---

[8]

TOIMHSEACHAIN, AIR NEO DUBH-FHOCAIL, NAN INNSEANACH.

THA na h-Innseanaich anabharrach déigheil air toimhseachain, dubh-fhocail chiogailteach dhorcha tha duilich fhuasgladh. Tha móran d’an aimsir air a caitheamh ann am fearas-chuideachd do’n t-seòrsa so. Tha feadhain ann a tha ’falbh na dùthcha, a’ dol gu bainnsibh ’s do gach seòrsa cuideachd agus còmhdhail, chum toimhseachain agus dubh-cheistean dorcha chur ris a’ chuideachd, agus mar so feala-dhà agus sùgradh a chur air aghaidh. Tha cùnntas againn gu’n robh ’leithid so do chleasachd agus do shùgradh air banais Shamsoin ann an leabhar nam Breitheamhna xiv. 12, 13. “Agus thubhairt Samson riu, Cuiridh mi nis toimhseachan a mach dhuibh; ma chuireas sibh gu cinnteach an céill domh e an taobh a stigh do sheachd làithibh na cuirme, agus gu’n faigh sibh a mach e, an sin bheir mise dhuibh deich thar fhichead brat-lìn, agus deich thar fhichead culaidh eudaich. Ach mur urrainn sibh a chur an céill domh, an sin bheir sibhse dhomhsa deich thar fhichead brat-lìn, agus deich thar fhichead culaidh eudaich. Agus thubhairt iad ris, Cuir a mach do thoimhseachan, agus gu’n cluinn sinn e.” Tha sinn mar an ceudna a’ leughadh mu thoimhseachain a chuireadh a mach le Eseciel trid àithne fhuair e o Dhia, agus tha e air a chur sìos anns an xvii. caib. o ’thoiseach. Tha righ Daibhidh a’ deanamh móran labhairt anns an t-Salm xlix. 4, agus Salm lxxviii. 2, mu chosamhlachd agus mu shean-fhocail dhorcha; agus tha e air aithris mar dhearbhadh air gliocas righ Sholaimh gu’n d’ fhosgail e suas uile dhubh-cheisdean ban-righinn Sheba. Tha sinn a’ leughadh 1 Righ x. 1. “Agus an uair a chuala ban-righinn Sheba cliú Sholaimh ann an ainm an Tighearna, thàinig i g’a dhearbhadh le ceisdibh cruaidhe” agus tha sinn a’ leughadh anns an treas rainn, “Agus mhìnich Solamh dhi a briathran uile: cha robh ni air bith am folach air an righ nach do mhìnich e dhi.”

Tha ’n sgeul beag Innseanach a leanas a’ toirt soilleireachadh dhuinn air a’ chleachdadh so. Bha ann roimhe so righ mór cumhachdach ann an rìoghachdaibh tìorail Innsean na h-aird-an-Ear, d’ am b’ ainm Rionnag-Lasrach. agus ghairm e air uaislibh, air maithibh agus air flaithibh àrd na cùirte, le’n eachaibh, an carbadaibh, marcshluagh agus feachd na tìre gu léir a dhol a shealgaireachd fhiadh-bhéistean na dìthreibh. Bha tart air an righ, agus dh’ iarr e uisge. Thug esan a b’ àrd-chomhairliche dha e gu tobar domhain, agus ’nuair a bha ’n righ ag amharc sios do’n tobar, ghrad thilg an slaoightire gun iochd a bha air a chùl sìos e do’n t-slochd. Phill e gu luath air ais do cheanna-bhaile na dùthcha, chuir e’ mach gu’n d’fhuair an righ bàs air dhòigh eile, agus ghairm se e féin ’na righ ’na àite.

Theich a’ bhàn-righinn ’nuair chual’ i mu bhàs an righ, agus

---

[9] thug i oirre dùthchanna fad’ as. Cheil i gu cùramach a h-ainm ’s a h-inbhe, agus bheathaich si i féin le bhi ’creic connaidh. Cha robh i fada san dùthaich sin aig am faca uaislean móra na tìr’ i air dhoibh a bhi mach a’ sealgaireachd, agus dh’ innis iad do’n righ mu’n àilleagan eireachdail a chunnaic iad sa’ choille a’ trusadh connaidh. Chuir an rìgh fios oirre, ghràdhaich e i air a’ cheud sealladh, agus chuir e roimhe gu’m pòsadh e i. Leig is’ oirre gu’n robh gnothuch aice do dhùthaich eile, agus theich i fada uaithe. Shiubhail i o àite gu àite, agus latha do na làithibh thainig i gu dorus bothain bhig a bha ’n iomall coille, anns an robh aonaran cràbhach aosda, no maol-ciaran liath, a chòmhnuidh. ’Nuair chunnaic e i lùb se e féin le urram agus chuir e fàilt’ oirre anns an dòigh bu mhodhala. “Cha’n ’eil annam-sa,” ars’ ise, “ach coigreach bochd a tha ’creic connaidh, leig dhomh tàmh a ghabhail fagus duit.” Fhreagair an t-aonaran aosmhor. “Cha b’ ann sa’ choille-chonnaidh fhuair thusa do thogail agus t’ àrach, ’s cosmhuile gu mór thu ri ban-righinn; togaidh mise” ars’ esan “tigh dhuit freagarrach do t’ inbhe àrd agus do dh’ àilleachd do phearsa; agus tha mi murrach air gach ni fhaotainn duit freagarrach do bhan-righinn. Cha robh i fada san dùthaich sin ’nuair rug i mac d’ am b’athair an rìgh mór ris an robh i pòsda agus a thilg an cùirtear cealgach sìos do’n tobar. Thug i mar ainm air a mac Para-maran, ’se sin r’a ràdh, àilleachd an t-saoghail mhóir. Bha’n naoidhean air ’ungadh le ola, agus air a shuathadh le luaithre naomha. Chaidh am maol-ciaran a mach air feadh na dùthcha, shéid e ’n tròmpaid, sgaoil e ’bhratach choisrigte, agus cheannaich e rìomhadh a b’ àillidh ’s bu daoire do’n leanabh. Bha uiread shòlais air a’ mhaol-chiaran ’s gu’n do sgap e òr agus airgiod am measg nan daoinibh. Thug e crodh a’s caoirich a’s gobhair a’s minn, eudach agus earradh do na bochdaibh; agus thaisbean e a ghàirdeachas anns gach dòigh bha ’na chomas.

An ceann beagan bhliadhnaichibh chinn an leanabh so àrd, dreachmhor. Có b’urrainnear a choimeas ris? Cha robh san dùthaich gu léir laoch eile cosmhuil ri Para-maran. Bha iomradh san àm sin air ban-righinn àillidh bha ’chomhnuidh ’an dùthaich chéin, an t-aona bhoinne-fala b’àille, do réir sgeul gach aon a chunnaic i, air uachdar an domhain mhóir. ’Se b’ ainm dhi so Sinalada, ’se sin r’a ràdh, Réul-na-maise. Chuala Para-maran mu àilleachd Shinalada, agus chuir e roimhe a faotainn air neo bàsachadh san oidheirp. Dh’ ìnnseadh dha nach pòsadh i gu bràth a h-aon air bith nach fhuasgladh a dubh-cheisdean, agus nach mìnicheadh gach toimhseachan a chuireadh i riutha; agus iadsan nach b’ urrainn so a dheanamh gu’m bàsaicheadh iad air son an dalmachd. Dh’ ìnnseadh dha gu’n d’ fheuch na ceudan ris na toimhseachain fhuasgladh ach gu’n d’ fhairtlich iad orra, agus chuireadh gach aon diubh gu bàs; ach a dh’ aindeoin so uile chuir e roimhe an deuchainn a thabhairt. Bha ’anam laiste le dòchas; dh’ fhairtlich air a chairdean a chomhairleachadh an aghaidh na h-oidheirp chunnartaich so, agus a dheòin no ’dh’ aindeoin dh’ fheuchadh e ’chùis. Thog e air chum pàilliuin Shinalada. ’Nuair thainig e ’n sealladh a’ bhaile-mhóir bha ionghnadh air mu ghlòir agus rìomhadh agus beairteas a’ bhaile sin. Chunnaic e naoi ceud, ceithir fichead agus naoi geatacha-deug—mìle tobar—pàilliuna àrda dreachmhor—sràidean

---

[10] nach fac’ e riamh an coimeas. Chunnaic e Sinalada i féin—reul na maise, le ’maighdeannaibh—a fleasgaich àrda—a luchd-comhairle aosmhor—maithibh a cùirte—uaislibh na rìoghachd. Chunnaic e a bratach shìoda—a cathair òir le clachaibh luachmhor—a leaba àrd air a dealtradh le òr agus airgiod agus rìomhadh nan Innsean, anns an robh naoi usgraichean boillsgeanta luachmhor. Nuair chunnaic e na nithe so uile, chuir e roimhe, beatha no bàs da gu’n coisneadh e i. Mharcaich e stigh do’n bhaile-mhór air a steud-each meanmnach sùrdagach, àrd-uaislean a dhùthcha fèin maille ris agus maithean a chùirte. “Có è,” arsa muinntir a’ bhaile mhóir “am flath àrd so?” “So” deir a h-aon d’a luchd-leanmhuinn “prionns’ òg o thìr nan craobh àrda, air teachd a dh’iarraidh na ban-righinn r’a pòsadh, agus beatha no bàs da mur buadhaich e ’na rùn.” “Fear-cuthaich eile” ars’ iadsan, “thar a chéill gun fhios aige ciod tha e ’deanamh, a thainig a dh’ fhuasgladh toimhseachain na ban-righinn agus a dubh-cheisdean dorcha, agus mar thachair do cheudaibh roimhe, bàsaichidh e san oidheirp. Chuir Para-maran, ’se sin, àilleachd an t-saoghail mhóir, litir a dh’ ionnsuidh na ban-righinn ag ìnnseadh dhi na bha ’na bheachd, agus a’ guidhe cead fhaotainn teachd ’na làthair. Air an là màireach sheas Para-maran, ’se sin àilleachd an t-saoghail mhóir, an làthair na ban-righinn, Reul na maise. Bha i ’na suidhe air cathair òir, a’ boillsgeadh le clacha luachmhor agus seudan prìseil. Bha gaisgich agus curaidhnean tréuna, le’n targaidibh do’n òr bu deirge air gach làimh dhi. Bha aois-dana agus bàird na rìoghachd san làthair; luchd-ciùil le’n clàrsaichibh agus gach seòrs’ eile do dh’ inneal-ciùil; bha a maighdeannan gu léir sa’ chuideachd, a’ sgapadh na h-ola phrìseil agus gach nì a b’ àille ’s bu chùbhraidh fàileadh air feadh na lùchairt àillidh.

Dh’ amhairc a’ bhan-righinn mu’n cuairt di agus bheachdaich i air coigreach àrd. “Suidh,” deir i “ri m’ thaobh air a’ chathair rìoghail.” Thòisich i an sin air na toimhseachain agus na dubh-cheisdean a chur ris. Chuir i aona mhìle toimhseachan ris, ach mar a chuir is’ iad dh’ fhuasgail esan. Thuig a’ bhan-righinn gu’n do choisinn e a làmh. Chriothnaich i air a cathair òir; thainig laigsinn oirre agus dhlùthaich a maighdeannan oirre, a’ crathadh uisge cùbhraidh air a h-aodann. Cha robh a nis ach aon ni r’ a dheanamh. Bha e mar fhiachaibh air a’ phrionns’ òg aon toimhseachan a chur ris a’ bhan-righinn, agus mur b’urradh dhise ’n toimhseachan so fhuasgladh, bu leis féin i; ach nam fuasgladh is’ e, bha esan ri bàs fhaotainn airson a dhalmachd. Thug am prionnsa toimhseachan di agus dh’ fhàg e i ré na h-oidhche, agus bha e ri teachd air ais sa’ mhaduinn a dh’ fhiosrachadh am b’ urradh dhi an dubh-cheisd a thug e dhi fhuasgladh. Mu dhubhar an anmoich thainig òigh àillidh dhreach-mhor air a h-éideadh le uile rìomhadh na dùthcha do sheòmar a’ phrionnsa, agus labhair i ris. “O thusa” deir i “a’s àille ’m measg dhaoinibh—a choigrich àird ata gu ceart air t’ ainmeachadh Ailleachd an t-saoghail mhóir, thainig mi a ghuidhe gean-math agus càirdeis.” “Có thusa?” arsa ’m prionnsa— “Mise,” deir i, “nighean ard-fhir comhairle na ban-righinn; chuala mi gù’n d’thug thu toimhseachan di nach b’ urradh dhi fhuasgladh; innis dòmhsa suim agus brìgh an toimhseachain sin chum gu’n ìnnsinn e sa’ mhaduinn.” “Thoir dhomh”

---

[11] ars’ esan “na slabhruidhean òir a tha mu d’ mhuineal geal, na fàinneachan boillsgeach tha air do làimh; thoir dhomh so mar urras agus fuasglaidh mi dhuit an toimhseachan.” Fhuair e na seudan—dhfhuasgail e’n toimhseachan—dh’ fhalbh, ’s cha do phill i. Thàinig a’ mhaduinn, agus mar gheall e, thug am prionns’ air g’a h-ionnsuidh. Bha i ’na suidhe air a cathair rìoghail, claidheamh mór ’na làimh, agus crochadair na dùthcha air cùl a cathrach a’ feitheamh a h-òrdugh. Sheas i suas agus le guth buadhmhor dh’ fhuasgail i an toimhseachan; agus bha i air ball a’ tionndadh ris a’ chrochadair chum iarraidh air am prionnsa chur gu bàs, ’nuair labhair am prionnsa, “O bhan-righinn na dùthcha, àilleachd mhnathan an domhain! leig dhomh aisling a chunnaic mi’n raoir ìnnseadh dhuit.” “Bha mi” ars’ esan “a’m shuain ann am leabaidh, agus ar leam gu’n d’ thainig òigh chiatach gu taobh mo leapach ’an riochd columain agus gu’n d’ thug i dhomh slabhraidh òir agus fàinneachan prìseil mar urras, nan ìnnsinn di suim an toimhseachain a a thug mi do’n bhan-righinn. Taisbeanaidh mi iad ars’ esan an làthair na cùirte.” Thòisich e’n sin air an toirt a mach as a bhroilleach—Smèid a’ bhan-righinn air le gàire ciùin air gnùis na h-àilleachd. “Stad,” ars’ ise, “ ’s mise ’ghoid uait suim agus seadh an toimhseachain— ’s mise bha aig taobh do leapa—choisinn thu’n latha—thig, suidh air mo chathair rìoghail ri m’ thaobh.” —Chuir i fàilt’ air—lùb na cùirtearan an glùinean ’na làthair—agus bha Para-maran, àilleachd an t-saoghail mhóir air a phòsadh ri ban-righinn nan ioma buaidh.