---

[56]

A’ GHEALACH.

Air dhuinn mar so beachd aithghearr a ghabhail air cuid do na nithibh is cudthromaiche agus is

---

[57] druidhtiche a bhuineas do ’n chruinne-cé, ann an co-cheangal ri Reul-Eòlas, tilgidh sinn a nis sùilean ar n-inntinn thairis air 240,000 mìle do fharsuingeachd na cruitheachd a dh’ionnsuidh na Gealaiche.

Bha mòran do aire a’ chinne-daonna anns gach linn do ’n t-saoghal air a thionndadh a dh’ionnsuidh a’ chuspair so. Có e nach eil a’ toirt fainear, le taitneas, cruthan na cuairt-réil so? Có an inntinn a tha co slaodach, codalach, ’s nach ’eil i ’beachdachadh oirre a’ cinntinn o’n ghealaich ùir gu gealach làn, agus a’ lughdachadh, céum an deigh céim, o ’n làn-ghealaich gu gealach ùr a rìs?

Tha a’ ghealach gun tàmh a’ leantuinn an talaimh ’na chuairt timchioll na gréine. Tha i ’toirt soluis duinn nuair a tha’ ghrian as an t-sealladh, agus mar so a’ toirt air falbh o thiamhaidheachd agus ogluidheachd na h-oidhche. Cha’n ’eil a’ ghealach gu dearbh a’ soillseachadh le a solus féin: ’se th’innte ball dorcha, agus cha ’n e ball soillseach mar a’ ghrian, agus mar so an solus a tha sinn a’ faotainn uaipe-se, ’s ann o’n ghréin a tha e ’teachd; ach air dha bualadh oirre-se, tha e air a thilgeadh air ais uaipe a chum an talaimh. Faodaidh sinn mìneachadh fhaighinn air an ni so le bhi ’gabhail sgàthan ’nar laimh ’nuair tha a’ ghrian a’ dealradh, agus a’ toirt fainear ciamar a tha ’n solus an toiseach a’ bualadh air an sgàthan, agus an sin air a thilgeadh air ais, gus a bheil e ’soillseachadh a’ bhalla fa ’chomhair. Air a’ mhodh cheudna tha solus na gréine a’ bualadh air a’ ghealaich, agus air a thilgeadh air

---

[58] ais uaipe-se a dh’ionnsuidh an talaimh. Tha so soilleir chruthan a’ chuspair so, mar a chithear leinn iad ann an

Dealbh 10.

Leis an dealbh so tha air a leigeil ris dhuinn cionnas a tha a’ ghealach a’ cinntinn o ’n ghealaich ùir gu gealach làn, agus a’ traoghadh o’n ghealaich làin gu gealach ùr a rìs.

Tha G a’ riochdachachadh na gréine, T an talaimh, agus A B C D E F G H I a’ ghealach, ann an ochd cruthan ’na ’cuairt timchioll an talaimh. Anns a ’chuairt is dlùithe air T chithear i, mar a tha i da-rìreadh air a soillseachadh leis a’ ghréin, agus anns a’ chuairt is faide mach chi sinn a coslas mar a tha sin air fhaicinn o ’n talamh. ’Nuair a tha a suidheachadh dìreach eadar a’ ghrian agus an talamh mar aig H, chithear gu bheil an dara leth

---

[59] dhith air a shoillseachadh mar anns gach suidheachadh eile, ach cha ’n ’eil mìr do ’n leth shoillsichte air fhaicinn o ’n talamh: ’se a mhain an leth dorcha a tha air a thionndadh ris, agus mar so cha’n fhaicear i idir aig an àm so. ’S e so an suidheachadh anns am bheil i ’nuair a tha ’m mìosachan (Almanaic) ag ràdh gu bheil gealach ùr ann. Air dhith gluasad air a h-aghaidh gu I, tha oisinn bheag do ’n taobh shoillsichte air fhaicinn o ’n talamh, agus chithear leinn an cumadh a tha ’sa’ chuairt a mach. Aig A tha dara leth an taobh shoillsichte air fhaicinn o ’n talamh, agus tha nis againn a’ cheud cheithreamh. Tha a’ ghealach mar so a’ cinntinn gus a’ bheil i aig C mu choinneamh na gréine air taobh eile an talaimh, agus anis tha ’n taobh soillsichte gu h-iomlan air fhaicinn o’n talamh. ’S ann anns an t-suidheachadh so a tha a’ ghealach làn againn. Air an aon mhodh anns an robh e air fhaicinn leinn gun robh a’ ghealach a’ cinntinn o H gu C, air a’ cheart mhodh tha i ’traoghadh, céum an deigh céim, o C gu D, o D gu E, agus mar sin air a h-ais gus a’ ghealach ùr aig H a rìs.

’S e astar na gealaiche o ’n talamh 237,000 mìle. ’S e a tomhas troimhpe 2160 mìle. Tha mar so an talamh dlù air leth-cheud uair ni ’s mò na a’ ghealach. Ma tha luchd àiteachaidh air a’ ghealaich (cha ’n ’eilear a ’smuaineachadh gu bheil), tha ’n talamh air fhaicinn leo-san na ghealach tri uairean deug ni’s mò na tha sinne ’faicinn na gealaiche.

Tha a’ ghealach a’ gluasad timchioll an talaimh

---

[60] ann an 29 làithean, 12 uair, 44 mionaidean. Tha i ’cuir car dhith air a h-aisil anns an ùine cheudna. Do bhrigh gu bheil i ’gabhail an aon ùine a’ deanamh cuairt timchioll an talaimh agus car air a h-aisil, cha ’n fhaicear leinn ach an aon taobh dhith an còmhnuidh. (Tha e air fhaicinn gu bheil gealaichean nam planaidean eile mar an ceudna a’ deanamh cuairt timchioll orra-san, agus car air an aisil anns an aon tìm). Cha ’n ’eil an taobh do ’n ghealaich is dlùithe air an t-saoghal so idir gu h-iomlan dorcha. Tha e ’sealbhachadh ré aon cheithir-là-deug solus na gréine, agus ré ceithir-là deug eile solus-iasaid an talaimh.

Tha reuladairean, le gloineachan-amhairc cumhachdach, a’ faicinn beanntan gle arda air a’ ghealaich, cuid diubh co ard ris na beanntan is mò a tha air an talamh, ’se sin mu ’n cuairt do chuig mìle air airde.

Tha maitheas Dhé air fhaicinn leinn gu soilleir anns an ordugh a shuidhich a ghliocas-san an co-cheangal ris a’ chuspair so Anns an t-samhradh ’nuair a tha ’n oidhche goirid, agus mar so gun móran feum againn air a solus, cha ’n ’eil i ’g éiridh ach gle bheag an aird anns an adhar, agus air a’ mhodh so gun ach gle bheag ùine a dealradh oirn idir. Ach aig àm a’ gheamhraidh ’nuair a tha na h-oidhchean fada, agus as a h-aogais-se, cha ’n e mhain fada, ach ro ùdlaidh, tha i ’g éiridh suas ard gu druim nan speur, agus air an aobhar so ùine ni’s faide a’ comh-pairteachadh ruinn d’a solus, air chor

---

[61] agus gu bheil leatha-sa, maille ris na rionnagaibh, ogluidheachd nan oidhchean fadalach so air a sguabadh air falbh.

Tha e air fhaicinn leinn gu bheil a’ ghealach oidhche an deigh oidhche ni’s faide gun éiridh. Aig cuid do àmaibh tha uair an uaireadair do mhùthadh ann; aig àmaibh eile cha ’n ’eil ann ach beagan mhionaidean. Tha ’m mùthadh so ni’s lugha an àm an fhogharaidh na àm air bith eile. ’S aithne do ’n roinn mhòr do’r luchd leughaidh gu bheil aon ghealach ann aig an àm so, d’an goirear ‘gealach bhuidhe na Féill-mícheil’; ’na h-éirigh-se cha ’n ’eil do atharrachadh ann ach beagan mhionaidean. Tha so, gu sònruichte ann an dùthchaibh is faide mu thuath na Breatann, a chum mòr-fheum do ’n tuathanach, oir tha e ’tachairt aig an àm a tha esan gu saoithreachail a’ trusadh a stigh toradh an fhearainn. Tha air ionnsuchadh leinn o sheann leabhraichean gu’n d’thug tuathanaich fainear an ni so, fada mu’n robh e air a chomharrachadh a mach le luchd Reul-eòlais, agus ann-san gu’n robh iad a’ leughadh mòr-chaoimhneas a’ Chruithfhir, ann a bhi mar so a’ cuimhneachadh orra, ’nuair a bha iad a’ cruinneachadh d ’an saibhlibh lòn na bliadhna. Nach mòr da-rìreadh an tàirisneachd a tha Dia a’ taisbeanadh ’na ’chleachdaidhean ri clann nan daoine? “Có e an duine gu’m biodh tusa cuimhneachail air, agus mac an duine gu’m fiosraicheadh tu e!”