CO-DHUNADH.

’Nuair a bhios neach air tì leabhar a dheanamh, is fheudar dha toiseach a chuir air; agus a cheart cho cinnteach ri sin, is fheudar dha crioch a chuir air. Tha toiseach aig an leabhar mhòr, agus tha crioch aige; ’se sin uile na tha aige, agus beag is mar a tha mo leabhran-sa, cha dean e ’chuis gu’n an dà chuid sin a bhi aige. Chuir mi ’sa cheud àite toiseach air, agus tha mi a’ leigeadh gu fianuis an Leughadair, an d’rinn mi a chuid sin de mo ghnothach ceart. Tha mi nis a’ dol ’ga cho-dhunadh, am feadh tha sàr fhios agam fein, gun can mòran de mo leughadairean, nach ann mar bu chòir dhomh, ach fuasach cearbach, dearmadach, deireasach. Ach cha’n ann o mhothachadh cionta, no cion coilionaidh dleasannais, air mo thaobh fein, ’tha mi a’ breithneachadh so idir. ’Sann tha mi a’ saoilsinn gum meas gach fear-ìmrich, a dh’ionnsuidh an tig mo shaothair, gur ann air-son fheuma fhein gu pearsanta a rinneadh an leabhar, (agus is ann mar sin a tha ’chùis ann an seadh) agus gu ’n abair e, ’nuair a leughas se e gu ruig an t-ionad so:— “Ceann Iùil gu’n bhuaidh! is bheag a smuainich e air iùl a dheanamh dhomh an taobh a bha mhiann orm a dhol. Is fhada mu’n tug e luaidh airCape Breton,far am bheil mo bhràithrean ionmhuinn; airNova Scotia,far am bheil mo dhà phiuthair ghaolach, no airNew Brunswick,far am bheil deadh bhràthair m’ athar. Cha tug, cha tug; ach Canada. Ca-

nada, Canada; gun dad ach Canada.” O’n bu mhath leam a dhol ás o achmhasan neo-sheirceil an duine chòir so, tha mi ’saoilsinn gu’m bi e iomachaidh dhomh, cho cudthromach is a tha dreuchd ceann-iùil, agus cho cruaidh is a tha na riaghailtean a th’air am feuchuinn ris, a mhìneachadh dha. Tha dreuchd ceann-iùil, ’na dreuchd anbarach cudthromach; tha an dà chuid, beatha, agus maoin sluaigh ’an earbsadh ris. Tha an lagh ro chruaidh air ceann-iùil; ma ghabhas e os-làimh soitheach a thoirt a staigh do long-phort aìr nach eil e eòlach, agus gu’n téid i air sgeir le choire-sa, nithear peanasachadh agus beubanachadh sgreamhail air; caillidh e a chliù agus a chreideas, agus bheir na h-uile duine ’chuir e’an cunnart, agus na h-uile neach a chluinneas tuairisgeul a’ ghniomha, am mallachd air. Ach an ceann-iùil aig am bi fios, gu’m bi acarsaid olc, gu’m bi droch ghrund innte, gu’m bi cion fasgaidh oirre, agus gu’m bi h-uile clàr soithich a théid a staigh, gach ial ann an cunnart, gus am faigh iad a mach; ach, air a shon sin uile, a thairgeas dh’i an t-iùl a dheanamh, agus a chuireas air tìr i, cha téid bàigh, tròcair, no fathamas fheuchuinn da, ach an ceann aig a sgaradh o choluinn ann an seasamh nam bonn. Ciod é nis, a their mo dhuin’ uasal ri so? ’Ne gun gabhainn-s’ os-làimh an t-iùl a dheanamh dha, do dh’ àite far nach robh mi fein riamh! gu’m bu fada sin uam; agus gu’m bu faide gu mòr uam, an t-iùl a dheanamh dha do chearna mu’n cuala mi a

liuthad droch iomradh, air-son saothrachadh beagan n’is fhaide leis do dhùthaich, is fhiosrach mi fein agus daoin’ eile, a bhi ’na h-àite math. Is gnothach fuasach gòrach do neach, ma thogas e an ìmrich idir, gun a dhol don àit is fhearr, ma’s urrainn e. Cha chosd an t-aisig gu ruig Quebec ach mu chrùn a bharrachd do neach, is a nì e do’n Chape, no do na dùchaibh eile a dh’ ainmich sinn; agus air-son a ràdh gur i Canada dùthaich is fearr, cha neil mi ’n dùil gun ruig sinn a leas, oir tha na h-uile duine tuigseach aon-sgeulach mu na phunc sin a cheana. Cha mhò ’tha eadar-dhealachadh bharail aca mu’n Chape; cha neil teagamh idir nach easan diùbhaidh na tha dh’fhearann àitichte ann an America. Is beag an t-ioghnadh, is iomadh ni tha ’co-aontachadh gus a dheanamh ni’s miosa no àiteachan eile. Cha neil rùm no ùine againn gus an àireamh fa-leth ’san àite so; ach, air a shon sin, comharaichidh sinn a mach an t-aon no dhà a leanas ann san dol seachad: —Is e is fuaire agus is miosa fearann, agus o’n is e tha luchd an airgid agus an fhiosrachraidh a’ toirt Chanada orra agus a’ fàgail a Chiop ’nan déigh. Is e is faisge do làimh agus do’n saoire a gheibhear, agus o’n is e chaidh mòran de na Gaeil bhochda an toiseach ann, agus o’n a chaidhidh theid mòran d’an cairdean bochda nan déigh ann. Is ann a chaidh an tuath is bochda, a chaidh a dh’America, á Albainn; is ann a tha an tuath is bochda ’tha ’an America, agus is ann ann a tha ’n tuath is bochda, a tha

dol a dh’America á Albainn, a’ dol, agus ’nuair a chuirear a chuile bochd a tha ’n sin cuideachd, cha chreid mi nach leòr iad a dheanamh bochduinn. Faodar a thuigsinn o na bheagan so gu’m bheil sinn a’ diùltadh, a mach ’sa mach, iùl no eilthireachd a dheanamh do’n Chape. Cha né gu’m bheil sinn ag iarraidh na Gaeil a chumail ás ma tha mhiann orra dhol ann, ach de mheud diubh is ris an còlaich sinn an àm a bhi a’ dol fo sheòl, bu mhath leinn fheòrachadh ciod é ’tha ’gan toirt ann. Faodaidh e bith, gum bheil càirdean ac ann, agus, o’n a tha, gur math leò dhol còmhlath riuth. Bithidh sùil aca ri fàrdach fhaotainn car seachdain, no theagamh car miosa, gus am faigh iad sealltuinn a mach air-son rud-eiginn dhoibh fein, agus mur tachair dhoibh sin fhaotuinn, co luath is bu mhath leò, saoilidh iad nach tig beud riutha am fad is a bhitheas iad am fochair an càirdean. Tha so uile math ni’s leòr ’na àite fein, ach is i mo chomhairle-sa do fhear an teaghlaich, e thoirt oidhirp air a dhol do’n dùthaich is fhearr, do’n dùthaich ann sa’m bheil an tuath is beartaiche, agus do’n dùthaich ann san usadh da fein, agus do theaghlach, rud a bhi aca nach toir càch uathpa. Am fear a tha smuaineachadh air a dhol a dh’ America, cheann gu’ bheil cairid dha roimhe, gabhadh e an sanas so bhuamsa, agus fanadh e aig an taigh. Cò a thaisbein càirdeas do chairid ’nuair chaidh e roimh ann? nach ann beò air a dhìchioll fein a bha e? is amhuil is fheudar dhuinne a bhi. Cha robh cothrom sam bith aige-

san ’nuair a ràinig e, nach eil againn an diugh, agus fear na dhà a bharrachd. Saothraicheadhmaìd, mar a rinn easan agus bithidh uiread againn is a th’ aige-san; ach mur saothraich, am bheil e reusanta gur easan a tha dol ’gar cumail suas? Agus ged a bhitheadh e reusanta, tha caochladh tighinn air intinnean sluaigh, ri linn doibh a dhol a dh’America, nach eil na Gaeil a’ tuigsinn. Cha neil fear leasg idir, ach gann, ’an America, agus o nach eil cha mhath leò muinntir leasg a bhi ’cuir dragha orra. Tha am fear a thòisich falamh, a’ glacadh misnich o mar a tha e a’ tighinn air aghart, agus a strì le uile cridhe, a dh’fheuch am faigh e bhi ’an co-inbhe ris an fhear a thòisich le cuid. Tha am fear a thòisìch le cuid, air an làimh eile, air a ghonadh, agus air a dhoranachadh, cheann gu’m bheil am fear a thòisich air an an anacothrom a’ deanamh suas ris, agus mar so tha iad co teinntidh agus co diorasach ás gach taobh, is nach fhuiling iad fiù a chait ’san rathad orra. Faodaidh am fear imrich a bhreithneachadh o so, ma théid e far am bheil fhear eòlais, gur ann gus a bhi a’ deanamh seirbhise dha theid e ann; agus ma tha e ’n dùil nach dean e sin, cha bhi e mòran ni’s sine na tha e ’nuair a thuigeas e fìrinn an t-sean-fhacail, a thuirt:— “is ann a tha ’n càirdeas mar a chumar e.” Gabhadh am fear ìmrich, aig am bheil teaghlach, comhairle bho na “cheann-iùil,” agus cuireadh e dhòigh ann am maitheas an fhreasdail a tha ’buileachadh a shlàinte agus

comais a chosnaidh air, ann an deadh dhùthaich, agus ann na dhìchioll fein; agus na

“H-earbadh e a chùis ri bhràthair,
Ged ’se mac a mhàthar fein e,”

aon uair is gun téid e air tìr taobh an iar an Taibh.

Faodar na nitheann, a chomharaich sinn amach mu’n Chape, a cho-chuir, ann an tomhas àraidh, riNova Scotia, New Brunswick, &c . ’Se ar comhairle do fhear na muirichinn gun sealtuinn nan gaire ach an t-slighe a dheanamh co dìreach ’sis urrainn e do Chanada. Ach am fear aig nach eil ùidh ann am fearann no ann an dachaidh suidhichte da fein agus d’a shlioc, ach anns an obair-latha amhàin, faodaidh e cosnadh ni’s leòr fhaighinn ’sa Chape, &c . Tha mòran fiodha ’ga aisig ás na dùchan sin, agus tha feum air gillean gus a ghearradh agus gus a chuir air bòrd. Tha gual air a chladhach annt, agus iomadh obair shalach de’n t-seòrsa sin, ris nach ruig leas dùil a bhi aig neach a theid do Chanada Uachdrach. Bithidh beagan airgid ’tighinn a staigh, do ’n fhear a bhios ag obair orra sin, an ceann a mhiosa no na seachduine, ach ma bhitheas, is iomadh rud a bhios ’ga thoirt a mach.

Tha am fear a bhios ag obair anns na h-acarsaidean, agus anns na bailtean, buailteach do dh’iomadh cosdas nach cuir dragh air an neach a bhios air an dùthaich o’n darna ceann de’n

bhliadhna gu ruig an ceann eile dh’i. Bithidh mòran chompanach aige—cuid dhiubh gu math, agus cuid mar a dh’fhaodas iad. Bithidh iad air bhòrd an tigh-òsda; bithidh fiughair ri bàl gach òidhche a gheibh iad tuarasdal-seachduine; agus cha bhi annt’ ach na daor spiocairean mur dean iad gnothach ceart dheth, o’n a thòisicheas iad idir ris. Buinear ro chaoimhneil riuth’ am fad ’sa bhitheas an fhearas-chuideachd so ’dol air aghart; ach,

’Nuair a thréigeas dolair iad,
’Sa bhios an sporain spùinnte,

feuchar cleas eile dhoibh. Mar a thubhairt fear-eòlais àraidh de rogha nam bàrd Gaeleach—

“ ’M feadh bhios bainne ann ’ur ciochaibh,
Deòghlar sibh gu stòlda rianail,
Gus an tiormaichear ’ur cliabh, ’san
Sin, ’ur liad de’n t-sràide dhuibh.”

Tha mi nis dol a ghabhail soraidh leis an “Fhear-Imrich,” agus a’ guidhidh soirbheachaidh agus deadh thuruis da. Bu mhiann leam a chreidsinn gun toir e buill mhath ás mo shaothair. gidheadh tha briathran so an fhilidh a’ tighinn fainear domh:—

“Do’n duin’ òg a tha gun mhaoin,
Is gnothach faoin bhi ’g iarraidh meas;
Ged a làbhras e le céill,
Is neach á ceud a dh’éisdeas ris.”

A CHRIOCH.