[416] CAIB. XLV.
SEORAS III.
CHA robh Seòras III. trì bliadhna fichead a dh’aois an uair a thòisich e ’rioghachadh. Phòs e goirid an déigh sin a’ bhan-phrionnsa Charlot, de theaglach Mheclenburg ’s a’ Ghearmailt. Thug e aon de àrd dhreuchdan na Stàite do Iarla Bhòid, a bha air bith ’na fhear-teagaisg dha. Bu Sheumasach Iarla Bhòid, agus mar sin cha bhiodh e co deònach air an cogadh a’ leantuinn. Ach b’ e Uilleam Pit fathast Prìomh Mhinisteir Bhreatuinn, agus cha robh esan idir air son an cogadh a leigeadh seachad. Fhuair e mach gu ’n robh comh-bhoinn eadar an Fhraing ’s an Spàinn an aghaidh Bhreatuinn, agus b’ àill leis cogadh éigheach ’an aghaidh na Spàinn air ball, ach cha ’n fhuilingeadh a chomh-mhinisteirean sin a chluinntinn. Leig Pit dheth a dhreuchd an sin, ’s dh’ fhàg e h-iomradh ’s a h-éigheach aca féin. Ach ’an ùine ghoirid fhuair iad a mach air an cosdas gu’n robh Pit ceart, ’s b’ éigin doibh féin an dearbh ni a dheanamh a mhol esan doibh. Lean Breatunn air cogadh ris an dà rìoghachd chumhachdaich ud, agus air buadhachadh orra cuideachd, gus anns a’ bhliadhna 1763 am bu bhuidhe leò cumhachan sìth iarraidh. Chaidh an t-sìth a nàsgadh ’an ceud mhìos an earraich ann am
[417] Pàris,
agus goirid an déigh sin nàisgeadh sìth ann an Hubertsburgh eadar na rìoghachdaibh Roinn-
Eòrpach a bha ’
cogadh, ’
s bha,
mar sin,
sìth araon ’
s an Roinn-
Eòrpa ’
s an America.
Choisinn Breatunn mòran fearainn ’
an America agus ’
s na h-
Innsibh a’
siar leis a’
chogadh fhadalach ud.
Ach mu choinneamh sin bha na fiachan air atadh gu h-
anabarrach.
Roimh thòiseachadh a’
chogaidh mu dheireadh,
bha fiachan Bhreatuinn mu’
n cuairt do cheithir fichead muillean. ’
N uair a sguir an cogadh bha iad air dìreadh gu dlùth air ceud ’
s dà fhichead muillean.
Bha sluagh Bhreatuinn,
gu h-
àraidh na Sasunnaich,
ro dhìombach do Iarla Bhòid,
am Prìomh mhinisteir,
air son nach d’
fhuair e cumhachan ni b’
onaraiche do Bhreatunn, ’
s gu’
n robh a cuid armailtean co soirbheachail air muir ’
s air tìr ré a’
chogaidh.
Bha na Sasunnaich ni bu ro bhuaireasaich ’
na aghaidh a chionn gu ’
m b’
Albannach e.
B’
éigin da ’
n dreuchd a leigeadh dheth,
agus chaidh fear Mr Grenbhil,
a dh’
àrdaicheadh an déigh sin gu bhi ’
na Mhorair, ’
na àite.
2. B’ e aon de na ceud nithe a rinn Grenbhil, an déigh tighinn do ’n dreuchd, tòiseachadh air cath ri luchd sgrìobhaidh nam paipeirean naigheachd air son an càinidh ’s an ana-cainnt ’an aghaidh an tighearnais. Thòisich e ro gharg. Cha deachaidh leis ach ’an cuid. Ach ’s e ni àraidh air son a bheil a thighearnas-san ainmeil an oidhirp a thug e air na h-Americanaich a chur fo chìs, agus mar a dh’ éirich iadsan suas air lorg sin gus an ceangal eadar iad féin ’s an dùthaich mhàthaireil a bhriseadh gu h-iomlan. Mar a bha fiachan na rìoghachd air tighinn gu àirde co mòr, ’s a dh’ fheumadh tighearnas riadh nam fiachan a phàigheadh gu bliadhnail, leag iad cìsean ni bu truim’ aig a’ bhaile; ’s o’n bha iad air deanamh mòran cosdais ri America a dhìonadh o na Frangaich ’s o naimhdibh eile, bha iad ’an dùil gu’n robh e laghail dhoibh ni-eigin de chur a stigh a thogail o’ na Stàitibh fa leth do ’n robh America a tuath air a roinn. Fhuaradh Reachd troimh ’n Phàrlamaid leis an robh na h-Americanaich gu bhi gnàthachadh Paipeirean Stamp air an robh cìs bheag. Ach ’n uair a fhuaradh sin a mach air taobh thall a’
[418] chuain,
dh’
éirich iad ’
an ceannairc.
Thuig a’
Phàrlamaid Bhreatunnach gu’
m bu co maith an t-
Achd a chur air chùl;
agus rinneadh sin,
agus sgrìobhadh a null do America a dh’
innseadh nach robh cìs gu bhi air a leagadh orr’
air an dòigh ud.
Ach aig an àm cheudn’
a’
tagairt gu’
n robh còir aig Breatunn air cìs a leagadh air gach ùr threabhachas a bhuineadh dhi,
mar chitheadh i iomchuidh.
Cha do chuir na h-
Americanaich mòr shuim anns an tagairt sin,
fhad ’
s nach robh e ach ’
am focal a mhàin.
Bha Grenbhil a nis an déigh an dreuchd a leigeadh dheth,
agus Marcus Rocingham air tighinn ’
na àite.
Goirid an déigh sin thàinig Morair North gu bhi ’
na Phrìomh Mhinisteir.
Rùnaicheadh a nis cìs a chur air na h-
Americanaich air sheòl co eutrom ’
s air an smuainicheadh iad.
B’
e sin beagan a phàigheadh fo ainm cìs’
air son bathair a bha dol a null á long Phortaibh Breatunnach.
Bha i air a trì no ceithir de nithe fa leth an toiseach;
ach thugadh dheth na nithibh sin uil’
i,
ach tì a mhàin.
Bha trì sgillinnean de chìs gu bhi air a phunnd.
Agus thug a’
Chuideachd Innseanach an tì seachad co saor,
air son a chur a dh’
America, ’
s gu’
n robh e ni b’
fhusadh a cheannach ’
an America na ’
m Breatunn féin,
ged a bha ainmeachas cìs air.
Ach dh’
éirich na h-
Americanaich ’
na aghaidh.
Chaidh long le luchd a steach do Phort Bhostoin, ’
s chruinnich àireamh mòr de mhath-
shluagh a’
bhaile;
fhuair siad iad féin air an armachadh, ’
s chaidh iad air bòrd na luinge, ’
s thilg iad an luchd a mach air a’
mhuir. ’
An Niu Iorc, ’
s am Philadelphia,
cha d’
fhuair na luingeas cothrom dad a bh’
air bòrd ac’
a chur air tìr.
Agus ’
am baile Theàrlaich,
far an d’
fhuair iad cothrom a chur air tìr,
chaidh a ghrad ghlasadh a stigh ’
an tighibh stòir,
far nach bu dàna le Breatunnach meur a chur air.
Bha ’
n cogadh air a bhonn.
Rinneadh cabhag air feachdan lìonmhor mara ’
s tìr’
a chur a null air los an fheadhainn ud a bh’
air éiridh ’
an ceannairc a thoirt gu strìochdadh.
Ach ’
s cogadh daor a bha ’
n sud do na Breatunnaich.
Bha chuid ud de America,
eadhon an uair ud,
air a roinn ’
na Stàitibh fa leth.
Thionail Cochruinn lìonmhor as gach Stàite
[419] dhiubh sin do Philadelphia ’
am mìos meadhonach an fhoghair,
1774.
Chuir iad an céill ’
an sin a measg nithe eile,
gu’
n robh iad deònach air a’
cheangal eadar iad féin ’
s an dùthaich mhàthaireil a bhi air a bhuanachadh,
ach cothrom a bhi aca féin a mhàin gach cìs a chitheadh iad iomchuidh a chur orra féin.
Ach cha ’
n éisdeadh Breatunn ri cumhachaibh uatha ni b’
fhaide.
Agus fhuaradh a mach an déigh làimh gu’
m b’
e aon aobhar mòr air son iad a dh’
éiridh ’
an ceannairc,
gu’
n robh mòran de ’
n cuid mharsantan a’
deanamh fortain le smuglaigeadh,
no goid-
mhalairt ri eileanaibh nan Innsean a’
siar a bhuineadh do ’
n Spàinn.
3. Thòisich an cogadh mu thoiseach an t-samhraidh, 1775. Bha cuid a’ saoilsinn nach maireadh e ni b’ fhaide na ’bhliadhna sin féin. Cha mhò na trì muilleana sluaigh a bha ’s na ceàrnaibh ud de America aig an àm. Bha sin beag ’an coimeas ri sluaghmhoireachd Bhreatuinn ’us Eirinn. Ach bha na h-Americanaich a’ cogadh ’n an dùthaich féin air an robh iad eòlach; ’s bha iad anabarrach dealasach, agus la ’s gu’n do thòisich iad, aon-sgeulach ’n an rùn air a’ chuing Bhreatunnaich a thilgeadh dhiùbh, bha car ’an aghaidh cuir aca ga chumail ri Breatunn; agus an uair a chrìochnaich campachadh a’ cheud shamhraidh ’us fhoghair, bha iad co fad o bhi air an ceannsachadh ’s a bha iad ’an àm tòiseachaidh. Bha cuid de rìoghachdan na Roinn-Eòrp’ a chìosnaich Breatunn ’s a’ chogadh roimhe sud, ro aoibhneach air son America òg a’ bhi ’cumail ceann ris an t-seann leòmhan Bhreatunnach, ’s chaidh mòran oifigearan ’us shaighdearan Frangach a null, air an ceann féin, a chuideachadh nan Americanach. Anns a’ bhliadhna 1778, trì bliadhn’ an déigh do’n chogadh tòiseachadh, dh’aidich an Fhraing a bhi ’gabhail ri America mar rìoghachd shaoir, agus ghabh cùirt Bhreatuinn sin co olc, ’s gu’n d’ éigh iad cogadh ’an aghaidh na Frainge mar an ceudna. Air an ath bhliadhna thòisich rìoghachd na Spàinn a’ cogadh còmhladh ris an Fhraing ’s ri America ’an aghaidh Bhreatuinn. Bha so a’ deanamh a’ ghnothuich mòran ni b’ fhusadh do America, o’n a dh’fheumadh Breatunn a cuid feachd, mara ’s tìr’,
[420] a roinn an aghaidh nan trì nàimhdean.
An uair a bhiodh na h-
Americanaich a’
cogadh air tìr bhiodh an càbhlach Frangach ’
us Spàinneach ag obair air a’
mhuir,
mu ’
n coinneamh,
agus mur deanadh iad tuilleadh,
a’
cumail a’
chàbhlaich Bhreatunnaich o chòmhnadh a dheanamh leis an arm thìre.
Leis gach còmhnadh a bh’
ann bha America a’
soirbheachadh ’
s a’
chòmhrag co maith ri Breatunn;
agus shaoil leis an Fhraing ’
s leis an Spàinn gu ’
n rachadh ac’
air eileanan nan Innsean a ’
s iar,
a bha Breatunn air a chosnadh roimhe sud,
a spìonadh uaipe, ’
s an roinn eatorra féin.
Ach mu mheadhon an earraich,
1782,
chuir Admaral Rodneidh as gu buileach do na càbhlaichibh Frangach ’
us Spàinneach,
a’
glacadh cuid diubh,
a measg an robh long an Admarail Fhrangaich féin.
Dh’
fhàs an dà rioghachd so a nis co bacach ’
s nach b’
urrainn iad mòran còmhnaidh a dheanamh tuilleadh ri America.
Ach goirid roimhe so bha ’
n Olaind air dol ’
s a’
chomh-
bhoinn an aghaidh Bhreatuinn;
agus b’
éigin cogadh éigheach ’
n an aghaidh-
san mar an ceudna.
Lean Breatunn car tacain air ceann a chumail ris a’
cheathrar nàimhdibh cumhachdach ud;
ach bha sin a’
tarruing tràghadh mòr air a cuid ionmhais ’
s air a cuid daoine,
agus mar a bha ’
n gnothuch a’
fàs ni bu mhì-
choslaiche, ’
s cuid eile de rìoghachdan na Roinn-
Eòrp’
air tì dol ’
s a’
chomh-
bhoinn,
mheas luchd-
comhairl’
an rìgh iomchuidh sìth a mholadh dha.
Bha rìgh Seòras glé aindeònach air sìth a dheanamh.
Ach an déigh do ’
chuid mhinisteirean an dreuchd a leigeadh dhiùbh, ’
s feadhainn eile dhol ’
n an àite,
dh’
aontaich iad sìth a dheanamh ri America, ’
an ceud mhìos a’
gheamhraidh,
1782, ’
an déigh leantuinn seachd bliadhn’
air cogadh.
Bha Stàitean America a nis air an aideachadh mar rìoghachd no tighearnas air leth,
gu h-
iomlan saor o uachdranachd Bhreatuinn.
Mìos no dhà roimhe sin thug Breatunn fuasgladh do ghearaston Ghiberalter,
a sheas séisd thrì bliadhn’ ’
an aghaidh na Spàinne ’
s na Frainge.
Rinneadh sìth ris na dùthchannaibh sin,
mu’
n aon àm an do nàisgeadh an t-
sìth ri America.
Feudar a ràdh nach iad na nithe so gu h-
àraidh eachdraidh
[421] na h-
Alba;
ach bha ’
cuid féin aig Alba de gach dosgainn ’
us cruadal a bha ’
n lorg nan cogaidhean ud.
Bu Ghàel Albannach a bha ’
deanamh na bàrdachd mu dhéighinn na chunnaic e féin “
an America thall,”
a thuirt,
“Gur lìonmhor òganach curanta
Dheth na chuireadh an ceann;
’Us gus an éighear an t-sìth
’D é cha ’n innsear an call.”
4. Eadar dhealaicht’ o’n arm, b’ i mheur eile de eachdraidh fhollaisich na rìoghachd, staid ’us dol air aghart na h-eaglais. Fior eachdraidh eaglaiseach cha’n’ eil sinn idir a’gabhail oirnn a sgrìobhadh; ach cha chomasach do leughadair sam bith beachd cothromach a thogail air staid na rìoghachd, eadhon ’an seadh aimsireil, gun a bheag no mhòr a shealladh o àm gu h-àm air na nithibh ud, co-cheangailte ri staid na h-eaglais, a bha so-fhaicsinneach do na h-uile, agus aig an robh buaidh àraidh air an t-sluagh chumanta. B’ ann diùbh sin an gluasad cumhachdach a bha measg an t-sluaigh araon ’an Alba ’s an Sasunn, ’s a’ bhliadhna 1780, mu dhéighinn saorsainn nam Pàpanach. Bha Achd Pàrlamaid air a dhaingneachadh goirid roimhe sin leis am feudadh tomhas mòr de shaorsainn a bhi aig na Pàpanaich ’an Sasunn; cha ’n e mhàin gu ’m biodh cothrom ac’ aoradh a dheanamh ’s an dòigh an togradh iad, ach gu’m feudadh iad a bhi air an gabhail a steach do dhreuchdaibh follaiseach ’s an rìoghachd mar luchd lagha ’s an leithidibh sin. Bha iad a nis ag iarraidh an Reachd so a shìneadh gu Alba mar an ceudna. Dh’ éirich mòran de shluagh na h-Alba ’na aghaidh. Chuireadh mòran iarrtasan a steach thun an Ard-Sheanaidh air son iad a chur litir thagraidh thun na Pàrlamaid an aghaidh an Achd. Bha na ministeirean soisgeulach ’s a’ chùirt sin ag iarraidh gnùis a thoirt do na h-iarrtasaibh ud, agus a leithid de litir thagraidh a chur thun na Pàrlamaid. Bha na Moderates ’an
[422] aghaidh sin a dheanamh;
ach air an làimh eile bheireadh iad na h-
uile misneachd a’
b’
urrainn iad do ’
n Reachd a bhi air a shìneadh gu Alba;
agus a chionn gur iadsan bu lìonmhoire ’
s an Ard-
Sheanadh b’
ann air a’
bhonn sin a dh’
fhàg a’
chùirt urramach ud an gnothuch.
Ach chaidh mòran de shluagh ceann a deas Alba gu buileach troimhe chéile air son aomadh Pàpanach an Ard-
Sheanaidh.
Thionail iad a steach a Dhuneidin, ’
s loisg iad tigh còmhnuidh an Easbuig Phàpanaich agus eaglais a bha ceangailte ris.
Rinn iad a leithid cheudn’
air eaglais Phàpanaich a bha ’
n àit’
eile de ’
n bhaile.
Agus mar a b’
e Prionnsapal Robertson ceann-
feadhna nam Moderates aig an àm,
rùnaich am math-
shluagh an aon dìol a dheanamh air a thigh-
san, ’
s air tigh fir lagha da ’
m b’
ainm Crosbi.
Ach fhuaradh buidheann de ’
n arm gu seasamh rompa, ’
s casgadh a chur orr’
aig an àm.
Bha ’
n Robastonach ni bu ghlic’
aig àm ath-
choinneimh an Aird-
Sheanaidh, ’
s thug e oidhirp air a luchd leanmhuinn aomadh gu comhairle nam ministeirean soisgeulach a ghabhail.
Thug sin ni-
eigin de riarachadh aig an àm.
Cha ’
n ’
eil ni annasach sam bith ri ’
innseadh mu riaghladh na h-
eaglais fhad ’
s a lean Dr.
Robertson air a bhi na cheann-
iùil.
Bha ’
n aon chreud ’
s an aon chleachdadh aig an taobh bu treise ’
s an eaglais ga ’
n leantuinn ré na h-
ùine sin.
Ach feudar aon saimpleir a thoirt air a’
chumhachd a bheireadh Presentation do dhuin’
aig an àm ud,
agus air a’
ghreimeachadh a dheanamh cuid diùbhsan ris,
air sgàth meudachaidh an stìpein.
Fhuair fear Mr Mac Thòmais,
ministeir Ghargunoc,
Presentation gu sgìreachd St.
Nìnian, ’
an Cléir Shruileidh.
Bha sluagh na sgìreachd,
cha mhòr,
gu h-
iomlan, ’
na aghaidh.
Bha buill na Cléir ’
ag obadh a dhol ga shuidheachadh ’
s an sgìreachd.
Bha iad a’
gabhail na h-
uile leth-
sgeul a ghabhadh deanamh air son dàil a chur ’
s a’
ghnothuch,
le bhi togail sud ’
us so o aon chùirt eaglais gu cùirt eile.
Mhair sin seachd bliadhna.
Ach ’
s a’
bhliadhna 1773 thug an t-
Ard-
Sheanadh teann òrdugh do ’
n Chléir a dhol air aghart,
agus uile bhuill na Cléire bhi làthair.
B’
e Mr Finlay,
Dhollair ceann-
suidhe na
[423] Cléire, ’
s rinn esan searmon,
mar a b’
àbhaist aig a leithid de àm. ’
N uair a bha sin seachad,
dh’
iarr e air Mr Mac Thòmais seasamh air son gu’
m bruidhneadh e ris,
mar a bhithear a’
deanamh aig a leithid de àm.
Ach an àit’
na h-
earail chàirdich àbhaistich, ’
s ann a thug Mr Findlay an aghaidh air, ’
an éisdeachd a’
choimhthionail mhòir a bha làthair air son an dragh a bha e cur air a’
chléir, ’
s air an sgìreachd le bhi leantuinn ris a’
Phresentation,
ged a bha sea ceud ceann teaghlaich ’
na aghaidh,
agus trì fichead aig an robh fearann saor ’
s a’
choimhearsnachd,
agus seanairean a’
choimhthionail uil’
ach aon duine.
Chuir e ’
n cuimhne dha,
ni air an robh fios aige,
nach éisdeadh an coimhthional e ri ’
là;
gu’
m biodh fuath aca air, ’
s gu’
n deanadh iad tàir air.
Cho-
dhùin e le teann sparradh air e leigeadh dheth a’
Phresentation air sgàth tròcairean Dhé,
air sgàth leas spioradail sluaigh lionmhoir na sgìreachd;
agus air sgàth na sìth inntinn bu mhaith leis aige féin ri uchd bàis.
Bha tosd feadh na h-
eaglais car greis an déigh na h-
òraid so.
Ach bha Mac Thòmais de stubh rud-
eigin ni bu chruaidhe na maide;
agus ’
an àite taiseachaidh, ’
s ann a thionndaidh e ris an fhear eile, ’
s thuirt e, “
tha mi toirt maitheanais duibh a’
dhuine air son na thubhairt sibh,
gu’
n tugadh Dia maitheanas duibh;
rachaibh air aghart ’
an ùmhlachd do ’
n mhuinntir tha os ’
ur ceann.”
Bha ’
n ath thosdachd feadh na h-
eaglais an déigh an taisbeanaidh so air comas an fhir a bha ’
na sheasamh.
Thuirt Mr Findlay an sin,
ann an guth ìosal,
cianail, “
tha mise,
mar cheann-
suidhe Cléir Shruileidh ga d’
leigeadh a steach mar mhinisteir St.
Ninians,
ann am fior sheadh agus spiorad na binn a thug an t-
Ard-
Sheanadh a mach o cheann ghoirid;
agus le so,
tha thu stigh a réir sin.”
Cha robh aig muinntir na sgìreachd ud air,
ach tigh coinneimh a thogail doibh féin,
mar a bha na h-
iomadaidh eil’
a’
deanamh a bh’
air am fòiréigneadh air an dòigh cheudna.
5. Bha ’Ghàeltachd ’s a’ Ghalltachd air an aon dìol leis a’ Phàtronachd; ach bha cothrom mòr ’an nithibh eaglaiseach aig luchd Beurla ’bharrachd air luchd Gàelic. Aca sud bha na Sgriotuirean
[424] gu h-
iomlan ’
n an cànain féin;
aca so cha robh na Sgriobtuirean idir ’
n an cànain féin.
Bha ’
m Bìobull gun teagamh roimhe so air a chur ’
an clò ’
s a’
Ghàelic Eireannaich;
ach ’
s gann gu ’
n robh stà sam bith ’
an sin do na Gàeil Albannach,
a chionn iad a bhi aineolach air an litreachadh Eireannach.
Ma bha litreachadh sam bith ’
na measg ’
s ann ’
s a’
chainnt Shasunnaich a bha e,
tre nach b’
urrainn ach ro thearc dhiùbhsan ruigsinn air eòlas a chionn i bhi ’
na cainnt mhairbh dhoibh.
Cha robh ach tearc eadhon de na sgoilean Beurla féin ’
na measg,
ged a bha Eaglais na h-
Alba riamh o àm an Ath-
leasachaidh ag òrduchadh aon sgoil diubh sin a bhi ’
s na h-
uile sgìreachd.
Anns a’
bhliadhna 1758 chuir an Comunn a bh’
air son Eòlas Criosduidh a sgaoileadh air feadh na Gàeltachd,
fa chomhair an Aird-
Sheanaidh gu ’
n robh ceud agus cuig deug ’
s trì fichead sgìreachd air feadh na Gàeltachd anns nach robh sgoilean sgìreachd.
Feudaidh e bith gu’
n robh an Comunn ud féin a’
cur sgoil ’
an àite ’
s an àite dhiubh sin;
ach cha robh mòran ’
n an comas.
Bha fios aig ministeiribh na Gàeltachd air sud;
ach tha e coslach gu’
n robh iad caoin shuarrach mu ’
n ghnothuch.
Bha lionmhoireachd an t-
sluaigh mar so gu h-
iomlan ’
an urra ris na theireadh am ministeir riu.
Ach bha aon ni a lean mar bhuaidh air an easbhuidh mhòir so a thoirt fa chomhair an Aird-
Sheanaidh,
gu’
n do thogadh dà fhichead eaglais aig an àm ud ’
an caochladh àitibh de’
n Ghàeltachd,
agus gu ’
n do shuidhicheadh ministeir anns gach aon diubh;
ged nach d’
fhuair iad sin cothrom suidhe ann an cùirt eaglais gu fad an déigh sin.
6. Anns a’ bhliadhna 1780 leig Dr. Robertson dheth a bhi ’na cheann-iùil air na Moderates ’s an Ard-Sheanadh, agus e fathast ’an tréin a neirt. Cha d’ innis e riamh an t-aobhar a bh’ aig air son sin a dheanamh. Ach tha uile sgrìobhadairean eachdraidh eaglaisich a’ comh-dhùnadh gur h-ann tre eagal nach b’ urrainn e ’chosan a ghleidheadh anns an dian shiubhal a bh’ aig an eaglais air aghart o aon cheum mearachdach ’na teagasg ’s na
[425] cleachdadh gu ceum eile.
Bha mearachdan an t-
saobh-
chreidmhich Socinus a’
togail an cinn ’
s an eaglais ’
an caochladh chruthaibh,
gu h-
àraidh a measg an fheadhainn a b’
òige de na ministeirean. ’
S mar a bha iad sin ’
an aghaidh theagasgan Leabhair Aidmheil a’
Chreidimh,
bha na diadhairean òg ud a’
fàs dàna gu bhi ’
tagradh,
air sgàth coguis,
nach robh e cothromach a bhi ’
toirt air ministeirean an ainm a chur ris an Leabhar Admheil’
an àm a bhi ga’
n suidheachadh ’
an coimhthionalaibh.
Cha robh an Robastonach ullamh gu dol co ro fhada sud.
Agus o’
n a bha eagal air gu’
m feudadh an sruth a bhi ro làidir air a shon,
theich e ann an tràth;
ach cha do thachair an nì roimh an robh eagal airsan ’
s air cuid eile.
An uair a thuig cuid de na h-
uachdarain ciod mu ’
n robh curaidhean òga na h-
eaglais,
bhagair iad,
co luath ’
s a sguireadh iad a chur an ’
ainm ri Leabhar Aidmheil a’
Chreidimh,
gu’
n sealladh iadsan air an eaglais mar air a dealachadh o’
n Stàite,
agus gu’
n rachadh grad stad a chur air an cuid stìpeinean a phàigheadh.
Bu leòir sud aig an àm.
Cha robh iomradh tuilleadh air Leabhar Aidmheil a’
Chreidimh a chur air chùl.
Thàinig Dr.
Hill Chill-
Rìmhinn ’
an àit’
an Robastonaich,
mar cheann-
iùil nam Moderates ’
s an Ard-
Sheanadh.
Bu duine comasach esan; ’
s bha e soirbheachail da réir.
Bha sea dreuchdan buannachdail,
onarach aig’
an co-
cheangal ris an eaglais Albannaich;
ach fo a riaghladh-
san bha i air a treòrachadh air frith ròidibh ni bu ro fhaid’
o a ceud cho-
shuidheachadh.
O nach feudar mòran leudachaidh a dheanamh ’
an so,
cuiridh aon saimpleir de ’
n spiorad a bha taobh nam Moderates a’
taisbeanadh ann am beachd air ciod anns an robh leas an duine a’
co-
sheasamh,
solus air a’
mhodh riaghlaidh a bh’
ac’
air an eaglais.
Anns a’
bhliadhna 1796,
cuig bliadhna deug an déigh do’
n Olladh Hill tighinn gu bhi ’
na cheann-
iùil air an Ard-
Sheanadh,
chuireadh litrichean tagraidh o chuid de chùirtibh eile na h-
eaglais,
a’
guidheadh air an Ard-
Sheanadh gnùis a thoirt do shaothairibh a’
Chomuinn a chuireadh air chois a’
bhliadhn’
ud féin ’
an Duneidin ’
s an Glascho,
gu
[426] luchd-
teagaisg a chur a mach a measg phàganach dhorch’
an iodhail aoraidh.
Bha Dr.
Erscin ’
na cheann-
suidh’
air a’
Chomunn a bha ’
n Duneidin.
Bha e mar an ceudna ’
na bhall de ’
n Ard-
Sheanadh ud, ’
s thagair e cùis a’
Chomuinn air an robh e ’
na cheann-
suidhe.
Chuir Dr.
Hill agus a thaobh de’
n tigh gu buileach ’
an aghaidh airgiod a thrusadh air son a leithid de aobhar; ’
s ghnàthaich iad argumaidean gu eagal a chur air muinntir sam bith an cuid airgid earbsadh ri Comunnaibh de ’
n t-
seòrs’
ud,
a bha nis ag éiridh suas ’
an caochladh àitibh, ’
s a’
cumail suas comh-
sgrìobhadh daonnan eatorra féin, ’
s gu ’
n fhios an uair a gheibheadh siad iad féin làidir nach h-
ann a thionndaidheadh iad an aghaidh na rìoghachd,
gus a co-
shuidheachadh a thilgeadh bun os ceann.
Le leth-
sgeulaibh dubha de ’
n t-
seòrsa so, ’
s le bhi cumail a mach gu ’
n robh na Pàganaich sona gu leòr mar bhà iad,
thug iad cùl an doruis do aobhar a’
Mhisionari.
7. Bha sìth aig Breatunn, ’s ’feudar a ràdh aig an Roinn-Eòrpa, o nàisgeadh an t-sìth ri America gus an do thòisich an iorghail mhòr ’s an Fhraing ’s a’ bhliadhna 1789. Bha iochdarana na rìoghachd sin gu ro mhòr air am fòirneartachadh le ain-tighearnas an luchd riaghlaidh ré ùine fhada roimhe sud. Ach air a’ bhliadhna so dh’ éirich luchd àiteachaidh na tìre le chéil’ ’an aghaidh an luchd riaghlaidh, nan daoine mòra, ’s tighearnan an fhearainn; agus mar thuil a sguabas roimpe gach gàradh ’us comhara crìch’ a bhios ’na rathad, thilg iad bun os ceann na h-uile gnè ùghdarrais aimsireil ’us spioradail ’s an rìoghachd; roinn iad am fearann ’us dreuchdan fa leth na rìoghachd mar a thogair iad, ’s cha bu dàna le rìgh no ridir a ràdh gu’m b’ olc. ’S e ’s dòcha gu’m biodh na Frangaich air an cùisean a’ chur air seòl le ni éigin de chéill ’s de riaghailt ’n uair a dh’ fhalbhadh cuthach’ ’us boil na fòirneirt diùbh, na ’m biodh iad air am fàgail dhoibh féin gu sin a dheanamh. Ach mar a ghabh rìghrean ’us luchd riaghlaidh eile na Roinn-Eòrpa mòr eagal gu’n éireadh an cuid iochdarana féin air an dòigh cheudn’ ’an ceannairc, ’s ann a dh’ fheumadh cuid
[427] diùbh a dhol ’
s an eadraigin gu gnothuichean na Fraing’
aiseag gu an ceud staid.
Chaidh Impire Austria, ’
s rìgh Phrusia ’
an comh-
bhoinn air son an aobhair so, ’
s chruinnich iad feachd cumhachdach leis an do bhris iad a steach air taobh deas na Frainge. ’
N uair a thuig na Frangaich an t-
aobhar mu ’
n robh ’
mòr shluagh ud a’
tighinn ’
n an aghaidh,
thàinig am bànaidh buileach orra.
Cha ’
n earbadh iad gnothuch cudthromach sam bith ris an rìgh no ri ’
luchd comhairle; ’
s thug iad uaith’
am faileas de chumhachd a bha iad air fhàgail aige.
Chuir iad dheth ’
n chaithir buileach e, ’
s dhruid iad suas ’
am prìosun e; ’
s an ùine glé ghoirid thog ’
us dh’
armaich ’
us dh’
iunnsaich iad àireamh shaighdearan leis an do sgiùrs iad air falbh am Prusianach ’
s an t-
Austrianach o ’
n crìochaibh, ’
s an do ruith iad thairis air na ceàrnaibh tuathach de ’
n Roinn-
Eòrpa ris an abrar an Tìr-
iochdrach.
Thug iad aig an àm cheudna fiadhachadh do na h-
uile sluagh ’
s an Roinn-
Eòrp’
a bha sgìth dheth an luchd-
riaghlaidh,
iad a dh’
éiridh ’
n an aghaidh ’
s gu’
n cuidicheadh iadsan iad. ’
N uair a bha ’
n cuid armailtean a’
ruith troimh ’
n Tìr-
iochdraich,
dh’
fhosgail iad seòladaireachd na h-
aimhne Scheld,
a bha Breatunn air gealltuinn a chumail dùint’ ’
am fàbhar na h-
Olaind.
Ghabh Breatunn so mar leth-
sgeul air son cogadh a chur an céill ’
an aghaidh na Frainge.
Air an aonamh là fichead de threas mìos a’
gheamhraidh,
1793,
thàinig an Rìgh-
chuairt Fhrangach gu a h-
àirde le iad a thoirt ceann an rìgh,
Luthais XVI.,
thun na h-
ealaig.
Chuireadh an sin mòran gu bàs tre an-
amharus iad a bhi air taobh an rìgh.
Bha na h-
uile rìoghachd ’
s an Roinn-
Eòrp’
a nis a’
cogadh an aghaidh na Fraing ach a trì.
Bha ’
n rìoghachd sin car tamuill a’
fàilneachadh ’
na comas féin dhìonaidh ri aghaidh na bha ’
n sud de nàimhdean.
Ach air do phàirtidh bu ghniomhaiche riaghladh na dùthcha fhaotainn,
fo threòrachadh Robespierre ainmeil,
thog na Frangaich orra; ’
s dh’
fhàs iad co dealasach ’
s gu’
n robh na nàimhdean a’
teicheadh rompa air gach làimh.
Chuir cùirt Bhreatuinn armailt a null do ’
n Tìr-
iochdraich a chuideachadh nan Gearmailteach ’
an aghaidh
[428] nam Frangach;
ach cha robh coimh-
réit’
iomchuidh a’
measg luchd stiùiridh an airm, ’
s cha robh seasamh aca ris na Frangaich.
B’
éigin an t-
arm Breatunnach a thoirt air ais do Shasunn.
Bha ’
n càbhlach Breatunnach a’
deanamh sgathaidh eagalaich air luingeas chogaidh nam Frangach,
ach air tìr bha na Frangaich mar bu tric’
a’
buadhachadh.
Agus anns a’
bhliadhna 1795 tharruing Tuscani,
Prusia,
agus an Spàinn air falbh o ’
n chomh-
bhoinn ’
an aghaidh na Frainge.
Bha gainne mhòr ’
am Breatunn air a’
bhliadhna so; ’
s bha ’
n cogadh a’
meudachadh prìs gach seòrsa bìdh.
Bha muinntir Shasuinn gu h-
àraidh air an dorranachadh co mòr le so, ’
s gu ’
n tug mòran diùbh ionnsuidh air inneal-
siubhail an rìgh ’
n uair a bha e ’
dol a dh’
fhosgladh na Pàrlamaid,
air son e bhi ’
leantuinn air a’
chogadh ’
s iad gu bàsachadh le gorta.
8. Ré dhà bhliadhna ’an déigh sud cha d’ rinn Breatunn ach glé bheag còmhnaidh le Austria, a bha nis ’na h-aonar a’ cogadh ’an aghaidh na Frainge. Anns a’ bhliadhna 1796 thòisich Napoleon Bonaparte a’ togail a chinn ’s an arm Fhrangach. Bu mhac fir lagha Napoleon, ’an eilean Chorsica, air taobh siar na Frainge. Fhuair e ’fhòghlum ’an aon de àrd sgoilean saighdearachd na Frainge. Thòisich e aig dreuchd glé iosal ’s an arm; ach bha e ’dìreadh gu maith cabhagach. Ràinig e nis air a bhi ’na Sheanalair air a’ chuid de ’n arm a bha ’s an Eadailt; o ’n là a fhuair esan comannd an airm, cha robh ach buaidh an déigh buaidh ga cosnadh gus an d’ fhuadaich e na h-Austrianaich a mach gu buileach as an Eadailt. Thug so air Austria sìth a dheanamh ris an Fhraing. Bha aig Breatunn a nis ’na h-aonar ri bhi ’cath ri cumhachd na Frainge. Bha mòran de na h-Eireannaich glé mhì-riaraichte fo chuing Bhreatuinn, agus chuir iad air a’ bhliadhna so fiadhachadh thun an luchd-riaghlaidh Fhrangaich cuideachadh a chur thuca gus a’ chuing Shasunnach a thilgeadh dhiùbh. Sheòl càbhlach Frangach, air bòrd an robh ochd mìle deug saighdear a nall gu oirthir Eirinn. Ach shéid doinionn ghaoithe co garbh ’n an aghaidh ’s gu’n do philleadh air an ais iad do ’n Fhraing an déigh
[429] ceithir de ’
n cuid luingeas a dhol as an rathad agus aon diubh a bhi air a glacadh leis na Sasunnaich.
Goirid an déigh so dh’
aom luchd riaghlaidh na Frainge cùirt na Spàinne gu dhol ’
an comh-
bhoinn riu féin ’
an aghaidh Bhreatuinn.
Thòisich a nis an cogadh da rìreadh air taobh Bhreatuinn.
Air a’
cheathramh là deug de cheud mhìos an earraich 1791 fhuair an t-
Admaral Sasunnach,
Sìr Iain Ierbhis buaidh air a’
chàbhlach Spàinneach aig àite ris an abrar Cape St.
Vincent.
Ghlac e ceithir de ’
n cuid luingeas.
9.
Ged tha na nithe air a bheil iomradh ’
s na h-
earrannaibh so ni’
s coslaiche ri eachdraidh na Roinn-
Eòrpa na ri eachdraidh Alba,
gidheadh tha e feumail do ’
n leughadair fios a bhi aig air na nithibh so gu a thuigsinn gu ceart ciod a b’
aobhar do ’
n ùpraid a thòisich ’
an Gàeltachd Alba mu’
n àm so ’
an co-
cheangal ri togail dhaoin’,
agus a dh’
oidhirpicheas sinn innseadh ’
am briathraibh co tearc ’
s a ghabhas deanamh.
Ged a rinneadh lagh goirid an déigh bliadhna Theàrlaich leis an robh ùghdarras nan tighearnan Gàelach thairis air an cuid tuatha gu bhi air a bhriseadh, ’
s a réir nach feudadh an tuath-
cheathairn a bhi ni b’
fhaide air chomhairl’
an ceann cinnidh,
gidheadh fhuaradh a mach gu’
n robh uiread de ’
n t-
seann nòs fathast a’
measg nan Gàel, ’
s nach faighteadh àireamh sam bith dhiubh gu gabhail ’
sa ’
n arm mur biodh an ceann-
cinnidh,
no co dhiù na daoin’
uaisle a b’
fhaisg air ’
s an dùthaich a’
dol air thoiseach orra.
Cha b’
urrainn luchd riaghlaidh na rìoghachd so a leasachadh.
Agus ’
s e smuainich iad cothrom a ghabhail air anns a bhi ga thionndadh gu ’
m feum ’
s an goireas féin.
Thòisich iad a’
toirt Commission no barantas do gach uachdaran fearainn fa leth réisimeid a thogail air a chuid fearainn féin, ’
s a’
toirt òrduigh dha mar an ceudna oifigich a shuidheachadh os an ceann mar a thogradh e,
agus barantais nan oifigeach sin gu bhi rìs air an daingneachadh leis an rìgh. ’
N uair a bha ’
n gnothuch mar so air fhàgail eadar an t-
uachdaran ’
s an tuath-
cheathairn,
bha iadsan gu h-
iomlan aig toil an uachdarain.
Cha robh cùirt cheartais ann gus an togadh fear sam bith a bha aindeònach air a
[430] dhol do ’
n arm a chùis.
Cha robh ann dhoibh ach a bhi umhal do ’
n uachdaran,
no a chuid fearainn fhàgail, ’
s a dhol do cheàrn’
eile far am feudadh iad a bhi air an glacadh air son an aobhair cheudna.
A’
tòiseachadh aig Bliadhna Theàrlaich anns na thogadh réisimeid Iarla Loudoin,
chaidh ceithir réisimeidean fichead a thogail ’
s a Ghàeltachd gus a’
bhliadhna 1800,
anns an robh trì mìle fichead fear ’
n uair a thogadh iad, ’
s a bha tarruing an cuid dhaoin’
an déigh sin o ’
n Ghàeltachd mar a dh’
fheumadh iad.
Bha iad so gu seirbhis a dheanamh ’
an àite sam bith de ’
n t-
saoghal,
far am faiceadh tighearnas iomchuidh an cur.
Agus a thuilleadh air so thogadh ’
s a’
Ghàeltachd eadar a’
bhliadhna 1760 agus 1800 sea réisimeidean fichead ris an abradh iad Dionadairean (Fencibles) a bha gu seirbhis a dheanamh ’
am Breatunn no ’
n Eirinn.
Bha neart nan réisimeidean so gu mòr ag eadar dhealachadh.
Bha iad o sheachd ceud gu dà mhìle ’
s trì cheud.
Tha cuid beò fathast,
cha ’
n e mhàin aig am bheil cuimhn’
air an fheadhainn mu dheireadh de na réisimeidean so a thogail,
ach a bha gu h-
achdaidh a’
deanamh suas pàirt diùbh.
10. ’An déigh do Napoleon Bonaparte a bhi co soirbheachail ann am fuadachadh nan Austrianach a mach as an Eadailt, thòisich e ’fàs car ceannasach air an luchd-riaghlaidh a bha os a cheann. Ach gu faotainn cuibhteas e ’an dòigh a bhiodh feumail do sheirbhis na dùthcha chuir iad do ’n Eiphit e anns a’ bhliadhna 1798, air cheann buidheann lìonmhor de’n arm gus an tìr sin a cheannsachadh dhoibh féin, ’s gu’m biodh e ni b’ fhusadh dhoibh o’n dùthaich sin cothrom fhaotainn air impireachd Bhreatuinn ’s na h-Innsibh a ’s ear. Bha Napoleon soirbheachail ’na chuid féin de’n ghnothuch. Fhuair e buaidh air na h-Eiphitich; ach bha ’n t-Admaral Sasunnach, Nelson, air an oirthir, ’s thug e ionnsuidh air a’ chàbhlach Fhrangach, an déigh do na saighdeara tìr’ an casan a thoirt leò, agus sgrios no ghlac e na luingeas Fhrangach uil’, ann an Camus Abucir, air a’ cheud là de cheud mhìos an fhoghair. ’An déigh sin ghabh Napoleon air aghart do
[431] Shiria, ’
s bha dol leis gus an do chuir an Riaghlair Turcach,
le còmhnadh nan Sasunnach,
air ais e aig St.
Jean d’
Acre.
Phill e ’
n sin do ’
n Eiphit far an do choisinn e blàr eile faisg air an àit’ ’
s an do chaill e ’
n càbhlach.
Fhuair e mach ’
an so nach robh tighearnas na Fraing’
a’
tighinn air aghart gu ro mhaith.
Fhuair e soitheach beag anns an do sheòl e gu folchuidh a nall do ’
n Fhraing le rùn a’
bhuidheann aig an robh an tighearnas a thilgeadh bun os ceann,
agus fhaotainn ’
na làmhaibh féin.
Fhuair e fear dìleas,
Lisies,
gus a chuideachadh ’
s a’
ghnothuch.
Fhuair se e féin air òrduchadh le Comhairle nan Seanar gu bhi ’
na cheannard air a chuid de’
n arm ris an abrar geard a’
bhaile.
B’
e ’
n ceud char a rinn e ’
n déigh so an luchd riaghlaidh atharrachadh o na Tulleries gu St.
Cloud.
Cha do leig e fada leò ’
an sin an uair a chaidh e steach là àraidh air am muin leis an arm, ’
s a dh’
fhuadaich e mach iad feadh an t-
saoghail aig roinn na béigileid.
Fhuair e ’
n sin e féin air ainmeachadh ’
na Cheud Chonsul,
agus dithis eile còmhladh ris gu bhi ga chuideachadh.
Bha trì buidhnean eil’
ann fo ainmeachas luchd comhairle,
ach ’
s ann aig Napoleon a bha ’
n cumhachd.
Air a’
cheathramh là fichead de mhìos deireannach a’
gheamhraidh,
1799,
co luath ’
s a chualas anns an Roinn-
Eòrpa gu’
n do sgriosadh an càbhlach Frangach chaidh trì no ceithir de na rìoghachdan eil’
an comh-
bhoinn ri Breatunn ’
an aghaidh na Frainge.
B’
aon diubh sin Austria, ’
s thòisich i air ath chosnadh nan àitean a thug Napoleon uaithe roimhe sin.
Ach an déigh do Napoleon oidhirp a thoirt gu dìomhain air sìth a dheanamh ri Breatunn,
chaidh e do ’
n Eadailt le dà fhichead mìle fear, ’
s thòisich e air na h-
Austrianaich a sgiùrsadh air falbh mar a rinn e roimhe.
Bha Breatunn a’
bhliadhna roimhe so air cur cuig mile deug thar fhichead fear a null do ’
n Olaind gus na Rusianaich a chuideachadh ann am fuadachadh nam Frangach a mach as an dùthaich ud.
Ach b’
éigin doibh a dhol air tìr le sìde mhì-
fhàbharraich, ’
an àite ’
s an robh cus cothroim aig na Frangaich orra;
agus ’
s e bh’
ac’
air son an turuis gu ’
m b’
éigin doibh cothrom
[432] a thighinn air an ais gun ghrabadh sam bith a cheannach,
le ochd mìle prìosunach Duitseach no Frangach a bha ’
n làimh ’
an Sasunn a leigeadh fa sgaoil.
Bha Ard Sheanalair Frangach eile ann da ’
m b’
ainm Moreau aig an robh comannd air an roinn de’
n fheachd a chuireadh do ’
n Ghearmailt.
Bha esan co soirbheachail ’
s a’
Ghearmailt ’
s a bha Napoleon ’
s an Eadailt.
Thug so air rìoghachdan na Roinn-
Eòrpa sìth a dheanamh ri Napoleon,
a chaidh a nàsgadh ’
s a’
cheud mhios de ’
n bhliadhna 1801.
Bha crìochan na Frainge gu mòr air am farsuingeachadh leis an t-
sìth ud.
11. Bha Breatunn air a fàgail a nis na h-aonar a’ cogadh ris an Fhraing ’s ris an Spàinn. Ach ’s ann air fairge bha luchd a’ chòmhraig a’ coinneachadh mar bu trice. Cha robh am feachd Breatunnach co lìonmhor ’s gu ’m b’ urrainn mòran diubh a bhi air tìr-mòr na h-Eòrpa. Bha mòran de ’n arm Bhreatunnach ’s na h-Innsibh a’ sear aig an àm. Cha b’e mhàin gu’m feumadh armailt a bhi ’gleidheadh na fhuair iad de fhearann an sin, ach bha iad fathast a’ sior chur am farsuingeachd an crìochan ’s na ceàrnaibh ud. ’An toiseach an t-samhraidh 1799 cheannsaich iad rìoghachd air an robh Seringapatan ’na cheann bhaile, ’s thuit an rìgh féin ’s a chath a’ dionadh na daingnich ’s a’ bhaile sin. Bha mar an ceudna cuid de ’n fheachd ’an Eirinn. Bha ceannairc eagalach ’s an dùthaich sin ’s a’ bhliadhna 1798. Bha cuigear de àrd luchd riaghlaidh aig na ceannaircich air nach robh eòlas ach aig an fheadhainn a’ b’ fhaisg orr’ ’an dreuchd. Bha mu ’n cuairt air leth muillean duine fo bhòidibh a bhi dìleas do ’n chomh-fhoill. Bha iad gu éiridh air là àraidh. Ach fhuaradh a mach roimh ’n àm ciod mu ’n robh iad, ’s mheataich sin gu mòr iad. Co dhiù dh’ éirich iad air an là ’n ceithir no cuig a dh’ àitibh. Ach chaidh an ceannsachadh air an aonamh là fichead de mhios meadhonach an t-samhraidh. Thug so air tighearnas Bhreatuinn oidhirpeachadh a’ Phàrlamaid Eireannach aonadh ris a’ Phàrlamaid Bhreatunnaich. Bha na h-Eireannaich co mòr an aghaidh an Aonaidh so ’s a bha na h-Albannaich ri linn ban-righ Anna. Ach thugadh
[433] mu’
n cuairt e air an aon dòigh ’
s an tugadh an t-
Aonadh Albannach,
le frasaibh de òr Sasunnach.
O là na bliadhn’
ùire 1801 tha ’
Phàrlamaid Eireannach air a h-
aonadh ris a’
Phàrlamaid ’
an Lunuinn; ’
s theirear Pàrlamaid Bhreatuinn mhòir ’
us Eirinn rithe.
Air a’
bhliadhna so féin,
toiseach an earraich,
chuireadh armailt Bhreatunnach do ’
n Eiphit ’
an aghaidh an fheachd a bha Bonapart air fhàgail ann, ’
s a bha ’
n déigh an Eiphit a chur fòpa féin.
Air an fhicheadamh là de ’
n Mhàirt fhuair an t-
arm Breatunnach buaidh orra so, ’
s dh’
fhàg iad an dùthaich air chumha gu’
n cuireadh Breatunn a nall iad do ’
n tìr féin.
Ach mar a bha Breatunn a nis na h-
aonar a’
còmhrag ris an Fhraing ’
s an Spàinn,
gun mhòr aobhar air a shon,
dh’
aontaich i ri sìth a dheanamh mu mheadhon an earraich 1802.
Bha ’
n cogadh ud glé dhaor do Bhreatunn ’
an airgiod.
Ach cha do chaill i ach dà luing ’
an cogadh mara;
mu choinneamh sin thug i o ’
n nàmhaid,
no sgrios i,
1319 de shoithichean eadar bheag ’
us mhòr.