[364] CAIB. XLII.
BLIADHNA THEARLAICH.
DH’FHAG sinn ’n ar déigh an Cebhalier de St. George o’n bhliadhna 1719, anns an do chriochnaich an oidhirp mu dheireadh a thug an Spàinn air ’aiseag gu caithir Bhreatuinn le blàr Ghlinn Seile, Iarla Shì-Phort a bhi air a leònadh, agus a thrì ceud Spàinneach a bhi air an deanamh ’n am prìosunaich. Ach feudar a’ mheud ’s ris am bheil gnothuch againne de eachdraidh a bheath’ o ’n uair sin a chur sìos ’an tearc bhriathraibh. Anns an dearbh bhliadhn’ ud féin, 1719, ann an toiseach an t-samhraidh, phòs e ’bhan-phrionnsa, Clementìna Sobiesci, nighean do Phrionnsa Seumas Sobiesci, agus ogha do Iain Sobiesci, rìgh Pholand. Dh’ oidhirpich cùirt Shasuinn bacadh a chur air a’ phòsadh. Bha sìth-chòrdadh eadar Sasunn ’us Austria aig an àm. Thug Impir’ Austria géill do aslachadh fhir-ionaid Sheòrais aig a’ chùirt, a’ bhan-phrionns’ a ghlacadh ’n uair a bha i ’gabhail troimh a chrìochaibh air los pòsaidh ’s an Eadailt. Chaidh a cur an làimh maille ri ’màthair an uair a bha i dol troimh Innspruc ’s an Tirol, ’an ceann a tuath Austria, agus a glasadh a stigh ’an tigh Mhanach ’s a’ bhaile sin. Ach tre sheòltachd cuid a bha dìleas do ’n Chebhalier fhuair i rian air teicheadh as a prìosun, agus ’am beagan ùin’ an déigh sin phòs iad ann am Bologna. Rugadh mac do ’n Chebhalier air an là mu dheireadh de ’n bhliadhna 1720. B’ e Teàrlach Eideard ainm a’ phrionns’ òig so. Rugadh an dara mac dha air an t-seathamh là de mhìos meadhonach an earraich 1725. B’ e Eanruic Benedict ainm an fhir so. Mar bu trice ’s anns an Eadailt a bha ’n Cebhalier a’ tùineachadh. Ach bha e ’triall o
[365] chùìrt gu cùirt feadh na Roinn-
Eòrpa,
far an cluinneadh e ’
n robh cogadh coslach ri briseadh a mach eadar cùirt sam bith agus Breatunn.
Ach bha de chumhachd aig cùirt rìgh Sheòrais a measg chùirtean eile na Roinn-
Eòrpa,
nach robh e ’
faotainn cothrom tàmh fad ’
an àite sam bith;
gu’
n robh e air fhuadachadh o thìr gu tìr,
ni bu choslaiche ri fògarrach,
d’
am b’
éigin tir a dhùchais fhàgail,
na ri neach sam bith eile.
Bha atharrais de chùirt aig a’
Chebhalier ’
ga leantuinn do na h-
uile dùthaich d’
an rachadh e.
Mar so chaith e na cuig bliadhna fichead de ’
bheath’
air na leum sinn thairis.
Ach anns a’ bhliadhna 1744, air do rìgh na Fràing’ a bhi ’cogadh ri Breatunn, agus gu mòr air fheargachadh leis na bha e ’call de ’chuid ’s de ’dhaoine ris a’ chogadh sin, dh’ aontaich e còmhnadh sluaigh ’us armachd a thoirt do’n Chebhalier gu briseadh a steach air ceann a deas Bhreatuinn. Ged nach b’ olc leis an Fhrangach an Cebhalier a shoirbheachadh, cha b’ e sin gu h-àraidh a bh’ aige ’s an amharc, leis a’ chòmhnadh so thoirt seachad, ach gu’n tugadh e air rìgh Seòras, ’n uair a gheibheadh e ’thigh a’ dol ri theine mu ’chluasaibh, a chuid saighdearan a ghrad ghairm air an ais o thir-mòr na h-Eòrpa. Chuireadh càbhlach ’an uidheam co folchuidh ’s a ghabhadh deanamh. Chuir ’athair a nall am Prionns’ òg, Teàrlach, as an Eadailt gu bhi faicinn cionnus a bha nithe a’ dol air aghart, ’an toiseach ceud mhios an earraich; thog e ’chairtealan ’an àite ris an abrar Gravlines, fo ainm Cebhalier Dùghlas. Fhuaradh an càbhlach deas gu h-ath-ghoirid ’s chuireadh cuig mìle deug feachd mara ’s tìr’ air bòrd, ’s ghabh iad thun an oirthir Bhreatunnaich. Ach bha na Sasunnaich ’na ’m fairfeanadh mar bu nòs. ’N uair a ràinig iad Tòrbagh, ’an ceann deas Shasuinn, bha càbhlach bu chumhachdaiche gu mòr ga ’m feitheamh, fo Admaral Norris. Cha sheasadh am Frangach ris an neart sin. Ach mu’n gann a rinn an cath ach tòiseachadh shéid na gaothan co doinionneach ’s gu’n d’ fhuadaicheadh air falbh na Frangaich dheth ’n oirthir. B’ éigin do gach Sasunnach ’us Frang
[366] ach ruith roimh ’
n ghaoith.
Fhuair na Frangaich le éigeannas,
agus an déigh calla,
gu’
n oirthir féin.
Agus mar gu’
n smuainicheadh an rìgh gur h-
ann a bha e féin ’
s na Spàinnich ’
us eile ’
cogadh an aghaidh an athair, ’
n uair a bha iad a’
còmhnadh teaghlaich nan Stiùbhartach,
rùnaich e nach bitheadh tuilleadh gnothuich,
aige riu.
Chuireadh am feachd air tìr, ’
s na luingeas air cheann gnothuich eile.
2. Bha na Seumasaich air fàs mòran ni bu teirc’ ’an Sasunn mu’n àm so na bha iad ann an 1715. Bha na Pàpanaich uile, gun teagamh air a thaobh, ach rinn am peanas uamhasach a rinneadh air na prìosunaich a ghlacadh ann am Preston, mòran meatachaidh orra. Ach bha mòran Sheumasach ’an Alb’ aig an àm so; agus bha iad ni bu lionmhoire gu mòr anns an leth Ghàelach na ’s an leth Ghallda de’n rìoghachd. Cha robh iad sin a’ smuaineachadh gu’n tigeadh an Cebhalier féin do Alba gu pearsant’, ach bha iad a’ cluinntinn gu’m b’ òganach spioradach, dealasach, a mhac bu shine, Prionnsa Teàrlach; agus mar a bha luchd gnothuich uaigneach, a bh’ air ais ’s air aghart eadar iad féin ’us esan, ag ìnnseadh dhoibh gu’n robh làn bharantas aig’ o ’athair, air son a bhi ’na Thàinistear air an rìoghachd, bha iad a’ creidsinn gu’n robh e ullamh gu tighinn a nall uair sam bith a gheibheadh e cothrom fàbharrach. Mu dheireadh an t-samhraidh an déigh do ’n ghnothuch Fhrangach mealladh air, chuir iad Mr Iain Muireach, triath Bhroughtoin, air theachdaireachd do ’n Fhraing thun a’ Phrionns’, a thoirt rabhaidh dha gu’n smuaineachadh air tighinn a dh’ Alba, mur biodh, air a’ chuid bu lugha, sea mìle fear feachd còmhladh ris, armachd air son dheich mìl’ eil’, agus deich mìle fichead louis d’or.[Dlùth air deich mìle fichead Punnd Sasunnach. ] Bha iad air cluinntinn gu’n robh e cur roimhe tighinn ’na aonar. ’N uair a thug Mr Muireach seachad a theachdaireachd, ’s e ’m freagradh a fhuair e o’n Phrionnsa, gu’n robh e sgìth a’ feitheamh ri cùirt sgàthaich, shlaodaich, na Frainge, ’s nach robh e
[367] dol a dh’
fhuireach ni b’
fhaide;
gu’
n robh e dol a dh’
fheuchainn ’
fhortain ’
an Alba,
co dhiù a rachadh leis no nach rachadh.
Cha ’
n e h-
uile fear ’
s an t-
sreith is urrainn aghaidh a chumail ri prionnsa;
ach thug Mr Muireach rabhadh sòluimte dha gun e dheanamh mar a bha e ag ràdh.
3. Cha deachaidh am Prionns’ air ais do’n Ròimh, far an robh ’athair, tuilleadh air a’ bhliadhna sin. Chuir e seachad am foghar ’s an geamhradh ’am Pàris. Chuir e nall Mr Muireach toiseach na h-ath bhliadhna do Alba le barantasaibh thun na muinntir bu dìlse do theaghlach ’athar a b’ aithne dha. Bha na barantasan sin sgriobhta ’na ainm féin mar Phrionns’ Uéils, agus mar Thàinistear na rìoghachd ’an àit’ ’athar. ’N uair a ràinig na sgriobhaidhean sin Alba dh’ aobharaich iad gluasad nach bu bheag a’ measg nan Seumasach uile. Chum iad coinneamh mhòr ’an Duneidin aig na chomh-dhuin iad gu h-aon-sgeulach nach éireadh iad leis a’ Phrionnsa ’na leithid sud a chor. Bha Diùc Pheirt ’na aonar an aghaidh sud. Thuirt esan gu’n ceangladh se e féin ri Teàrlach ged a thigeadh e ’na aonar. Ach bha’ choinneamh gu h-iomlan ’an aghaidh an Diùc, ’s chuir iad uatha Mr Muireach, a dh’ ionnsuidh oirthir a ’s iar na Gàeltachd gus am prionns’ a choinneachadh na ’n tigeadh e, ’s ìnnseadh dha uatha-san nach robh duine dhiubh a’ dol a dh’ éiridh leis’s an t-suidheachadh ’s an robh e féin ’us iadsan aig an àm, ’s e ’philleadh do ’n Fhraing. Dh’ fhan Mr Muireach air taobh ’s iar na Gàeltachd, fad mìos meadhonach an t-samhraidh, agus o nach do nochd am prionns’ e féin ré na h-ùine sin, shaoil leis a’ Mhuireach gur h-ann a leig e dheth tighinn idir, ’s phill e dhachaidh do ’n taobh deas.
4. Mar a rùnaich Prionnsa Teàrlach taisdeal nan tonn dùbh-ghorm a dheanamh air a’ bhliadhna so, bha e gu h-uaigneach ag ullachadh, mar a dh’fheudadh e, air son an turuis, le bhi ’trusadh armachd de gach seòrsa, ’s a’ gabhail airgid ’an iasad, a thuilleadh air a’ bheagan a bh’ aige féin. Thug aon Bhancair a bha ’m Pàris dha cuig mìle Punnd Sasunnach ’an iasad, leis an do
[368] cheannaich e rud maith armachd.
Cha robh coluadar sam bith eadar e féin ’
s cùirt na Frainge mu ’
n àm so;
ach bha Cardinal Tencin,
air an robh cùram ghnothuichean céin-
thireach na rìoghachd sin,
a’
toirt gnùis dha,
agus a’
labhairt ri càirdibh as a leth.
Tre a sheòladh-
san fhuair càirdean a’
Phrionnsa dà luing chogaidh,
Ealasaid agus Doutelle,
o dhithis cheannuichibh Eireannach a bha ’
m Pàris.
Chaidh am Prionns’
air bòrd an Dontelle,
agus sheòl an dà luing o oirthir na Fraing’
air a’
chuigeamh là de mhìos deireannach an t-
samhraidh,
1745,
le soirbheas fàbharrach.
Air a’
cheathramh là dhoibh aig fairge choinnich long chogaidh Shasunnach iad,
d ’
am b’
ainm an Leòmhan.
Thòisich an long so ’
s an Ealasaid a’
losgadh air a’
chéile.
Bha Teàrlach ag iarraidh air maighstir na Doutelle a dhol a chuideachadh na h-
Ealasaid.
Bha Ueils d’
am buineadh an long air bòrd, ’
s cha ghabhadh e comhairle Theàrlaich gu dhol a losgadh air an t-
Sasunnach.
Mu dheireadh,
an déigh do ’
n Fhrangach ’
s do’
n t-
Sasunnach a chéil’
a laimhseachadh co olc ’
s a b’
urrainn iad,
chuir iad cùl ri ’
chéile ’
an tuiteam na h-
oidhche.
Bha mòran de làmhan na h-
Ealasaid air am màrbhadh,
an caiptin ’
n am measg sin,
agus bha ’
crannadhail co mòr air am milleadh ’
s gu ’
m b’
éigin dhi pilltinn do ’
n Fhraing le mòran de threathlaich chogaidh a’
Phrionnsa.
Ghabh an Doutelle air a h-
aghart,
a’
cumail taobh ’
s iar eileanan Innse-
Gall gus na ràinig i caolas Eirisca aig ceann Uidhist a chinn a deas,
far na leag i acair air an treas là fichead de mhios deireannach an t-
samhraidh.
Agus air dhoibh fradharc cuain a dheanamh air dà luing chogaidh Shasunnaich,
ghreas iad air tìr do ’
n eilean sin leis na bh’
aca dh’
armachd.
5.
Chuir Teàrlach agus a chompanaich an oidhche seachad ’
an tigh an tuathanaich a bha ’
n Eirisca.
Bha ’
n t-
seachdnar dhaoin’
uaisle so a leanas còmhladh ris a’
Phrionnsa mar a luchd-
coimheadachd.
Marcus Thulibàrdin,
mac bu shine Dhiùc Adholl,
a theich á Sliabh an t-
Siorraimh ann an 1715,
Sìr Tòmas Sheridan,
Sìr Iain Dòmhnullach,
oifigeach a bha ’
s an arm Spàinneach,
[369] O’
Sulibhan,
oifigeach a bha ’
s an arm Fhrangach,
Mr Kelly,
ministeir Sasunnach,
Mr Stricland,
duin’
uasal Sasunnach,
agus Aonghas Dòmhnullach,
tàinistear thriath Cinn Loch-
Mùideirt,
a bha air bith ’
na Bhancair ’
am Pàris.
Gus e féin a chur as aithne bha Teàrlach air an taisdeàl so a’
caitheadh deise sagairt;
agus thuirt a chompanaich ri muinntir Erisca gur sagart Eireannach a bh’
ann air thurus do Uidhist.
Fhuair Teàrlach a mach gu’
n robh Mac ’
Ic Ailein agus a bhràthair,
fear Bhaosdail, ’
an Uidhist aig an àm,
agus gu’
n robh oighre Mhic ’
Ic Ailein air tir-
mòr ’
am Mùideart.
B’
e fear Bhaosdail comhairleach a bhràthar,
Mac ’
Ic Alein,
a thaobh e féin a bhi lag le aois.
Chuir am Prionnsa fios air fear Bhaosdail,
agus dh’
fheuch e ri thoirt air a bhràthair a chomhairleachadh gu Clann Dòmhnuill a thogail ’
na aobhar féin.
Ach cha deanadh fear Bhaosdail sud air aon chor.
Chaidh am Prionnsa ’
s a chuid daoine air bòrd do’
n luing an ath latha,
agus sheòl iad gu tir-
mòr.
Lean fear Bhaosdail greis de’
n t-
sligh’
iad,
agus ’
an àite cuideachadh a ghealltuinn do’
n Phrionnsa ’
s ann a dh’
aslaich e air pilltinn do’
n Fhraing gus am faigheadh e àm a b’
fhàbharaiche.
Cha deanadh Teàrlach sin; ’
s chaidh fear Bhaosdail d’
a bhàta, ’
s ghabh am Prionns’
air aghart gu mòr-
thir.
Leag e acair’
an Loch nan Uamh,
eadar Mùideart ’
us Arasaig.
Ghrad chuir e litir gu tighearn òg Chlann Raonail.
Co luath ’
s a fhuair an duin’
uasal sin an litir,
thàinig e féin ’
s cuigear eile dhaoin’
uaisl’
air bòrd.
Thug Aonghas Dòmhnullach mar an ceudn’
air bòrd a bhràthair féin,
tighearn Chinn Loch Mùideirt.
B’
e so an ceud Cheann Cinnidh a dh’
aontaich éiridh le Teàrlach.
Ghrad chuireadh air falbh e le litrichibh gu Diùc Pheirt,
agus Muireach Bhroughtoin. ’
An déigh beagan coluadair ris a’
Phrionnsa dh’
aontaich oighre Mhic ’
ic Ailein éiridh leis,
agus chuireadh air theachdaireachd e do ’
n eilean Sgiathanach gu fìadhachadh a thoirt do Shìr Alastair Dòmhnullach ’
s Mac Leoid Dhunbheagain.
Ach dhiùlt na daoine mòra sin gnùis idir a thoirt do’
n
[370] cheannairc, ’
s chuir iad fios mu’
n ghnothuch gu luchd-
dreuchd an rìgh ’
an Duneidin ’
s an Lunuinn.
5. Chaidh Teàrlach ’s a luchd-coimhideachd air tìr air a’ chuigeamh là fichead de ’n mhios, ann an àite ris an abrar Borghadal ann am Mùideart, a bhuineadh do Mhac ’ic Ailein no tighearna Chlann Raonail. Ghabh Aonghas Dòmhnullach, tuathanach a bhaile sin, ris féin ’s ri ’luchd-leanmhuinn gu subhach. Chuireadh ceud saighdear mar gheàrd air a’ Phrionns’ an so. Bha Camshronach Lochiall a measg a’ cheud fheadhainn a thàinig a dh’ amharc Theàrlaich an déigh dol air tìr. Chaidh an ceann-feadhna so a dh’ fhaicinn Theàrlaich air los comhairleachadh dha pilltinn do ’n Fhraing gus am faigheadh e àm a b’ fhàbharaich. Ach an déigh greis chonaltraidh ris dh’ aontaich esan cuideachd a’ chuid dhaoine thogail. Thòisich àireamh maith eile de na cinn-fheadhna bu lugha ’leantuinn ’eisimpleir. Rùnaich Teàrlach a nis a’ bhratach rioghail a sgaoileadh ri crann ann an Gleann-fionain air an naoidheamh là deug de cheud mhios an fhoghair. Bha e a’ deanamh imrichean beag’ o àm gu h-àm leis an robh e dol ni b’ fhaisg air an àite sin. Chaidh e air feasgar an ochdamh là deug gu tigh Ghlinn Ealadail, tùineachd uachdarain eile de na Dòmhnullaich. A sin sheòl e ’n là air-na-mhàireach le cuig fir fhichead ’an trì bàtaichibh, ’s chaidh e air tìr aig taobh ’s ear Loch Seile, fagus do ’n àite ’s an robh e gus a shuaicheantas a chur suas. ’N uair a ràinig e ’n t-àite cha robh ach tearc a làthair, a thàinig gu e féin fhaicinn. Ach goirid an déigh mheadhon là thàinig còrr ’us seachd ceud Camshronach thun an làthraich, agus dà fhichead fear de ’n arm dhearg ac’ a ghlac iad mu ’n Cheapaich ga ’n iomain rompa. Dh’ éirich Marcus Thulibàrdin an sin ’na sheasamh, agus sgaoil e bratach nan Stiùbhartach ri crann, ’s chuir e mach sguilm dheas-bhriathrach ag innseadh an aobhair air son an tàinig Teàrlach Stiùbhart a nall, agus air son na thogadh a’ bhratach so. Dh’ fhàiltich na Gàeil a’ bhratach le caithream mhòr aoibhneis.
[371] Bha i air a deanamh de shìde dearg agus ball geal aròil ’na meadhon, air an robh dealbh crùin rìgh agus ciste luidhe.
6. Bha rìgh Seòras ann an Hanòbhar an uair a bha ’n troimhe chéile so a’ dol air aghart air taobh siar na Gàeltachd. Bha riaghladh na rioghachd fhad ’s a bhiodh esan air falbh ’an urra ri àireamh luchd dreuchd ris an abradh iad Morairean Ceartais. An uair a fhuair iad sin a mach le cinnteas gu ’n robh Teàrlach a’ togail na ’m Fineachan Gàelach gu dhol a chogadh ri cumhachd Bhreatuinn, thòisich iad air gach ullachadh a bha ’n an comas air son cur ’na aghaidh. Chuir iad an céill lagh a bh’air a shuidheachadh roimhe sin, gu’n robh deich mìle fichead Punnd Sasunnach de dhuais gu bhi aig neach sam bith a ghlacadh Teàrlach, ’s a bheireadh suas do luchd dreuchd na rioghachd e. Bha Sìr Iain Cope ’na Ard Sheanalair air an arm Albannach ’s an àm sin. Cha mhò na trì mìle saighdear a bha ’n Alb’ aig an àm, saor o na bha ’cumail freiceadain ’an gearasdanaibh na rioghachd. Thriall Sìr Iain Cope air cheann na feachd so á Duneidin air an dearbh là air na chuir Teàrlach suas a bhratach ’an Gleann-fionain. B’ e òrdugh agus rùn Shìr Iain gabhail dìreach ’an coinneamh a’ Phrionnsa, ’s cath a thoirt dha leis an cuireadh e fodha ’cheannairc a dh’aon tarruing. Ach b’ éigin da ’n eachraidh fhàgail ’an Sruileadh a chionn nach biodh feum sam bith annt’ air feadh mhonaidhean na Gàeltachd, ’s ged a thug e leis àireamh cheudan mhusgaidean ’an earalas gu’n éireadh cuid de na Gàeil leis mar a bhitheadh e ’dol gu tuath, b’ éigin an cur air an ais a ris gu Sruileadh. ’S gann gu’n robh duin’ ag éiridh leis. ’N uair a ràinig e Coire Ghearraig far an robh dùil aig’ am Prionns’ a choinneachadh, chual e gu’n robh feachd co lionmhor air éiridh leis ’s nach ruigeadh e leas sùil a bhi aige ri buaidh fhaotainn. ’S e comhairl’ a chinnich aige féin, ’s a chomh oifigich, gabhail rompa gu ruig Inbhernis far an robh sùil aige ’chuid feachd a mheudachadh tre chòmhnadh nan tighearnan Gàelach a bha dìleas do rìgh Seòras. Bha ’n duin’ ainmeil sin, Foirbeasach Chuil-
[372] fhodair,
ceann suidhe Cùirt an t-
Seisein,
air bith aig a thùineachd dhùthchail an sin, ’
s chuir an Seanalair a chomhairle ris mu ciod bu chòir a dheanamh.
7. Goirid an déigh do Theàrlach a bhratach a sgaoileadh ri crann chual e gu’n robh Sìr Iain Cope a’ marsail ’na choinneamh gu Coire Ghearraig, gu sgapadh nan cearc breac a dheanamh air a chuid Ghàel. Rinn na Gàeil gach cabhag a bha ’n an comas gu bhi air bràigh’ a’ Choire mu’n ruigeadh an t-arm dearg an t-àite, ’s gu’m biodh cothrom a’ bhruthaich ac’ orra. Ach ’s ann a ghabh iad mòr ìoghnadh ’n uair a ràinig iad mullach na beinne, nach robh nàmhaid idir ri ’fhaicinn, agus mu dheireadh ’n uair a ràinig Teàrlach agus a chual e gu’n do theich Sìr Iain do Inbhernis, dh’ òl e ’dheoch slàinte, ’s thug e taing do Mhr Iain Cope gu h-aignidheil, a’ guidheadh gu’m b’ ann mar sud a dheanadh na h-uile nàmhaid eile ’chuirteadh ’n an coinneamh. Bha ’n rathad réidh a nis roimh Theàrlach gu machair Ghall, agus ghabh e roimhe gu deas, a luchd-leanmhuinn a’ sìor dhol a’ meud. Bha àireamh maith de ’n tuath ag éiridh leò, ach bha na daoin’ uaisle, mar bu tric, a’ teicheadh air falbh. ’N uair a ràinig na Gàeil Caisteal Bhlàir, theich tàinistear Dhiùc Adholl air falbh, ’s ghabh Marcus Thulibàrdin sealbh air an fhàrdoich mar a chuid féin. B’ esan mac bu shin’ an Diùc a bh’ ann roimh’ ach air dha bhi ciontach de cheannairc 1715, thug rìgh Seòras an Diùcachd ’s gach ni a bhuineadh dhi do ’bhràthair a b’ òige. Thug am Marcus, ris an abradh Teàrlach ’s a chàirdean Diùc Adholl, aoidheachd chridheach do’n Phrionnsa ’s do gach ceann feadhna ’s an fheachd. Dh’ òl am Prionnsa deoch slàinte gach aoin de na cinn fheadhn’ ’an Gàelic ghloin, a dh’ iunnsaich e o thàinig e dh’ Alba. ’An ceann dhà là, mharsail iad gu deas, agus chaidh iad a steach do bhaile Pheirt air an treas là de mhios meadhonach an fhoghair. Chaidh Seumas éigheach aig crois a’ bhaile ’na rìgh Seumas VIII. Alba. Theich bàillidhean a’ bhaile ’s na daoine mòr ’air falbh, ach bha ’n sluagh cumant’ a’ leigeadh orra mòr aoibhneas a dheanamh ri teachd Theàrlaich.
[373] Dh’ fhan e ochd là ’am baile Pheirt a’ trusadh airgid feadh na dùthcha ’s a’ cur an airm ’an òrdugh. Chaidh Teàrlach do ’n eaglais, an t-sàbaid a bha e ’m Peirt. B’ e sin an ceud àit’ aoraidh Pròstanach ’s an do sheas e riamh. Bha e o òig’ air a thogail suas anns a’ chreideamh Phàpanach, agus anns na h-uile beachd ain-tighearnail eil’ air son an robh teaghlach nan Stiùbhartach ainmeil; féin chumhachd, àrd-ùghdarras thairis air gach cùis spioradail ’us aimsireil a bhuineadh do ’n rioghachd. A réir an fhòghluim a fhuair e, cha robh e gu tiodal no ponc de na nithibh air son na chathaich gach Teàrlach ’us Seumas a chaidh’ roimhe, leigeadh as. Ach thugadh fainear gu’n do ghabh cuid de shluagh na dùthcha, a bha dìleas dha, oilbheum ri ’athair ’s a’ bhliadhna 1715 air son e bhi co teann ’s a’ Phàpanachd ’s nach fuilingeadh e idir an t-aoradh Pròstanach fhaicinn no chluinntinn. Feudaidh gu’n deachaidh Teàrlach do ’n eaglais Phròstanaich air son ni-eigin de thoileachadh a thoirt do mhuinntir a’ bhaile ’s na coimhearsnachd; air son mòran de ’luchd leanmhuinn, bu choma leò ged nach seasadh e ’n eaglais sam bith ri ’latha.
8. Air an aonamh là deug de’n mhìos thriall Teàrlach gu deas air los Duneidin a ghlacadh. Bha gluasad mòr ’s a’ bhaile sin o ’n uair a chual iad gu’n tàinig e gu machair Ghall, ’s gu ’n robh Seanalair Cope co fad’ air falbh a tuath. Rinn muinntir a’ bhaile mòran saothrach air son ballachan a’ bhaile ’neartachadh, agus àireamh shaighdearan a thogail ’na measg féin gus am bail’ a dhìonadh. Agus mu’n d’ fhàg Teàrlach Peirt thàinig teachdair’ o Iain Cope a dh’ iarraidh air seirbhisich an rìgh ’an Duneidin àireamh shoithichean a bha ’n an luidhe ’am Port Lìbht’ a chur sìos do Abaraidhean, far an robh an t-arm dearg a’ triall, gus na daoin’ aiseag gu ruig Dunbhàrr, an ear-dheas air Duneidin. Chuireadh air falbh na soithichean, ’s bha sùil riu air an ais a nis gach là. Cha do chuireadh a bheag de mhoill’ air feachd Theàrlaich ann a thriall do Dhuneidin. Bha’m beagan eachraidh a bha ’s a’ choimhearsnachd a’ tighinn ’na choinneamh air uairibh,
[374] ach gun a bhi tighinn idir gu ionad tharruing lann.
Chuir Teàrlach litir a steach do’
n bhail’
o Chorstorphin,
mu dhà mhìl’
an iar air Duneidin,
ag àithneadh do luchd riaghlaidh a’
bhail’
iad a dh’
fhosgladh nan geatachan dha-
san mar Thàinistear na rìoghachd ’
an ainm ’
athar, ’
s a’
gealltuinn gu’
m buineadh e gu suairce ris gach neach ’
us nì ’
s a’
bhaile;
ach a’
bagradh mur fosgladh,
gu ’
n deanadh e àrd pheanas air na gheibheadh e ’
an armachd ’
na aghaidh,
mar a bha e cinnteach as a’
bhail’
a ghlacadh.
Chuir an litir so a’
Chomhairle ’
n an cabhaig glé mhòr,
agus bha e ’
meudachadh an troimhe chéile,
gu’
n robh Seumasaich uaigneach ’
n a measg,
a bha ’
cluicheadh ’
an rathad a bha fàbhharach do ’
n Phrionnsa, ’
n uair a bhiodh iad a’
gabhail orr’
a bhi dìleas do’
n rìgh.
Chuir a’
Chomhairle fios thun a’
Phrionnsa mu dhéighinn nan cumhachan air am fosgaileadh iad.
Ach aig an àm so chunncas an càbhlach a’
tighinn gu cladach Dhunbàrr leis an arm dhearg,
agus chuireadh an ath fhios gu Teàrlach ag iarraidh beagan ùine gu smuaineachadh ciod a dheanadh iad.
Dh’
aithnich Teàrlach a nis gur h-
ann a’
caitheadh bhead air a bha iad, ’
s cha leughadh e ’
n litir—
thuirt e ris an teachdair’, “
e bhi dol.” ’
N uair a thuigeadh ’
an camp’
a’
Phrionnsa gu’
n robh ’
n t-
arm dearg a’
dlùthachadh, ’
s misneachd,
na Comhairl’
ag éiridh,
rinn iad air son am bail’
a ghlacadh le car.
Chuireadh naoi ceud Camshronach timchioll gu taobh deas a bhaile, ’
s chaidh iad,
fo sgàil na h-
oidhche,
co dlùth air na ballachaibh ’
s a dh’
fheud iad gun a bhi air am faicinn.
Bha buidheann bheag eile glé dhlùth air a’
gheata.
Chuireadh fear dhiubh sin ’
an riochd seirbhisich oifigich Shasunnaich a dh’
iarraidh rud-
eigin a dh’
fhàg a mhaighstir aig a thigh féin ’
s a’
bhaile.
Ach bha Beurla Chamshronaich ro Ghàelach;
thuig am freiceadain gu’
m bu mhealltair e, ’
s chaidh òrduchadh air falbh.
Ach’
an ùine ghoirid thàinig an t-
inneal-
siubhail a bha leis an teachdair a muigh aig a’
champ air ais, ’
s bha e gu dhol tre ’
n gheata sin.
Chunnaic an luchd feall-
fholuch an carbad so a’
dlùthachadh, ’
s bha iad féin aig a’
gheata mu’
n d’
rinn an t-
inneal-
siubhail ach a bhi troimhe, ’
s bhrùchd iad a steach mu ’
n deachaidh aig an fhreiceadain
[375] air an geata chrannadh.
Mar a bha ’
chuid eile de na Camshronaich fagus a làimh,
cha robh ac’
ach ruith a steach air a’
gheat’ ’
us sealbh a ghabhail air a’
bhail’ ’
an ainm a’
Phrionnsa.
An là air-
na-
mhàireach rinn am Prionnsa turus timchioll air a’
bhaile,
le tròmlach an airm,
a’
cumail nan cnoc eadar e ’
s gunnaidhean a’
Chaisteil.
Ghabh iad a steach ’
s an lag a th’
eadar Caithir Airt ’
us Creaganaibh Shalus-
borgh. ’
N uair a ràinig Teàrlach an leargan fo Fhuaran Naoimh Antoni, ’
s ann a fhuair e ’
n ceud shealladh air lùchairt a shinnsir.
Theirinn e bhàrr an eich agus stad e greis ag amharc maise na h-
aitreibh.
Chaidh e ’
n sin ’
na dhiollaid ’
s mharcaich e thun na lùchairt, —
geard dùbailte ga chuairteachadh.
Bha mòran de mhuinntir Dhuneidin a’
dòmhlachadh an ràthaid air gach taobh gu sealladh fhaicinn dheth,
agus mòran diubh ga fhàilteachadh le gàir aoihhneis ’
us bualadh bhas.
Bha na Camshronaich ’
an déigh beàrn a dheanamh air a’
bhalla fa chomhair na lùchairt,
air an deachaidh e féin ’
s a luchd coimhideachd a steach dìreach rompa.
Co luath ’
s a shuidh Teàrlach ’
an lùchairt a shinnsir,
thugadh ma’
n airidh Seumas a bhi air éigheach ’
na righ Alb’
aig crois Dhuneidin.
Thug na Gàeil air na maoir d’
am bu dreuchd sin a dheanamh,
an deiseachan rìomhach a chur ùmp’
am feadh a bha iad ’
an ceann an dleasdanais ud.
Bha mòran sluaigh a làthair aig an àm;
agus leugh maighstir-
sgoile Pàpanach litir,
a’
soilleireachadh do ’
n t-
sluagh gu’
m b’
e Seumas rìgh dligheach Bhreatuinn, ’
s gu’
m b’
e Teàrlach an t-
oighre dligheach a thigeadh as a dhéigh.
9. Cha d’ fhuair Teàrlach mòran ùin’ aig an àm so gu suidhe sàmhach ’an lùchairt Holirud. Bha Sìr Iain Cope ’an déigh a chuid daoin’ ’us armachd fhaotainn air tìr ’an Dunbhàrr air an naoidheamh là deug, ’s ghluais e ’n aghaidh Theàrlaich. Dh’ fhàg Teàrlach Duneidin leis na Gàeil gus an nàmhaid a choinneachadh. Air feasgar an fhicheadamh là choinnich an dà arm a chéil’ aig àite ris an abair na Gàeil, Sliabh a’ Chlamhain, —na Gaill, Preston. Bha blàr aimhleathan bog eatorr’ air nach robh e furasda do na Gàeil faotainn seachad. Bha Sìr Iain Cope ’an deigh àite féin a
[376] roghnuchadh air taobh sear a’
bhoglaich sin.
Chuir na Gàeil seachad an oidhche air a thaobh siar.
Chomhairlich Còrnalair Gardener ’
us oifigich thùrail eile ’
s an fheachd,
do Iain Cope dol ’
am badaibh nan Gàel air an fheasgar sin féin,
a’
deanamh cinnteach dha mur rachadh,
gu’
n tigeadh iadsan ’
na bhadaibh-
san an uair bu lugha ’
shaoileadh e.
Cha do ghabhadh an comhairle, ’
s bha fios aca mar sin ciod a thachradh.
Fhuair na Gàeil seachad air a’
bhoglach feadh na h-
oidhch’ ’
an àite nach robh air a dhìonadh.
Ann am briseadh na fàire rinn iad air son tòiseachadh air cath.
Thàinig an gnothuch co cabhagach air Iain Cope ’
s nach robh ùin’
aig’
air son faotainn gu ceart ’
an òrdugh.
Bha faisg air an aon àireamh aig Sìr Iain ’
s aig a’
Phrionnsa—
mu thrì mìl’
air gach taobh.
Cha robh na Gàeil co maith air an armachadh ris an taobh eile.
Bha mòran diubh aig nach robh ach spealan air an dìreachadh.
Chaidh làdach urchraichean ghunnaidhean mòr’
a losgadh ’
an eudan nan Gàel,
mar a bha iad a’
dlùthachadh;
agus gu grad ’
an déigh sin làdach ghunnaidhean caol’
o cheann gu ceann de ’
n arm dhearg.
Cha do loisg na Gàeil gus an robh iad mu dhusan slat do’
n nàmhaid.
Loisg gach fear an sin an urchair a bha ’
na ghunna ’
s thilg e uaith’
i, ’
s thòisich iad air bualadh le claidheamh ’
s le speal.
Cha do sheas na Gaill fad sam bith ri so.
Theich an eachraidh an toiseach, ’
s na coisichean gu grad as an déigh.
Cha do mhair a’
mhire chath ach beagan mhionaidean.
Thuit eadar ceithir ’
us cuig ceud de’
n arm dhearg ’
s a’
chath,
eadar na mharbhadh ’
s na leònadh.
Chaill na Gàeil mu cheud fear,
eadar marbh ’
us leònta. ’
S anns an eachraidh a bha Còrnalair Gardener.
B’
e so fear co cliùiteach ’
s a bha ’
na là,
mar dhuine ’
s mar shaighdear.
Bu shaighdear cràbhach e ’
s an t-
seadh is fearr.
Ged nach tuiteadh ’
s a’
chath ach esan ’
na aonar cha bu bheag an call e.
Bha,
réir coslais,
beachd aige roimh làimh ciod a bha gu tachairt, ’
s chaith e ’
n oidhche mar gu ’
m b’
i ’
n oidhche mu dheireadh.
An uair a theich a chuid daoine mar chlaghairibh dheth ’
n àraich,
chuir e féin le glé thearc chàirdibh aghaidh air na ceannaircich,
mar bha e gu
[377] ceart ga’
meas, ’
s lean e air am marbhadh le claidheamh ’
us dag’
air gach làimh dheth,
gus an do thuit e bhàrr an eich air a leònadh.
Ghiùlaineadh e gu tigh a’
mhinisteir dlùth do làimh, ’
s bhàsaich e beagan uairean a thìm an déigh sin.
Theich Sìr Iain còmhladh ris a’
chuid bu mhò de’
n eachraidh thun na crìche Sasunnaich;
ged a dh’
oidhirpich e thoirt orra tionndadh mu’
n cuairt ris an nàmhaid,
cha ghabhadh sin deanamh idir. ’
S e àireamh beag de na coisichean a fhuair air teicheadh.
Ghlacadh mar phrìosunaich còrr ’
us cuig ceud deug. ’
S e àireamh ro bheag a theich dheth ’
n àraich gun an glacadh.
Ghlac Teàrlach mòran creiche ’
s a’
chath ud.
Bha moran de na Gàeil mar an ceudn’,
a’
cosnadh air an ceann féin feadh na raoin.
Chleachd am Prionnsa ’
s a chuid oifigeach mòran daontachd ann an cùram de ’
n mhuinntir leònta,
na Sasunnaich co maith ris na h-
Albannaich.
Air feasgar na Sàbaid,
an ath là an déigh a’
bhlàir,
phill Teàrlach gu lùchairt Holirud;
bha ’
n t-
arm air dol roimhe do ’
n bhaile leis na priosunaich ’
s leis a’
chreich.
Bha Teàrlach an déigh teachdair a chur do ’
n bhaile feasgar là a’
bhlàir ag iarraidh air na ministeiribh iad a leantuinn ri ’
n dleasdanasaibh, ’
s nach cuirteadh grabadh sam bith orra.
Ach bha na h-
aodhairean ud uil’
an déigh an casan thoirt leò mach air feadh na dùthcha,
ach dithis no triùir, ’
s cha do phill iad fhad ’
s a dh’
fhan am Prionnsa ’
s a’
bhaile.
10. Dh’ fhan Teàrlach ’an Duneidin sea seachduinean an déigh blàr sliabh a’ Chlamhain. Bha e ré na h-ùine sin a’ saothrachadh mar b’ urrainn e anns a bhi ’meudachadh àireamh a chuid saighdearan. Chaidh mòran de na Gàeil dhachaidh leis a’ chreich a ghlac iad ’s an àraich, agus tharruing iad ùine mhòr mu’n do phill iad do Dhuneidin. Thàinig àireamh de dhaoin’uaisle na Galldachd thuige le buidhnibh sluaigh leis an robh ’fheachd a’ dol a’ meud. Chuir e sùrd aig an àm cheudn’ air trusadh airgid. Ghrad ghreas e teachdair do ’n Fhraing an déigh a’ bhlàir, air an d’ iarr e ’bhuaidh a dheanamh co mòr ’s a b’ urrainn e. Thàinig trì soithichean an déigh a chéile thuig’ as an Fhraing le armachd ’us airgiod. Bha
[378] mòran de Sheumasaich na dùthcha ’
tighinn ga fhaicinn do ’
n lùchairt, ’
s bha e ’
cur seachad na h-
ùine mar rìgh a measg iochdarana féin.
Ach mar a bha Caisteal Dhuneidin fathast a’
cumail a mach ’
na aghaidh,
bhiodh e féin ’
s ceannard na daingnich sin gu tric a’
caigeadh air a chéile.
B’
éigin do Theàrlach an saorsainn féin a leigeadh le muinntir a’
chaisteil ’
s le muinntir a’
bhaile mach ’
s a steach as a’
chaisteal.
Fadheòidh air do Theàrlach còrr ’
us cuig mìle fear feachd fhaotainn cruinn,
dh’
fhàg e Duneidin air an aonamh là deug thar fichead de mhios deireannach an fhoghair,
gu briseadh a steach air Sasunn.
Ach ged a bha fheachd-
san air dol gu maith a’
meud ré nan seachduinean ud,
bha ’
n t-
arm Sasunnach air dol ’
an treisead a réir sin, ’
s an tomhas mòran bu mhò.
Co luath ’
s a chuala Seòras II.
mar thachair air Sliabh a’
Chlamhain ghreas e nall do Shasunn le sea mìle de ’
n fheachd a bh’
aige cogadh ’
am Flànrais,
agus sea mìl’
eil’
a thug an Olaind dha,
a réir còrdaidh.
Bha Seanalair Uaid a’
cur ri chéile feachd lìonmhor eil’
aig a’
Chaisteal Nomh’
air taobh ’
s ear Shasuinn;
agus bha rìgh Seòras a’
cruinneachadh an treas armailt timchioll air Lunuinn gus am baile mòr sin a dhionadh, ’
s gu bhi air a stiùireadh leis féin.
Ach ged a bha so uil’
an aghaidh Theàrlaich,
chuir e aghaidh air baile Lunuinn ’
an dùil gu ’
n robh na Sasunnaich co déigheil air éiridh leis ’
s a bha na Gàeil,
agus ni bu déigheile.
Ghabh e taobh ’
s iar Shasuinn gu faotainn seachad air Seanalair Uaid.
Ach mu’
n do ràinig e ’
chrioch Shasunnach thréig còrr ’
us mìle de ’
na Gàeil e ’
s phill iad dhachaidh.
Ach air a lagachadh ’
s mar bha e,
ghlac e baile Charlìle, ’
s dh’
fhàg e freiceadain ’
an daingneach a’
bhaile.
Ghlac e Manchester an déigh sin.
Ach cha robh bheag sam bith de shluagh na dùthcha ’
g èiridh leis.
Air a’ cheathramh là de mhìos meadhonach a’ gheamhraidh ràinig Teàrlach Derbi, mu thuaiream sea fichead mìl’ o bhaile Lunuinn. Bha Seumasaich a’ bhail’ ag aithris gu’n robh cuig mìle deug ’am feachd Theàrlaich, ’s gu’n robh deich mìl’ air tighinn air tìr ’an ceann a deas Shasuinn, gu iad féin a churfo a chomannd a. Ghabh muinntir Lunuinn a leithid a dh’ eagal, ’s chaidh gach
[379] bancair ’
us duine mòr eile ’
na leithid de bhreislich ’
s gu ’
n tugadh Di-
haoine Dubh air an là sin.
Ach seachad air Derbi cha rachadh na Gàeil air aon chor.
Leugh iad an t-
eagal ’
n uair a dh’
fhairich siad iad féin ’
an tìr aineoil,
air an cuairteachadh le trì feachdaibh,
a bha gach aon diubh dà uair ni bu mhò na feachd Theàrlaich Bha Diùc Chumberland,
dara mac rìgh Sheòrais,
a bh’
air bith air tìr-
mòr na h-
Eòrp’
air cheann an airm Bhreatunnaich,
a nis air tighinn dachaidh,
agus ’
na cheannard air an dà mhìle dheug ud a dh’
ainmich sinn,
a thug rìgh Seòras do Bhreatunn.
Bha Diùc Chumberland glé dhlùth air an aon aois ri Teàrlach.
Bha ’
n rìgh féin air cheann armailt Lunuinn,
agus Uaid a’
dlùthachadh riu o thuath, ’
s gu’
n duin’
ag éiridh leò.
Chumadh comhairle chogaidh, ’
s rùnaich na h-
oifigich pilltinn do Alba,
fhad ’
s a bha sin so-
dheanta.
Cha robh Teàrlach a’
dol a ghabhail an comhairle;
ach a’
cheud uair o thàinig e ’
Bhreatunn,
dh’
éignich iad e gus an comhairl’
a ghabhail,
no bhi air fhàgail ’
na aonar.
Air an t-
seathamh là de mhìos meadhonach a’
gheamhraidh ghluais an t-
arm air ais gu tuath.
An uair a thuig Diùc Chumberland gu’
n do phill na Gàeil,
chuir e ’
chuid thrùpairean as an déigh gu moille chur orra,
no gach grabadh a dh’
fheudadh iad.
Rug iad air na Gàeil aig àite ris an abrar Penrith,
ach dh’
fhuadaicheadh air an ais iad le call.
Cha do chuireadh tuilleadh grabaidh air na Gàeil.
Air an naoidheamh là deug de ’
n mhios,
stad iad aig Carlìle, ’
s dh’
fhàg Teàrlach na dh’
éirich leis de shaighdearan ’
an Sasunn mar fhreiceadain ’
s a’
chaisteal.
Theireadh iad réisimeid Mhanchester riu;
còmhladh riu sin dh’
fhàg e àireamh beag de na réisimeidean Machrach,
beagan Fhrangach ’
us Eireannach.
Bha iad uile mu thimchioll trì ceud fear. ’
N uair a dh’
fhalbh Teàrlach air an ath là thug e òrdugh dhoibh mar a chleachdadh siad iad féin gus an cuireadh esan feadhainn eil’
á Alba ’
n an àite.
Air feasgar an là sin féin ràinig iad amhainn Easg,
a th’
anns a’
chrìch eadar Sasunn ’
us Alba.
Bha àth na h-
aimhne gu mòr air atadh le fliuichead na h-
aimsir.
Ach chaidh an armailt uile thairis an oidhche sin féin,
air eagal gu ’
m fàsadh i
[380] ni bu ro dhoimhne. ’
N uair a fhuair iad gu taobh Alba de ’
n amhainn,
thog iad iolach aoibhneis air son an casan fhaotainn a ris air fraoch Alba.
Bha faothachadh aig na Sasunnaich a nis o ’
n uamhas a ghabh iad roimh na Gàeil. ’
S gann a gheibhear saimpleir sam bith ’
an eachdraidh co soilleir air a’
bhoil a chuireas tnù no farmad air inntinnibh dhaoine, ’
s air co ullamh ’
s a ni sin iad gus a’
bhreug a labhairt ’
s a chreidsinn,
ris na seanachasaibh breugach a bha na paipeirean naigheachd Sasunnach a’
sgaoileadh feadh na tìre ’
s an àm ud.
O nach urrainn sinn leudachadh orra sin,
aithrisidh sinn mar aon eisimpleir an comh-
labhairt a bh’
eadar Lochiall agus bean an tighe ’
s an do thog e ’
chairtealan an dà là bha iad ’
an Derbi. ’
N uair a chaidh e steach do ’
n tigh thuit a’
bhean air a glùinibh ’
s le deuraibh air a gruaidh thuirt i ris e dh’
fhàgail a dithis leanaban beò,
ach e ga marbhadh féin ’
n an togradh e.
Thuirt an Ceann-
feadhna rithe an robh i ’
na céill?
Fhreagair ise gu’
n robh na h-
uile duine na ’
measg-
san a’
creidsinn ’
s ag ràdh gu’
n robh na Gàeil ag itheadh na cloinne bige.
Ghabh e ’
n rian bu fhreagarraich air na smuainich e gu ni-
eigin de chlos a chur oirre.
Chualas i ’
n déigh sin a’
fosgladh pris ’
an oisinn de ’
n tigh ’
s ag ràdh ris a’
chloinn, “
Thigibh a mach,
cha’
n ith an duin’
uasal sibh!! !”
Bha iomadh seanachas eile do ’
n t-
seòrsa so air an aithris aig an àm.
Ach ’
s e th’
ann ni a tha ghnàth a’
tachairt do dhaoinibh, ’
n uair tha ’
n inntinnean troimhe chéile, ’
s air bhoil le gamhlas, ’
s iad mar sin a’
deanamh barrachd croin doibh féin no do ’
n mhuinntir ’
an aghaidh am bi iad air bhoil.
11. Thriall feachd a’ Phrionnsa gu tuath o amhainn Easg ’n an trì buidhnibh. Chaidh a’ chend bhuidheann a steach do Ghlascho air là Nollag, ’s an dara buidheann air an ath là fo chomannd’ a’ Phrionnsa féin. Chuir Teàrlach cìs air Glascho gu eudach ’us caiseart a chur air an fheachd. An uair a fhuair e na daoin ’am brod uidheam thriall e gu Sruileadh air an treas là de ’n bhliadhn’ ùir, 1746. Bha ’n t-arm dearg an déigh sealbh a ghabhail air Duneidin roimhe so, ’s bha na h-uiread de réisimeidean a’ brùchdadh
[381] a nall á Sasunn do’
n cheann-
bhaile.
Ach mu ’
choinneamh so bha feachd nach bu bheag air tional aig Peirt ’
us Sruileadh le càirdibh Theàrlaich,
o dh’
fhalbh e ’
Shasunn,
agus gus a neart a mheudachadh leò sin ’
s ann gu tuath a thriall e.
Thòisich e ’
n toiseach air séisd a chur ri Sruileadh, ’
s ris an daingneach làidir a bh’
ann;
ach mu’
n gann a rinn e ach tòiseachadh thriall Seanalair Hàlaidh á Duneidin leis an arm dhearg gu là blàir a thoirt dha.
Dh’
fhalbh Teàrlach gu misneachail gus a choinneachadh mu leth na slighe.
Air an t-
seachdamh là deug de’
n mhìos,
dà sheachduin ’
an déigh Glascho fhàgail,
choinnich Seanalair Hàlaidh ’
s am Prionns’
a chéil’
air sliabh na h-
Eaglais Brice.
Fhuair na Gàeil an toiseach gu mullach a’
chnuic, ’
s bha cothrom a bhruthaich ac’
air an arm dhearg.
Agus a thuilleadh airs in bha cur ’
us cathadh uamhasach ann,
a’
séideadh an aghaidh nan Sasunnach.
Chuir làmh dheas airm a’
Phrionns’
an teicheadh air làmh chlì Hàlaidh,
a bha mu’
n coinneamh;
ach ghléidh làmh dheas an airm dheirg an làthrach ’
s chuir iad air theicheadh làmh chlì an airm Ghàelich.
Ach a labhairt na firinn ’
s ann air taobh a’
Phrionns’
a bha ’
bhuaidh.
Theich an Seanalair Sasunnach, ’
s chuir e ’
phàilliun ri ’
theine, ’
s dh’
fhàg e mòran treathlaich chogaidh as a dhéigh a thuit ’
an làmhaibh a’
Phrionnsa.
Cha do mharbhadh de na Gàeil ach dà fhear dheug thar fhichead,
agus leònadh mu shea fichead fear.
Chaill an t-
arm dearg,
eadar na mharbhadh ’
s na leònadh,
mu thrì ceud fear;
agus ghlacadh mòran diubh na ’
m prìosunaich.
B’
e Sìr Raibeart Mac an Rothaich,
tighearna Fòlais,
an aon duine de ’
n arm dhearg a bha na Gáeil a’
caoidh.
Fhuair esan adhlacadh duin’
uasail ’
an cladh na h-
Eaglais Brice.