---

[327]

CAIB. XXXVIII.

UILLEAM III. AGUS MAIRI.

Theirear Revolution, no Righ-chuairt 1688 ris an atharrachadh a rinneadh a nis air crùn Bhreatuinn, a chionn gur h-ann ’s a’ bhliadhna sin a thàinig Prionns’ Uilleam a nall, ’s a theich Seumas air falbh. Ach ’s ann air an treas là deug de cheud mhios an earraich, 1689, a chaidh Uilleam ’us Màiri éigheach mar rìgh ’us bhan-righ Bhreatuinn, ’n uair thàinig a Phàrlamaid gu bhi aon-inntinneach air an tiodal sin a bhuileachadh orr’ araon. Cha d’ rinneadh atharrachadh air Riaghladh Bhreatuinn ’an linn sam bith co cudthromach, agus ’an seadh àraidh co buannachdail ris an atharrachadh so. Cha b’ e mhàin gu ’n robh aon rìgh air a thilgeadh a mach agus rìgh eil’ air a ghabhail a steach; ach bha na h-uile lagh co-cheart a rinneadh ’an linnibh roimhe sud, agus a mhilleadh le ain-tighearnas nan rìghrinn a bh’ ann ré a’ cheud bliadhna mu dheireadh, air an ath-bheothachadh, ’s air an cur ’an aon Chlàr, mar gu ’m b’ eadh, ris an abair iad Cur an Céill Chòraichean. Agus gheall an rìgh gu sòluimte gu ’n cumadh e suas na Còraichean ud, ’an nithibh spioradail ’us aimsireil, mu’n d’aontaich a’ Phàrlamaid ri e bhi air a chrùnadh. B’e Uilleam an Treasamh an Tiodal fo an do chrùnadh e, air bhi do dhà Uilleam na ’n rìghribh air Sasunn roimhe.

2. Cha robh na h-Albannaich co buileach aon-inntinneach air gabhail ri Uilleam ’s a bha na Sasunnaich. ’N uair a dh’ fhairich rìgh Seumas an cunnart ag iadhadh uime féin, mu dheireadh an fhoghair, chuir e teann òrdugh thun an airm Albannaich greasad do Lunuinn. Cha robh ann diubh ach mu sheachd mìle. Bha

---

[328] Seanalair Dùghlas, bràthair Dhiùc Phuirt na ban-righ, ’na àrd Cheannard air an armailt sin, agus Cleabhars ’na oifigeach a b’ fhaisg air sin. Bha ’n Dùghlasach, gu h-uaigneach, càirdeach do Uilleam, agus bha e màrsail gu mall. An uair a ràinig iad Lunuinn, bha Seumas air call a mhisneachd, ’s a chuid shaighdearan a’ teicheadh gu bratach Uilleim. Thairg Cleabhars do Sheumas a thoirt air ais do Alba, mur robh e toileach cathachadh ri Uilleam ’an Sasunn, ’s gu’n togadh esan armailt lionmhor dha. Bha Seumas deònach air sin a dheanamh, ach aig an dearbh àm fhuair e mach gu’n robh àireamh mòr Mhorairean ’us uaislean Albannach air tighinn a nios as an ceann féin a’ dh’ aslachadh air Uilleam riaghladh na rioghachd ud a ghabhail os làimh. Thuig Seumas an sin nach robh e tearuinte dha ’aghaidh a chur gu tuath. An déigh do ’n rìgh òrdugh a thoirt do ’n bheagan airm a lean ris iad a sgaoileadh, dh’ fhan Cleabhars far an robh e car greis. ’N uair a chunnaic e Uilleam air lunn a bhi air a dheanamh ’na righ, dh’ fhàg e’n t-arm, ’s ruith e dhachaidh le deich marcaich fhichead mar gheard, a’ rùnachadh gu’n deanadh e na b’ urrainn e ’n Alba gus am bacadh o rìgh Uilleam a roghnuchadh. Air iarrtas nan uaislean a choinnich e ’an Lunuinn, chuir an rìgh fios a nuas do Dhuneidin air son Co-chruinn nan Stàitean Albannach a thional gus an roghuinn a thogradh iad féin a dheanamh. Chruinnich iad air a’ cheathramh là deug de mhios meadhonach an earraich. Bha Cleabhars agus luchd-leanmhuinn eil’ an t-seann rìgh a’ deanamh mòran gleadhraich an toiseach. Ach chaidh Diùc Hamiltoin, a bha càirdeach do ’n Righ-chuairt a roghnuchadh mar Cheann-suidh’ a’ Cho-chruinn. Bha càirdean rìgh Uilleim a’ fàs co lionmhor ’s nach robh ’n taobh eil’ a’ faotainn aon phonc leò. Theirear Seumasaich ri càirdibh an t-seann rìgh ’an eachdraidh Alb,’ agus ’s ann fo ’n ainm sin a bhithear ga ’n luaidh an déigh so. Bu Sheumasach Diùc Gòrdon, a bha ’na cheannard air Caisteal Dhuneidin. ’N uair a bha na h-uile ni eil’ a’ dol ’an aghaidh nan Seumasach ’s a’ Cho-chruinn, bhagair iad gu’n tugadh iad air an

---

[329] Diùc losgadh air a’ bhaile. Bha mu ’n cuairt do naoi mìle de na Cùmhnantaich bu sheasmhaich’ an déigh arm chleas a’ chogaidh iunnsachadh ’s na comunnaibh uaigneach a bh’ ac’ air feadh na dùthcha. Bha iad sin ullamh gu éiridh air taobh Uilleim co luath ’s a gheibheadh iad an t-òrdugh. Thug an Co-chruinn fiadhachadh do réisimeid diubh sin tighinn a steach a Dhuneidin gu bhi mar gheard orra féin fhad ’s a bhiodh iad ’na ’n suidhe. Thàinig iad gu h-uaigneach do’n bhail’ an toiseach, ’s bha iad ’an cleith ’an ionadaibh folchuidh. Ach ’n uair a dh’ fhàs na Seumasaich bagarrach, nochd ’s iad iad féin, ’s ghabh iad sealbh air na sràidibh. ’S ann gu h-achdaidh fo dhion nan daoine so, nach feudadh ceann a thogail beagan mhiosan roimhe sud, a chuir Co-chruinn Alba rian air an rìgh ’s a’ bhan-righ a bhi air an roghnuchadh. Cha loisgeadh an Diùc air a’ bhaile, ’s chaill na Seumasaich am misneachd, ’s dh’ fhalbh gach fear a dh’ ionnsuidh a thighe féin. Fhuair an Co-chruinn air aghart gu gasd an déigh do luchd na ceannairc am fàgail, ’s roghnuich iad gu h-aon-inntinneach Uilleam ’us Màiri air an aona là deug de threas mios an earraich gu rioghachadh air Alba. Chuir iad a nis ri chéil’ am paipeir ris an abrar Tagar Chòraichean, anns an do chuir iad sios ’an òrdugh na nithe a bha mì-laghail ’an riaghladh nan rìghrean a bh’ ann roimhe, agus a dh’ fheumadh a bhi uil’ air an coimhead an déigh so, na measg sin bha ’n Easbuigeachd air a cunntadh mar dhosguinn do-ghiùlanta. Gheall an rìgh ’s a’ bhan-righ gu sòluimte na Còraichean sin a dhionadh an Alb’, araon ’an nithibh spioradail ’us aimsireil. Theirear Réiteachadh na Righ-chuairt ris a chomh-aontachadh so eadar an rìgh ’us sluagh na h-Alb’ aig an àm ud.

3. Leis an Réiteachadh so thàinig a’ phàirtidh a bha ’n iochdar roimhe gu bhi nis an uachdar, agus a’ phàirtidh a bha ’n uachdar gu bhi ’n iochdar. Ach ghnàthaich a’ mhuinntir ud a bh’ air am fòirneartachadh ré ochd bliadhna fichead an lamh an uachdar a fhuair iad glé mheasarra. Bha rìgh Seumas an déigh tigh aoraidh agus Collaist Pàpanach a chur suas ’an lùchairt Holirud.

---

[330]

Thug àireamh maith de luchd-ceirde ’s de bhalaich a’ bhail’ ionnsuidh air an lùchairt a ghlacadh, ’s chaidh ac’ air sin a dheanamh ’an déigh beagan cathachaidh ris na saighdearaibh a bha cumail freiceadan ann. Bhris ’us loisg iad na h-iomhaighean, ’s gach ni eil’ air an robh comharra na Pàpanachd, ’s cha ’n fheudadh Collaist de’n t-seòrsa ud a bhi ann tuilleadh. Bha na curates a’ criothnachadh air an son féin, mar a bha iad a’ faicinn gu’n robh an eaglais air sgàth an d’ rinneadh uiread de fhòirneart, ’s air son an do dhoirteadh uiread de fhuil, a nis gu bhi air a cur sìos. Na’m faigheadh iad buill’ airson buille, ’s fiacail air son fiacla, bha, gun teagamh, aobhar aca. Bha iad mar bu trice, ’an aon dòigh no’n dòigh eile, ’n an coin luirg aig Cleabhars agus gach fear de sheòrs’ ’an glacadh luchd nan Coinneamhan-Folchuidh. Cha d’ fhuaradh riamh làn chinnt air an àireamh a dh’fhuiling ré nan ochd bliadhna fichead a mhair a’ gheur-leanmhuinn; ach bha sgriobhairean an là féin ga chunntadh gu measarr’ eadar ochd mìle deug ’us fichead mìl’, a dh’fhuiling an creachadh, no’m prìosunachadh, no’n reic mar thràillibh ’an dùthchaibh céin, no leig sìos am beath’ ’s gach dòigh fa leth an robh iad air an gairm gu sin a dheanamh. Bha so an taobh a muigh dheth gach caighneachas ’us ùmhladh, ’us reubainn a rinneadh air luchd leanmhuinn nan Cùmhnantach, leis an robh iomadh cearna de’n dùthaich air an toirt gu bochduinn. Bha càirdean nan daoine sin agus cuid diubh féin anns gach sgìreachd air feadh na dùthcha; ach fuathach ’s mar a bha ’n sluagh air an luchd tuarasdail dhìomhain ud. cha d’ rinneadh ainneart sam bith air pearsa no air maoin aoin neach dhiubh. Thug an sluagh a mach do’n chladh no gu crois a’ bhail’ an curate, chuir iad an céill a lochdan da, thug iad dheth a chòta fraoidhneasach, suaicheantas a dhreuchd, reub ’us shaltair iad fo’n cosaibh e, dh’fhalbh iad leis an òlach gu iomall na sgìreachd ’s thug iad a chead da, le rabhadh sòluimte gun e thighinn a steach air na crìochaibh ud tuilleadh. Chuireadh mu’n cuairt do cheithir cheud diubh a mach air an dòigh so; ach mar a bha ’n

---

[331] eaglais gann de mhinistearan fhuair cuid diubh cothrom fuireach ’n an àitibh, air chumha gu’n aidicheadh iad an eaglais Chléireach. Cha tàinig air an ais ach mu thrì fichead de’n cheithir cheud a chuireadh a mach. Mhol an rìgh a’ mheasarrachd so do’n eaglais aig an àm; ach ’s call ’s cha bu bhuannachd a bh’ aic’ air son a cathrannais.

4. An uair a theich Cleabhars á Duneidin, còmhladh ris na Seumasaich eile, dh’ fhàg e fios aig Diùc Gòrdon an Caisteal a ghleidheadh ’an aobhar Sheumais, gus am faiceadh esan cuideachadh thuige. Thug e féin a’ Ghaeltachd air, ’s thòisich e air cruinneachadh dhaoine gu cogadh ’an aobhar a sheana mhaighstir. Bha na daoin’ uaisl’ a fhuair sealbh air fearann Earra-Ghàeil agus nan uachdaran eil’ a chaidh a chreachadh, ro dheònach air éiridh leis. Chruinich e eadar ceithir ’s cuig a mhìltean sluaigh air feadh nan garbh chrioch do ’n do gheall e mòran creiche mar an tuarasdal. Fhuair e àireamh cheudan á Eirinn còmhladh riu sin.^{[B’ ann mu’n àm so a thàinig Colla Ciotach ainmeil á Eirinn. ]} Ach bha na Gàeil a’ leaghadh air falbh na ’m ficheadaibh ’s na ’n ceudaibh leis an spréidh a bha coinneachadh riu. Co dhiù ghléidh e mu’n cuairt do thrì mìle dhiubh leis an robh e deanamh fuaim air feadh na dùthcha. Chuireadh Seanalair Mac Aoidh ’na aghaidh le trì no ceithir a mhìltean saighdear. Choinnich an dà armailt a chéil’ ’an àite ris an abrar Coille-Chragaidh, faisg air Adhol, air an seachdamh là deug de mhios meadhonach an t-samhraidh. Chaill Mac Aoidh an là ’s moran de chuid daoine, ’s theich e féin gu Peirt. Ach thuit Cleabhars anns a’ bhlàr sin ’an toiseach na buaidhe. Bha e sìneadh a làimh’ a’ toirt òrduigh, ’s bhuail peilear e ’n toll na h-achlais, far nach robh ’n còta màilich ga dhionadh, ’s bhàsaich e ’n là sin féin. Còmhladh risan bhàsaich dòchas nan Seumasach ’an Alba.

5. Ghabh fear Canon, a thàinig a nall air ceann nan Eireannach, an riaghladh an déigh Chleabhars; ach cha d’ rinn e tapadh sam bith.

---

[332] Chuir na Camshronaich, a bh’ air an cumail fo ’n choill gu beagan mhìosan roimhe sud, dà cheud deug fear air leth uatha féin gu dhol a chòmhnadh Sheanalair Mhic Aoidh. ’N uair a bha ’n réisimeid so air a mharsail do ’n Ghàeltachd rathad Dhun-Caillinn, thug Canon ionnsuidh air an gearradh as. Bha trì mìle fear aig Canon mu choinneamh aon réisimeid nan Camshronach. Ach dhion na Camshronaich iad féin ’an tigh mòr le Marcus Adhoil, agus air taobh a stigh a’ ghàraidh leis an robh e air a chuairteachadh, ’s mar an ceudna air taobh a stigh gàraidh a’ chlaidh leis an robh e air a chuairteachadh. Thug Canon le chuid Ghàel trì no ceithir de gharg ionnsuidhean air na Camshronaich fhuadachadh a mach á sud, ach bha iad mar a’ bualadh an cinn ri creig—dh’ fhuadaicheadh air an ais iad na h-uile turus. Chaill iad mòran dhaoine. Mu dheireadh thug iad thairis an gnothuch gu h-iomlan, ’s bhuail na Camshronaich drum as an déigh mar ga ’n rotadh dhachaidh. B’e so deireadh na sabaist air sgàth Sheumais. Bha Diùc Gordon an déigh Caisteal Dhuneidin a lìbhrigeadh ceithir là roimh bhlàr Choille-Cragaidh, ’s leis na nithibh so sguir na Seumasaich a thoirt ceann do thighearnas rìgh Uilleim ’an Alba.

6. Aig a’ cheart àm ’s an robh Co-chruinn nan Sàitean Albannach a’ suidhe gus an crùn a shocrachadh air Uilleam ’s air Màiri, bha rìgh Seumas an déigh pilltinn as an Fhraing le armailt a fhuair e o Lùthais XIV., rìgh na dùthcha sin, agus air tighinn do Eirinn, far an do ghabhadh ris gu h-aoibhneach leis a’ chuid mhòr de shluagh na tìre sin, a bha nam Pàpanaich. Thriall e gu buadhach do Bhail’ -àth-Cliath, àrd bhaile na h-Eirinn, choinnich e ris a’ Phàrlamaid, ’s rinn e gach lagh ’us reachd a thogair iad sin iarraidh, ann an cur sìos ’s an creachadh nam Pròstanach, agus an cuid fearainn ’us eile thoirt do na Pàpanach. Ghabh rioghachd Eirinn uile ris ach an cearna ris an abrar Ulster, ’an taobh tuath na dùthcha. Chuir Seumas séisd ri Lunuinnderi, àrd bhaile na cearna sin. Ach dhion an luchd àiteachadh iad féin gu duineil, gus an do chuir Uilleam Seanalair Circ a null, a

---

[333] thogail na séisd. Thòisich aobhar Sheumais a dol air ais an sin. Chuir Uilleam mòran feachd a null an ath bhliadhna. Agus air a’ cheud là de mhìos deireannach an t-samhraidh, 1690, chuireadh blàr na Bòighne, eadar an dà armailt. Chaill Seumas an là, ’s a mhisneachd leis an là, ’s thug e ’chasan leis do’n Fhraing. Sheas na h-Eirionnaich a mach an déigh sin. Ach an taobh stigh de cheann bliadhna bha iad uil’ air an ceannsachadh ’s b’ éigin doibh Uilleam ’us Màiri aideachadh mar an rìgh. Chaidh dà mhìle dheug Eirionnach a null do ’n Fhraing an déigh Sheumais. Bhàsaich Seumas ’s an Fhraing anns a’ bhliadhna 1701. Dh’ fhàg e mac ud mu’n cualas cheana.

7. Bha nis na trì rioghachdan fo’n aon chrùn mar bha iad roimhe. Ach thachaìr nì no dhà ’an riaghladh Uilleim air Alb’ a bha na’m meadhon air sluagh na dùthcha sin a thionndadh glé mhòr ’na aghaidh. B’ e’n ceud ni dhiubh, sin ris an abrar Casgradh Ghlinn Comhann. Mar a bha cuid de na cinn-fheadhna Ghàelach, a bha na ’m Pàpanaich, fathast a’ seasamh a mach o Uilleam ’us Màiri aideachadh, fhuair Iarla Bhraidalbainn fichead mìle Punnd Sasunnach o’n Ard-chomhairle gus a roinn a measg nan ceann-feadhna sin, agus an ùmhlachd do ’n rìgh a cheannach. Ma ’s fior na sgeòil, rinn an t-Iarla roinn Mhurchaidh ’us Fhearchair air an airgiod. Co-dhiù thàinig na Gàeil gu bhi sàmhach. Ach bha Mac Dhòmhnuill Ghlinn Comhann ’s a dhaoine an déigh creach a ghiùlan air falbh thar fearainn an Iarla. Chuir an t-Iarla fios gu Mac Dhòmhnuill gu’n robh e ’cumail aige féin, air son pàigheidh na creich’ a’ chuid sin de’n airgiod a bhuineadh dhasan fhaotainn; ach gu’m feumadh e’n rìgh aideachadh mar a rinn na cinn-fheadhn’ eile a fhuair an t-airgiod. Cha ghabhadh Mac Dhòmhnuill sud; mur faigheadh e ’chuid de ’n airgiod, sheasadh e mach. Bha Reachd air a dhaingneachadh aig an àm cheudna leis a’ Chomhairl’ a réir òrduigh an rìgh gu’m feumadh na h-uile ceann-feadhna ’s a’ Ghàeltachd an ùmhlachd do rìgh Uilleam aideachadh air an

---

[334] là mu dheireadh de ’n bhliadhna 1691, no roimhe sin, fo phéin teine ’s claidheamh.

Thug na h-uile aon diubh ùmhlachd do’n reachd so roimh ’n àm shuidhichte, ach Mac Dhòmhnuill Ghlinn-Comhann. An uair a dh’aithnich esan gu’n robh e ’na aonar chaidh e fèin gu Gearasdon Inbherlòchaidh, gu ùmhlachd a thoirt do cheannard an daingnich sin. Dh’ innis an ceannard dha nach robh ùghdarras aige-san gu sud a ghabhail, agus gu’m feumadh e dhol gu Siorraimh Inbheraoraidh, air son an gnothuch sòluimt’ ud fhaotainn deanta. Leugh Mac Dhòmhnuill an t-eagal; ’s ged a bha e ’na sheann duine, ’s an talamh còmhdaichte le àirde nan crann de shneachda, ghreas e thun an t-Siorraimh. Bha ’n ceann là air dol seachad aon là; ach ghabh an Siorraimh ùmhlachadh an duine, ’s thuirt e ris gu’n sgrìobhadh esan thun na Comhairl’ a mhìneachadh aobhar na moille, ’s nach b’ eagal do Mhac Dhòmhnuill, ’S ann mar sud a bha. Chaidh Mac Dhòmhnuill dhachaidh, ’s chaidh litir an t-Siorraimh a Dhuneidin; ach dh’ fholuich Sìr Iain Dalrimpil, àrd Chleireach Alb’ i, agus cha robh dearbhadh sam bith air gu’n d’ ùmhlaich Mac Dhòmhnuill e féin. Bha Sìr Iain, ’s an t-Iarla na ’m fior naimhdibh do Mhac Dhòmhnuill, agus ’an guaillibh a chéile, rùnaicht’ air cur as da. Chuir iad a’ bhreug fa chomhair an rìgh ’s fhuair iad ùghdarras gus am peanas a chur an gniomh. Dh’ earb iad so ri Caiptin Caimbeul a’ bhuineadh do Earra-Ghàel. Gus an gnothuch a dheanamh furasda dhoibh féin ach da rìreadh ni bu mheasa, thàinig esan le àireamh shaighdearan do Ghleann Comhann dà sheachduin roimh dha ’n t-olc a dheanamh. Bha e air aoidheachd aig na Dòmhnullaich ré na h-ùine sin. Air maduinn an treas là deug de cheud mhìos an earraich thòisich obair a’ mharbhadh. Chaidh ochd duine deug thar fhichead a mharbhadh a measg an robh seann Mhac Dhòmhnuill féin ’s a bhean; bhàsaich mòran ’s an t-sneachda ’n uair a thòisich an sluagh air teicheadh. Thug na saighdeara leò na ghabhadh iomain

---

[335] ’us giùlain de chreich—naoi ceud bò, ceithir cheud each, agus caoraich ’us gabhair gun àireamh. Bha so na ni co sgreataidh ’s a thachair ’an àite sam bith; ach cha robh aig an rìgh ach a’ chuid bu lugha de’n choire, ma bha sin féin aige. Agus cha leanadh coir’ idir ris na’m bitheadh e air Sìr Iain ’s an t-Iarl’ a pheanasachadh mar a thoill iad. Thàrr dithis mhac ’Ic Iain as le’m beatha.

8. B’ e ’nì eil’ a dhùisg diomb ’am broilleach nan Albannach ’an aghaidh an rìgh, an dòigh ’s an do laimhsich e iad ann an gnothuch Dharien. So an t-ainm a th’ air a’ bhràighe no ’n amhach chumhang a tha ceangal ceann a tuath ’us ceann a deas America ri chéile. Cha ’n ’eil ann ach mu astar là air leud. Bha iomadh ùr-threabhachas aig Sasunn ’an tiribh céin, o’n robh iad a’ faotainn mòran buannachd le malairt. Cha ’n fheudadh na marsantan Albannach a bhi malairt ris na h-àitibh ud idir. Bha Darien air a mholadh do na h-Albannaich le fear Paterson, a bha eòlach ’s na cearnaibh ud, mar àit’ a bha freagarrach ri malairt taobh ’s iar ’s taobh ’s ear dà cheann America. Thug àireamh mòr de uaislibh ’s de cheannuichibh Alba gnùis do ’n bheachd so, ’s chruinnich iad ceithir cheud mìle Punnd Sasunnach ’na measg féin, ’s fhuaradh mòran eil’ as an Olaind ’s á Lunuinn gus na h-uile costas a bha feumail gu tùineachas a dheanamh ’s an àit’ ud a phàigheadh. Gheall an rìgh gnùis a thoirt doibh ’s a’ ghnothuch, ’s fhuair e Achd Pàrlamaid a’ daingneachadh an còir air mìr de ’n fhearainn, agus malairt a dheanamh ris na dùthchaibh mu’n cuairt. Ach bha leithid de fharmad aig ceannuichibh Shasuinn ris na h-Albannaich air son an t-soirbheachadh air an robh eagal orr’ a ruigeadh iad ’s gu’n tug iad air an rìgh diùltadh gnùis a thoirt dha idir. Agus rinn na Spàinnich gearan an aghaidh nan Albannach a bhi tùineachadh ’an coimhearsnachd ùr-threabhachas leòsan. A lion cuid ’us cuid tharruing an rìgh air falbh o ’n ghnothuch gu h-iomlan. Chaidh àireamh mòr de luchd-imrich a null gu bail’ a thogail ’an àite goireasach air an oirthir. ’N uair a dh’ fhàs iad gann

---

[336] a bhiadh, fhuair iad a mach nach reiceadh na dùthchannan a bha mu’n cuairt biadh riu. Fhuair an fheadhainn de eileanaibh nan Innsean a ’s iar, agus a’ chuid de stàitean tir-mòr America a bha fo uachdaranachd Shasuinn, òrdugh gun dad a reiceadh. Bhàsaich mòran diubh le plàigh a sgaoil na measg air a h-antromachadh le gainne. Sheòl àireamh shoithichean eil’ á Lìbhte le ochd ceud deug duine, mu’n cualas ciod a bh’ air tachairt do’n cheud chuideachd. Bha ’n gnothuch ni bu mheasa ’n uair a ràinig iad sin. Agus còmhladh ris gach olc eile ’thàinig armailt Spàinneach ga ’m fuadachadh air falbh, ag agairt còir air an àite, ged a bha’n tùineachas fad air falbh o Dhuneidin ùr, baile nan Albannach. B’ éigin géilleadh do na Spàinnich ’s an t-àit’ fhàgail aca. ’S e ro thearc dhiubh a thàinig air ais do Bhreatunn. Choisinn so mòran diomb do ’n rìgh ’an Alba ’s thug e cus misneachd do na Seumasaich.

9. An uair a chaochail Seumas anns a’ bhliadhna 1701, bha ’m prionns’ òg a mhac trì bliadhna deug a dh’ aois; agus thug rìgh na Frainge ma’n airidh e bhi air éigheach ’na rìgh Bhreatuinn fo’n tiodal Seumas III. Ghabh Pàrlamaid Shasuinn so co olc ’s gu’n tug iad binn ceannaircich a mach ’an aghaidh a’ phrionnsa ’s a mhàthar; ’s ghabh rìgh Uilleam a leithid de fheirg ’s gu ’n d’ ullaich e air son a dhol a chogadh ris an Fhrangach. Ach mu ’n d’ fhuair e sin air a dheanamh, chaill e ’bheatha le tuiteam thar ’cich, no ’n t-each a thuiteam leis, air an ochdamh là de’n mhàirt, 1702, agus anns an dara bliadhna deug thar dhà fhichead de ’aois. Bha bhan-righ air bàsachadh cuig bliadhna roimhe so. Bha rìgh Uilleam cliùiteach ’na là air son a chomasaibh mar shaighdear; airson ’fhuath do gach uil’ eucoir ’us fhòirneart; ’s air son ’eud air taobh a’ Chreidimh Phròstanaich. Bha e ’na inneal air mòran bacaidh a chur air na Cumhachdaibh Papanach feadh na Roinn-Eòrpa. Cha bu duine garbh ’am pearsa, no slàn e; ach bha e neo chumanta fad-sheallach, eadhon a measg phrionnsachan. Bha e fuar, fad as ’na ghnàths, ach anabarrach dealasach ’am blàr

---

[337] catha. Bha e ’na eilimid air ceann airm fo theine. Ri ’linn-san chuireadh air chois araon Banc Shasuinn agus Banc Alba; ’s thòisicheadh air deanamh phaipeirean ’us iomadh ni eil’ ’an Alba, a bha iad a’ tarruing á dùthchaibh eile roimhe sin.