---

[447]

CAIB. XLVI.

SEORAS IV. —UILLEAM IV.

GOIRID an déigh do Sheòras IV. tighinn thun na caithreach fhuaradh a mach comhfheall eagalach a bha ga h-ullachadh le buidhinn de dhaoine dàn’ am baile Lunuinn, aig an robh fear Thistlewood ’na cheann-iùil. ’S e bha iad a’ gealltuinn doibh féin gu marbhadh iad uile mhinisteirean an rìgh an uair a bhiodh iad cruinn aig dìnneir ’an àit’ àraidh; gu’n cuireadh iad Lunuinn ri thein’ ’an caochladh àitibh aig an aon àm, ’s gu’n gabhadh iad féin sealbh air an tighearnas. Ach bhrathadh iad le neach éigin, ’s chaidh an glacadh an dearbh oidhch’ a bha dùil ac’ an t-olc a dheanamh. Chrochadh cuigear dhiubh. Mu’n cuairt do’n àm so dh’éirich buidheann bheag eile, mu leth-cheud ’an àireamh, ’an ceannairc ann an Cill-Saoidh ’an taobh ’s iar Alba. Bha iad armaichte le spealaibh ’s le dagaichibh. Chaidh an sgapadh leis an arm dhearg, ’s naoi deug dhiubh a ghlacadh, dheth ’n robh dithis air an crochadh, ’s an còrr air an cur do dhùchaibh céin, mar chiomaich. An uair a chual’ a’ bhan-phrionnsa, Carolin, gu’n tàinig a fear-pòsda thun na caithreach, thàinig i nall as an Eadailt, far an robh i air chuairt o cheann iomadh bliadhna, ’s thagair i bhi air a h-àrdachadh gu inbhe ban-righ Bhreatuinn. Cha robh an rìgh no ’chuid mhinisteirean deònach sin a leigeadh air aghart. Thug iad oidhirp air Reachd a dhaingneachadh ’an Tigh na Morairean ’na h-aghaidh, a’ dearbhadh gu’n robh i neo-dhìleas d’ a fear-pòsda. Ach bha sluagh na rioghachd co mòr air an gluasad leis an fhòirneirt a rinneadh oirre ré ùine co fada, ’s gu ’m b’ éigin a’ chùis-dhìtidh a leigeadh fa làr. ’N uair a bha ’n rìgh ga chrùnadh air an naoidheamh là deug de threas

---

[448] mìos an t-samhraidh, 1821, dh’ iarr a’ bhan-righ cothrom a dhol a steach a dh’ fhaicinn a’ chrùnaidh. Ach cha d’ fhuair i eadhon an cothrom sin. Bhàsaich i trì seachduinean an déigh sin, mar tha cuid ag ràdh, leis a’ bhriseadh cridhe. Goirid an déigh a chrùnaidh, chaidh an rìgh cuairt do Eirinn, ’s an ath mhìos do Hanobhar, rioghachd a shìnnsir. Air a’ chuigeamh là deug de chend mhìos an fhoghair, 1822, thàinig an rìgh do Alba, rioghachd air nach do chuireadh an t-urram sin o àm na Rìghchuairt. Dh’ fhan e ’n Alba gus an t-seachdamh là fichead de ’n mhios. Bha e ’caitheamh na h-ùine sin ’am fleadhachas còmhladh ri àrd-mhaithibh na tìre.

2. Bha ’n dà bhliadhn’ ’an déigh so, neo-àbhaisteach soirbheachail a thaobh malairt air feadh Bhreatuinn uile. Bha ’n t-airgiod anabarrach pailt. Thòisich daoin’ a’ toirt ’an iasachd do gach Stàite ’s an Roinn-Eòrpa ’s an America. Thòisich cuideachda, no Luchd-pàirt, ag éiridh anns gach ceàrna. Ach bha mòran a’ mealladh ’s a’ caradh a chéile, ’s bha na gnothuichean air an robh iad a’ tòiseachadh a’ dol ’n an aghaidh. ’S e bun a bh’ ann, ’an ceann bliadhna no dhà thòisich na comunnan a’ seargadh ’s a briseadh o chéile co cabhagach ’s a bha iad a’ dol cuideachd. ’S an dà bhliadhna, 1825-6, bhris iomadh Banc air feadh Bhreatuinn, ’s mòran de na comunnan ud a chuireadh suas air son malairt a’ chur air aghart ’an caochladh àitibh de ’n rioghachd. Thug na nithe sin air mòran cheannaichean briseadh, agus sgaoil an call a measg gach inbhe sluaigh. Ach le misneachadh fhaotainn o Bhanc Shasuinn, bha creideas a lion cuid ’us cuid air aiseag a measg luchd malairt.

3. Bha ministeirean a’ chrùin ag atharrachadh mu ’n àm so co tric ’s ged a bha iomadh lagh feumail air an deanamh leò, nach biodh e glé thaitneach a bhi ga ’n ainmeachadh uile. ’An toiseach na bliadhna 1828, thàinig Diùc Uelingtoin gu bhi ’na Phrìomhair. Bha Mr Peel (an déigh sin Sìr Raibeart), a measg a chomh luchd dreuchd. Goirid roimhe sin, ’am meadhon an t-samhraidh 1827, sheulaicheadh còrdadh ’an Lunuinn eadar ministeiribh Bhreatuinn, ’s na Frainge, ’s Rusia air son stad a chur air a’ chogadh fhuilteach

---

[449] a bh’ eadar an Turcach, agus na Greugaich a bh’ air éiridh ’na aghaidh gus a chuing a thilgeadh dhiùbh. Agus air an fhicheadamh là de threas mìos an fhoghair sgrios càbhlaichean aonaichte nan trì rioghachdan sin an càbhlach Turcach ann am Camus Nabharìno. Anns a’ bhliadhna 1830 fhuair na Greugaich an saorsainn o chuing an Turcaich. Tha iad o ’n uair sin ’n an rioghachd air leth leò féin. ’S e ni àraidh air son a bheil tighearnas Uelingtoin ainmeil, gu’n d’ rinneadh dà lagh ro fheumail ri linn e bhi air ceann an tighearnais. B’e ’n ceud aon diubh sin atharrachadh a dheanamh air an Reachd a rinneadh ri linn Theàrlaich II. a réir nach feudadh duine sam bith a bhi air a ghabhail a steach do dhreuchd fhollaisich gun e ghabhail na sàcramaid a réir riaghailtean na h-eaglais stéidhicht’ ann an Alba ’s an Sasunn. Bha so a’ cumail a mach as gach dreuchd fhollaisich ’s an dà rìoghachd mòran de dhaoine saibhir, comasach, ni a ’bha ’g aobharachadh mòran mì-thoileachaidh a measg an t-sluaigh. Chaidh an lagh atharrachadh aig an àm so, air sheòl ’s gu’m feudadh duin’ uasal sam bith a bhi air a ghabhail a steach do dhreuchd fhollaisich gun a chreud atharrachadh. Chaidh lagh eil’ atharrachadh ’am fàbhar nam Pàpanach. Cha ’n fheudadh aon diùbhsan roimhe so o àm na Rìghchuairt dreuchd fhollaiseach sam bith fhaotainn ’s an rioghachd. Ach bha na Pàpanaich aig an àm so, gu h-àraidh ’an Eirinn, air tighinn gu buaireas mòr air son an leth-bhreth a bha air a deanamh orra. Bha fear Daniel O Connel ’na churaidh aca, gu bhi tagairt an cùisean feadh Shasuinn. Anns a’ bhliadhna 1829 thug ministeirean a chrùin Bil a steach do’n Phàrlamaid air son an lagh so atharrachadh air sheòl ’s gu’m feudadh Pàpanach sam bith a bhi ’na fhear-dreuchd le e mhionnachadh gu ’m biodh e dìleas do ’n rìgh, ’s aideachadh nach ’eil tighearnas aimsireil aig Pàpa no aig neach sam bith eile ’s an rìoghachd so, ach luchd riaghlaidh dligheach na rìoghachd féin. Air an treas là deug de mhìos meadhonach an earraich chuireadh an Seula Rìoghail ris an Achd sin; agus o’n uair sin tha na Pàpanaich a’ faotainn nan aon chòraichean ri ìochdarain

---

[450] eile na rìoghachd. Chaochail Seòras IV. air an t-seathamh là fichead de mhìos meadhonach an t-samhraidh 1830, ’s an ochdamh bliadhna thar an trì fichead de ’aois, agus thàinig a bhràthair a b’ fhaisge, Diùc Chlarens, thun na caithreach, fo ’n tiodal, Uilleam IV.