MU BHARR, &c .

’Nuair a bhios fearann America air uidheamachadh ’san dòigh ann san d’fhàg sinn e, fo’n

cheann a bha againn mu dheireadh, faodaidh an tuathanach siol sam bith de ’bheil iad a’ deanamh feuma ’san dùthaich a chuir ann. Ma ’se cruineachd a chuireas e ann, bi’dh ochd galain (trì fichead punnd) shìl nis leòr airson na h-acrach; ach ma’s e corc a bhios e ’cur ann, cha’n uilear do’n acair beul ri sèa galain dheug (68) shìl. ’Sann o thoiseach a Chéitein gu deireadh a mhìos-mheadhonaich a bhithear a’ cur a choirce, agus bithidh e an còmhnuidh abuich o thrì gu ceithir miosan an déigh sin; ach tha dà sheòrsa chruineachd aca— ’se sin, seòrsa ’bhithear a’ cur ’as t-earrach, agus fear eile is gnà leò bhi ’cur ’as t-fhoghar. Bithidh iad a’ cur a chruineachd fhoghair, gach uair a thàireas iad, o Lùnasdainn, gus an cuir a ghaillionn stad orra; ach ’se am mìos-meadhonach tràth is fhearr tha ’freagairt. Ma chuirear ni’s tràith no sin e, bithidh e ’n cunnart malcadh fo’n t-sneachd sa’ gheàmhradh; agus ma bhitheas e ni’s fhadalaiche, bithidh e ’n cunnart bàsachadh leis an reòtha, mus an tig an sneachd air, agus an déigh dha falbh dheth. Is còir do’n chruineachd a churar mar so, mu mheadhon an fhoghair, a bhi deas air-son a chorrain, ma fhreagaireas a bhliadhna dha, air a mhìos mu dheireadh de’n ath shàmhradh. Ach cha toir am fear earraich ach mu thrì mìosan san talamh uile gu leir, eadar a chur ’sa bhuain. Ge be seòrsa dheth-san, no de shiol sam bith eile, saor o’n chorc-Innseanach ’s o’n bhuntàta, bhithear a’ cur ann, cha’n eil dad ri dheanamh ach an siol

a chur air uachdar an talmhainn, ’s a chliathadh; agus tha cuid de dhaoine purpasach ag ràdh, nach còir mòran cliathaidh fhéin a dheanamh air. Cha’n urrainn domh barail sam bith ’thoirt do’n leughadair ciod e ’n toradh ris am faodadh fiughair a bhi aige, bhàrr acrach, a dh’aona-chuid de’n chruineachd fhoghair, no de’n chruineachd earraich. Tha cuid a dh’uairean beul ri dà-fhichead peic air a pheic shìl, agus uairean eile deich peiceannan; ach cò-dhiù, tha fios agam, far am bi bàrr math de’n fhear fhoghair, gu’ bheil e fada air thoiseach air an fhear earraich, agus, ma chuirear ’an tràth ceart e, de shiol ceart, ann an talamh ùr, nach bu chòir dha bhi fo fhichead peic. Far am fàs an cruineachd gu math, ’se siol is feumaile agus is buannaichdaile tha an tuathanach a’ cur ’an Canada.

’Se ’n aon dòigh air am bithear a’ suidheachadh a choirc-Innseanaich agus a bhuntàta, ann an talamh ùr ’an America. Gabhaidh iad fàl-fuinn, agus togaidh iad beum de’n talamh; tilgidh iad dhà no thrì shùilean ann, agus leagaidh iad leis an talamh tuiteam a rìs air uachdar; agus mar sin air aghaidh, mu thuirmeachd gach da throidhe o chéile, gus am bi iad thairis air an raon. ’Nuair a nochdas e beagan oirlich a mach ás an talamh, ruithidh iad thairis air a rìs, agus togaidh iad an ùir uime; agus car no cuirean, ach sin, cha’n fhaigh e gus an togar e gus a chuir ’sa phoit. Ach tha muinntear eile a tha ’deanamh na h-aon saothrach deth— ’se sin, a’ togail na h-ùrach mu’n

cuairt da ’nuair a shuidhicheas iad e; agus nach seall tuilleadh ris, gus an cuir miann buntàta, air-neo an t-acras, iad a dh’fhaicinn am bi dad ri bhun. ’Se o dheireadh a Chéitein, gu ruig an còigibh-latha-fichead de’n mhìos mheadhonach, àm is freagaraiche gus an buntàta ’shuidheachadh ’an Canada Uachdrach; agus ma fhreagaireas a bhliadhna dha, ach siol math a chur, faodaidh dà-fhichead baraill a bhi air a bharaille shìl. Gidheadh, cha bu mhath leam gun saoileadh am fear-imrich gu’m faodadh sùil a bhi aige h-uile bliadhna ri sin; ach tha mi ’n dùil, air a shon sin, gur aineamh leis a bhi fo fhichead baraill, gu sònruichte ma gheibh e ’n ceartas bu chòir dha. ’Se ’n t-aon ni is fhaide tha ’n aghaidh bhuntata ann an America, cho duilich ’sa tha e ri ’ghleadhadh o’n reotha sa’ gheamhradh. Ma sann an seillear a chuirear e, tha e fuasach ullamh air dol a dholuith, air aon seòl no seòl eile; agus ma sann an slùichd a chuirear e, tha e anabarach duilich shàbhaladh cuideach. Ma thig an reòtha mus an laidh an sneachda toiseach a gheamhraidh, ruigidh se e, ged bhiodh mòran talmhainn air. Ma thig an reòtha as t-earrach, an déigh do’n t-sneachda falbh, ruigidh se e mar an ceudna. Ma chuirear mòran talmhainn air, is gu’n laidh an sneachda ro throm air còlath ri sin, gabhaidh e teas agus grodaidh e. Mur cuirear air ach beagan talmhainn, agus nach laidh an sneachda air, cha bhi dol ás idir aige. Mar so, is rud cigillteach agus buileach neo-chìnnteach e.

Gidheadh, ma gheibhear a shàbhaladh idir, tha e ’na bhàr ro fheumail ann an dùthaich ùir; oir cha’n fheumar a dhol, aona-chuid, gu àth no muileann leis.

’Sann toiseach a mhìos mheadhonaich a bhithear ’cur a choirc-Innseanaich, no an eòrna-mhòir, mar a their na Gaeil ris ann an America. Cha’n eil pòr idir cho dis ris-an an toiseach. Cuiridh an sùgh reòdhaidh is lugha gu tur ás da. Agus cha’n ann an toiseach a mhàin a dh’fheumadh e ’m blàs ’ga chòlachadh, ach na h-uile ial gus am biodh e làn abuich. ’Se talamh eutrom gainmhich is freagaraich’ air a shon, agus àite teith fa comhair na grèine. Cha’n iarr e todhar sam bith; agus cha mhò, ’tha mi ’m barail, gu’n iarradh e boinn’ uisge fhaicinn o’n latha theid e ’san talamh gus an latha thig e ás. Ceart co luath ’sa nochdas e mach ás an ùir, fàsaidh e; agus fàsaidh e da rìreadh. Bi’dh a bhileagan maotha ni’s buige ’s ni’s sughaire no càl an iuchrach, agus mòran, mòran ni’s snuaghaire agus ni’s àillidh dreach no biolaire ’n fhuarain. Ma bhitheas an aimisir cho teith is gun toir grian a mheadhon-latha air liùgadh, ’se sin an rud a thig ris. Birichidh e ’chluasan mu fheasgar, agus sìnidh e gu h-iongantach, ionnas gu’ bheil e iomadh uair a’ ruigheachd a ceithir, a coig, agus cuid a dh’uairean sèa troidh deug a dh’àird. Ged tha an dias anbarach uile tròm air, tha an coinlein garbh da réir, air achd is gu’ bheil e ’seasamh dìreach air a bhonn, rud-eiginn cosmhuil ri coille òg ghiudhais. ’Se

dòigh buainidh th’ac’ air, ’nuair a thig e dh’ionnsuidh na meudachd so, ’bhi ’seasamh ann an diollaidean air muin each, agus a’ gearradh na déise dheth mu bun; ach cha tric leis a bhi cho àrd ann an Canada is nach dean luchd-coise an gnothach air: ’sann ’s na Staidean a chunnaic an “Ceann-Iùil” am marc-shluagh ag obair air. Am fad ’sa tha ’chònlach aige gorm, tha i cotharaichte math airson feudalach. Gu dearbh, chan eil mi ’n dùil gu’ bheil dad eile ’fàs á talamh is fhearr mar sin na é; agus tha an siol aige anbarach math do spréidh mar an ceudna, ach cha’n eil e taitneach do dhaoine nach bi cleachdta ris. ’Si a mhin-pheasrach rud is coltaiche ris is aithne dhomh.

Tha a pheasair ’na bàrr a fhreagras gu ro mhath ’an Canada. Ged nach eil e chònlach aice math airson feudalach, bithidh mòran sìl oirre; agus tha ’n siol aic’ iongantach feumail a bhiadhadh nam muc—gné aìnmhidh nach gabh seachnadh air dòigh sam bith ann san dùthaich ùir. Cha’n eil teòmachd air an t-saoghal ri chleachdadh thaobh peasrach, an sin, ach a cur tràth, agus gun a cur tuilleadh is tiugh, agus a bhi cìnnteach gu’m buainear i mus am faigh i bhi ro abuich, airneo caillidh i an siol-cuir agus còrr an aon latha, aig mar a dh’fhosglas i le teas na gréine. Tha i ni’s soirbhe ri chaoineachadh, ’san àite sin, no ’thuigeas muinntir an so; agus airson a bualaidh dheth, dheanadh leanabh e.

Airson barra gàraidh, fàsaidh iad gun dragh

sam bith anns an raon ’an Canada, gu h-àraidh ann an talamh a bhios air ùr ghlanadh. Tha lionmhoireachd sheòrsannan ac’ an sin, mu nach cuala mise sgleò no sgeul gus am faca mi iad; agus cha bu chomasach dhomh an àireamh fa-leth ’an so, ged a theannainn ris; ach co-dhiù, gu’m bheil fhios agam gu’ bheil mòran, eadhoin de na Gaeil, a’ buileachadh tuille de’n aire agus de’n ùine air na nìthibh sin no bu chòir dhoibh. Cha’n eil mi idir a’ ciallachadh nach ’eil currain, uinneinean, agus mar sin sios, math ni’s leòir ’nan àite féin; ach airson sin uile is bochd an gnothach a bhi ’buileachadh na saothrach orra sin bu chòir a chosdadh air réiteachadh fearainn, agus air nithibh feumail eile de’n ghné sin. ’Se ciotaireachd bheaga mu ghàraidh ’us mu mheasan, mu bhi ’deanamh siùcair agus cuaicheineachd eile de’n t-seòrsa sin, obair is cailltiche agus is gòraiche anns an urrainn do theaghlach air ùr dhol a stigh do’n dùthaich làmh a chuir. ’Sann le gliogarsaich mar sin ’tha na ceudan ’gan cumail fhéin ann am bochdainn o bhliadhna gu bliadhna, a’ dì-chuimhneachadh an còmhnuidh gu’m bheil bàrr ri ’thoirt ás an talamh, agus an tig an t-àm anns am bu chòir do ’dhàrna-leth a bhi curta. Cha bhi gréim de dh’fhearann ùr ac’ air a ghlanadh an uair sin; agus is fheudar tòiseachadh ri treabhadh agus ri cliathadh a cheart àite ás an tug iad, an uiridh, an ceart siol a tha iad, am bliadhna mar gum beadh, a’ cur ann. Bheir an obair sin beul ri uiread ùine dhiubh is a dh’fheum-

adh e ’ga ghlanadh ás úr, a bharrachd air nach bi an treas cuid de’n bhàrr air a bhiodh aca air dhòigh eile. Ach cha’n e ’mhàin gu’m bi bàrr math aig an fhear a bhitheas a’ réiteachadh mìre h-uile bliadhna, ach bithidh luach an fhearainn aige ’tighinn a mach mar an ceudna; oir cha’n eil acair nach fhiach ceithir puinnd a bharrachd réidh ’s is fhiach i fiadhaich; agus bithidh na dh’fhàsas oirr’ aige, ’thuilleadh air sin, am fad ’s is beò e. A chum a bhi comasach air an dòigh so a ghnathachadh, dh’fheumadh muinntir a bhi ’leigeadh earrainn am mach fo fheur a h-uile bliadhna, mu choinneamh na bheireadh iad a staigh; agus is còir am feur a chur air na h-uile cor, mus an toirear thar dà bhàrr ás an talamh, air a lughaid is gum bi réidh aig neach. Tha am feur ro fheumail airson feudalach; agus cumaidh e ’n talamh ’na neart agus ’an òrdugh ceart, gun a bhi ’dol fiadhaich le luibhean—nì do ’bheil talamh America ro bhuailteach.

Le neach ’thoirt deadh aire do na riaghailtibh a dh’ainmich mi, bithidh am pailteas do dhuine agus do dh’ainmhidh aige o’n dàrna ceann de na bhliadhna gu ruig an ceann eile dh’i. Bithidh geamhrachadh aige do chrodh agus a dh’eachaibh—bithidh samhrachadh aige do chaoirich, agus pronn, gun dìth, gun deireas, gun dòluim, do mhucaibh—bithidh coslas ratha air fhéin, bithidh coslas bìdh air a theaghlach, agus coslas pisich air gach nì mu’n cuairt da; am feadh a bhios am fear eile air a chùbadh ann am buillsgean na

h-àimbeairt, gun chuid, gun chreideas, gun urram—maoir ’us madaidh an impis na cluasan ’thoirt deth—agus, a dheanamh sgéil fhada goirid, e ’sior dhol an olcas.