---

[256]

CAIB. XXX.

SEUMAS VI. AGUS I.

BHA ban-righ Ealasaid Shasuinn a nis air tighinn air aghart gu maith ’am bliadhnachaibh. Ged nach b’ urrainnear a ràdh, gu ’m bu bhoirionnach maith i mar bhoirionnach, gidheadh bu deadh bhan-riaghlair i; agus rinn Sasunn mòran soirbheachaidh fhad ’sa bha ise air a’ chaithir, ann an saoibhreas agus ann an cumhachd. Ach ged a bha i ’na ban-righ air an rioghachd mhòir, chumhachdaich so, cha do chum an àrd inbhe sin i o iomadh trioblaid agus deuchainn, a thàinig mu dheireadh gu luidhe trom air a spiorad. Bu bhoirionnach ro ghleusta, seòlta, daingean i, ’an tùs agus am meadhon a latha; ach mar a b’fhaisg a bha i tighinn air a crìch dheireannaich ’s ann a b’ amaidiche bha i ’fàs. Agus thugadh fainear gu’n robh so am measg nan nithe amaideach eil’ a bha timchioll oirre, nach fuilingeadh i uair air bith a chuimhneachadh dhi gu’n robh a crìoch gu thighinn, agus gu’m b’ iomchuidh fios a bhi aig a luchd comhairle co bha gus a

---

[257] h-àit a thogail. Ach ged nach fuilingeadh ise iomradh idir a thoirt air a leithid, gidheadh bha fios aig na h-uile gu’m b’ e rìgh Alb’, oighre dligheach Ealasaid, mar a b’ i màthair Sheumais ogha peathar a h-athar; agus bha ’n àireamh bu mhò de shluagh Shasuinn ro dheònach air Seumas a thighinn gu bhi ’na rìgh os an ceann. Cha bu lughaid air luchd dreuchd na h-eaglais e idir, gu’n robh iad a’ cluinntuinn e bhi co déigheil air eaglais easbuigeach a chur air chois ’an Alba. Bha Sìr Raibeart Cesil, Prìomh mhinistear Ealasaid, a’ comh-sgrìobhadh ri rìgh Seumas mu na dòighibh ’s am bu chòir dha bhi ga chleachdadh féin air son ùigh nan Sasunnach a chosnadh ’s a ghleidheadh, ged a bha fios aige gu’n robh e ’cur a chinn ’an cunnart le sin, na’m faigheadh a’ bhan-mhaighstir a mach ciod a bha ’dol air aghart. Ged a bha Ealasaid seòlta ’na dòigh féin, bha Cesil agus a’ chomh-luchd dreuchd co seòlta rithe. B’ aithne dhoibh ciod a bh’ ann car an aghaidh cuir. Bha iad air iunnsachadh dhi ’chreidsinn gu’m feudadh plàigh no tinneas gabhaltach sam bith a bhi air a giùlan o aon tìr gu tìr eile tre litrichibh; agus co dhiùbh is firinn no breug a bha ’n sud bha Ealasaid agus cuid eile ga chreidsinn ’s an àm ud. Là de na làithibh, air do Chesil a bhi làthair còmhladh ris a’ bhan-righ, co thigeadh a steach le ceud cabhaig ach am post Albannach, le pasgan tomadach litrichean a thilg e ’n uchd a’ phrìomh-mhinisteir. “So so,” ars’ Ealasaid, “fosgail do phasgan ’s cluinneamaid ciod na naigheachdan a tha as Alba.” Bha deadh fhios aig Cesil gu’n robh caochladh nithe ’s na litrichibh a bhuineadh do’n chomh-sgrìobhadh a bh’eadar e féin agus Seumas mu thimchioll e thighinn gu righ-chaithir Shasuinn, ach gun dad a leigeadh air, ghabh e ’n sgian pheinn ’s thòisich e air gearradh an t-snàthainn leis an robh am pasgan air a cheangal. An uair a bha e gu bhi fosgailt aige thàinig gnè stad ann: “Ma ta dearbh fhéin,” ars’ esan, “cha chaomh leam am fàileadh a tha dheth so.” “Air falbh leis as m’ fhianuis,” ars’ Ealasaid, “ ’s fosgail ’an àit air leth leat féin e gus an sgaoil am fàileadh.” Cha

---

[258] robh Cesil ag iarraidh ach sin. Thug e àit uaigneach air, ’s chuir e air leth, air a shocair féin, dad sam bith d’am feudadh Ealasaid a shaoilsinn gu’n robh fàileadh comh-fhoill, ’s thàinig e air ais da h-ionnsuidh le litrichibh dheth nach robh fàileadh sam bith. Be ’n diùlanach so aon de’n fheadhainn bu ghniomhaich’ a bha réiteachadh an rathaid roimh Sheumas gu crùn Shasuinn.

2. Bhàsaich ban-righ Ealasaid air a’ cheathramh là fichead de mhìos meadhonach an earraich, 1603, ’s an dà fhicheadamh ’s a cùig de ’rioghachadh. Bha piuthar aig Sìr Raibeart Cari ’an teaghlach na ban-righ a dh’innis dha mhionaid air an do bhàsaich i, a bha mu thrì uairean ’s a’ mhaduinn Dior-daoin. Cha bu luaith’ a chuala Cari gu ’n do bhàsaich i na bha e ’na dhiollaid, agus air falbh do Alba. Ràinig e lùchairt Holirud ’an Duneidin, mu mheadhon oidhche Di-Sathuirn’ ’an déigh do’n teaghlach rioghail gabhail mu thàmh, ’s chaidh e air a ghlùinibh aig taobh leabaidh an rìgh, a dh’innseadh dha gu’n robh e nis ’na rìgh air Sasunn. Cha robh iomradh air telegram ’s na h-amaibh ud, no air rathad iarruinn, ’s mheasadh an turus ud anabarrach cabhagach aig an àm. Trì làithean an déigh so chaidh Seumas éigheach aig Crois Dhuneidin ’na rìgh air Sasunn, Alb’, agus Eirinn. Air an ath Shàbaid dh’éisd e searmoin ’an eaglais Aird Dhuneidin. An déigh an t-searmoin rinn e òraid do’n choimhthional, ag innseadh dhòibh co neo-chaochlaideach ’s a bhitheadh a ghràdh do thìr a dhùchais, ’s gu’m biodh e ’tighinn a shealltuinn orra uair ’s na trì bliadhn’, air a’ chuid bu lugha, a dh’fhaicinn gu’n robh ceartas ga chumail ri chuid iochdaranaibh, ’s gu’m biodh an sin cead aig an neach a b’ ìsle ’s an rioghachd an gearan a dheanamh ris. Là no dhà an déigh so ghabh e ’thurus do Lunuinn. Ghabh na Sasunnaich ris gu cridheil. Ghabh na h-easbuigean ris mar cheann na h-eaglais; agus bha dùil aig dream eil’ a bha ceangailte ais an eaglais, ris an abrar na Puritanaich, a bha faisg air a bhi de ’n aon bheachd ris na Cléirich ’an Alba, gu’m biodh e ni b’ fhàbharraiche dhoibh féin na bha Ealasaid; ach ’s ann a chuir e gu mòr an

---

[259] aghaidh bheachdan nam Puritanach. Cha’n fhuilingeadh e iomradh a chluinntinn air eaglais gun easbuigean—mar theireadh e féin, “Gun easbuig, gun rìgh.”

3. ’N uair a fhuair Seumas an togail mhòr ud o bhi ’na rìgh air aon rioghachd bhig gu bhi ’na rìgh air trì rioghachdaibh, mheas e gu ’m biodh e ni b’ fhusadh dha ’n eaglais Albannach a thoirt a dh’ ionnsuidh a chumaidh a thogradh e féin, ’s a bha riamh ’s an amharc aige, b’e sin a’ toirt gu bhi na h-eaglais easbuigich, air am biodh e féin ’na cheann. Bha e air dol co fad ’s a b’ urrainn e ’n so mu ’n d’ fhàg e Alba le measgachadh de chuilbheartachd, ’s de ain-tighearnas air nach b’ urrainn sinn a bhi ’labhairt fa leth, agus a bha ’dearbhadh gu ’n robh e co suarrach, ’s neo-sheasmhach ri ’ghealladh ris an neach bu ro shuarraiche de ’n mhuinntir o’n tàinig e. B’e ’n dòigh air an do thòisich e ri ’sheòltachd a’ chur ’an gniomh, cead no fiadhachadh a’ thoirt do ’n eaglais cuid a thaghadh as a measg féin a bhiodh ’na ’m buill ’s a’ Phàrlamaid, mar gu ’m biodh so ’na shochair ’s ’na chothrom mòr do ’n eaglais. Fhuair e tre mhealltaireachd ’us ain-tighearnas àireamh àraidh de luchd-dreuchd na h-eaglais a dh’ aontaich leis ’s an ni so, ged a bha cuid eil’ ag radh gu ’n robh iad a’ faicinn adhaircean an easbuig a’ briseadh a mach tre ’n chòmhdach a b’ fhearr a chuirteadh air a’ ghnothuch. Ach aon uair ’s gu ’n d’ fhuair e do Shasunn, rùnaich e dhol air aghart ni bu chabhagaiche na bha e ’deanamh roimhe sin. Anns a’ bhliadhna 1605, sgaoil e Ard-Sheanadh na h-eaglais trì uairean an déigh a chéile, gun leigeadh leò na cùisean air son an do chruinnich iad a thoirt gu ìre cheirt. Bha cinn-iùil an Ard-Sheanaidh gu mòr air am brosnuchadh leis an rìgh a bhi ’dol mar so ’an aghaidh co-shuidheachaidh na h-eaglais, agus chruinnich iad coinneamh ’am bail’ Abaraidhein, air an ùghdarras féin. Thòisich an rìgh ag iomairt lagh’ an aghaidh trì duine deug dhiubhsan; thugadh binn a mach ’an aghaidh seisear dhiubh gu ’n robh iad ciontach de cheannairc an aghaidh an rìgh. So a’ choire ris an abair luchd-lagh’ Ard-

---

[260] fheall, a tha toillteanach air bàs. Ach ’an àite na daoine curant’ ud a chur gu bàs, ’s ann a chuir Seumas ’am priosun iad car greis, agus an déigh sin dh’ fhògair e iad o thìr an dùchais fhad ’s bu bheò iad. Goirid an déigh iad sud a chur ’an làimh, fhuair Seumas le Achd Pàrlamaid a shuidh ’am Peirt na h-easbuigean air an cur a stigh ’na ’n dreuchd ’an iomadh àite mar bha e ag iarraidh. Ach an déigh an cur a stigh bha cùirtean na h-eaglais ag iarraidh làmh an uachdar os an ceann mar bha iad roimhe. Fhuair an rìgh, le measgachadh de ainneirt ’s de mhealltaireachd Aindrea Melbhil, agus Seumas Melbhil, mac a bhràthar, còmhladh ri seisear mhinnisteirean eil’ air am breugadh gu ruig Lunuinn; agus an déigh beagan coluadair ris an rìgh anns an d’ fhuair e mach nach gabhadh lùbadh orra, dhruid e Aindrea Melbhil ’s an Tùr, far an do chumadh ’na phriosunach e ré cheithir bliadhna. An déigh sin fhuair e mach air chumha nach pilleadh e do Alba ri bheò. Bha Seumas Melbhil air a chumail an taobh stigh de chrìch Bheruic fhad ’s bu bheò e; agus dh’ fhògradh an seisear eile gu ceàrnaibh air leth nach feudadh iad fhàgail ré am beatha. ’N uair a fhuair an rìgh na curaidhean bu dìlse, mar so, air an cur as an rathad, shaoil leis nach leanadh an eaglais air cathachadh ’na aghaidh ni b’ fhaide. Bha e air a mhealladh ’s a’ chùis sin. Co dhiù, fhuair e le làmhachas làidir Cùirtean Breitheamhail a chur air chois, mar a bha ’s an eaglais Phàpanaich roimh ’n Ath-leasachadh, té dhiubh sin ’an Glascho agus té ’an Cill-Rìmhinn, agus Ard-easbuigean an dà bhaile sin mar cheann orra, le ùghdarras ministeir sam bith a bhiodh eas-umhal dhoibh a chur ’am priosun no as a dhreuchd gu h-iomlan. ’N uair a fhuair iad an fhad so air aghart, chaidh triùir de na h-easbuigean do Lunuinn gu bhi air an coisrigeadh leis na h-easbuigibh Sasunnach, agus an déigh dhoibh tighinn air ais, choisrig iad na h-easbuigean eil’ a bha ’n Alba. Thachair so ’s a’ bhliadhna 1610. Ach an déigh na b’ urrainn an rìgh a dheanamh, cha robh aig na h-easbuigibh Albannach ach sior chathachadh an aghaidh sruth ’us gaoith anns an eaglais Chlèirich ris

---

[261] an robh iad ceangailte. B’ iad gnothuichean na h-eaglais, ’s na h-amaibh so, gnothuichean follaiseach Alb’ air mhodh sònruichte. Bha ’n rìgh ’na leithid de bhoil leis na bha ga choinneachadh ’an Sasunn, ’s gu ’n deanadh e air Alba mar a rinn an t-àrd-bhuidealair air Ioseph, mur b’e ’n geall a bh’ aig’ air eaglais na h-Alba a chomh-chumadh ’s na h-uile seadh ri eaglais Shasuinn. Ach air son an aobhair sin, agus air dha uiread de airgiod fhaotainn cruinn ’s a phàigheadh a thurus, thàinig e shealltuinn air Alba ’s a’ bhliadhna 1617. Ghabhadh ris le mòr ghreadhnachas ’an ceann-bhaile na rioghachd. Ach ’n uair a chunncas an rian aoraidh a chuir e air chois an eaglais na h-Abaid Holirud, air son an teaghlaich rioghail, thionndaidh inntinnean na bha de shluagh smuaineachail ’s an dùthaich ’na aghaidh.

4. Goirid an déigh do ’n rìgh tighinn do Alba, choinnich a’ Phàrlamaid, agus fhuair an rìgh Bill air a thoirt a steach, gu bhi daingneachadh mar lagh na tìre, gu ’m biodh ùghdarras lagh’ aig Reachd sam bith a thogradh an rìgh ’s na h-easbuigean a’ dheanamh, ’an gnothuichibh eaglaiseach. Thuig luchd-dreuchd na h-eaglais gu maith ciod bu chiall da sin, ’s chuir iad a steach Protest duineil na aghaidh do thigh na Pàrlamaid. Ghabh Seumas ni-eigin de fhiamh leis an troimhe chéile a bha coslach ri éiridh mu ’n ghnothuch, ’s tharruing e air ais gu h-uaigneach am Bill. Ach ’n uair a chum luchd-dreuchd na h-eaglais coinneamh mhòr an Cill-Rìmhinn an déigh do’n Phàrlamaid sgaoileadh, chuireadh an làimh triùir de’n fheadhainn bu toisich’ ann an cur a’ Phrotest air aghart; thugadh an làthair na h-àrd-chomhairl’ iad, ’s thugadh binn ’na ’n aghaidh gu ’n robh iad ciontach de àrd-fhoill. Chuireadh dithis diubh, Simpson agus Euart, as an dreuchd, agus ann am priosun, agus dh’ fhògradh an treas fear, Calderwood, air falbh as an rioghachd ré a bheatha. Dh’ àithn Seumas, mar an ceudna d’ a Chléirich féin, gu ’m biodh na deas-ghnàthan so a leanas air an coimhead ’an Alba, mar ’an Sasunn. 1. Gu’n gabhadh daoine sàcramaid na suipeir air an glùinibh, ’s cha ’n ann ’n an suidhe.

---

[262]

2. Gu’m biodh an t-sàcramaid air a frithealadh gu h-uaigneach do mhuinntir thinn, na’n iarradh iad sin. 3. Gu ’m biodh am baisteadh air a fhrithealadh gu h-uaigneach, na’n iarradh daoine sin. 4. Gu’m feumadh an òigridh a dhol fo làimh an t-sagairt air son comh-dhaingneachaidh. 5. Gu’m biodh féillean na Nollag, Di-haoine Ceusda, na Càisge, an Dol suas gu nèamh, agus na Bealtuinn an aon ni ’s an dà rioghachd. Chuireadh impidh air Seumas le mòran brìdeil ’us mòidheanachd, gun e dh’ éigneachadh an t-sluaigh ceart còmhladh gus na gnàthanna ùra so a’ ghabhail; ach e ga ’m fàgail gus am biodh iad an toiseach air an daingneachadh le cùirtibh eaglaiseach. Dh’ aontaich e le sin, ’n uair a rinn a luchd-comhairle cinnteach dha gu ’n tugadh iadsan air an Ard-sheanadh na Reachdan a dhaingneachadh. An déigh do ’n rìgh pilltinn a Lunuinn, choinnich Ard-Sheanadh ’am Peirt anns an tugadh air an áireamh bu mhò gabhail ris na cuig Reachdaibh, agus bha iad air an daingneachadh leis a’ Phàrlamaid a choinnich ’s a’ bhliadhna 1621.

5. Thàinig Seumas ’an deireadh a là gu bhi gu h-anabarrach air a thoirt suas do ith ’us do òl, ni a tha cuid a’ smuaineachadh a rinn ni bu bhuailtich’ e do ’n tinneas leis an do bhàsaich e. Chaochail e air an t-seachdamh la fichead de mhios meadhonach an earraich, 1626, anns an dà fhicheadamh bliadhna ’s a naoi deug de ’aois. Feudar a ràdh gu’m b’ esan an ceud rìgh de theaghlach nan Stiùbhartach a bhàsaich ’an sìth. Bha tomhas de ainneirt ceangailte ri bàs gach aon diubh gu a là-san. Feudar a ràdh mar an ceudna gu’n tàinig an teaghlach a dh’ionnsuidh na h-inbh’ a b’ àirde ’na phearsa-san; oir ’na dhéigh-san thòisich iad a’ dol air an ais, gus an do thuit iad gu h-iomlan. Agus an déigh so uile b’ e Seumas VI. an rìgh bu shuarraiche de’n teaghlach uile, araon ’an corp ’s an inntinn. Bha e co gealtach ’s nach fuilingeadh e claidheamh rùisgt’ idir fhaicinn. Bha e co an-earbsach as a luchd frithealaidh ’s nach suidheadh e ùine sam bith ’s an aon bhad, ach a’ suidhe ’s ag éiridh cha mhòr gun tàmh, agus a’ giùlan

---

[263] deise o ’cheann gu ’chasaibh co cruaidh ’s co tiugh ’s gur gann a b’ urrainn an gàirdean bu treise biodag no claidheamh a chur troipe. Bha e co neo-sheasmhach ri ’fhocal ’s nach robh earbsadh sam bith aig duin’ á ni a ghealladh e; agus na bha de ghràdh nàdurra ’s de chuideachdas ann mar dhuine, ’s ann a dh’ ionnsuidh nan cuspairean bu shuarraiche ’bha sin a sruthadh. Cha robh tlachd aig ach ’an comunn dhaoine suarrach. Bha e fad o bhi tlachdmhor ’am pearsa. Bha chasan co fann, ’s gur gann a ghiùlaineadh iad cudthrom a chuirp, bha suilean mòra leathann aige, a bhiodh a null ’s a nall gun fhois, bha ’theanga co mòr ’s nach faigheadh i rùm ’na bheul, ’s n uair a bhiodh e ag òl ’s ann mar gu’m biodh e ag itheadh a bhitheadh e. Cha nigheadh e ’làmhan idir; agus mar sin bha nis mo de onair na de thaitneas ann am pògadh làmh an rìgh.