---

[58]

CAIBIDIL VIII.

DOL A STEACH A’ PHRIONNSA DO DHUNEIDEANN.

’NUAIR a fhuair am Prionnsa fios gu’n ghlacadh Dunéideann, air ball ghluais e-féin agus a’ chuid éile dheth an armailt a chum am baile ruidhinn, agus ged a bha’n t-astar so gearr, cha robh e idir saor bho chunnard. Chìte fathast a bhratach Shasunnach a snàmh sa’ ghaoith air bàbhainn a chaisteil, mar gu’m b’eadh, a’ toirt dùbh-lan do na Gàëil a thighinn air an aghaidh na’m bu dàna dhaibh iad féin a nochadh air lom fa-chomhair a ghunnaidhean, a bha comasach marbhadh a’s léir-srios a dheanamh air feadh àireamh mhìltean, timchioll a’ bhaile. Air an aobhar sin bu deacair slighe fhaotainn air an trialladh iad a dh’ionnsaidh a bhaile, gun a bhi fo chunnard teine ’chaisteil; ach tharladh gun robh cuid de dhaoine ’s an fheachd a bha glè eòlach air shuidheachadh na tìre mun cuairt do’n bhaile, agus rinn iad lùim air a’ chunnard sin a sheachnadh.

Le seòladh nan daoine so ghabh na Gàëil turas-timchill, air taobh na làimhe deise dheth na bhaile a’ cumail nan cnoc agus nan uchdan a tha iomadaidh mu’n cuairt Dhunéideinn eadar iad ’s an caisteal. Mhàrsail iad air an t-shlighe so gus an tàinig iad a steach

---

[59] do Chroit-an-Rìgh fagus do dh-Iomair’ an t-Sagairt, air bearn a thug iad air a bhalla. Stad a’ mhòr-fheachd ma thra-nòine ann an Bog-an-t- sealgair, gleannan domhain fasgathach a tha eadar Cathair-Airt a’s Creaganan Shalus-bòrgh. An sin mharcaich am Prionns’ air aghaidh, le Diùc Pheairt air a dheis, agus Morair Elecho air a thoisgeal. Bha na daoin’ -uaisl’ eil’ a’ triall ’na dheigh. ’Nuair a ràinig e an leargan fo fhuaran-Naoimh Antoni, an sin chunnaic e chiad shealladh de lùchairt rìoghail a shinnsir. Theirinn e bharr an eich agus stad e tacan ag amharc maise na h-aitreibh.

M’an àm so bha na pàircean agus na liosan a bha eadar am Prionnsa’ agus an lùchairt air an lionadh de mhuinntir a bhaile, a’ chuala gu’n robh e gu thighinn a steach do Dhunéideann air an t-slighe so, agus bha iad fad’ an geall air sealladh dheth a Mhòrachd fhaicinn. Bha’n aiteam so dheth gach seòrsa sluaigh, iosal, a’s uasal, bochd a’s beartach, a’s dheth gach aidmheil; ach iadsan a mhain a rinn strì air tùs ri na Gàëil a chumail a mach, dh’fhan iad sin air an ais. ’Nuair a dhlù am Prionnsa ris a’ cho-thional so, thog iad caithream le iolach éibhinn, le crăthadh bhiorraidean, a’s bhonaidean, a’s bualadh bhăs!

Tha fear dheth na chunnaic Tearlach air an latha ud a’ toirt a’ chunntais so air a choltas:— “Bha e fo ùr-bhlà òige, ard, foghainteach, ro chumadail, dealbhach, agus aogais mìleanta, farra-ghruag bhàn air a cheann air a cìreadh gu clannach, caisreagach, sìos gu shlinean: bha ghruaidhean rŭiteach agus meanbh-bhuill de bhreac-sianain air aodainn; bha shùilean mòra, gòrma, ro thairis, tlà, a shròn cruinn agus àrd; a bhial beag do réir a chuid eile dheth aghaidh. Bha e ma thuaiream cùig

---

[60] troighean a’s deich òirleich a dh’ àirde, ’s e gu h-iomlan coltach ri duine laidir agus falain: bha mhuineal fada gu’n a bhi thar cùimse mar sin, gun dad ga chòmhdach ach stoc aimh-leathan sioda agus e ceangailt’ air a’ chùl le bucal airgeid. Bha bhonaid air a deanamh de bheilbheid ghùirm le crios òir ma timchioll agus suaithneas bàn de shròl geal na dŏs, bha cota-gearr breacain air agus reannag òir an crochadh ri thaobh; bha crios-guail’ air de shioda-gòrm air a ghréiseadh gu grinn boisgeil le òr finealt, agus claidheamh chinn airgeid na dhòrn. Be’m Prionnsa gu dearbha “leannan nam ban àluinn,” mar thuirt Sìlis bhàn na Ceapaich, ma Alasdair dubh Ghlinne-Garaidh. Cha robh baintighearn a chunnaic sealladh dheth nach d’aidich gum b’e fiùran cho deas sa’ chunnaic iad riamh. Bhòidich maighdeanan òg’ aig an robh leannanan, mu’n àm sin, nach tig an latha gheibheadh iad iadsan le còir bho’n Chléir, no air sheòl eile, mar a rachadh iad air tùs agus an dùrachd a thaisbeanadh, cho math ri’n treubhantas a dhearbhadh ’s an àraich maille ri Tearlach òg Stiùbhart.

An deigh dha stad car tacain am measg a’ cho-chruinnichidh chaidh e air muin an eich agus mharcaich e gu mall a chum na lùchairt. An nis, a chuid de’n t-sluagh nach faca sealladh dheth roimhe sin fhuair iad cothrom air fhaicinn gu léir an uair a chaidh e na dhiallaid, agus rinn sgeamh a phearsa agus rìmhichead a dheise a lethid a dhrùghadh orra is gun do thog iad an ath ghàir éibhneis ga fhàilteachadh le furan gu aitreabh a shinnsir. Bha air gach taobh dheth mar bha e triall geard dubailt dheth na Gàëil bu sheine ’bha san fheachd. Bha cuid dheth na mhuinntir a bha saoilsinn roimhe so, nach robh ann an Tearlach ach ceann-feadhna a bha treòrachadh

---

[61] buidheann de phràbar doirbh, aineolach, gun iochd, gun treocair, gun eagal Dhia no dhaoine, a chum àr a-mach agus spùinneadh a dheanamh anns gach àit’ an tachradh iad, a nis air a mheas lëo ann an caochladh barail, —Mar oighre dligheach a chrùin air a thilgeadh a mach a dh’ainean á chòir rioghail, a feuchainn a nise ri cosnadh le cunnard a bheatha. Na ghallan òg maiseach, a theich a dùthaich choigrich agus a thilg e-féin ann an uchd nan ursannan-catha bu dion da shinnsir bho shean an àm gàbhaidh, —Na fir a bha leis, a bhasa meas mas facas iad mar àmhlaran mi-chuanda, gun chumadh gun eireachdas: na’m meirleich bhradach agus nan luchd-spùinnidh—bhasa nise ga meas mar laochraidh sgiamhach, cholgail, choganta, leis nach bu diù cromadh an cuid chàich gun dioladh air a shon: agus mar a thubhairt sean Oisian “leis bu ghràin an lann a thruailleadh ann am fuil nam fann”— “Laoich mar ŏsag an iuchair ri dàimh, ’s mar lasair theine ri nàimh.” Siol nan treun a chog an aghaidh ain-tighearnas Shasuinn air son saoradh Alba, latha Allt-a- Bhonaich agus Raoin-Floden, &c. &c.

’Nuair a shuidh am Prionnsa sios ann an lùchairt a shinnsir—b’ e chiad ni rinn na Gàëil, Righ Seumas éibheach na rìgh aig Crois a’ bhaile: fhuaradh na maoir da’m bu dreuchd a lethid so a ghairm éibheach, agus thug na Gàëil orra, ged a b’ann da’n ain-deoin, gun do chuir iad umpa na deiseachan rìmheach bu chòir a bhi orra aig a lethid so de dh’ àm, agus thugadh air maighstìr-sgoil a mhuinntir a’ bhaile, a bha de Chreideamh an t-Sagairt, litir a leughadh ann an lathair an t-sluaidh, a ’toirt làn chòmhdach gum be Seumas Stiùbhart rìgh dligheach Bhreatuinn agus gum be Tearlach an t-oighre rìoghail a thigeadh na dhéigh. Bha anabharra sluaigh a

---

[62] làthair aig an àm so, agus na mnathan-uaisle bha coimhead ’s ag éisdeachd a mach air uinneagan na sràid’ àirde thòisich iad air sgaoileadh neapaigean geala sa’ ghaoith, le mìle glaodh éibhneis air son na chual iad; thaitinn rioghalachd nam ban suairce so cho math ris na Gàëil is gun loisg gach fearg an urchair a bha na ghunna ri ard nan speur. An sin shéid iad suas gach pìob agus thòisich iad còladh air cluich a phuirt rioghail sin da’n ainm “Fàilt’ a Phrionns’ òig.” Feadh sa’ bha na pìobairean mar so a’ cuir smùid dhiù thainig a bhaintighearn’ àluinn iomraiteach Mrs Muray, Broughton, da’n goirte sa’n àm sin “Sgathan-maise na h-Alba” air steud mharcachd agus dh’ fhan i aig taobh na croise na diallaid agus claidheamh rùiste na dòrn, agus a trusgan làn de bhabagan geala sioda mar onair ris an t-suaithneas bhàn!