---

[65]

CAIBIDIL X.

TURAS NAN GAEL GU SLIABH A CHLAMHAIN.

BHA na Gàëil a nis’ an deigh trì laithean a’ chaitheamh ann an Dunéideann air dheagh châradh leis gach biadh a’s deoch a b’ fhearr na chéile, air chor is gun robh iad gu mòr air am beothachadh araon ann am pearsa ’s an inntinn. Air dhaibh a chluinntinn gun tàinig an t-arm-dearg air tìr aig Dunbarr, agus e nise’ bhi tighinn ’n-an codhail a chum catha, shonraich iad falbh air an ath mhadainn agus an codhlachadh ma leth na slighe. Dh’ fharraid am Prionnsa dheth na cinn-feadhna, cia mar a bha iad an dùil a ghnàthaicheadh na Gàëil iad féin ri aghaidh shaighdearan ionnsaichte? Dh’ iarr a’ chuid eile dheth na cinn-feadhna air Fear-na-Ceapaich a cheist sin a fhreagairt; a thaobh e bhi na oifigeach roimhe sin anns an àrm Fhràngach, agus mar an cianda; eolach air gnàths nan Gàël. Thuirt Fear-na-Ceapaich ris a Phrionnsa gun robh e dearbhta gun biodh na h-uaislean gun stad ann am buillsgean an nàmhaid agus gu’n faiceadh e nach biodh na h-ìslean fad’ air dheireadh. ’Nuair a chual’ am Prionnsa so thuirt e gum be e-fein a chiad fhear a bhuaileadh an t-eas-caraid. Thuirt na cinn-feadhna nach biodh sin na ghniomh glic, gur

---

[66] ann na bheatha-sa mhàin a bha neart an aobhair na laidhe, agus na’n rachadh e-san a mhàrbhadh gun robh iadsan caillte, co dhiù choisneadh no nach coisneadh iad buaigh na teugbhail. Fa-dheòigh thuirt iad gu’m pilleadh iad gu léir dhachaigh na smuainicheadh e idir a dhol ri uchd gàbhaidh.

Air madainn di-haoine air an fhicheadamh latha de dhara mìos an Fhoghair; am feadh a thòisich an t-àrm-dearg air màrsail á Haddington ghluais na Gàëil á Diddingston, (baile beag a tha ma thuaiream mìle á Dunéideann,) a chum an codhlachadh, agus, cha b’ fhad a chaidh iad air an aghaidh, ’nuair a thachair fear-siubhail riu a dh’innis daibh gun robh an t-àrm-dearg air Sliabh a’ Chlamhain agus a’ gleidheadh cothrom na bruthach air taobh deas an t-Sléibhe, —Thuirt Morair Seòras Moireach nach deanadh na Gàëil euchd san bith mar faigheadh iad os-ceann an nàmhaid, agus air ball dh’ òrduich e na Gàëil a dhol bharr an rathaid, agus ghearr iad aithghearra talbhainn tro na rointean a thaobh na laimhe deise de ’n t-slighe air an robh Morair Seòras tŭr eolach. ’Nuair a choisich iad tacan air aghaidh le sùrd ràinig iad mulach a’bhearraidh fagus do’n Fhasaid. Mhàrsail iad an sin gu mall, gus an tàinig an fheachd a bha m’an àm so sgaoilte gu chéile. Thàinig iad a nise gu thuigsinn gun robh an t-arm-dearg air laraich-chatha cho math ’s bu mhiann leo: ghreas na Gàëil an sin air an aghaidh, agus mu chairteal na h-uarach thàinig an dà arm ann am fradharc a chéile.

’Nuair a chunnaic an t-àrm-dearg a chiad sealladh de dh’ armailt a’ Phrionnsa thog iad iolach àrd-labhrach mar sgĕig air na Gàëil. Thog na Gàëil an cath-ghairm bu dual d’an sinnsir féin “an àm a dhol sios.” Bha’n

---

[67] dà armailt’ a nis’ an imisg mìle d’a chéile agus lòn bog càthair eatara. Bha e mu’n àm so beagan thar mheadhon latha, agus an t-sìde anabharrach ann am fàbhar nan Gàël gu bualadh orra. Ach air cuid de mhuinntir na dùthcha cruinneachadh mu’n cuairt do’n Phrionns’ mar bu ghnà leo ’dheanamh anns gach àite, dh’ innis iad do na Gàëil, gun robh an lòn a bha eadar iad san t-arm-dearg na shùilean-crithich, agus nach faigheadh iad an còir nan Sasunnach gun chall anabarrach dhaoine an àm dhaibh a bhi gabhail tro’n lòn. Cho luath sa’ chiaraich an òidhche, ghluais na Gàëil gu taobh na h-airde ’n-iar far an robh iad an dùil a b’ fhasa dhaibh a dhol thar a’ bhoglaich. Stad iad ann an so agus shònraich iad bualadh air an àrm-dhearg ann an glasadh an latha. Anns an àite so shuain na Gàëil iad-féin ’n-an cuid breacanan féilidh, agus chaidil iad an òidhche sin air na raointean as-bhuain. Rinn am Prionnsa féin, a bha cuir roimhe a dhol tro gach cruadal ’sa’n rachadh a dhaoine, a leabaidh air an talamh fhuar rè na h-òidhche sin. Cha robh leus sholuis ri fhaicinn, no guth r’a chluinntinn ann an càmp nan Gàël, a chum iad féin a chleth air ann àrm-dhearg.