II. MAIREAD OG

Caibidil 1

Nuair a bhàsaich Seumas Ruairidh, sa bhliadhna 1933, thàinig an teaghlach gu lèir cruinn ann an Grabhair airson an tiodhlaicidh. Bha Ruairidh, a-nis trì bliadhna deug air fhichead, a bhean Anna, agus Seumas Beag nach robh ach trì bliadhna, a’ fuireach san taigh an ath dhoras – taigh a bha Ruairidh air a thogail air a’ chroit nuair a phòs e Anna.

Ged a bha Dòmhnall, an dara mac, air gealladh fhaighinn o sheanair gum bu leis a’ chroit ann an Tàbost, bha e fhathast gun Seònaid a phòsadh, agus bha e a’ fuireach còmhla ri mhuime agus a leth phiuthar, Seonag, nach robh ach naoi bliadhna.

Bha Màiread agus Torcall, agus an nighean aca, Sìne, còmhla ri màthair Thorcaill air a’ chroit a bha rin taobh.

Thàinig Iseabail a-nall à Steòrnabhagh, agus Coinneach dhachaigh à Glaschu. Ged a bha Iseabail a-nis ochd bliadhna fichead, cha robh guth aic’ air pòsadh, ach chanadh i fhèin gur dòcha gu lorgadh i am fear a bha san fhreasdal dhi a dh’ùin’ nach biodh ro fhada.

Cha robh Coinneach agus a mhuime air tighinn gu còrdadh càil na b’fheàrr na bha iad mun do dh’fhalbh e a Ghlaschu, ach bha e fhèin agus Seonag a-nis air fàs glè chàirdeil ri chèile.

Dh’fhàg Seumas gach nì ann an deagh òrdagh san tiomnadh. Bha am fearann gu bhith aig Ruairidh, agus an taigh cuideachd, ged a dh’òrdaich e nach deigheadh Màiri no Seonag a chur às an taigh fhad’s a bhiodh iad deònach air fuireach ann. Bha còir air a’ bhàta ‘Màiread Og’ gu bhith air a roinn eadar Ruairidh, Dòmhnall, agus Torcall, Ruairidh a’ faighinn leth a’ bhàta agus an dithis eile cairteal am fear.

An dèidh an adhlacaidh bha mòran còmhraidh am measg an teaghlaich mu na h-atharraichidhean a bha bàs Sheumas a’ dol a thoirt orra. Bha Dòmhnall dhen bheachd gum bu chòir dha a dhachaigh a dhèanamh an Tàbost, far an robh a sheanair agus a sheanmhair air fàs ro aosd airson a bhith leò fhèin. Dhèanadh e a’ chùis air àit’ a chumail sa bhàta, a’ tighinn a Ghrabhair le baighseagal gach Diluain, agus a’ dol air ais a Thàbost a h-uile Disathairn. Bha Ruairidh toilichte le seo, oir bha e a’ fàs iomagaineach mun dithis aosda a bh’an Tàbost.

“Fàgaidh sin mis’ agus Seonag leinn fhìn san taigh mhòr a tha seo,” thuirt Màiri. “Nach biodh e na b’fheàrr dhut fhèin, a Ruairidh, a thighinn a dh’fhuireach an seo, agus an taigh beag agad fhèin fhàgail againne. ’S ann leat fhèin a tha an dà thaigh co-dhiù.”

‘Tha mi a’ dol leat, a Mhàiri, ach ’s fheàrr dhuinn sin fhàgail mar a tha e an dràsda. Chì sinn am bliadhna eile dè mar a bhios cùisean. Ma gheibh Seumas Beag bràthair no piuthar bhiodh àite na bu mhotha glè fheumail dhuinn.”

Dh’fhalbh Iseabail agus Coinneach air ais gu an obair an Steòrnabhagh ’s an Glaschu, agus bha Dòmhnall a’ cur seachad barrachd dha thìde an Tàbost na bha e an Grabhair. Bha an t-iasgach beagan na b’fheàrr air an t-samhradh ud, agus rinn iad cho math leis a’ bhàta ’s gu robh Dòmhnall an dùil gu faigheadh e air Seònaid a phòsadh nuair a thigeadh iad air tìr san Dàmhair. Chuir Seònaid seachad an samhradh ag obair aig cutadh an sgadain an Inbhir Uige, an dùil gum biodh beagan airgid aice mum pòsadh iad.

Aon oidhche mu thoiseach an t-Sultain, chaidh am bàta tarsainn a’ Chuan Sgìth, oir bha iad air cluinntinn gu robh an sgadan pailt mu bheul Loch Braoin. Chuir iad na lìn mu thrì mìle an iar air Eileanan an t-Samhraidh. Bha an oidhche rudeigin ciùin mu àm cur nan lìon, ach thòisich a’ ghaoth a’ beothachadh glè ghoirid an dèidh cuir, agus mun tàinig meadhon oidhche, bha gailleann on àird an iardheas a’ dèanamh fìor dhragh’ dhaibh, agus thòisich iad a’ tarraing nan lìon fada na bu tràithe na b’àbhaist dhaibh.

Cha robh iad ach air dàrna leth nan lìon a thoirt air bòrd nuair a thuig iad gu robh a’ chùis air fàs cho cunnartach ’s gu feumadh iad an còrr dhe na lìn fhàgail, agus dèanamh air fasgadh an Loch Braoin. Cha robh e idir furasda na lìn a bha gun an tarraing a ghearradh air falbh. Fhuair iad an ceangal eadar dà lìon furasda gu leòr a ghearradh le sgian ghèir, ach b’fheudar làmhadh a thoirt suas gus an ròpa garbh a ghearradh. Chùm iad air Loch Braoin, agus ged a bha a’ ghaoth cha mhòr dìreach as an dèidh bha e duilich ‘Mairead Og’ a stiùireadh agus cha robh e furasda dhan sgiobadh an casan a ghleidheadh fhad’s a bha am bàt’ air a putadh bho thaobh gu taobh leis a’ ghailleann.

Bha Ruairidh air a bhith aig an stiùir greis mhath. Dh’fhiach Torcall faighinn gu taigh na cuibhle gu Ruairidh a leigeadh sìos gu biadh. Shleamhnaich e air an ùrlar agus chunnaic càch gu robh e ann am pian nach bu bheag. Nuair a thug Dòmhnall sùil air, thuig e gu robh Torcall air a chas a bhristeadh, agus nach b’urrainn dhaibh a ghluasad gus am faigheadh iad dotair thuige. Bha iad a-nis air faighinn a-steach a Loch Braoin, far an robh beagan fasgaidh aca bho

mhòr neairt na gaillinn, agus fhuaradh air Torcall a dhèanamh comfhurtail air an deac le plaideachan agus còtaichean ga chumail blàth gus an do ràinig iad Ullapul.

Nuair a thàinig an dotair agus a chuir e cas Thorcaill air dòigh, thuirt e gu feumadh e a dhol gu ospadal. ’S e Inbhir-Pheofharain a b’fhaisge, ach nan deigheadh a’ ghaoth sìos dh’fhaodadh e a dhol sa bhàta tarsainn gu ospadal Steòrnabhaigh. Dh’fhuirich iad an Ullapul gu madainn gus am faiceadh iad am biodh cùisean freagarrach, agus sa mhadainn, bha an Cuan Sgìth air a dhol cho sàmhach ’s gu faodadh iad dèanamh air Steòrnabhagh gun cus trioblaid a thoirt air cois Thorcaill. Cha robh aca mu dheidhinn Torcall a chur gu Inbhir-Pheofharain nan gabhadh dèanamh idir.

Nuair a fhuair iad air Torcall a chur dhan ospadal an Cnoc nan Gobhar, agus air innseadh an Grabhair mar a thachair dha, chuir iad romhpa a dhol air ais gu beul Loch Braoin, an dòchas gu faigheadh iad air tòir na chaill iad de lìn agus de ròp. Ged a bha fhios glè mhath aca càit’ an do dh’fhàg iad na lìn, bha e duilich a dhèanamh a-mach dè a’ bhuaidh a bhiodh aig sruth agus gaoith orra.

Thachair gu robh Cailean, bràthair Thorcaill, aig an taigh, an dùil an geamhradh a chur seachad air falbh bho sheòladh nan cuantan. Thairg e do Ruairidh gun deigheadh e a-mach còmhla riutha an àite Thorcaill. Bha prosbaig ùr aige air a thoirt dhachaidh agus bhiodh i glè fheumail a’ lorg nan lìon, bha e a’ smaoineachadh.

D’fhalbh iad à Grabhair ro bhristeadh an là, agus bha iad san àite cheart airson tòiseachadh mu èirigh na grèine. Chaidh Cailean leis a’ phrosbaig suas a thoiseach a’ bhàt’ agus bha an sgiobadh gu lèir air deac, sùil gheur ga chumail a-mach fiach a faiceadh iad put. Thòisich iad air cuairt an dèidh cuairt a chur air an àite tòiseachaidh, a’ dol na b’fhaide a-mach air gach cuairt.

Thàinig meadhon là gun chàil air nochdadh, ach beagan an dèidh sin chunnaic Cailean put agus chaidh iad thuige gu h-inntinneach. Ach nuair a thog iad am put chunnaic iad nach bu leò fhein idir e, oir bha ainm nach b’aithne dhaibh air. Cha robh tìde aca a bheireadh na lìn seo air bòrd ach ghabh iad comharraidhean ach an innseadh iad an Steòrnabhagh càit an robh iad.

An ath uair a thàinig put am follais ’s e fear leò fhèin a bh’ann, agus bhon a bha e fada dhen là thòisich iad a’ tarraing gun dàil. Bha an stoirm air mòran millidh a dhèanamh air na lìn, ach fhuair iad air an toirt air bòrd mun tàinig an oidhche orra, agus bha iad dhen bheachd gu faigheadh iad air a’ chuid bu mhotha dhiubh a chur an òrdagh nuair a gheibheadh iad tìde air sin a dhèanamh. Cha robh na lìn an òrdagh gun gabhadh iad an cur, agus, mar sin, cha robh na b’ fheàrr

na a dhol dhachaigh ’s oidhirp a dhèanamh air na lìn a chàradh.

Aig toiseach na h-athsheachdain bha pàirt de na lìn sin deiseil airson an cur.