[450] CAIB. XLVIII.
UILLEAM IV.
Mu’n cuairt do mhìos ’an déigh do rìgh Uilleam tighinn thun na caithreach thachair Rìghchuairt eile ’s an Fhraing a chuir buaireas mòr air na Breatunnaich. Chuireadh air falbh o ’n chaithir Teàrlach X., bràthair Luthais XVIII., a’ mheur bu shine de ’n teaghlach rìoghail ’s thugadh a steach Diùc Orleans, meur a b’ òig’ an teaghlaich, fo ’n tiodal, Luthais Philip, Rìgh nam Frangach. Bha gluasad mòr roimhe sud a measg nam Breatunnach, ag iarraidh co-shuidheachadh na rìoghachd a dheanamh ni b’ fharsuinge, air sheòl ’s gu’m biodh guth aig cuid mhaith ann an roghnachadh Buill Pàrlamaid, aig nach robh fathast còir air sin. Roimhe sud bha mòran de Bhuill na Pàrlamaid air an cur a stigh le seana Bhuirgh, anns nach robh ach tearc de luchd àiteachaidh, an uair a bha Buirgh ùr air éiridh suas anns an robh mòran luchd àiteachaidh, aig nach robh còir idir air Ball a chur a steach. Mar bu trice ’s ann do theaghlaichibh nam Morairean a bhuineadh na Buirgh ud, no ’m fearann air an robh iad, ’s gheibheadh iad an càirdean féin air an cur a stigh; ’s theirteadh Buirgh Pòcaid riu air son sin. Bha iad ag iarraidh co-cheartas ’s an t-seadh so. Agus ni eil’ a bha iad ag iarraidh
[451] atharrachadh,
gu ’
m biodh Vote aig cuid do nach buineadh sin roimhe,
a thaobh lughad an cur a stigh:
cuid ag iarraidh an cur a stigh a bhi ’
n t-
suim so, ’
s cuid an t-
suim ud eile,
mu’
m faigheadh iad Vote.
Thug Morair Iain Rusel Bil a steach do’
n Phàrlamaid air son an co-
shuidheachadh a leasachadh a réir nan nithe so.
Ach bha ’
n àireamh bu mhò ’
na aghaidh,
agus sgaoil an rìgh a’
Phàrlamaid, ’
s roghnaicheadh Pàrlamaid nuadh aig àm ris am feudtadh da rìreadh àm carraideach a ràdh.
Bha ’
n àireamh bu mhò de’
n Phàrlamaid sin air taobh a’
Bhil;
ach bha mòran de Thigh nam Morairean ’
na aghaidh, ’
s b’
éigin tuilleadh Mhòrairean a dheanamh mu’
n d’
fhuaradh troimh ’
n Tigh-
san e.
Thàinig a’
chuid deth a bhuineadh do Shasunn gu bhi ’
na lagh air an t-
seachdamh là de mhìos meadhonach an t-
samhraidh,
1832,
agus a’
chuid deth a bhuineadh do Alba ’
s do Eirinn air an dà mhìos ’
an déigh sin.
Thug an lagh so a bhi air a dhaingneachadh mòr shìth do ’
n rìoghachd aig an àm;
ach bha mòran de na h-
àrd uaislibh ’
na aghaidh.
Bha ’
n reachd so a’
toirt Vote air son Ball Pàrlamaid a roghnachadh do gach Albannach a bha pàigheadh leth-
cheud Punnd Sasunnach de mhàl air son a chuid fearainn,
no deich Puinnd Shasunnach de mhàl tighe ann am baile mòr,
no ma’
s sealbhadair e air tigh ann am baile mòr is fhiach deich Puinnd Shasunnach ’
s a’
bhliadhna.
Tha ’
chuid de ’
n lagh a bhuineas do Shasunn ’
s do Eirinn faisg air a bhi coslach ri so.
2. Bithidh a’ bhliadhua 1833 ainmeil am feasd ’an eachdraidh Alba, mar a’ bhliadhna ’s na thòisich an còmhrag da rìreadh eadar an dà phàirtidh ’s an eaglais mu ’n Phàtronachd; an dara pàirtidh ag iarraidh an lagh ud a chur as gu h-iomlan, mar ni ro chronail do ’n eaglais, no mur faighteadh a cur as gu buileach, a deanamh co neo-chronail ’s a b’ urrainn iad. Ach bha ’phàirtidh eile ’dlùth leantuinn ris a’Phàtronachd, mar ni ris nach robh e sàbhailte dealachadh, no co-dhiù a bha so-ghiùlainte. Bha caochladh nithe araon ’an taobh a stigh dhi féin, ’s an taobh a mach dhi, ga cur thuig’ a dh’ ionnsuidh a’ chòmhraig so aig an àm ud. Tha eachdraidh
[452] ag innseadh gu’
n tàinig eaglais na h-
Alba gu bhi co iosal ’
s a bha i riamh mu’
n bhliadhna 1779.
B’
ann air a’
bhliadhna sin a rinn a h-
Ard-
Sheanadh an t-
Achd a bha cumail a mach as a cùbaidibh searmonaiche sam bith nach robh de ’
comunn féin;
agus nach feudadh ministeir sam bith,
ged a bhuineadh e do ’
n eaglais,
searmoin a dheanamh ’
an coimhthional air bith gun aonta ministeir a’
choimhthionail sin a bhi aige.
Bha e air a ràdh gu ’
m b’
e sgrìob a thug Rowland Hill feadh Alb’
a b’
aobhar dha so.
Bha i air Achd eile a dheanamh bliadhna no dhà roimhe sin a réir nach feudtadh eaglais ùr a thogail,
no coimhthional ùr a dheanamh ’
an àite sam bith,
ged a bhiodh an sluagh deònach ’
us comasach air sin,
agus feumach air mar an ceudna,
gun chead an Ard-
Sheanaidh.
Le so bha i gu h-
achdaidh a’
cumail eaglaisean gun a bhi air an togail.
3. Ach aig an dearbh àm ’s an robh ’n eaglais air a toirt co iosal so leis an dream aig an robh làmh an uachdar an taobh a stigh dhi, bha ministeirean treubhach, dìleas, ag éiridh innte féin a bha gniomhach, soirbheachail, eudmhor mu dheadh oibribh. Feudar sreath dhiubh ainmeachadh, a bha ’n an cinn-iùil, fear an déigh fir, agus aig an robh eòlas pearsonta, gach aon diubh air an fhear a bha roimhe; Dr Erscin, Sìr Eanruic Moncrief, Dr Aindrea Tomson Dhuneidin, duine comharraicht’, agus Dr Chalmers. Agus a thuilleadh orra so uile, bha Dr Hill féin, ceann-iùil taobh nam Moderates, agus fear-teagaisg na’ ministeirean òg ’an Cill-Rìmhinn, a’ fàs ni bu sholusaiche ’s ni bu shoisgeulaiche gu deireadh a latha. Mar so bha solus ’us eud na h-eaglais a’ meudachadh, air sheòl ’s anns a’ bhliadhna 1828 gu ’n d’ aidich i gu’m bu chòir luchd teagaisg a chur a null thun nam Pàganach. Agus air an ath bhliadhna chuireadh Dr Duff do na h-Innsibh a ’s ear. Aig an àm cheudna bha caochladh nithe a’ dol air aghart air taobh a muigh na h-eaglais aig an robh buaidh faobharachaidh ’us dùsgaidh suas oirre gu i féin a chrathadh o’n duslach. Bha na geugan a bh’ air dealachadh ris an eaglais o àm gu h-àm roimhe sud, a’ sìor dhol
[453] ’an gairbhead, ’
s bha cuid diubh ag aonadh ri chéile, ’
s mar a bha iad sin ga ’
m faireachadh féin saor o chuing sam bith a bhi aig an Stàite thairis orra,
cha ’
n fhuilingeadh iad a chluinntinn,
gu’
n robh an eaglais Shuidhichte ni b’
fhearr na iadsan,
no eadhon co maith riu,
co fad ’
s a bha cruaidh-
shnaim na Pàtronachd ri ’
fhaicinn timchioll air a muinneal.
Uaithe so dh’
éirich cogadh phàipeirean eadar an eaglais Shuidhicht’
agus sliochd nam fiùdhalach a bha roimhe sud air fàgail a comuinn,
a tha gu so a’
nochdadh cia co anabarrach dealasach,
buan-
leantalach,
gleusta fo ’
n cuid armachd, ’
s a bha na cinn-
iùil ud,
air gach taobh,
a bha gu togarrach ga ’
n tilgeadh féin do ’
n chath bu déine.
Mar nach b’
urrainn luchd tagraidh na h-
eaglais Suidhicht’
àicheadh nach robh aobhar nàir’
ac’
air son tràillealachd na Pàtronachd, ’
s e rùnaich iad ’
s a’
bhliadhna 1833 gach oidhirp a ghabhadh deanamh a chleachdadh air son a cumhachd a lagachadh,
mur b’
urrainn iad a crathadh dhiùbh gu buileach.
Ach bha taobh nam Moderates ga’
dionadh ’
s an Ard-
Sheanadh, ’
s chaidh ac’
air a cumail ’
na neart an aon bhliadhn’
ud fathast.
Ach fhuaradh an àireamh bu mhò ’
an aghaidh na Pàtronachd ann an Ard-
Sheanadh 1834.
Air a’
bhliadhna sin dhaingnich an t-
Ard-
Sheanadh an Reachd ris an abrar Veto Law,
a réir an robh comas aig coimhthional ministeir a fhuair Presentation,
a dhiultadh,
ma bha coirean aca ’
na aghaidh a sheasadh air beulaobh nan cùirtean eaglaiseach.
Bha ’
n lagh so ’
s a’
mhòrchuid ag oibreachadh gu maith.
Ach bha tearc de na ministeirean a fhuair Presentation,
agus nach robh an sluagh deònach air an gabhail,
mì-
riaraichte leis a’
chumhachd so a bhi aig coimhthional sam bith.
Agus ’
an ùine ghoirid thòisich fear ’
us fear dhiùbh sin a’
tarruing nan Cléirean gu Cùirt an t-
Seisein a chionn nach robh iad ga ’
n suidheachadh ’
s na h-
àitibh a bha ’
m Pàtron a’
tairgseadh dhoibh.
Ma bha Cléir sam bith co soirbh ’
s gu ’
n robh iad a’
suidheachadh ministeir an aghaidh toil an t-
sluaigh air chomhairle Cùirt an t-
Seisein,
bha ’
n t-
Ard Sheanadh a’
cleachdadh an ùghdarrais féin os ceann buill fa leth na Cléir’
ud
[454] le bhi ga ’
n cronachadh gu follaiseach,
no ga ’
n cur ’
n an tosd car ùine,
no eadhon ga ’
n cur as an dreuchd.
Bha Cùirt an t-
Seisein an sin a’
tighinn ’
s an eadraigin a chum na ministeirean a bha umhail doibh a dhìonadh o ùghdarras an Ard-
Sheanaidh.
Bha ’
n rioghachd aig an àm ud,
da rìreadh roinnte na h-
aghaidh féin.
Cùirt an t-
Seisein ag àicheadh gu’
n robh cumhachd aig an eaglais am Veto Law ’
dhaingneachadh,
agus an eaglais a’
cumail a mach gu’
n robh còir aic’
air a leithid sud de Reachd a dhaingneachadh.
Cha bhuin e do ’
n eachdraidh so leudachadh air na fulangasaibh a bh’
aig cuid de luchd dreuchd na h-
eaglais anns a bhi toirt ùmhlachd do ùghdarras an Ard-
Sheanaidh ’
an co-
cheangal ris a’
Veto Law,
no idir a dhol a dh’
fhasgnadh nan argumaidean leis an robh taobh seach taobh a’
dìonadh an gniomharan féin,
ach a mhàin iomradh ath-
ghearr a dheanamh air aobharaibh na h-
aimhreit,
a chionn nach robh ni sam bith eil’
a bhuineadh do ’
n rioghachd,
an taobh a muigh,
no ’
n taobh stigh dhi,
leis an robh gach inbhe measg an t-
sluaigh co mòr air an gluasad ré nan deich bliadhn’
ud, ’
s a bha iad le cor na h-
eaglais.
4. Anns a’ bhliadhna 1834 dhaingnich a’ Phàrlamaid Reachd leis an robh na Daoine Dubha ’bha ’n an tràillibh ’s na h-Innsibh a ’s iar air an cur gu bràth saor o fhòirneirt ’us ain-tighearnas an luchd-sàrachaidh. Bha ’n Reachd maith so gu bhi air a chur ’an gniomh o ’n cheud là de cheud mhìos an fhoghair. Ach ’an àite na Daoine Dubh’ a’ leigeadh air an gurt féin, gun neach a’ sealltuinn as an déigh, bha ’n t-Achd a’ solarachadh gu ’m feumadh gach aon diubh fantuinn còmhladh ’ri ’mhaighstir, mar fhòghluide ré thrì no cheithir bliadhna,agus a bhi ’n ceann seirbhis dà fhichead uair ’s a cuig de thìm ’s an t-seachduin. A chum ’s nach fuilingeadh neach sam bith air son an Achd oircheasaich ud a bhi air a dhaingneachadh dh’ aontaich a’ Phàrlamaid ri fichead muillean Punnd Sasunnach a’ phàigheadh do na maighistiribh air son an saorsainn a thoirt do na tràillibh.
5. Air a’ bhliadhna 1835 bha aire na Pàrlamaid gu mòr air a
[455] togail le gnothuichibh Eirinn,
gu h-
àraidh staid na h-
eaglais Shuidhichte ’
s an tìr sin.
Ach an déigh mòran deasboireachd ’
us connsachaidh dh’
fhàg iad nithe dìreach mar bha iad roimhe.
Anns an ath bhliadhna rinn a’
Phàrlamaid caochladh Achdan a bha feumail do Bhreatunn.
Ach ’
s e ’
n t-
aon is ainmeile dhiubh sin an t-
Achd coitchionn air son cur air chuimhne Breith ’
us Pòsaidh ’
us Bàis anns na trì rioghachdaibh.
6. Chaochail Uilleam IV. ’an Lunuinn air an fhicheadamh là de mhìos meadhonach an t-samhraidh, 1837. Cha robh aig an rìgh ach dithis de chloinn dhlighich; agus bhàsaich iad sin ’n an cloinn bhig. B’ e ’bhràthair a b’ fhaisge, Diùc Chent, oighr’ a’ chrùin aig bàs Uilleim IV. Ach bha Diùc Chent air bàsachadh iomadh bliadhna roimhe so, agus gun aige de theaghlach ach aon nighean, a’ bhan - phrionnsa Uictoria. B’ i so a nis a’ bhan-oighre dhligheach, agus chaidh a h-éigheach ’na ban-righ Bhreatuinn an déigh bàis bhràthar a h-athar.