---

[465]

BARAILEAN MU’N OBAIR

O’n Urramach an t-Olla T. Mac Lachlainn Dhuneiden.

Tha e ro iomchuidh gu ’m bitheadh eòlas aig na Gaedheil air eachdraidh na dùcha do ’m buin iad. B’ iad na Gàedheil a ceud luchd-àiteachaidh, mar a tha ainmean amhnaichean, bheanntan, agus bhailtean air feadh na tire a’ nochdadh, agus ged a thàinig na Goill a stigh ’n an àite ann an iomadh ceàrnaidh dhi, air chor ’us gu ’n d’ fhuair iad fhéin, an cainnt, agus an cleachdadh an làmh-an-uachdar anns a’ chuid a’s farsainn agus a’s tarbhaiche dhi, bu dùthaich Ghàidhealach i air fad o shean, agus is i a h-eachdraidh anns na ceud linnibh eachdraidh shinnsearachd nan Gàidheal Albannach. Tha mòran ri innseadh mu ’n àm ud, mar a sheas agus mar a chog daoine na h-Albainn an aghaidh cumhachd na Ròimh, agus mar a thug iad an sud air luchd-ceannsachaidh an t-saoghail gu’n do theich iad roimh an cruadal agus an euchdaibh cliùiteach mar a dhìon iad an tìr an aghaidh Ghall Lochluinn fad iomadh linn ’us ginealach, agus mar a thaisbean iad gliocas cho maith ri gniomh ann a bhi riaghladh le laghan cothromach, air an deadh fhrithealadh, an tìr a bhuineadh dhoibh. Ach a riamh sios gus an là an diugh, anns na cogaidhean a chuireadh air taobh saorsainn na rioghachd o aintighearnas Shasuinn, ri linn an Ath-leasachaidh, agus ri linn gach cogadh agus cath a chuireadh le Breatunn o ’n uair ’s an d’ thàinig Alba agus Sasunn gu bhi ’n an aon rioghachd, bha an cuid aig na Gàidheil ann an gniomharaibh na rioghachd, agus cha bu bheag an t-urram agus an cliù a choisinn iad, air chor ’us nach ’eil fine ’s an t-saoghal a’s fiù ainmeachadh am measg nach ’eil an cliù iomraideach. Tha e iomchuidh air an aobhar sin, gu ’m bitheadh eachdraidh na tìre air a cur sios ’n an cànain shnasmhoir, fhonnmhoir, bhlasda féin; agus tha Mr Mac Coinnich airidh air cliù ’us cabhair o chàirdibh nan Gàidheal ’us na Gàilig a chionn gu ’n d’ thug e oidhirp air so a dheanamh. Anns cho fad ’s a thug sinne sùil air an leabhar tha sinn ag aontachadh ris a’ mhòr chuid de’n chunnaic sinn ann, agus is e ar dùrachd gu ’n tachair e ri làn dìth a bheatha o luchd-àiteachaidh na Gàidhealtachd ’s an luchd-dùcha, cia b ’e àite ’s am faighear iad

O’n Phaipeir Naigheachd, Curier Inbhernis.

Tha sinn a’ meas gu bheil an leabhar so ’na oidhirp chliùitich agus shoirbheachail air gearr eachdraidh “Thìr nam Beann, nan

---

[466] Gleann, ’s nan Gaisgeach,” a thoirt do ’n Ghàel Albannach ’s a’ chainnt mhàthaireil. Is giorrachadh e o na ceud linnibh gus an àm a ta làthair. Ann an dol troimh raoin co farsuing tha ’n doirbheadas is mò ag éiridh o bhi ’taghadh na nithe ’s cudthromaich’ agus is buadhmhoir’ a thachair. . . Tha sinn de’n bharail gu n do nochd ùghdar a’ ghiorrachaidh so air Eachdraidh Alba deadh bhreithneachadh ’s an t-seadh so, air do uile chinn nan nithe ’s nan tuiteamasan a tha ion-chuimhneachaidh a bhi air an toirt a steach ann an rùm co beag. A thaobh a’ chladhain tre ’m bheil i air a toirt seachad, eadhon a’ chainnt Ghàelach, feumaidh sinn labhairt ’am briathraibh àrd mholaidh air a’ cheart-sgrìobhadh, soilleireachd a’ mhodh labhairt, agus co-fhreagarachd ri gnàths na cainnte. Gun ar n-aont’ a chur ri uile bharailibh ’us chomh-dhunaidhibh an ùghdair, tha sinn gu dùrachdach a’ moladh an leabhair mar thabhartas fiachail do fhòghlum Gàelach, agus tha sinn ’an dòchas gu ’m bi àireamh co mòr air an reic ’s nach fuiling e call airgiodach sam bith.

O’n Phaipeir Naigheachd, Advertiser Inbhernis.

Feudar a ràdh gur i Eachdraidh Alb’ anns a’ chainnt Ghàelich aon de na h-oidhirpean litreachaidh co iongantach ’s co feumail ’s a tha ’tighinn a mach mu’n àm so. . . . . Cha d’ fhuair sinn ach a’ cheud leth de’n eachdraidh nuaidh so air ar dùthaich, a tha ’toirt na sgéil a nuas gu rìoghachadh ban-righ Màiri. An uair a bhios i crìochnaichte bithidh e ’na leabhar eireachdail ’s am bi faisg air cuig ceud taobh, agus bithidh an obair uil’, a tha ’tighinn a mach air an ath mhìos, air a reic aig prìs is ìsle na leabhar ’s am bith ’s a’ chainnt, ach na Sgriobtuirean a mhàin. Tha e aoibhneach leinn a ràdh gu ’m feud sinn an cliù is àirde ’thoirt air an leth a tha f’ar comhair. Tha ’n seòl-labhairt anabarrach glan, air sheòl ’s gu mol e ’n leabhar do gach aon a tha gràdhachadh a chànain mhàthaireil. Cha ’n eadar-theangair a mhàin an t-ùghdar; air an làimh eile tha e aithnichte gu ’n do smuainich e cùisean a mach air a shon féin; agus ged a dh’fheudar aomadh beag fhaicinn ’an so ’s an sud ’am fàbhar nan Gàel—an sinnsireachd ’s an gniomharan, —gidheadh tha spiorad neo-leth-bhreitheachd gu coitchionn air a chumail suas air feadh na h-eachdraidh. . . . . . Bu chòir do na h uile leis an ionmhuinn cainnt an dùthcha dìbheath’ a thoirt do’n leabhar ’n uair a bhios e crìochnaichte.

O Phaipeir Naigheachd an Obain.

. . . Tha sinn gu dùrachdach a’ guidheadh soirbheachadh do’n leabhar, agus ga mholadh do gach leughadair Gàelic. Tha

---

[467] esan a chuidicheas gu togarrachd ’an déigh fòghlum eachdraidheil a chruthachadh a measg sluaigh a tha co gann de mheadhonan eòlais ’s a tha na Gàeil, a’ buileachadh maith mòr orra, ’s tha e airidh air a mhisneachadh.

O’n Urramach G. Cleireach, Cillemhaillibh.

Tha e araon taitneach agus tarbhach a bhi ’beachdachadh air eachdraidh nan làithean a dh’ fhalbh, ’s gu h-àraidh air eachdraidh ar dùthcha féin. Gheibh sinn iomadh eòlas feumail ann a bhi ’lorgachadh nan ceum tré an do dhìrich i, le beannachd an Tighearna uidh air n’ uidh, a chum an fhòghluim, an t-saibhreis, agus na saorsa ’tha i a nis a’ sealbhachadh. ’N uair a smaoinicheas sinn air na nithean so, ’s a sheallas sinn air a liuthadh fichead eachdraidh Bheurla ’chuireadh a mach tha fàth ioghnaidh nach d’ thugadh riamh roimhe so cothrom do na Gàedheil air eachdraidh an dùthcha a leughadh ’n an cànain féin.

Ach ’an àite ’bhi ’caoidh na chaidh seachad, thugamaid taing dhasan a tha ’nis air an dìth mhòr so a dheanamh suas, agus air a’ Ghàelic a shaoradh o ’n athais so. Tha againn ann an so eachdraidh mhion, phoncail air na gnothaichean àraidh a thachair ann an Alba o na linnean a’s céine gu àm ath-leasachaidh a’ chreidimh, a bha ’na bheannachadh co mòr do ’n Roinn-Eòrpa, ’s co ro mhòr do dh’ Alba. Tha ’n còrr ri ’bhi air a chur f’ ar comhair ann an ùine ghearr; agus, an uair nach toir mi breith ach air na chunnaic mi, their mi, ma bhitheas cunntas nan linnean deireannach co soilleir, agus co ciallach ris a’ chunntas a thugadh dhuinn air na linnean a tha fad’ air falbh, gu ’n coisinn an t-ùghdar mòr chliù. A thaobh na Gàelic gheibh muinntir Earraghàedheil iomadh focal ’an so air am bì iad a’ cur coimhicheis; ach so aon fheum a tha ann an leabhraichean a chur a mach, gu ’n leig iad fhaicinn do mhuinntir na dara ceàrna de ’n dùthaich ciod an dòigh labhairt a tha aig muinntir cheàrnan eile, agus mar so ciod an lionmhoireachd bhriathar a tha ’n ar seana chànain. Fhad ’s a chunnaic mise an leabhar so mholainn e do gach Gàedheal, agus tha mi ’n dòchas gu’n dean gach duine tuigseach,suairce ’n am measg còmhnadh leis-san a thug a’ cheud oidhirp air eachdraidh an dùthcha a thoirt dhoibh ann an cànain aosmhoir nam Beann, cànain a bha aon uair air a labhairt feadh Alba uile, air a’ mhach-thir co maith agus anns na monaidhean, anns an lùchairt co maith agus anns a’ bhothan, ged tha i nis air a cur ann an cùil chumhainn, agus a réir coslais air an rugha ’s faid’ a mach de ’n rioghachd.

[468] [469] [470] [471]

---

[472]