[[24]]

---

[24]

AN SÈOL AIR AN CÒIR AN TROSG, AN LANGA, AN TRAILLE, AGUS AM FALAMAIR, A GHRÉIDHEADH.

Air a chlòdh-bhùaladh, agus air a chraobh-sgaoileadh, le Cuideachd Urramaich Bùird na h-Iasgaireachd Bhreatuinnich.

MU’N toirear fa’near gréidheadh an Truisg, na Langa, na Traille agus an Fhalmair, tha e ìomchuidh ainmeachadh, gu’m bu chòir soithichean le tobraichibh annta, a bhi air an gnàthachadh far am bheil e goireasach sin a dheanamh ann an glacadh an eísg. Anns na soithichibh sin, tha comus aig na h-ìasgairibh, cha’n e mhàin na bidhannan agus na magharan aca a ghléidheadh ann an deagh òrdugh; ach mar an céudna, an t-iasg a ghlanadh agus a shailleadh le cothrom agus buannachd, mar a ghlacar e. Ach co aca a nithear an t-ìasgach mar so, no le bàtaichibh, bu chòir a bhi ro chùramach nach fàgar na lìn uine co fada fodha, is gu’m bàsuich an t-ìasg orra. Ma ghnàthaichear bàtaichean, bu chòir doibh an tìr a thoirt a mach leis an ìasg co luath ’sa dh’fhéudas iad an déigh a thogail; agus cha bu chòir do’n ìasg a ghlacar air làithibh fa leth, a bhi air a chur feadh a chéile.

Tha e na ni cìnnteach gu’n dean atharrachadh gréidhidh air ìasg, atharrachadh mòr ’na luach anns a’ mhàrgadh. Tha e soilleir, uime sin, gu’m bheil, cha’n e mhàin an t-èolas, ach mar an céudna an cleachdadh air an t-sèol gréidhidh a’s fearr, ’nan nithibh ro chudthromach, an da chuid do’n luchd-gréidhidh fein, agus d’on dùthaich as am bheil an t-ìasg ’ga chur a mach. Agus gu cìnnteach an uair a thuigear nach e barrachd cosdais, [[25]]

---

[25] ach barrachd cúraim a tha féumail chum an rogha gréidhidh so a thoirt do’n iasg, agus gu’m féud an cùram sin a bhi air a ghabhail leis na h-ìasgairibh, no le’n teaghlaichibh ’n àm a bhi leigeadh na fola as, ’ga ghlanadh, agus ’ga thiormachadh, —féudar a bhi’n dòchas gu’m faic an luchd-gréidhidh, no iadsan os an ceann, air an son fein, gu’m bi gach ni freagarrach air a dheanamh gu deas agus gu buileach, chum féill ealamh agus thàrbhach fhaotuinn d’an ìasg.

Tha’n sèol gréidhidh a’s fearr, féudaidh e bhi, air a chleachdadh ann an Siorramachd York, far am bheil an luchd-gréidhidh a’ deanamh an dìchill chum an t-ìasg a dheasachadh air a mhodh a’s fearr air son a’ mhàrgaidh Spàinnich. Do bhrìgh gu’m faighear an lùach a’s mò air son éisg anns a’ mhàrgadh sin, bu chòir do’n luchd-gréidhidh, air son am buannachd fein, gach dìchioll ’nan comus a dheanamh, chum ruigheachd air an fheabhas gréidhidh sin, a ni cìnnteach iad air féill mhaith fhaotuinn d’an ìasg anns an Spàinn. Chum a dhearbhadh gu’m bheil so airidh air an rogha cùraim, tha’n luchd-gréidhidh aig Eyemouth,le bhi ’sgrìobhadh gu caol dìreach dh’ ìonnsuidh nam priomh-cheannaichean Spàinneach ann an Lunainn, a’ faotuinn mu thuairmeis tri puinnd Shasunnach ni’s àirde air an tunna do’n trosg air a chomharrachadh, na fhuair iad rìamh roimhe. Tha cothrom aig fear-gréidhidh ann an cearnadh sam bith, air sgrìobhadh air an dòigh chéudna, le a chomhairle a chur ri Mr. Caimbeul, prìomh oifigeach Bùird na h-Iasgaireachd Bhreatuinnich ann an Lunainn, duine a bhitheas ro dhèonach air ainmean gach Comuinn fa leth, anns na tighibh Spàinneach, ìnnseadh dhoibhsan a dh’ ìarras sin air. Ach féudar a thoirt fanear, nach ruig neach sam bith a leas sin a dheanamh, aig nach ’eil ìasg a bhios co math is gu’n toill e an comharadh dligheach, agus gus an cuirear an comharadh sin air an ìasg, le oifigeach na h-ìasgaireachd anns an àite.

Is còir an fhuil a leigeadh as an ìasg air bàll an uair a bheirear de’n dubhan e. Féudar so a dheanamh leis an neach aig am bheil mar obair a bhi ’ga thoirt bhàrr an dubhain. An sin, féumar an ceann a thoirt de’n ìasg, a sgoltadh suas, agus am mionach a thoirt as; ach ’n àm a bhi’ deanamh sin, bu chòir cùram a ghabhail do’n mhealag-snàmhaidh[[26]]

---

[26] gus an saillear i. Is còir an sin, an cnàimh a thoirt as an ìasg, agus aire a thoirt gu’n gearrar e mar fhichead alt, no dà alt thar fhichead o’n earbull. Cha’n fhéudar an cnàimh a ghearradh gu dìreach tarsuing, ach cumar an sgìan sios a réir an earbuill, agus gearrar an cnàimh air’ fhíaradh troimh dà alt comhladh, gus am bi cinn nan cnàmh air a chumadh so 8. Se so a’s fearr a sheallas, agus tha’ bhuannachd so aige, nach béubanichear an t-ìasg, mar a thachaireas gu h-ealamh an uàir a ghearrar an cnàimh gu dìreach tarsuing troimh aon alt. Bu chòir, mar an céudna, gearradh beag a bhi air a dheanamh air fad na h-earrainn do’n chnàimh a dh’ fhàgadh, chum cead ruith a thoirt do’n fhuil a dh’fhan anns an àite sin; agus air do so uile a bhi deùnta, rachadh an t-iasg a thilgeadh ann an uisge glan. Bu chòir an sin, an t-ìasg a dheagh nigheadh anns a’ mhuir o gach uile shalachar; ach far nach gabh so deanamh air bàll, bu chòir a thilgeadh gu’n dàil ann am ballan mòr, no ann an dabhach làn sàil, agus a nigheadh an sin gu cùramach. Bu chòir an t-uisge a thaomadh a mach an uair a dh’ fhàsas e salach, agus uisge ùr a chur ’na àite. Féumar ro aire a thoirt gu’n toirear air falbh an craicionn dubh a ta’ leantuinn ri blìan an éisg.

Mar ’eil ìnnleachd air na nithe so uile a dheanamh air an t-soitheach-iasgaich gu’n dàil an déigh do’n ìasg a bhi air a ghlacadh, bu chòir cùram a ghabhail deth le ’chur ann an àite tearuinte. An uair a bheirear bhàrr an dubhain e, agus a leigear an fhuil as, nithe a dh’fhéumar air gach cor a dheanamh, bu chòir a chur ann am bocsaibh, no ann an àitibh freagarrach eile, chum nach millear e leis an àile, agus nach bruthar leis na cosaibh e. Ach cumar air chùimhne, mar a’s mò a gheibh e do’n ghiullachd a dh’ àinmicheadh, air bàll an déigh a ghlacaidh, gur ann a’s fearr a bhios e. Tha e chum mòr bhùannachd an sailleadh a dheanamh air an t-soitheach, ma tha sin idir comusach; oir mar is luaithe a leagar anns an t-salann e, an déigh a thoirt as a’ mhuir, ’sann is cìnntich’ a bhios a’ chùis gu’m bi e air a dheagh ghréidheadh. Ach cia aca a ghréidhear air muir no air tìr e, cha bu chòir ’fhàgail, air chor sam bith, [[27]]

---

[27] ni’s faide na ochd agus dà fhichead uàir gu’n a leagadh anns an t-salann.

Tha cuid do’n luchd-gréidhidh ’sa bharail, an àit an t-ìasg a leagadh ’san t-salann gu’n dàil an uair a nighear e, gu’m bu chòir ’fhàgail a’m bogadh ann an uisge, rè dà ùair dhéug a dh’ùine, no a thilgeadh rè na h-ùine sin ann an tòrr mu’n saillear e. Rinneadh so le mòran le bhi’ saoilsinn gu’n toir e air an ìasg, an uair a ghréidhear ann am piceal e, sealltuinn tiugh agus taiceil anns a’ mhàrgadh. Tha iad so ’sa bharail, mar an céudna, gu’n toirear air falbh ronnan an éisg ni’s usa air an dòigh so, do bhrìgh, an uair a nithear suas, agus a thiormaichear an t-ìasg, an déigh na giullachd so fhaotuinn, gu’m bheil na ronnan a’ fàs tiugh air a’ chraicionn, agus gu’m bheil iad mar sin ni’s usa an glanadh dheth, no ’n uair a shaillear an t-ìasg aig an àm anns an nighear e. Ach ’si ’chùis gu’m bheil atadh an éisg air an dòigh so, agus na ronnan a ta gu tiugh aìr a’ chraicionn, a’ nochdadh gu’m bheil an t-ìasg a’ breothadh: tha e uime sin soilleir, an uair a dh’fhàgar e gu’n sailleadh, rè dà uair dhéug a dh’ùine gu’m bheil am piceal mar sin, a’ fàs ni’s luaithe goirt, air chor is nach urrainn gu’n chron a bhi air a dheanamh do’n ìasg. Ged is mèith an t-ìasg an sgadan seach an trosg, gidheadh, cha’n fhàgar am bogadh ann an uisge e mu’n saillear e; ni mò a cheaduichear da a bhi uairean dh’ùine gu’n salann, an déigh am mionach a thoirt as; ach tha a ghiullachd calg-dhìreach an aghaidh sin. Air an dòigh chéudna, uime sin, mar a’s luaithe a shaillear an trosg, an langa, an traille, agus am falmair, an déigh dhoibh a bhi gu buileach air an nigheadh, is ann a’s fearr a bhios an gréidheadh, agus an t-ìasg fein, agus is ann a’s lugha a dh’ fhéumar do’n t-salann. Bu chòir an sailleadh a bhi ’n còmhnuidh air a dheanamh ann an dabhachaibh, no ann am ballanaibh mòra, le còmhdachaibh freagarrach. Ach co dhiùbh a shaillear an t-iasg air an dòigh so, no a shaillear ann an tòrr e, dòigh nach ’eil idir co ìomchuidh, féumar a chur gu rìaghailteach air muin a chéile ’na shreathaibh, leis an drùim an ìochdar, agus an t-aon dìreach os ceann aoin eile. Féumar an sin, gu leòir do shalann a chrathadh air gach sreath. Tha dà fhichead agus cuig, no leth-chéud punnd do shalann Liverpool, ni’s leòir chum céud punnd cudthroim éisg tiormaichte a shailleadh. Far nach ’eil e deiseil uiread so do’n t-salann a bhuileachadh, féudaidh e bhi gu’m féum an t-ìasg a bhi air fhàgail là no dhà ni’s faide ’s an t-salann; ach féumar fhàgail mar sin gu’n teagamh mu shaillear ann an tòrr e. Tha barrachd saillidh gu minic air a chleachdadh[[28]]

---

[28] chum cudthrom an éisg a mhèudachadh; ach cha’n ’eil ni sam bith ni’s mealltaich’ na sin. Tha sin, cha’n e mhàin a’ toirt a’ bhrìgh as an ìasg, ach tha e ’ga fhàgail ni’s éutruime. ’Nàm do’n ìasg a bhi ’tiormachadh, tha brat salainn a’ fàs air ùachdar, a thuiteas deth gach uair a làimhsichear e, agus le so, tha’n t-ìasg fein air a thruailleadh co mòr, is gu’n dìultar e mar ìasg air a losgadh le salann, agus mu ghabhar idir e, nithear sin aig luach ro bheag. Ann an siorramachd York, far am bheil an sèol gréidhidh a’s fearr air a chleachdadh, tha’n t-ìasg gu léir air a shailleadh ann am ballanaibh, no ann an dabhachaibh. Fàgar, mar a’s trice, tri làithean anns an t-salann e; agus tha aon tunna salainn air a shonrachadh, chum tri tunnaichean éisg a ghréidheadh, —ach ma bhitheas an t-ìasg mòr, féumaidh e barrachd salainn na dh’fhéumas an t-ìasg beag. Is gnothuch so, gidheadh, nach ’eil idir soirbh ann an dùthaich far am bheil an aimsir mar a’s trice fliuch, agus an àile àitidh; oir mar gabh an t-ìasg do thaobh an ni sin, ris an t-salann mar bu chòir da a dheanamh, malcar e, ann an ùine ghoirid. Far am bheil fear-gréidhidh fiosrach, aithnichidh e le gréim a làimh, mu’n toirear an t-iasg idir as a’ phiceal, co dhiùbh a ghabh e ri salann gu leòir no nach do ghabh; ach cha’n fhaighear eòlas chum sin a dheanamh ach a mhàin trìd cleachdaidh. Ma shaillear an t-iasg an uair a bhios e ùr bhàrr an dubhain, cha ghabh e do’n t-salann ach na dh’fhéumas e, air a mhèud is gu’n toirear dha; ach mar bi e ùr, tha am barrachd salainn ’ga losgadh.

Air do’n ìasg a bhi air a thoirt as na dabhachaibh, no as na ballanaibh, bu chòir a dheagh nigheadh, agus am piceal fhàsgadh as anns a’ mhuir, no ann an sàl. An sin togar suas e ’na chruaich fhada air mol a’ chladaich, a’ toirt aire gu’n càraichear gach ìasg le leathad, ’se sin, le ’cheann ni’s àirde na ’earbull, chum cead a thoirt do’n t-sàl sileadh gu buileach a mach as. Féudar fhàgail air an dòigh so là na dhà, mu’n sgaoilear a mach e air son tiormachaidh.

Is e an dòigh a’s fearr gu mòr chum an t-ìasg a thiormachadh an dòigh a ta ’ga ghnàthachadh[[29]]

---

[29] ann an Siorramachd York. Tha gach uile luchd-gréidhidh éisg gu dùrachdach air an comhairleachadh an seòl tiormachaidh so a chleachdadh, do bhrìgh nach ’eil seòl sam bith eile a ni co cìnnteach iad air reiceadh math fhaotuinn d’an ìasg anns a’ mhàrgadh Spàinneach. Ath-dhìolaidh an sèol so, ann an ùine ghoirid an neoni cosdais a nithear an toiseach chum uigheamachadh gu freagarrach air a shon. Tha luchd-gréidhidh Siorramachd York a’ gnàthachadh bhearta-tiormachaidh, a ta air an deanamh le spealtaibh fiodha air an togail air puist tri troidhean air àirde. Tha na spealta sin air an deanamh ann am fad iomchuidh, a réir mar a bhios féum orra, agus ma thuairmeis cheithir troidhean air lèud. Tha na bearta-tiormachaidh còmhnard air am mullach, le rongaibh-tarsuing sea òirlich o chéile, air an cuirear an t-ìasg ’na luidhe. Tha ’bhuannachd a’s mò a’ sruthadh o na beartaibh-tiormachaidh sin; agus ’si mòr-dhùrachd Bùird na h-Iasgaireachd, gu’m biodh iad gu coitchionn air an cleachdadh leis an luchd-gréidhidh anns gach àite, do bhrìgh gu’m bheil iad gu mòr ni’s fearr air son tiormachaidh na mol cladaich sam bith air ’fheabhas. ’Si buannachd a’s mò nam beart-tiormachaidh, gu’n cùm iad an t-ìasg glan, agus do bhrìgh gu’m faigh a’ ghaoth a stigh fodhpa, tha’n tiormachadh a’ dol air adhairt gu h-ìosal agus gu h-àrd aig an aon àm. Mar sin, cha bhi cunnart gu’m bi an t-ìasg air a sgàlltadh, air a bhòchdadh, no air a losgadh leis a’ ghréin, an uair a sgaoilear a mach an toiseach e; ni a thachaireas gu tric an uair a chuirear air mol teth cladaich e, air latha blàth. Ach an uair nach ’eil a chaochladh air mol cladaich ann, bu chòir a bhi ro chùramach gu’n an t-iasg a sgaoileadh, an uair a bhios na clachan tuilleadh ’s teth le neart na gréine, air neo loisgear e gu’n teagamh, agus cha’n ’eil ìnnleachd an déigh sin air a leasachadh gu ceart. Ach co dhiubh a chleachdar a’ bheart-tiormachaidh no’n cladach, is còir a bhi do ghnàth ro chùramach, nach sgaoilear an t-iasg a mach, rè là no dha an toiseach, ri diàn-theas na gréine. Féumar a bhi faiceallach mar an céudna, nach tiormaichear e tuilleadh ’s cabhagach, air neo gabhaidh e teas, fàsaidh e brisg, caillidh e an craicionn, bithidh e mar iasg leth-ròiste, agus cha’n fhaighear reiceadh dha. An toiseach, bu chòir a leagadh air a dhrùim, ach mu bhéul an fheasgair, bu chòir a dhrùim a chur an ùachdar, ann an dùintibh, [[30]]

---

[30] no ann an torraibh beaga, a mhèudaichear a lion cuid is cuid, mar a dh’fhàsas an t-ìasg cruaidh. ’Nàm an tiormachaidh fèudar a chur air a dhrùim agus air a bhroinn mu’n seach dìreach mar a fhreagras a’ chùis. An uair a bhios e ’fas daingeann, is feairrd e a charuchadh gu tric, agus an uair a bhios na torran a’ fàs mòr, féudar clachan, no cudthroman a chur orra chum an teannachadh, agus chum an t-ìasg a dheanamh réidh agus còmhnard air an taobh a muigh. An uair a gheibh e mu leth tiormachaidh, is furasd ìnnseadh an sin, ma fhuair e tuilleadh ’sa chòir do shalann, agus ma fhuair, bu chòir taobh a’ chraicinn a chur an uachdar ris a’ ghréin, rè teas an latha, gus am faigh e an t-ìomlan tiormachaidh. Air an dòigh so, tarruingear an salann air falbh ’on taobh eile, agus fàsaidh dreach ro thaitneach ùaine air an ìasg. An uair a nithear torran air an iasg, ma bhéul an anamoich, bu chòir an còmhdachadh gu cùramach rè na h-òidhche le brataibh-luachrach, no le éudaichibh-cainbe, agus mar an céudna, an uair nach gabh an t-iasg sgaoileadh a mach le aimsir fhliuch. An déigh ceithir là déug tiormachaidh, bu chòir an t-ìasg a dheanamh suas ann an dùn, no ann an tòrr mòr, chum fallus a chur deth, agus bu chòir fhàgail anns an staid sin rè dà là dhéug, air a chòmhdachadh gu cùramach; agus an déigh sin, seachduin tiormachaidh fhaotuinn. A rìs, an déigh fallus a chur deth an dara uair, rè cheithir no shea laithean, bu chòir do dhà no thri làithean eile tiormachaidh a bhi ni’s leoir chum crìoch a chur air a’ ghréidheadh. Ach do thaobh nan nithe so uile, tha mòran aig an aimsir ri dheanamh; agus a réir mar a bhitheas an aimsir freagarrach no nach bi, gabhar am bichiontas eadar sea agus ochd seachduinean, chum gach ni a bhuineas do’n ghréidheadh a chrìochnachadh.

Tha’n sèol air an caoinichear an t-ìasg agus air an cuirear fallus deth, ’na earrann ro chudthromach do’n ghréidheadh, d’am féum aire ro shònraichte a thabhairt, oir mar cuirear fallus deth gu ceart, mu’n cuirear chum an tigh-thasgaidh e, fàsaidh e gu h-ealamh breòite, ronnach, neo-dhreachail, agus neo-fhreagarrach air son a’ mhàrgaidh. Féumaidh an t-ìasg a dheasuichear air son a’ mhàrgaidh Spàinnich a bhi gu h-éutrom air a shailleadh, gu buileach soilleir, gu fior-ghlan uaine ann an dath, agus gu ro chruaidh air a thiormachadh. An uair a chuirear fallus deth air shèol iomchuidh, [[31]]

---

[31] agus an uair a bhitheas e caoin, agus crìochnaichte ann an gréidheadh, bu chòir a chur chum an tigh-thasgaidh. Cha’n ’eil e freagarrach sin a dheanamh, gidheadh, air là blàth, no ’n uair a bhios an t-ìasg teth bhàrr a’ chladaich, no na beairt-tiormachaidh; ach bu chòir a chur do’n tigh ann an staid fhionnair, an dara cuid ’san fheasgar no ’sa mhaduinn. Ma bhithear cùramach air an dòigh so, agus ma ghiullaichear an t-ìasg air gach sèol a dh’ainmicheadh, gléidhidh e rè ùine fhada gu’n mhilleadh, agus gu’n truailleadh; ach féumar an ro aire a thoirt gu’n cumar an àile uaith le còmhdachadh iomchuidh, agus gu’n cuirear e ann an tigh-tasgaidh dìonach agas dùinte. Tha mòran do’n luchd-gréidhidh ann an Siorramachd York, ’nàm doibh a bhi ’deanamh suas an éisg chaoinichte ’nan tighibh-tasgaidh, a’ cur bad beag fodair glan eadar gach sreath do’n ìasg. Le sin a dheanamh, tha’n còrr salainn air a tharruing air falbh o’n ìasg o’n leth a muigh, agus a thuilleadh air deagh dhreach a chur air, cumar e gu’n mhalcadh, gu’n bhreotha, agus gu’n mhilleadh rè ùine fhada.

An uair a ghleidhear ann an salann ìasg a ghlacar anns a’ gheamhradh, gus an tig tiormachd na bliadhna a stigh, féumaidh e beagan a bharrachd salainn; ach ma ghléidhear ann an tòrr e, is còir a chòmhdachadh gu cùramach le brataibh-luachrach, no le éudachaibh-cainbe, ’ga chumail glan, agus chum nach càill e a dhreach.

An uair a tha’n t-ìasg gu bhi air a ghréidheadh ann am piceal, féudar ’fhàgail air a shailleadh ann an dabhachaibh, gus an deanar suas a rìs ann am baraillibh e. ’Nàm a bhi ’ga ghluàsad, bu chòir a dheagh ghlanadh, agus a nigheadh le h-uisge glan, agus na ronnan a sgrìobadh gu buileach leis an sgian bhàrr a’ chraicinn agus nan itibh-droma. Féudar an sin, an t-ìasg a dheanamh suas a rìs ann am baraillibh, agus a dheasachadh air son a’ mhàrgaidh. Bu chòir àireamh an éisg anns gach baraill fa leth a chomharrachadh air an taobh a muigh dheth. Tha ceithir fichead is ceithir puinnd salainn ni’s leòir chum gach baraill a ghréidheadh, agus a dheanamh suas air son a mhàrgaidh aig an tigh; ach féumaidh e céud punnd cudthroim salainn, ma chuirear a mach as an rìoghachd e.

Air ìarrtas na Cuideachd Urramaich. TOMAS DIC LAUDER, Rún-chléireach Bùird na h-Iasgaireachd Bhreatuinnich.

AN TIGH-SUIDHEACHADH RIÒGHAIL. 26mh Mios meadhoin an t-Sámhraidh, 1845.