---

[91]

IUPITER.

’S i so an aon gu mòr is mò do na planaidean. Agus mar a chithear leinn le sealltuinn ri dealbh 14, J,^{[Rinn an t-ùghdair ann an tarruing dealbh 14, no’n Dunéideannach ’na ghearradh a mach air an fhiodh (cha ’n fhios domh nis co do’n dithis d’an còir a bhi giulan na coire) mearachd ann an cuir V agus J sios, litrichean nach buin do’r cànain idir. ]} tha a h-aghaidh mu’n cuairt còmhdaichte le criosan, a tha ’toirt oirre sealltuinn gle bhreagha troimh ghloineachan-amhairc cumhachdach. Tha i aig astar ceithir ceud, ceithir fichead ’s a ceithir deug muillion (494,000,000) do mhìltean o’n ghréin.

---

[92]

’Se a tomhas troimhpe 87,000 mìle. Tha i mar so còr agus tri ceud deug uair ni’s mò na ’n talamh; ’se sin ged bu chomasach dhuit a bhi cuir cuideachd ’an aon mheall tri ceud deug do chuspairean, gach aon diubh meudachd an talaimh so, cha bhiodh am meall a dheanadh iad sud uile gu léir ach dìreach mu mheudachd Iupiteir.

Tha i’ cuir car iomlan dhith air a h-aisil ann an naoi uairean agus cuig deug agus dà fhichead mionaid: agus a’ deanamh cuairt timchioll na gréine, ann am beagan ni ’s lugha na dhà dheug do na bliadhnachan againne; a’ gluasad anns a’ chuairt so co cabhagach ri ceithir ceud agus ceithir fichead mìle anns a’ mhionaid.

Tha ceithir gealaichean aig a’ phlanaid so, a tha air am faicinn anns an iarmailt aice mar lòchrain dhealrach, ’nuair tha’ ghrian air dol as an t-sealladh.

’S ann le bhi ’beachdachadh air dubhair gealaichean an reul-shiubhlaich so, a fhuair Roemer, speuradair Lochluinneach, a mach luathas siubhail gathan soluis, anns a’ bhliadhna 1675. Rinn esan a mach gu’n robh gathan na gréine a’ gluasad co cabhagach ri dlù air dà mhuillion deug mìle (ni’s fìrinniche 11,520,000) anns a’ mhionaid. Fhuair e sin a mach air a’ mhodh so. Thug e fainear, an uair a bha Iupiter agus an talamh anns an earrann sin d’an cuairt a b’ fhaide o cheile, gu’n robh a dhubhair gealaichean-san sea mionaidean deug ni b’fhaide gun tachairt na ’n uair a bha iad ’san earrann sin d’an cuairt anns am bu dlùithe air a cheile iad. Gu bhi

---

[93] ’tuigsinn so ni ’s fearr, amhairc ri dealbh 14. Tha e soilleir na’n robh an talamh ann an sreath dìreach eadar Iupiter agus Mercurius, (J agus M is dlùithe air a’ ghréin) an sin gu’m biodh an dithis ’san t-suidheachadh anns an dlùithe air a cheile a bu chomasach dhoibh a bhi: na ’n robh air an laimh eile an talamh air gluasad ’na chuairt a dh ’ionnsuidh an taobh is dlùithe air Saturn (S), an sin gu’m biodh an dithis ’san àite b’fhaide o cheile ’nan cuairt anns am faodadh iad a bhi. Thug Roemer fainear, mar a dh’ ainnich sinn cheana, gu’n robh 16 mionaidean do eadar-dhealachadh ann an àm nan dubhair-gealaichean ’san dà shuidheachadh so. Air dha bhi ’cnuasachadh air an ni so, smuainich e gu’m faodadh e bhi gur h-e b’aobhar gu’n robh an solus a’ gabhail na h-ùine so ’na shiubhal tarsuinn air cuairt an talaimh. ’S e leud na cuairt so 190,000,000 mìle. ’S cuimhne leis an leughadair, gu’n d’ ainmich sinn roimhe, gu’m b’e astar an talaimh o’n ghréin 95,000,000 mìle. Tha e soilleir uaith so mata, gur e leud na cuairt anns am bheil e ’gluasad dùblachadh an àireimh so, ni is e 190,000,000 mìle. Mar so chùnntais Roemer gu’n robh an solus a’ gluasad ’na ’shiubhal dlù air dusan muillion mìle anns a’ mhionaid.

Bha dearbhaidhean eile air a’ chùis air an toirt air aghaidh le ioma càileadair eile, air chor agus nach ’eil a nis teagamh ni’s faide, gu’n d’fhuair Roemer a mach an ni so gu fìrinneach.

Nach ro chabhagach an siubhal a tha ’n so?

---

[94]

C’àit am measg deanadais chloinn nan daoine am faighear a leithid? ’An Sasunn gheibhear an carbad iaruinn aig àmaibh a ruith co luath ri leth-cheud mìle ’san uair; ach nach faoin so an coimeas ri dusan muillion ’s a’ mhionaid? Tha gun teagamh meur an Uile-chumhachdaich air a faicinn anns an luathas a tha ’n so—luathas leis am bheil gathan na gréine a’ siubhal d’ar n-ionnsuidh-ne ann an ochd mionaidean. “Mar a ta na neamhan ard seach an talamh; mar sin tha mo shlighean-sa ard seach bhur slighean-sa, deir an Tighearna.”

Tha solus agus fuaim a’ triall le cabhaig, ach solus le cabhaig is mò. Chithear so le bhi gabhail beachd air sealgair a’ tilgeadh urchair air taobh an t-sléibh: tha ’n lasair agus an smùid o bheul a’ ghunna air am faicinn tamull mu’n d’ thig an fhuaim a dh’ ionnsuidh do chluasan, gu sònruichte ma tha thu a bheag a dh’astar air falbh uaith.

Tha fuaim a’ triall a mhain mu thimchioll tri-mìle-deug ’s a’ mhionaid, ach solus dlù air muillion uair ni’s luaithe.

Do bhrigh suidheachadh Iupiter do thaobh na gréine, ’na cuairt-ghluasad—suidheachadh nach ’eil idir cosmhuil ri suidheachadh an talaimh—tha samhradh maireannach aice dlù air a cearcall-meadhoin, agus geamhradh bunailteach timchioll a croinn. Cha ’n ’eil ach gle bheag do atharrachadh aimsirean idir air fhaireachdainn air a h-uachdar-se.

Cha ’n ’eil a h-aghaidh air a faicinn do’n aon dath mar tha cuid do chàch. Tha i do choslas stiallach,

---

[95] mar a chithear leinn le sealltumn ri a dealbh (14). Cha ’n ’eil e gu ro-shoilleir air a dheanamh a mach fhathast co dhiù tha na criosan so do bhrigh atharrachaidh stuthan anns a’ phlanaid fein, no do bhrigh gluasadan àraidh anns an adhar leis am bheil i air a’ cuairteachadh.