---

[337]

CAIB. XXXIX.

ANNA. —AN T-AONADH.

CHA robh duine cloinn’ aig rìgh Uilleam, agus a réir Réiteachaidh na Rìgh-chuairt, thàinig a phiuthar-chéile, a’ bhan-phrionns’ Anna, thun na caithreach. Bha i ochd bliadhna deug thar fhichead an uair a thòisich i ’rioghachadh. Lean i air a’ chogadh ris an Fhrangach. Bha Diùc Mharlboruigh air ceann an airm, agus a’ cosnadh ainm dha féin ’s do Bhreatunn air son a ghaisge ’s a shoirbheachaidh. An uair a bha ’n crùn air a shocrachadh air Anna; mur fàgadh rìgh Uilleam clann, bha teaghlach aic’, ach bha ’n teaghlach air bàsachadh mu’n do thòisich i ’rioghachadh. Agus thug so air Pàrlamaid Shasuinn atharrachadh eile dheanamh a thaobh a’ chrùin. Shuidhich iad an crùn air Sophia, ban-Electrach Hanobhair. Chaidh innseadh a chean ’s an eachdraidh so gu’n do phòs a’ bhan-phrionns’ Ealasaid, nighean Sheumais VI. prionnsa na Palatin ’s a’ Ghearmailt. Bu nighean Sophia so do ’n bhan-phrionns’, Ealasaid, agus mar sin b’ ogh’ i do Sheumas VI. Leis a’ chrùn a shocrachadh air a’ bhan-phrionnsa so, ’s air a teaghlach, a bha ’n am Pròstanaich, bha aig a’ Phàrlamaid Shasunnaich ’s an amharc na h-uile dòchas a ghearradh a mach o mhac Sheumais Stiùbhairt gu’m biodh e gu bràth

---

[338] air aiseag gu rìgh-chaithir na rioghachd ud. Dhaingnich Pàrlamaid Shasuinn an Reachd so ’s a’ bhliadhna 1700.

2. Bha ’Phàrlamaid Albannach mu’n àm so air a roinn ’na trì pàirtidhibh. Bha ’cheud aon diubh sin air taobh na Rìgh-chuairt, agus theirteadh Uilleamaich riu; bha pàirtidh eil’ air taobh an rìgh a chuireadh air falbh, agus theirteadh Seumasaich riu; agus bha ’n treas pàirtidh, a réir an aideachaidh féin, a’ seasamh a mach air son chòraichibh Alba mar air leth o Shasunn, agus theirteadh a’ phàirtidh Dhùthchasach riu sin. Bha ’phàirtidh so mu dheireadh mar gu’m b’ eadh a’ cothromachadh na dhà eile, ga’n cumail gun dol ro fhada taobh seach taobh. Fo threòrachadh na buidhne so dhaingnich Pàrlamaid Alba Reachd ris an abrar Achd an Dìonaidh, leis an robh e air a shocrachadh nach biodh o sud a mach an aon duin’ a’ mealtuinn crùin Alba ’s Shasuinn, ach air chumha gu’m biodh Alb’ a’ comhpàirteachadh ’s na h-uile còir ’us sochair a bhuineadh do Shasunn, a thaobh malairt ri tìribh céin, agus gach ni beag ’us mòr eil’, aig a’ bhaile ’s o ’n bhaile. Air chùl so, ’s an coimhcheangal ris, dhaingnich iad Achd eil’ a réir am feumadh na h-uile duine ’s an rioghachd, a bha ’n aois sin a dheanamh, arm-chleas a’ chogaidh iunnsachadh, a chum gu ’m biodh iad comasach air naimhdean sam bith a thigeadh orra, fad as no dlùth air làimh, a chumail air falbh.

3. Bha na Sasunnaich gu mòr air am feargachadh le Pàrlamaid Alba bhi co neo-eisimeileach, ’s co dàna. Bha iad a’ faicinn gu’m feudadh cunnart a bhi ann, na’n aonadh an treas buidheann ud a dh’ ainmich sinn a dh’ ionnsuidh taobh nan Seumasach, gu’n tigeadh am prionns’ òg gu cùmhnantan feallsa ’dheanamh riu, a réir nòis nan Stiùbhartach, gu ’m faigheadh e air ais gu caithir Alba, ’s gu’m biodh sin ’na mhàthair aobhair air mòran dòirtidh fol’ eadar an dà rioghachd. Ach feargach ’s mar bhà na Sasunnaich, cha robh aobhar maith sam bith aca fathast air son a dhol a chogadh ri Alba. Cha d’ rinn a’ Phàrlamaid ach nì a bha dligheach ’us laghail dhi a dheanamh, ’s nach robh còir no cumhachd aig rioghachd

---

[339] eile dhol a dh’ fhaotainn coire dhi air a shon. ’S e bun a bh’ ann gu’n do rùnaich a’ Phàrlamaid Shasunnach, goirid an déigh do Anna tighinn thun a’ chrùin, gu ’m biodh an dà rioghachd gu do-sgaraicht’ air an aonadh ri chéile, cha ’n e mhàin fo ’n aon chrùn ach fo ’n aon lagh-thabhartachd mar an ceudna. Le saothair mhòr ’us costas nach bu bheag, fhuaradh cumhachdairean a chur air leth, deich thar fhichead air gach taobh,gu bonn réiteachaidh a shocrachadh eadar Alba ’s Sasunn. Cha robh iad ach ro mhall a tighinn air aghart ’s a ’cheud dol a mach. Smuainicheadh mu dheireadh gu’m bu luathaid a dh’ fhalbhadh na cuibhleachan na ’n cuireadh a’ bhan-rìgh féin an onair orra gu’n deidheadh i o àm gu h-àm ga ’n amharc. Chaidh i dhà no thrì uairean a shealltuinn orra; ’s bha sin a’ deanamh beagan greasaid orra. ’S e bha na cumhachdairean Albannach an toiseach ag iarraidh, ceangal cùmhnantach a bhi eadar an dà rìoghachd; tha sin a’ ciallachadh gu’m biodh an aon neach a’ rioghachadh os an ceann, ’s gu’m biodh na h-aon chòraichean aca thaobh malairt, ’s nan uile nithe eile, ri tìribh céin; ach gu ’m biodh a Pàrlamaid féin air leth aig gach rìoghachd, agus gu ’m biodh na h-uile seòrsa cìs air an leagadh air gach rioghachd le ’Pàrlamaid féin. Cha ’n éisdeadh na Sasunnaich ri so; cha bhiodh iad riaraicht’ ach leis an dà Phàrlamaid a bhi air an aonadh, agus a’ Phàrlamaid Aonaicht’ air a deanamh suas le buill á Sasunn ’us Alb’ ann an cuimseachd fhreagarraich. ’S ann an so a bha ’n aon doirbheadas, mu ’n d’ fhuaradh air a reiteachadh e. Bha suim mhòr airgid air a gealltuinn do Alba, ceithir cheud mìle Punnd Sasunnach, air son deanamh suas calldaich a dh’ fhuiling i cheana, ’s calldaich sam bith a dh’ fhuilingeadh i air los an Aonaidh. Chaidh deich mìle fichead de ’n airgiod so a roinn a measg nan cumhachdairean. An déigh sin chuir iad uil’ an ainm ris a’ Bhann, ach Mr Locart, triath Chàrnath. Cha chuireadh esan ainm ris ’s e beò.

4. B’ ann mu mheadhon mìos deireannach an earraich, 1706, a shuidh na h-uaislean ud gus am Bann ainmeil so a chur ri chéile.

---

[340]

Thàinig iad a nuas leis a Dhuneidin mu mheadhon an fhoghair gus a chur fa chomhair Pàrlamaid Alba. Bha air a sholarachadh ’s a’ Bhann Aonaidh so gu’m biodh crùn Bhreatuinn air a shuidheachadh air a’ bhan-phrionnsa Sophia agus a h-oighreachaibh; gu ’m biodh uil’ iochdarana na Rìoghachd Aonaichte’mealtuinn comhphàirteachd chòraichean ’us shochairean; gu’m biodh na laghannan a bhuineadh do ’chòir fhollaisich, gnothuch ri tìribh céin, ’us riaghladh sìobhalt’, an aon nì anns an dà dhùthaich, agus gu’m biodh a h-eaglais Chléireach féin aig Alb,’ agus a rian lagha féin ’an nithibh sìobhalta, ’s an òrdugh bhailtean, agus a cùirtean ceartais féin; gu maireadh na h-uile dhreuchdan ’us thighearnasan oighreachail mar roimhe so; gu’n seasadh còraichean ’us sochairean nam Borgh Rìoghail ’an Alba gun bhriseadh sam bith; gu’n cuireadh Alba cuig buill ’us dà fhichead do ’n Phàrlamaid Aonaichte; gu’n gleidheadh a’ Mhoraireachd Albannach na h-uile sochair eil’ a bhuineadh do ’n inbh,’ ach gur h-ann aig a sea deug dhiubh a mhàin a bhiodh suidheachan ’an Tigh nam Morairean Breatunnach.

5. ’N uair a chualas ’an Alba mar chaidh an gnothuch, chaidh sluagh na dùthcha, cha mhòr gu h-iomlan, air bhoil le corruich. ’S e bha gu h-àraidh ga ’n cur air bhoil gu’n d’ aontaich na Cumhachdairean ris a’ Phàrlamaid a bhi air a cur as; agus bha e ’meudachadh an corruich co ro thearc ’s a bha ’n àireamh a dh’ fheudadh suidhe ’s a’ Phàrlamaid Aonaichte. Ach ged rinn na Cumhachdairean na rinn iad, dh’ fheudadh a Phàrlamaid na h-uile ni a bh’ ann a thilgeadh bun os ceann, ’s gun ghnothuch a bhi aca ri Aonadh air na cumhachaibh ud, na ’m b’e sin an toil féin. Chruinnich a’ Phàrlamaid air an treas là de mhìos deireannach an fhoghair gus na cumhachan aonaidh a thoirt fainear. Bha tional na Pàrlamaid, ris an robh muinntir Dhuneidin cleachdta o cheann co iomadh lìnn, a ghnàth greadhnach, sòluimte. Bha na Buill uile dol’ air mharcachd o lùchairt Holirud gu tigh na Pàrlamaid, anns a bheil Cùirt an t-Seisein a’ suidhe nis. Cha robh ann ach aon sràid dhìreach o ’h-iochdar gu ’h-uachdar. Luchd-ionaid nam Borgh Rioghail an toiseach,

---

[341] dithis ri taobh a chéile; luchd-ionaid nan Siorrachdan an sin; nan déigh-san na Morairean ’s na h-Iarlachan, ’s an sin na Marcusan, ’s na Diùcachan, le ’n gillibh frithealaidh a’ coiseachd ri ’n taobh, a réir an inbhe; aon fhear dhiubh sin aig a’ cheud dream; ochd aig an dream mu dheireadh; trombaidean a’ seirm rompa; mòran shaighdearan cois ’us each a’ cumail freiceadain air gach taobh de ’n t-sràid, agus réisimeid eachraidh a’ marsail gu mall na ’n déigh. B’e so an turus mu dheireadh a mharcaich i, ’s bha mar sin, cuimhne ni b’ fhaid’ aig a’ ghinealach ud air. Thàinig sluagh na dùthcha ’n an treudaibh as gach ceàrna steach do ’n bhaile, gu bhi cluinntinn ciod an di-bheath’ a bheireadh a’ Phàrlamaid do na cumhachaibh aonaidh a thàinig á Sasunn. Thòisich Athchuingean no iarrtuis a’ dòirteadh a steach as gach ceàrna ’n aghaidh an Aonaidh. Bha na Seumasaich ’s a’ Phàrlamaid air bhoil’ an aghaidh an Aonaidh air son aobhair a tha furasd a thuigsinn. Bha na h-Uilleamaich, no Chuigse mar theirteadh riu, co dian sin air taobh an Aonaidh, le ro chus eagail roimh ni a bha na Seumasaich ag iarraidh. Ach bha ’n treas buidheann de ’n robh a’ Phàrlamaid air a deanamh suas,air an robh a’ Bhuidheann Ghuanach mar fhrith-ainm, a’ feitheamh an fhàth, a’ dh’ fhaicinn ciod an car a ghabhadh nithe; ciod a bhiodh a chum am buannachd féin, agus mar theireadh iadsan, a chum buannachd na rìoghachd. Feudar a ràdh gu’n robh na meidhean aig a’ Bhuidheinn so ’na ’n làimh. Na ’n leanadh iad a chéile, ghiùlaineadh iad a’ phuinc ge b’e taobh gus an aomadh iad. Bha na Seumasaich ro dheònach air a’ Bhuidheinn so aomadh do ’n ionnsuidh féin, ach cha robh ni aca bu treise na argumaidean gus an tarruing. Bha ’n taobh eile co ionann deònach air an aomadh do ’n ionnsuidh féin; agus mar bha fios aca gu’m feumadh iad ni-eigin bu bhuadhaiche na argumaidean a ghnàthachadh air son sin, chaidh còrdadh a dheanamh eadar ministeiribh a’ chrùin ’an Alb’ agus na Cumhachdairibh Sasunnach, leis an robh fichead mìle Punnd Sasunnach de ’n airgiod a bh’ air a ghealltuinn do Alb’ air a roinn a measg an àireamh ud de Bhuill na Pàrlamaid ris an abrar a’

---

[342] Bhuidheann Ghuanach. ’N uair a fhuair na laochain so ’na ’m pòcaidibh dh’ aom iad gu socair, dòigheil, gu taobh nan Uilleamach, ’s cha robh moille sam bith tuilleadh gus a chur air an Aonadh air an taobhsan.

6. A measg na h-uil’ Athchuing eil’ a chuireadh do thigh na Pàrlamaid ’an aghaidh an Aonaidh, thàinig aon o Bhuidheann-cumhachd eaglais na h-Alb’, anns an robh air iarraidh gu’n cuirteadh an aghaidh an Aonaidh a muigh ’s a mach. B’ e ’m bonn air an do thagair an eaglais ’an aghaidh an Aonaidh, agus an aon bhonn air an robh e dligheach dhi mar eaglais sin a dheanamh, a chionn gur h-ann air son cur ’an aghaidh riaghailtean na h-eaglais Sasunnaich a dh’ fhuiling ise geur-leanmhuinn co fuilteach ré nan ochd bliadhna fichead roimh ’n Rìgh-chuairt, agus nach robh, a réir coslais, atharrachadh sam bith gu thighinn air luchd-riaghlaidh na h-eaglais sin, gu’n robh mòr aobhar eagail an uair a gheibheadh an lagh-thabhartachd Shasunnach còir air gnothuichean Alb’ a riaghladh, gu’n deanadh iad fòirneart air an eaglais a bha co fad ’an aghaidh an dòigh ’s am beachdan féin, agus aig nach biodh luchd-dìonaidh an aghaidh an fhòirneirt sin. Cha b’ urrainn a Phàrlamaid gun fhaicinn nach robh aobhar imnigh air a’ phuinc so. Bha àireamh maith de chàirdean aig an eaglais ’s a’ Phàrlamaid; agus mar bha fios aca sin gu ’n robh ’chuid bu lionmhoire de ’n t-sluagh co-cheangailte ris an eaglais, ’s e rùnaich iad Achd as ùr a dheanamh, agus a bhiodh ’na phàirt de ’n Bhann-aonaidh, anns am biodh e air a chur sios ’an cainnt co làidir ’s co soilleir ’s a ghabhadh cleachdadh, gu’n robh an eaglais gu bhi air a seasamh ’na h-uile chòraichibh ’us shaorsainnibh ’s na h-uile linn ri teachd mar a bha i aig an àm a ta làthair, agus gu’m biodh an t-Aonadh gu h-iomlan ’an crochadh ris a’ Phàrlamaid Shasunnaich a dhaingneachadh an Achd so. An uair a chunnaic an eaglais gu’n d’ rinn a’ Phàrlamaid dìlseachd a nochdadh ’s a’ ghnothuch so, mar bu chòir, leig i dhi a bhi cur an aghaidh an Aonaidh; cha robh bonn tagraidh tuilleadh aice ’na aghaidh. Thàinig Pàrlamaid Shasuinn

---

[343] gu còrdadh air a’ phuinc so, ’s air gach puinc eile fa leth ’s a’ Bhann; agus ’an déigh gach ni bhi air a réiteachadh eatorra, sgaoil a’ Phàrlamaid Albannach, gun chruinneachadh tuilleadh, air an dara là fichead de’n Ghiblin, 1707.

7. Ged a bha ’n t-Aonadh air a dheanamh, ’s a’ Phàrlamaid Bhreatunnach a nis a’ toirt a steach laghan air son na Rìoghachd Aonaichte, gidheadh lean sluagh Alb’ air a bhi ’fuathachadh an Aonaidh co mòr ’s a rinn iad riamh. Is co fad’ a chaidh cuid mhòr de na Camshronaich le’m fuath do bhi air an aonadh ri Sasunn air na cumhachaibh a dh’ ainmicheadh, ’s gu’n do chòird iad ris na Seumasaich a chuideachadh gu mac an rìgh a thoirt as an Fhraing ’s a chur air rìgh-chaithir Alba. Bha rìgh na Frainge ’s an àm sin a’ cogadh ri ceithir no cuig a rìoghachdan na Roinn-Eòrp’ a bha ’n comhbhoinn ’na ’aghaidh. Bha Sasunn ’s a’ chomhbhoinn so, agus mòran de ’n arm Shasunnach air tir-mòr aig a’ chogadh. Bha ’m Frangach ’na aonar agus gu mòr air a shàrachadh leò. ’S e smuainich e Seumas òg Stiùbhart a chur a nall do Alba le beagan armailt gu troimhe chéile thogail ’am Breatunn. Cha b’ olc leis idir an Stiùbhartach a shoirbheachadh, ach ’s e bu mhaith leis gu h-àraidh gu’m biodh ban-righ Anna air a h-éigneachadh gus a h-armailt a thoirt do Bhreatunn ’s gu’n lagaicheadh sin cumhachd nan naimhdean a bha ’cathachadh ris féin. Theirteadh Chebhalier de St. George, ris a’ Phrionnsa ’s an Fhraing ’s air feadh tir-mòr na h-Eòrpa; theireadh na Seumasaich Shasunnach, Seumas III. ris; theireadh na Seumasaich Albannach, Seumas VIII. ris. Bha e fichead bliadhna dh’ aois a nis. Chuir rìgh na Frainge gu cabhagach ochd mìle saighdear air bòrd àireamh luingeas gu falbh do Alba le Seumas Stiùbhart. Chaidh Seumas féin air bòrd aon de na luingeis so, agus sheòl iad o àite ris an abrar Duncirc air an t-seachdamh là deug de’n Mhàirt, 1708. B’e so gun teagamh àm co fàbharrach do aobhar a phrionnsa sa bh’ ann riamh roimhe sud no na dhéigh, a chionn na h-Albannaich a bhi air bhoil an aghaidh an Aonaidh Shasunnaich. Na ’m biodh am prionns’ air faotainn air tìr ’an Alba bha àireamh

---

[344] mòr sluaigh air éiridh leis. ’S e ’s coslaiche gu’n robh iad air a chrùnadh ’na rìgh air Alba; oir cha ’n eil nì a dh’ iarradh iad nach gealladh e aig a leithid a dh’ àm, mar bu dual; agus a dh’ aindeoin ’s na thachair bha mòran diubh fathast co gòrach ’s gu’n creideadh iad Stiùbhartach. Ach bha ’n Sasunnach ’na ’fhairbheanadh. Bha fios gu’n robh Seumas Stiùbhart a’ tighinn, agus ciod an rathad. Fhuair an t-Admaral Frangach air aghart gu dòigheil gus an do ràinig e Caolas na Friù, mu choinneamh Lìbhte. Bha càbhlach Sasunnach air a shàil an sin, mòran a bu chumhachdaich na ’n càbhlach Frangach. Gun urchair a chur á gunna tharruing e air falbh, ’s ghreas e do Dhuncirc as an tàinig e, co luath ’s a bheireadh gaoth e, a’ fàgail te dheth ’chuid luingeas an làmhaibh an t-Sasunnaich a bha ga ruagadh. Mar so chriochnaich ceud oidhirp a’ Phrionnsa.

7. Bhàsaich Prionnsa Seòras, fear-pòsda na ban-righ, air a’ bhliadhna so, ’s tha luchd-eachdraidh a’ toirt fainear gu’n do thòisich a’ bhan-righ a’ chuid ’s a’ chuid a’ tuiteam ’an cianalas. Cha ’n ’eil droch nithe sam bith air an aithris mu ’timchioll mar bhoirionnach; ach tha e air a thoirt fainear gu’n robh i ni bu fhreagarraich’ air son inbhe ni b’ ìsle ’s an t-saoghal, na bhi ’na ban-righ. Cha robh a comasan inntinn co geur no co farsuing ’s a dh’ fheumadh neach ’s an t-suidheachadh an robh ise. Thàinig i gu bhi ’sealltuinn air na nithibh a bha ’coinneachadh rithe ann am freasdal an Tighearna—a bantrachas, ’s call a cloinne—mar bhreitheanais air son a’ ghnùis a thug i do bhi ’fuadachadh a h-athar air falbh dheth ’n chaithir. Co dhiù bha i leigeadh oirre gu ’n robh na beachdan so aice. Agus air chùl so, ’us co-cheangailte ris, bha ’na beachd gu ’m b’ e ’bràthair aiseag thun a’ chrùin an aon dòigh ’s am b’ urrainn i dioladh a dheanamh air son na ceannairc de’n robh i ciontach. Cha ghabhadh i oirre sin a ràdh air a’ cheann, air eagal nan Uilleamach, leis an robh i air a cuairteachadh—a’ Chuigse, mar theirteadh riu, agus aig an robh làmh an uachdar ’an Sasunn aig an àm. Ach fhuaradh a mach a’ chuid ’s a’ chuid gu’n robh i thaobh a bràthar mar bha Daibhidh a thaobh Absaloim,

---

[345] ’an cion air a thoirt air ais. Bha e nàdurra gu leòr do ’n bhan-righ barrachd gràidh a bhi aice d’ a h-aon bhràthair na bhiodh aice do theaghlach peathar a seanar, air an do shocruich a’ Phàrlamaid Bhreatunnach an crùn. Ged a bha fios maith aice nach robh sluagh Bhreatuinn a’ dol idir a ghiùlan le rìgh Pàpanach a bhi riaghladh os an ceann, ’s ni bu luaithe na dheanadh iad sin gu’m bu roghnuiche le lionmhoireachd an t-sluaigh a bhi gun rìgh idir; gidheadh bha ’h-aigneadh nàdurra d’a bràthair a’ dol os ceann soluis a coguis agus a tuigse ’s a’ ghnothuch, gus mu dheireadh an tàinig i gu h-iomlan gu bhi air a toirt suas do ’n bheachd so, gu’m faighteadh a bràthair gu tighinn thun na caithreach as a déigh féin. Chuir i air falbh an luchd-rùin, araon mnathan agus daoin’ a bha timchioll oirre, ’s ris nach bu dàna leatha bhi ’deanamh luaidh air na nithibh ud, ’s fhuair i luchd-rùin ’us comhairl’ eile, cha ’n e mhàin a ghiùlaineadh leis na beachdaibh ud, ach a mhisnicheadh ’s a sheòladh i anns na dòighibh bu choslaiche ri soirbheachadh fhaotainn ’s an ni a bha ’na beachd. ’Na measg sin bha boirionnach ro dhàna, clìceach, ris an abradh iad Mrs Masham, agus fear tapaidh d’am b’ ainm Morair Bolingbroc.

8. Cha b’ fhad’ ’an déigh so gus an deachaidh aig a’ bhan-righ air i féin a chrathadh saor o chuing na Cuigse, leis an robh i air a sàrachadh. Thachair sin air an dòigh so a leanas. An uair a bha Seumasaich Shasuinn a nis a’ fòghlum nach robh dòigh eil’ air sluagh na dùthcha dhùsgadh suas ’an aghaidh na Cuigse, thòisich iad air glaodhaich ’s air searmonachadh gu’n robh eaglais Shasuinn gu mòr ’an cunnart, seadh gu’n robh i gu h-achdaidh gu tuiteam, leis a’ Cheadachadh a bha a’ Chuigs’ a’ toirt do gach sect no luchd-comh-bharail a’ bh’ air taobh a muigh na h-eaglais. Sgaoil na teagasgan so feadh Shasuinn, ’s gun teagamh bha iomadh séideag a tighinn á àitibh àrda gus an sgaoileadh a chuideachadh. Anns a’ cheud Phàrlamaid a ghairmadh cruinn an déigh so, bha ’n àireamh bu mhò ’na ’n Toraich, no Seumasaich, a chuir an sluagh do ’n Phàrlamaid, cha b’ ann o dhàimh sam bith a bhi aca ri Seumas òg

---

[346] Stiùbhart ach ’an dùil gu’m biodh laghanna ni bu chruaidh a nis air an deanamh air taobh na h-eaglais Sasunnaich, ’s nach faigheadh an fheadhainn a bha mach aisde, cothrom a bhi ’deanamh uiread de thàir oirre. Mar so fhuair a bhan-righ an luchd riaghlaidh a bh’ aice roimhe, ’s a bha cumail ni eigin de chuing oirre, thilgeadh a mach as an àit’, agus Toraich no Seumasaich a chur anns gach àrd-dhreuchd ’s an rioghachd. Thòisich iad sin a nis gu folchuidh, ach gu gniomhach a’ réiteachadh an rathaid do ’n ni a bh’ aig a’ bhan-righ ’na beachd. Is leòr dhuinn ainmeachadh ciod a rinn iad ’an Alba. Chaidh innseadh cheana, gu’n do dhaingnich a’ Phàrlamaid Albannach Reachd, anns an robh e air a sholarachadh nach tachradh an t-Aonadh eadar an dà rioghachd idir mur daingnicheadh a’ Phàrlamaid Shasunnach a còraichean féin do eaglais na h-Alba, air sheòl ’s gu’m biodh iad sin air an dìonadh, ’s air an cumail suas anns gach linn ri teachd, co slàn no iomlan ’s a bha iad aig an dearbh àm ud. Rinn Pàrlamaid Shasuinn sud, agus mar sin, chaidh an t-Aonadh gu dòigheil air aghart. Bha eaglais na h-Alha aig an àm ud mar a dh’ fhàg Ard-Sheanadh Ghlascho i ’s a bhliadhna, 1638, ’n uair a thubhairt Alastair Henderson, “Leag sin ballachan Iericho.” Cha robh ’n t-Achd a rinn Pàrlamaid rìgh Uilleim, ’s a’ bhliadhna 1690 ach daingneachadh air an obair a rinn an t-Ard-Sheanadh ud, agus a bh’ air a saltairt fo chosaibh ain-tighearnan fad leth-cheud bliadhna. Nis ’s e smuainich luchd-comhairle na ban-righ agus i fèin, gu’n cuireadh iad buaireas air sluagh na h-Alba le briseadh a steach air còraichibh na h-eaglais, gus an tionndadh an aghaidh an Aonaidh. Fhuair iad Achd air a dhaingneachadh ’s a’ Phàrlamaid Thoraich a dh’ ainmich sinn, leis an tugadh a’ Phàtronachd a steach mar bha i ri linn Sheumais VI. leis an robh còir air a toirt do uachdaranaibh fearainn ’an caochladh àitibh, ’s do uaislibh eile, ministeirean a thaghadh air son nan coimhthionalaibh feadh na h eaglais. Bha aon phonc ’s an Achd dhubh so, ’s an robh air a sholarachadh gu’m feudadh an coimhthional guth a thogail ’an aghaidh a’ mhinisteir ud ’an làthair

---

[347] na Cléire, ’s gu’m feudadh a’ Chléir an gnothuch a rannsachadh, ’s na ’m biodh aobhar cothromach aig a choimhthional gu’m feudtadh a chumail air ais. Ach eadhon ged a bha sin ann, bha nì a rinn a’ Phàrlamaid Bhreatunnach ’na bhriseadh uamhasach air a’ ghealladh shòluimt’ a rinneadh do Alb’ aig àm an Aonaidh. Agus thog Alba guth ’an aghaidh an fhòirneirt a rinneadh orra leis an Achd ud. ’S e ’n dà nì a bh’ aig ministeiribh Seumasach a’ chrùin ’s an amharc leis an Achd ud, gu’n tionndaidheadh iad sluagh na h-Alba, ’s gu h-àraidh càirdean na h-eaglais, ’an aghaidh an Aonaidh, agus a ris gu’m biodh cothrom aig na h-uachdaranaibh Seumasach a bha ’n Alba, agus aig a’ bhan-righ féin, d’ am buineadh Pàtronachd iomadh eaglais, ministeirean a chur a steach a bhiodh deònach, os ìosal, air an eaglais easbuigich a chur suas ’an Alba. Na ’m faigheadh iad a’ chuid bu lionmhoire de ’na ministeirean gu bhi deònach air sin, bha iad a’ deanamh a mach gu’n soirbhicheadh leò co dhiù; agus gu’n cuidicheadh sin gus an rathad a réiteachadh air ais do theaghlach nan Stiùbhartach. Cha robh so co follaiseach aig an àm; ach tha litrichean a bha ’ruith eadar Seumasaich ’an inbh’ àrd feadh Bhreatuinn, agus a chaidh a chlò-bhualadh an déigh sin, a’ deanamh a’ ghnothuich soilleir gu leòir. Cha ’n urrainn sinn tuilleadh a ràdh mu’n Phàtronachd aig an àm, ach cha ’n fhaigh sinn air aghart troimh ’n eachdraidh gun i ga ’r coinneachadh mar chrois ’an so ’s an sud. Thugadh a steach an t-Achd ’s a’ bhliadhna 1711, agus thàinig e gu bhi air a chur ’an cleachdadh air an ath bhliadhna. Ach mu ’n do ràinig dad sam bith de thoradh an saothrach air na daoinibh cuilbheartach a thug a steach e, bhuail am bàs air a’ bhan-righ, agus chaochail i air a’ chead là de cheud mhios an fhoghair 1714, anns an leth-cheudamh bliadhna de ’h-aois, agus an dara bliadhna deug de ’rioghachadh.