a chunnaic Ard-
easbuig Beuton ’
s a luchd-
cuideachaidh gu ’
n robh an gluasad so a’
farsuingeachadh a measg an t-
sluaigh,
bha iad air an gonadh; ’
s rinn iad air son gu’
m biodh tuilleadh air an losgadh.
Dh’
aidich an t-
Ard-
easbuig gu follaiseach,
gu ’
m feumtadh tuilleadh dhiubh a losgadh,
o nach robh iad co umhail ’
s bu chòir do laghaibh na h-
eaglais.
Ach thog duin’
àràid a bha ’
s an éisdeachd a ghuth,
agus ars esan, “
Mo chomhairle-
sa dhuit agus dean air do shocair, ’
s bi air d’
fhaicill; —
ma loisgeas gu tuilleadh faic gu ’
n loisg thu fo ’
n talamh iad;
oir tha mi ’
faicinn nach do shéid deatach losgaidh Mhr Pàruig Hamiltoin air aon duine nach do bhuaileadh le galar Mhr Pàruig.”
Ach lean an t-
Ard-
easbuig ’
us àrd-
luchd-
dreuchd eile na h-
eaglais air a bh gu dian a cur air an aghaidh theagasgan an ath-
leasachaidh,
agus na muinntir a bha ga ’
n teagasg air an tug iad saobh-
chreidmhich mar fhrith-
ainm;
agus anns a bhliadhna,
1534,
chaidh Tormad Gourlai agus Daibhidh Straiton a dhìteadh gu bàs an Duneidin.
Chaidh an toiseach an leth chrochadh,
agus a rìs an losgadh.
Agus a rìs chaidh seisear dhaoin’
a dhìteadh ’
s a losgadh ’
s an aon torr air cnoc a chaisteil an Duneidin’
an toiseach na bliadhna,
1538.
Agus air a’
bhliadhna sin féin,
chaidh dithis eil’
a losgadh ’
an Glascho:
bha fear dhiubh roimhe sin ’
na Mhanach,
agus am fear eile na ghill òg.
Chriothnuich cridh’,
a’
ghill òig so ’
n uair a thàinig an gnothuch dlù dha;
ach an déigh sin fhuair e neart gu fulang ’
an aobhar na firinn;
agus a’
tuiteam air a ghlùinibh thug e buidheachas do Dhia ’
an làthair an t-
sluaigh air son an neirt a fhuair e.
Bha na seallaidhean so uile gu mòr a’
cur air aghart aobhar an Ath-
leasachaidh ’
an àit a bhi ga bhacadh,
mar a bha dùil aig luchd na geur-
leanmhuinn a dheanadh iad.
5. Bha rìgh Seumas ré na h-ùine so uil’ an déigh dha tighinn gu fearachas gu h-iomlan air a riaghladh le comhairlibh nan easbuigean Pàpanach. Na bha de fhòghlum ’s an tir, ’s ann na measg sin, ’am bitheantas, a bha e ri ’fhaotainn. Agus bha iad air
[189] taobh a’
chrùin an aghaidh ceannairc ’
us neo-
dhìlseachd nam Morairean, ’
s nan ceann-
feadhn’
eile.
Agus mar bu tric,
bhiodh cuid de’
na dreuchdan sìobhalta bu bhuannachdaile’
s an rioghachd aig fear éigin de àrd luchd-
dreuchd na h-
eaglais.
Bha bràthair a mhathar,
Eanruic VIII.
rìgh Shasuinn,
air cur dheth ùghdarrais a’
Phàpa gu buileach ’
s gu bràth,
mu ’
n bhliadhna 1533.
B ’
e ’
n duin’
ain-
tighearnail so dara mac ’
athar agus bha e air fhòghlum air son dreuchd ’
s an eaglais.
Ach bhàsaich a bhràthair bu shine roimh’
athair,
agus thàinig esan gu bhi ’
na oighr’
air a chrùn.
Thug ’
athair air bantrach a bhràthar a phòsadh.
Bha mòran airgid aice.
Fhuair e cead o’
n Phàp’
am pòsadh mi-
laghail so a dheanamh.
An déigh a bhi pòsd’
aice so ochd bliadhna deug,
rinn e air son a cur uaithe,
a’
gabhail mar leth-
sgeul nach leigeadh a choguis leis a cumail ni b’
fhaide ’
chionn gu ’
m b’
i bantrach a bhràthair.
Ach b’
e ’
m fior aobhar a bh’
aige,
gu ’
m faigheadh e cothrom nighean òg eil’
a phòsadh,
Anna Bolein,
a bha na h-
aon de mhaighdeannan onarach ban-
rìgh Catrìne.
Cha tugadh am Pàpa cead dha ban-
rìgh Catrìne a chur uaithe.
Bha iomadh leth-
sgeul aig a’
Phàpa ga ’
n gnàthachadh air son ceann Eanruic a chur seachad.
Ach b’
e ’
n t-
aobhar nach robh e toirt cead dha,
gu ’
m bi bhan-
righ piuthar athar Impire na Gearmailt,
fear-
cuideachaidh a b’
fhearr a bh’
aig a’
Phàpa gu bhi cumail fodha beag rioghachdan na Gearmailt,
a bha nis,
a réir teagasgan Lutheir,
a’
tilgeadh dhiubh ùghdarrais eaglais na Ròimhe. ’
N uair a thuig Eanruic gu ’
n robh ’
m Pàpa a’
caitheamh bhead air, ’
s e rinn e,
le comhairle Chranmeir, ’
s dhaoine fòghluimt’
eil’ ’
an Sasunn ’
s air tìr mòr na h-
Eorpa,
ùghdarras a’
Phàp’
a thilgeadh dheth gu h-
iomlan,
agus e féin òrduchadh le Achd Parlamaid ’
na cheann air eaglais Shasuinn.
Bha e féin ’
s a chuid mhòr de ’
iochdarana,
co Pàpanach ’
s a bha iad riamh aig an àm so,
ach a lion cuid ’
us cuid thàinig teagasgan an Ath-
leasachaidh gu bhi sgaoileadh,
agus a’
freumhachadh ’
an Sasunn mar thoradh air a bhriseadh ud.
Phòs Eanruic,
Anna Bolein.
B’
ise màthair Ealasaid,
a thàinig gu bhi ainmeil ’
an déigh sin.
Mar a bha solus na firinn,
a’
briseadh a
[190] steach,
a’
chuid ’
s a’
chuid,
air inntinnibh nan Sasunnach, ’
s a thòisich iad a’
cur cùl ris na teagasgaibh Pàpanach,
agus a’
fàs leth choma mu na tighean cràbhaidh a bha co lionmhòr feadh na tìre, ’
s ann a smuainich Eanruic gu ’
m biodh e nis sàbhailte dha na tighean ud a chreachadh;
agus an cur a stigh mòr a bh’
aca,
leis an robh na h-
uiread de luchd-
dreuchd diomhanach air am beathachadh,
a ghabhail dha féin.
Chaidh aig’
air sin a dheanamh ’
an ùine ghoirid,
le beagan seòltachd,
a’
measgadh bhreugan leis an fhirinn,
agus a’
sgaoileadh aithris feadh na dùthcha mu thruaillidheachd ’
us mi-
bheusalachd nan tighean cràbhaidh ud,
tighean mhanach,
tighean chailleachan dubha,
colaistean &c. Bha còrr maith ’
us mìl’
ann diubh. ’
N uair a chuireadh ri chéile ’
na aon suim cur a stigh nan tighean so uile,
bha e deanamh còrr ’
us trì muilleanan ’
s a’
bhliadhna de airgiod an là ’
n diugh.
Dheth ’
n t-
suim mhòir so,
ghabh Eanruic dha féin earann an leòmhain,
agus roinn e ’
n còrr a measg an luchd-
cuideachaidh a bh’
aig’ ’
an obair a’
chreachaidh.
6. Am feadh a bha na nithe so a dol air aghart an Sasunn, bha Seumas V. a’ saothrachadh ann a bhi faotainn a mach beachdan ’us caitheamh-beatha uaigneach gach inbhe fa leth a measg a chuid iochdaran féin, agus an rian bu fhreagarraich air son an riaghlaidh. Air son an aobhar sin bhiodh e gu tric a ’dol a mach a measg an t-sluaigh chumant’ anns gach àite de ’n dùthaich ’an cruth eile, agus a cur seachad oidhch’ an so ’s an sud, mar choigreach bochd; le so bha e faotainn a mach aobharan gearain a bh’ aig an t-sluagh ’an aghaidh nan ceann-feadhna ’s an luchd-riaghlaidh a bh’ aca; agus mar an ceudna na beachdan a bha measg an t-sluaigh mu ’n rìgh féin ’s a luchd-comhairle. Ach bha e aig an àm cheudna a’ dol troimh chunnartaibh anns nach biodh e glic do fhear inbhe-san a bhi ga thilgeadh féin. Anns a’ bhliadhna 1532, chuir e air chois a’ chùirt mhòr lagha, a mhair gus an là ’n diugh ris an abrar Cùirt an t-Seisein. Bha ceithir breitheamhna deug gu bhi suidhe ’s a’ toirt breith ’s a’ chùirt so. Bha seachdnar dhiubh na ’n luchd-dreuchd ’s an eaglais, agus an seachdnar eil’ air an taghadh a
[191] measg dhaoin’
uaisle na dùthcha aig an robh eòlas an lagha.
Ach ghléidh an rìgh cumhachd aige féin gu ’
m feudadh e ceathrar bhreitheamhnan eil’
a chur a shuidhe do ’
n chùirt ’
n uair a bhiodh gnothuch àraidh ri réiteachadh a bhuineadh dha féin.
7. ’N uair a chuir rìgh Shasuinn cùl ri eaglais na Roimhe, bha e air son gu ’n leanadh mac a pheathar ’an Alb’ ’eisimpleir ’s an ni sin. Thairg e dha ri pòsadh a nighean bu shine, a bhan-phrionsa Màiri, agus Diùc Iorc a dheanamh dheth. Ach bha Seumas co mòr air a riaghladh leis an àrd-easbuig Bheutonach ’s nach biodh gnothuch sam bith aige ri rìgh Shasuinn, aon uair ’s gu ’n do bhris e air falbh o eaglais na Roimhe. Bha mac bràthar do ’n àrd-easbuig a chaidh a thogail ’s an Fhraing, agus a thàinig air ais mu ’n àm so. Agus ’s e chomhairlich am pears’ eaglais so, gu ’n cuirteadh an t-òganach, Daibhidh Beuton, a bha ro charach, seòlt’, air ais do ’n Fhraing air son cùmhnanta pòsaidh a shocrachadh eadar Seumas agus ban-phrionnsa Fhrangach. S a’ bhliadhna 1536 chaidh an rìgh a null do ’n Fhraing a phòsadh nighean a b’ òige Frannsi. Dh’ fhuirich e naoi miosan ’s an dùthaich sin. ’N uair a thàinig e air tìr ’an Lìbhte leis a’ bhan-rìgh òig so, thaisbein na h-Albannaich uiread de aoibhneas agus a ludhaigeadh am bochduinn. Ach bha tinneas caitheamh air tòiseachadh ’s a’ bhan-rìgh, agus bhàsaich i ’n ceann dà fhichead là an déigh tighinn air tìr ’an Alba. An déigh so bha Seumas co fuathach air cleamhnas ri cùirt bhràthair a mhàthar ’s a bha e riamh. Agus chaidh am Beutonach òg a chur a rìs do ’n Fhraing gu cùmhnant pòsaidh a dheanamh air son an rìgh ri ban-phrionns’ eil’ as an rioghachd sin. Le co-aonta cùirt na Frainge phòs Seumas a ris Mairi á Guise, bantrach Diùc Longville, agus piuthar do Chardinal Lorràine. Rinneadh am pòsadh ’an Cill-Rìmhinn mu ’n cuairt do bhliadhna ’an déigh bàis na ceud ban-rìgh. Bha Iarl’ Aonghais agus a chàirdean a theich á Alba còmhladh ris, air an cumail suas gu stàtail ann an Sasunn le pension o Eanruic, agus bha iad a’ gealltuinn ’na ath dhiol do ’n choimhneas sin, gu ’n deanadh iad na b’ uarrainn iad air son
[192] Alb’ a thoirt gu ùmhlachd do rìgh Shasuinn, ’
s mur biodh e gu h-
achdaidh ’
na rìgh air an tìr sin,
gu’
m biodh i co dhiù air a riaghladh ’
an tomhas mòr a réir a thoile.
Bha càirdean ’
us luchd-
cuideachaidh nan Dùghlasach ’
an Alba co lionmhor ’
s gu’
n robh iad a’
deanamh dragh do ’
n rìgh.
Cha robh car a chuireadh e dheth,
nach robh air innseadh do na Dùghlasaich an Sasunn.
Bha brathadairean aca ’
na ’
m pàigheadh féin a measg luchd-
frithealaidh Sheumais fhad ’
s a bha e ’
s an Fhraing,
ag innseadh dhoibh nan uile nithe air am b’
fhiach iomradh a dheanamh,
a theireadh no dheanadh e.
Goirid an déigh dara pòsaidh an rìgh thugadh ionnsuidh no dhà air a bheatha thoirt air falbh le puinnsein.
Chuireadh a bhan-
mhorair Glamis,
piuthar Iarl’
Aonghais,
gu bàs air son so;
agus duin’
uasal eil’,
an ùine thrì bliadhna an déigh sin,
da ’
m b’
ainm Sìr Seumas Hamilton.
Bha cuid a’
cur ’
an teagamh nach b’
ann le ceartas a chuireadh an duine so gu bàs.
Ach bha na nithe so a’
tarruing cianalais air an rìgh, ’
s ga thoirt gu bhi smuaineachadh gu ’
n robh a naimhdean diomhair ni bu lionmhoire na bha iad.
7. Bhàsaich Seumas Beuton, àrd-easbuig Chill-Rimhinn, ’sa bhliadhna 1539, agus thàinig Daibhidh Beuton ’na àite do ’n dreuchd sin. Bha e nis air àrdachadh a dh’ ionnsuidh na h-inbh’ is àirde ’s an eaglais Phàpanach, fo ’n Phàpa fein. Fhuair rìgh na Fraing’ e bhi air a dheanamh ’na Chàrdinal, air son an làmh a bh’ aig ann a bhi ’toirt mu ’n cuairt nan cùmhnantan pòsaidh eadar rìgh Seumas, agus na ban-phrionnsachan Frangach. Goirid an déigh dha bhi air a shuidheachadh ’s an dreuchd, chruinnich e coinneimh mhòr de luchd-dreuchd na h-eaglais, agus de na h-àrd-uaislibh a bha fathast air a thaobh. Shuidh e féin air ceann na coinneimh so leis gach greadhnachas talmhaidh a bha e comasach a nochdadh. Chuir e ’n céill aig a’ choinneimh so cia mòr an cunnart ’s an robh an eaglais o na teagasgaibh ùr ud a bha tighinn a nuadh do ’n tìr; ’s gu ’n robh e meudachadh a’ chunnart, na teagasgan so a bhi faotainn uiread de mhisneachadh o’n rìgh féin. Bha’n Càrdinal,
[193] gun teagamh,
eudachail air son an tomhas de chàirdeas a bha fathast a’
mairsinn eadar an rìgh agus a shean charaid Sìr Daibhidh Lindsi,
a bha ’
na aon de phuist an ath-
leasachaidh.
Bha Lindsi ’
na bhàrd ’
s bhiodh e ag aoireadh nam Pàpanach le geurad cainnt a bha anabarrach sàraicht’
orra.
Bha bàrdachd ’
us sgriobhaidhean eil’
an duine chòir so, ’
na meadhon air mòran cuideachaidh a dheanamh le aobhar na firinn aig an àm ud,
agus air son sin tha e féin air a chur far comhair ’
an seann dealbhaibh ’
na shuidh’
air caithir agus innein aig air a bheulaobh air a bheil e cumail iuchair mhòr le ’
laimh thoisgeil,
agus òrd maith trom aige ’
na làimh dheis,
air a ghualainn leis a bheil e briseadh na h-
iuchrach ’
na bloighdibh.
Ach cha bu dàna le Beutonach no eile làmh a chur air Sìr Daibhidh.
Bha ’
n righ ’
na charaid aige.
Agus ’
an àit’
a bhi diombach dheth air son a bhi ro chruaidh air na sagartaibh, ’
s ann a bhiodh e féin a’
cur rann an sud ’
s an so ris a’
bhàrdachd gus a’
deanamh ni bu ro ghéire.
Bha ’
n rìgh,
mar an ceudn’
a’
deanamh taoibh ris an sgoileir ainmeil ud Seòras Buchanann,
a bha ’
na aon de ’
n luchd-
saothrachaidh ’
an obair an ath-
leasachaidh.
Ach aig a’
choinneimh mhòir so,
thug an Càrdinal iomradh air Sìr Iain Borthuic mar neach a ghabh ri beachdaibh an t-
saoibh-
chreidimh,
agus ghairm e air tighinn a làthair agus freagradh a thoirt do ’
n chuis-
dhìtidh so,
a bha ’
na aghaidh.
Ach bha Borthuic air rabhadh fhaotainn,
agus theich e gus an d’
fhuair e stigh do Shasunn.
Agus o nach b’
urrainn iad gréim fhaotainn air féin gu pearsonta,
loisg iad a dhealbh goirid an déigh sin,
araon ’
an Duneidin agus ’
an Cill-
Rìmhinn. ’
S e ’
m beachd a bh’
aig an rìgh mu thimchioll na h-
eaglais,
gu ’
n robh i glé thruaillidh,
ni a bha soilleir do na h-
uile,
agus feumach air a leasachadh,
ach aig an àm cheudna gur h-
ann leis an eaglais féin,
agus innte féin bu chòir do obair an ath-
leasachaidh sin tòiseachadh agus dol air aghart.
So am beachd a bh’
aig mòran,
agus a th’
aig cuid gus an là ’
n diugh;
gun a bhi toirt fainear gur ni eu-
comasach e,
mar eaglais;
cha ’
n e sin an ni a tha feitheamh oirre.
[194] 7. Anns a’ bhliadhna 1540 chuir rìgh Seumas roimh’ a dhol air turus air an robh e smuaineachadh iomadh bliadhna roimhe sin. B’ e sin seòladh timchioll air Alba. Chuir e ’n uidheam càbhlach anns an robh dà luing dheug le ’n cuid armachd, ’us foghnadh lòin air son an turuis. Chaidh an Cardinal agus Iarlachan Huntlaidh ’us Arain còmhladh ris le luingeas a bhuineadh dhoibh féin. Agus ’n uair a chuireadh iad sin uile còmhladh ri chéile, bha feachd ann a bha co mòr ri armailt bhig. Bha Lindsi air bòrd aon de na luingeis, air son a bhi ’tarruing dhealbh an oirthir mar a bhiodh iad a’ dol air aghart. Tha na mapachan, no cairtean a rinn e air an turus so air an gleidheadh gus an là ’n diugh. Sheòl a’ chuideachd rioghail so gu tuath ri oirthir a ’s ear Alba gus an do ràinig iad bun nan lochan ’an coimhearsnachd Inbhernis ’us Chrombaigh; a sin sheòl iad gu Cataobh, ’us Gall-thaobh, ’s na h-eileanaibh Arcach, ’s air aghart uaithe sin timchioll a’ Chairbh, suas ri slios an fhearainn Mhòr-thirich; sheòl iad a sin tarsuinn Cuan-sgìth thun an eilein Leòdhasaich, ’s an déigh an t-Eilean fad’ uile fhaicinn, ghabh iad a deas thun an eilein Sgiathanaich. Agus an déigh cuairt a chur air an eilean Mhuileach ’s air na h-eileanaibh eil’ a th’ air taobh ’s iar Earraghaeil, chaidh iad timchioll Maoil Chinn-tìre gu eileanaibh Arain ’us Bhòid, ’s sheòl iad a steach Amhainn Chluaidh, far an tàinig iad gu crioch an turuis aig Dunbarton. Choinnich Pàrlamaid na rioghachd goirid an déigh so, agus fhuair an rìgh co-aonta na cuideachd sin gus na h-Eileanan a ’s iar uile, o Cheanntìre thun a’ Chairbh a ghabhail dha féin mar ni a bhuineadh do ’n chrùn, a chionn gu ’n do chaill uachdaranan an fhearainn sin na h-uile còir air, air son an àir a mach ’an aghaidh ùghdarrais an rìgh. A thuilleadh orra sin ghabh e eileanan Arcu ’us Shealtainn, agus mòran fearainn air tìr mòr Alba, gu h-àraidh ’an ceann a deas na rioghachd. Cha ’n ’eil e furasd a dheanamh a mach le dearbh-chinnt o eachdraidh nan aman ud gu ’n robh còir laghail aig an rìgh air a leithid sud a sguabadh a dheanamh air tighearnaibh Gàelach ’us Gallta còmhladh. Tha fios gu ’n d’ aidich
[195] na h-
uile ceann-
feadhna,
araon air taobh tuath is sear na mòr-
thir,
agus anns na h-
eileanaibh,
iad féin a bhi fo lagh do ’
n rìgh air an turus chuain a rinn e’
n sud,
air dhoibh fhaicinn o ’
n ghreadhnachas agus an taisbeanadh cumhachd a bha timchioll air nach robh maith dhoibh smuaineachadh air cur na aghaidh,
agus mar an ceudna gu ’
n tug e leis ’
an iarruinn air bòrd an luingeis tearc de na cinn-
fheadhna,
le leth-
sgeul nach robh iad umhail gu leòir;
agus gu ’
n d’
éignich e cuid eile dhiubh gus a leantuinn mar bhraighdibh-
gill air son gu ’
m fanadh an luchd-
leanmhuinn o mhi-
riaghailt an déigh sin.
Agus mar sin,
feumaidh gur h-
ann le leth-
sgeul air son samhla ceannairc nan linnean a chaidh,
a fhuair Seumas Achd a bha ludhaigeadh a’
ghniomh chreachaidh ud.
Co dhiù chaidh neart thar cheart aig an àm a bha ’
n sud,
agus feudaidh nach b’
fheird cùisean sin an déigh làimh.
8. Bha uachdarain an fhearainn, a tuath ’s a deas, a nis a’faicinn gu’n robh ’n rìgh rùnaicht’ air an cur fodha, ’s an toirt a dh’ionnsuidh a bhi gu h-iomlan ’na chumhachd féin, mar a rinn a sheanair, agus bràthair a mhàthar air na Sasunnaich. Uime sin rùnaich iad an guaillean a chur ri chéil’ agus cur an aghaidh an ùghdarrais ud, a dh’fheuchainn an cumadh iad aca féin a’ chuid ’s an cumhachd a bha chean’ aca. Bha mòr earbs’ aig an rìgh as a’ chuideachadh a gheibheadh e o àrd luchd-dreuchd na h-eaglais ’s a’ chòmhrag so ’an aghaidh a chuid Morairean. Bha’n Càrdinal agus càch uil’ a’ gealltuinn sin a thoirt dha, ach bha iad a’ sealltuinn air son ni eigin mar luach an saothrach. Dh’fheumadh an rìgh a bhi ga’n cuideachadh-san ’an aghaidh na buidhne roimh am mò a bha dh’ eagal orra féin—muinntir an t-saobh-chreidimh, mar theireadh iadsan riu. Cha ’n ’eil e coslach gu’n robh ’n rìgh a’ cur gu mòr ’an aghaidh so. An uair a bha buidheann an aghaidh buidhne mar so ’an Alba, thuig Eanruic VIII. gu’n robh co-bhoinn ga deanamh eadar cuid de righrean tìr mòr na Roinn-Eòrpa ’na aghaidh féin, a chionn e thréigsinn a’ Phàpa, ’s e chreachadh nan eaglaisean feadh a rioghachd; agus gu ’n robh na
[196] nàimhdean céin-
thìreach ud ag oidhirpeachadh air rìgh Alb’
a tharruing do’
n chomh-
bhoinn so.
Ach gu so a bhacadh co fad’ ’
s a b’
urrainn e, ’
s ann a dh’
oidhirpich Eanruic air mac a pheathar a thoirt a dh’
ionnsuidh nan aon bheachdan ris féin mu theagasgaibh an Ath-
leasachaidh,
agus mu thruaillidheachd na h-
eaglais,
agus co feumail ’
s a bhiodh e dhasan ’
an Alba e féin a dheanamh saoibhir le maoin na h-
eaglais,
mar a rinn e féin ’
an Sasunn.
Chuir e teachdair cùirt thuig’
a dh’
aon bhàgh air son nan nithe so a sparradh air,
agus fiadhachadh a thoirt dha gu e féin a choinneachadh ann am baile Iorc,
gu comh-
labhairt mu na dòighibh ’
s am feudadh iad a chéil’
a chuideachadh ann an cur an aghaidh chumhachdan na Pàpanachd.
Cha robh ni nach gealladh Eanruic do rìgh Alba na’
m b’
e ’
s gu ’
n aontaicheadh e ri ’
eisimpleìr féin a leantuinn a thaobh na h-
Eaglais Pàpanaich.
Bha Seumas,
a réir coslais,
air a theannachadh eadar dhà bharail mu ciod an taobh a ghabhadh e—
taobh Eanruic,
no taobh a’
Chàrdinail.
Cha robh e ’
na charaid no ’
na nàmhaid,
aon chuid do’
n Ath-
leasachadh no do’
n Phàpanachd. ’
S e ni sònruicht’
a bha ’
s an amharc aige cumhachd a chuid Morairean a lagachadh,
agus Alb’
a thoirt gu ’
leithid de chruth, ’
an seadh sìobhalta, ’
s gu ’
m b’
urrainn e ga riaghladh le ’
ùghdarras féin,
gun chomas a bhi aig iosal no uasal bacadh a chur air.
Agus mar a bha e ’
faotainn luchd-
dreuchd na h-
eaglais ullamh gus a chuideachadh ’
s a’
ghnothuch so le’
n comhairle,
agus gach dòigh eil’
a bha ’
n an comas,
dh’
àicheidh e muigh ’
s a mach làmh a chur air cuid na h-
eaglais air sgàth a shaoibhreas féin a mheudachadh leis.
Ach air eagal cur a mach air Eanruic gu buileach,
gheall e dol ga choinneachadh gu ruig baile Iorc,
na’
n ceadaicheadh gnothuichean follaiseach a rioghachd féin sin da;
agus chaidh an t-
àm a shuidheachadh anns an robh an dà rìgh gus a’
chéil’
fhaicinn ’
s a’
bhaile mhòr ud.
9. Mu mheadhon an fhoghair air a’ bhliadhna sin féin, 1541, thàinig Eanruic le mòr ghreadhnachas gu ruig baile Iorc, gu coinneamh a chumail ri rìgh Seumas. Bha là ’s là ’dol seachad,
[197] ach cha robh rìgh Alba ga nochdadh féin.
Thàinig an seathamh là a bha Eanruic a’
feitheamh, ’
s cha tàinig Seumas, ’
s cha tigeadh.
Cha ’
n fheitheadh Eanruic ni b’
fhaide.
Phill e do Shasunn ann am mòr chorruich.
Ciod a thug air rìgh Seumas ’
inntinn atharrachadh agus a ghealladh a bhriseadh aig an àm ud?
Thug an Càrdinal Beutonach ’
s a chuid easbuigean.
Bha iad a’
sealltuinn air Eanruic a nis mar shaobh-
chreidmheach agus mar an nàmhaid bu mhò a bh’
aig an eaglais,
agus bha e na ni oillteil leò ri smuaineachadh gu ’
n rachadh rìgh Alba chumail coluadar ri leithid de dhuine,
gun fhios nach feudadh e ’
thoirt a dh’
ionnsuidh nan aon bheachdaibh ris féin.
Tha Iain Nocs ag ràdh ’
s an eachdraidh a sgriobh e féin,
gu ’
m bu roghnuiche leò a dhol do ifrinn na gu ’
n leigeadh iad leis an rìgh a dhol a chumail na coinneimh ud.
Thug iad brìb mhòr da chuid cùirteiribh air son impidh a chur air fantuinn á Sasunn.
Rinn cùirt na Frainge na ghabhadh deanamh air son an aobhair cheudna.
Agus a thuilleadh air gach ni dhiubh sin,
gheall an Càrdinal agus a chomh luchd-
dreuchd,
leth-
cheud mìle crùn òir a phàigheadh do ’
n rìgh ’
s a’
bhliadhna na ’
m fanadh e air falbh o Eanruic an uair ud.
Gheall iad dha mar an ceudna còmhnadh maith a dheanamh ann an cur cruinn armailt na ’
m b’
e ’
s gu ’
n smuainicheadh rìgh Shasuinn air cogadh. ’
N uair a chuireadh gach ni dhiubh so ’
an ceann a chéile ’
s an aon slige,
thug iad ceann na meidhe gu làr.
Rùnaich Seumas dlùth-
leantuinn ris a bhuidheinn Phàpanaich,
agus fantuinn air falbh o bhràthair a mhàthar,
ciod sam bith na dh’
fheudadh e fhulang air son sin. ’
S e bun a bh’
ann chuir Eanruic feachd lionmhor ri chéil’ ’
an ùine ghoirid leis an do bhris e steach air ceann deas Alba,
agus an robh e losgadh ’
s a’
fàsachadh nam bailtean,
mar a bha e gabhail roimhe gu tuath.
Bha Diùc Norfoc air ceann na h-
armailt so.
Chuir Seumas teachdairean an coinneamh an Diùc gu cùmhnantan sìth a dheanamh,
agus dh’
àithn e do Iarla Huntlaidh agus Iarla Home,
as an robh lan-
earbs’
aige,
iad a bhi furachar mu ghluasadaibh an Diùc.
Chuir an rìgh,
aig an àm cheudna,
sùrd air togail shaighdearan
[198] gu seasamh ’
an aghaidh nan Sasunnach. ’
An ùine nach robh fada fhuair e deich mìle fichead fear cruinn air monadh dlùth air Duneidin.
Leis an fheachd so mharsail e thun na crìche Sasunnaich.
Champaich iad ’
an àite ris an abrar monadh Fala.
Ach mu ’
n tàinig iad idir gu ionad tharruing lann ris an nàmhaid,
chualas gu ’
n robh an Diùc a’
pilltinn air ais do ’
n taobh deas,
air éigneachadh gu sin a dheanamh le gainne lòin, ’
s le fuachd a’
gheamhraidh.
Dh’
òrduich an rìgh an sin do ’
n fheachd marsail air aghart gu Sasunn,
agus tòrachd na rinn na Sasunnaich de chall,
a thoirt a mach.
Ach cha chuireadh na morairean Albannach cos air ùir Shasuinn.
Thuirt iad gu ’
n tàinig iad an fhad ud air chomhairl’
an rìgh,
a dhionadh an dùthcha o ’
n nàmhaid,
ach la ’
s gu ’
n do theich na Sasunnaich,
nach robh iad a dol a chogadh riu ’
s nach robh aobhar sam bith air son a chogaidh,
ach esan a bhi gabhail cus de chomhairle nan easbuigean.
Chluinnteadh,
mar an ceudna,
gearan an sud ’
s an so,
air feadh a’
chaimp,
gu ’
n robh e ’
na rìgh shagartan ni b’
fhearr na bha e ’
na rìgh dhoibhsan.
An déigh do Sheumas na b’
urrainn e dheanamh,
an toiseach, ’
an rathad bagraidh, ’
s an sin ’
an rathad impidh,
air son na morairean a chur a chreachadh nan Sasunnach, ’
s iadsan a bhi leantuinn air diùltadh,
phill e air ais do Dhuneidin lan feirge.
Bhris na morairean sios an camp’
air an ath là, ’
s phill iad dhachaidh.
10. Bha rìgh Seumas gu h-anabarrach air a thàmailteachadh air son an dòigh ’s an do làimhsich na Morairean e. Bha e soilleir dha nis gu’n robh iad a’ cur an guaillean ri chéil’ air son cur an aghaidh ’ùghdarrais aig na h-uile cothrom fàbharrach a gheibheadh iad. Bha so ’na aobhar brisidh cridhe nach bu bheag dha. Ach bha tearc de chàirdean aige fathast a measg nan àrd-uaislean, as am feudadh e earbsadh; agus bha na h-easbuigean uil’ air a thaobh. Rùnaich iad sin uil’ armailt a chur air ghleus air son briseadh a steach air taobh tuath Shasuinn, gu ni-eigin de thogail a thoirt do’n rìgh ann an rathad a thoileachadh. Fhuair
[199] iad mu’
n cuairt air deich mìle saighdear cruinn.
Air ceann na h-
armailt so thriall an rìgh gu deas.
Stad e féin aig àite ris an abrar Carlabheroc.
Ghabh Morair Macsbhel air aghart leis an armailt;
ach bha droch an-
amharus fathast a’
leantuinn ris an rìgh nach robh am Morair so,
no aon sam bith dhiubh,
dìleas da;
agus thug e òrdugh dìomhair,
co luath ’
s a ruigeadh an t-
arm amhainn Esk,
gu’
m biodh Olibher Sinclair,
fear làimhe deis’
a bh’
aige féin air éigheach ’
na àrd Sheanalair.
Bha na h-
oifigich ’
s an sluagh gu h-
iomlan a’
sealltuinn sios air an fhear so chionn e bhi ’
na mhac duine bhochd,
agus tre mhòran seòltachd e bhi ’
mealtuinn cus de fhàbhar an rìgh.
Thogadh suas e air àireimh shleaghan,
air guaillibh ceathrar de na saighdearaibh gus am barantas a bh’
aig’
air son comannd an airm a ghabhail a leughadh.
Ach cha bu luaithe chuala na saighdearan an t-
òrdugh so na chaidh iad dheth ’
n rian buileach.
Dh’
éirich troimhe chéile mor’
s an fheachd.
Aig an uair chunnartaich so bha buidheann mharcaichean Sasunnach,
anns an robh ceithir no cuig a cheudan,
air tighinn air fàir’
a dheanamh amharc-
gloinne air an arm Albannach.
An uair a chunnaic iad an t-
eas-
òrdugh ’
s an robh an t-
arm,
gun uiread is sreath slàn, ’
s e smuainich iad ionnsuidh a thoirt orra,
tearc ’
s mar bha iad. ’
S gann a bha ùin’
aig an arm Albannach gu dhol an òrdugh mu’
n do ràinig na Sasunnaich iad.
Ach cha b’
ann air cogadh no iad féin a dhionadh o ’
n nàmhaid a bha ’
n aire; ’
s ann a bha iad air bhoil le feirg ’
an aghaidh an ceannard ’
s an rìgh féin. ’
S gann a tharruing iad armachd idir gu iad féin a dhionadh, ’
s thug iad cùl do’
n nàmhaid.
Chaidh àireamh mor-
dhiubh a mharbhadh,
agus chaidh mìle priosunach a ghlacadh; ’
n a measg sin bha Morair Macsbhel féin,
agus seisear no mòr-
sheisear Mhorairean eile.
Bu roghnuiche leò leigeadh leis an nàmhaid an glacadh na’
n aghaidh a chur a ris air an rìgh ’
s an staid an robh e.
An uair a chunnaic ’
s a chuala rìgh Seumas mar a thachair do’
n armailt so,
leis an robh e ’
n dùil dioghaltas a dheanamh air Sasunn air son iad a chreachadh ’
s a losgadh bhailtean air
[200] a thaobh féin de ’
n chrìch,
bha ’
chridh’
air briseadh leis an tàmailt.
Phill e air ais do Dhuneidin air a nàrachadh ’
s air a sharachadh mòran ni bu mho na ged a bhiodh e gu pearsont’
air a ruagadh ann leis an nàmhaid.
Luidh tròm-
chianalas a nis air a spiorad,
a bha e eu-
comasach dha chur dheth féin.
Shuidheadh e laithean iomlan ’
na sheòmar gun duine còmhladh ris,
agus ’
s gann a gheibhteadh focal uaithe.
Bha e faicinn gu ’
n robh na h-
uile nithe a’
dol ’
na aghaidh.
Cha robh aige de theaghlach ach dithis leanaban mhac,
Artur agus Seumas, ’
s bha iad le chéil’
air bàsachadh goirid roimhe so.
Bha ceannairc a chuid iochdaran agus an tàir a bha iad a’
deanamh air ’
ùghdarras,
agus air a luchd-
coimhairl’
a’
sior dhol am meud;
agus bha h-
oidhirpean a rinn e mu dheireadh air ’
ùghdaras agus ’
onair a chumail suas air dol buileach ’
na ’
aghaidh.
Ghoid e air falbh,
cha mhòr na aonar,
a dh’
ionnsuidh na lùchairt a bh’
aig’
ann am Facland.
Ghabh e ’
leabaidh an sin.
Dh’
fheòraich a luchd-
frithealaidh dheth c’
àit am b’
àill leis ullachadh a dheanamh air son an Nollaig a chur seachad, “
Ullaichibhse far an àill leibh,”
thuirt e, “
ach mu ’
n tig là Nollag,
bithidh sibh gun mhaighstir agus an rioghachd so gun rìgh.”
Ghiùlaineadh teachdaireachd thuige goirid an déigh so gu ’
n robh bhan-
rìgh air a h-
aisead air ban-
phrìonnsa. “
Ma ’
s ann mar sin a tha,”
ars’
esan, “
biodh toil Dhe deanta,
thàinig e le nighinn, ’
s falbhaidh e le nighinn,”
a ciallachadh gu ’
n tàinig an crùn do theaghlach nan Stiubhartach le nighean rìgh Raibeirt ’
s gu ’
m falbhadh e as air an dòigh cheudna.
Bhàsaich an rìgh leis a bhriseadh cridh’,
an ceann seachduin an déigh breith an naoidhein so,
anns an naoidheamh bliadhna fichead de ’
rioghachadh,
agus an t-
aonamh deug thar fhichead de ’
aois air an dara là thar fhichead de mhios meadhonach a gheamhraidh 1542.