9 Oidhche Chiùil

’S ann a dh’fhairich Alasdair seòrsa de dh’ fhaochadh nuair a rinn an càr a rathad tron gheata thuraideach ’s a ghabh e suas dhan taigh mhòr. ’S e an t-eagal bu mhotha a bha air a-nise gum bitheadh iad air Catrìona a thoirt gu àite eile.

Bha tòrr chàraichean nan seasamh air a’ chòmhnard ghreabhaill air beulaibh an taighe. Bha na h-uimhir de dhaoine air tighinn dhan oidhche-chiùil aig Mgr Diack.

Bha ’n taigh fhèin mar a bha cuimhne aige air fhaicinn bho òige ged nach robh e riamh roimhe na bhroinn, togalach mòr trì-lobhtach le similearan àrda ag èirigh suas air cùlaibh na rèilichean a bha ri oir mullach an taighe. Cha do shaoil e riamh gum bitheadh e ’n taobh a-staigh dhe. Thàinig e staigh air gur dòcha gur e faighinn às a bu duilghe bhiodh.

Thionndaidh Stevenson ris, an deaghaidh dha an càr a stad aig doras beag ann an taobh an taighe. “Seallaidh mi dhut an seòmar agad.” Thug e Alasdair a-staigh air an doras seo agus chaidh an triùir aca suas staidhre aimhleathan. Chuala iad fuaim a’ chiùil mus deach iad a-staigh air an doras. Dh’aithnich Alasdair an ceòl aig Wagner. Thàinig iad a-mach air mullach na staidhre os cionn talla mhòr an taighe far an robhas ag èisdeachd ris a’ cheòl.

Nuair sin leum a chridhe na chom. Aig mullach na staidhre mhòir a bha dol sìos chun na talla bha Catrìona agus bràthair a h-athar a’ feitheamh airson a dhol sìos dhan talla nuair a bhitheadh am pìos ciùil seachad.

Mus b’ urrainn do dhuine stad a chur air ghabh e null dhan ionnsaigh. Nuair a chunnaic Catrìona e thàinig gàirdeachas anns an aghaidh aice agus rug i air ghaoirdean air a’ Ghranndach.

“Alasdair,” ars ise le aoibhneas a’ deàrrsadh anns na sùilean aice, agus shìn i an làmh eile dha, ach bha bròn na sùilean cuideachd.

Dh’fhairich e seòrsa de phian nuair a chunnaic e cho bàn ’s bha i. Cha tuirt e guth ach rug e air làimh oirre ’s na deòir na shùilean.

“Stad mionaid!”

Bha Stevenson na sheasamh air a chùlaibh, ’s a làmh air gualainn Alasdair.

“Cha leig mi leas innse dhut,” ars esan, “gum bitheadh do chàirdean ann an cunnart nan dèanadh tu rud gòrach sam bith!”

Cha robh e dèanamh mas fhìor nas fhaide.

Rinn Alasdair gàire.

“Cò tha thu smaoineachadh a th’ agad? Seumas Bond?”

Bha seòrsa de nàire air Stevenson.

“Tha feadhainn air a bheil an t-eagal buailteach air rudan gòrach a dhèanamh!” ars esan.

“Cha leig thu leas eagal a bhith on gun cuir mise mo chàirdean ann an cunnart!”

ars esan. “Chan eil mi ’g iarraidh ach bruidheann riutha.”

“Cuimhnich gu bheil sinne cumail sùla ort fad an t-siubhail agus gu bheil an taigh air a chuartachadh le luchd-faire!” arsa Stevenson.

Rug Alasdair air ghaoirdean air Catrìona air an taobh eile bhon a’ Ghranndach agus thòisich iad air a dhol sìos an staidhre.

Choimhead e timcheall na talla. An siud ’s an seo chitheadh e na daoine aig Diack. Bha e furasda am faithneachadh bhon dòigh anns an robh iad a’ cumail sùla air a h-uile càil.

“Tha thu tuigsinn?” arsa Stevenson na chluais.

Cha do dh’fhiach iad ri dealachadh a chur eadar e-fhèin is Catrìona an dràsda, ach bha fhios aca nach b’ urrainn dha càil a dhèanamh co-dhiù.

Dè nan leumadh e air bòrd a-measg an t-sluaigh a bha anns an t-seòmar mhòr ’s gun èigheadh e, “ ’S e mortair agus faisisteach a tha ann an Diack! Tha e às a rian! Tha e fiachainn ris an dùthaich seo sgrios! Tha mi-fhìn ’s mo chàirdean ann an cunnart ar beatha!” Dè thachradh.

Cha thachradh ach gum bitheadh daoine crathadh an cinn gu tùirseach airson a bhith faicinn duine cho òg ris cho troimhe chèile san inntinn. ’S cha bhiodh fada gus am bitheadh e air a ghiùlan suas an staidhre mas fhìor a dh’fheitheamh gus an tigeadh muinntir an ospadail thinneis ga iarraidh.

“Tha mi duilich d’fhaicinn an seo, a bhalaich!” thuirt an Granndach ris. “Dh’ fhiach mi ri rabhadh a thoirt dhut!”

Thug Alasdair an aire ged a bha aodann a’ Ghranndaich fhathast bàn nach robh na sùilean aige cho marbh ’s cho eu-dòchasach ’s a bha iad na turasan eile a chunnaic e e. Bha na sùilean a bha coimhead air a-nise ciùin agus seasmhach.

“B’fheàrr leam a bhith seo na ’n àite sam bith eile air thalamh!” ars Alasdair. “Agus co-dhiù cha d’fhuair iad làmh-an-uachdair oirnn buileach fhathast!”

Rug Catrìona air ghaoirdean orra le chèile. Bha na deòir anns na sùilean aice. “Tha sinn còmhla co-dhiù!” ars ise. “Ach o, Alasdair, a thasgaidh, tha mi duilich gur ann an seo a tha e!” Choimhead i air a’ Ghranndach is dh’aithnich Alasdair gun robh rudeigin sònraichte a’ cur dragh oirre.

Bha crìoch air a’ cheòl airson greis gus am faigheadh daoine biadh agus deoch a ghabhail agus mar sin fhuair iad cothrom bruidheann agus daoine a’ dùmhlachadh timcheall orra.

Bhruidheann an Granndach a-rithis.

“Bha mi lag, gun spionnadh,” ars esan. “Bha còir agam air rudeigin a dhèanamh na bu tràithe. Cha toir mi maitheanas dhomh fhìn gu bràth airson sin. Bha a leithid de dh’ eagal orm air sgàth Catrìona aon uair ’s gun do thuig mi dè bha iad ris,” ars esan. ’S thug iad oirre tighinn còmhla rium an seo.”

“Chaidh sibhse imfhilleadh anns a’ ghnothach seo ri linn ’s gun robh sibh a’ fiachainn ri mise a dhìon,” ars ise. Cha leig mi leibh sibh fhèin a mharbhadh! ’S e sin a thachradh nam marbhadh sibh Diack airson aire dhaoine tharraing! ’S e sin a tha e ’m beachd a

dhèanamh!” ars ise ri Alasdair ann an guth briste. “Cha robh fhios air a bhith agamsa air mura robh e air iarraidh orm ruith a-mach às an talla cho luath ’s a bheireadh e ionnsaigh air Diack!”

Chunnaic Alasdair Diack na sheasamh a’ bruidheann ri Pròbhaist Inbhir Nis. Thug Diack sùil a-null far an robh iad, choimhead e airson tiotan ’s nuair sin thionndaidh e air falbh, ach dh’fhairich Alasdair e-fhèin a’ fàs fuar fo bhuaidh nan sùilean cruaidh ud.

Ach bha fhios aig Alasdair a-nise carson a bha aodann a’ Ghranndaich air fàs nas duineile. Shlìob an Granndach làmh Catrìona.

“Cha leig thu leas dragh a bhith ort eudail,” ars esan. Cha dèan mi càil a-nochd co-dhiù agus tha fhios agad fhèin nach eil a chridhe agam a leithid de rud a dhèanamh!”

Rug Alasdair air mhuilcheann air a’ Ghranndach.

“Air do bheatha na dèan càil ann an cabhaig!” ars esan. “Tha càirdean agamsa air an taobh a-muigh. Ma gheibh mise brath gan ionnsaigh dòcha gum buinnig sinn fhathast. A bharrachd air sin,” ars Alasdair, “dòcha gun d’ rachadh daoine neo-chiontach a mharbhadh!”

Chunnaic Alasdair a-nise an teagamh ann an sùilean a’ Ghranndaich. Cha robh e nise cinnteach dè dhèanadh e.

“Thoir dhòmhsa cothrom mus fhiach thus càil!” ars Alasdair gu dùrachdach.

Choimhead an Granndach air agus am pian air ais anns an aodann aige.

“Glè mhath,” ars esan. “Ach cha chreid mi gu bheil fhios agad co ris a tha thu dèiligeadh. Ach air eagal gun tachair càil dhomh feumaidh mi fiachainn ri innse dhut dè tha tachairt.”

Bha an còmhlan-ciùil air tilleadh ’s bha na daoine a’ suidhe a-rithis airson èisdeachd. Thug Alasdair an aire gun robh Stevenson agus Mullins nan seasamh faisg air. Bha iad deiseil nam fiachadh e ri rud sam bith a dhèanamh.

Thug e ’n aire do thrì chathraichean air taobh deas na talla ach beagan air falbh bho na h-aoighean eile agus stiùir e Catrìona agus an Granndach gan ionnsaigh. Chuir an Granndach Catrìona anns an àite a b’ fhaisge air an t-sluagh. Chaidh e fhèin anns a’ mheadhon le Alasdair air an taobh eile dheth. Nuair a shuidh iad thàinig e staigh air Alasdair nach e rud gealltanach sam bith a bha ann nach do dh’fhiach an nàimhdean rin tearbadh bho chèile. ’S a bharrachd air sin bha feum air choreigin aig Diack air a’ Ghranndach agus mar sin air Catrìona. Ach e-fhéin?

Thòisich an còmhlan-ciùil air cluich. Leis mar a bha iad nan suidhe b’urrainn dhan Ghranndach seanais ris gun dragh a chur air na daoine eile, a’ stad an dràsda ’s a-rithist nuair a bha ’n còmhlan-ciùil a’ dèanamh cus fuaim airson Alasdair a bhith ga chluinntinn.

“Bha mi còmhla ri Diack anns a’ chogadh ann an Korea: gu dearbh, shàbhail mi a bheatha. Bha dùil agam gun robh e nam chomain gu mòr airson seo ach thàinig mi gu bhith tuigsinn nach robh e ach a’ cumail a-staigh orm airson gun robh fhios aige gum bitheadh a’ chompanaidh agam feumail dha.

“Tha e coimhead sìos gu mòr air daoine cumanta agus tha gràin uabhasach aige air deamocratachd. Dh’fhiach e ri toirt orm gabhail ann am buidheann ùr a bha e cur air

chois. ’S e na Deamocrataich Ur a bha aige orra ach ’s e faisistich a bha annta. ’S e faighinn a-staigh dhan Phàrtaidh Tòraidheach agus pàrtaidhean eile am prìomh rud a bha fa-near dhaibh. Cha chuala mi mòran bhuaithe an deaghaidh dhomh tilleadh do Alba gus an do cheannaich “Taigh-Foillseachaidh Alba” a’ chompanaidh agam. Dh’iarr e orm m’ àite a chumail air a’ bhòrd. Ged a bha amharas orm gun robh e ri cùiltearachd air choreigin bha dùil agam gum b’ urrainn dhomh cumail a-mach às na gnothaichean poiliticeach aige. ’S e glaoic a bha annam. Cha do thuig mi cho math ’s a chaidh leis anns na h-innleachdan aige.

“Nuair a fhuair mi mach ri linn mearachd a rinn cuideigin gun robhas a’ dèanamh feum dhen chompanaidh againn airson drugaichean a sgaoileadh ghabh mi ’n dòigh cheàrr. Chaidh mi gu Diack fhèin agus dh’innis mi seo dha. Rinn e mas fhìor gun do chuir seo uabhas air ’s gun toireadh e-fhèin na poilis a-staigh anns a’ ghnothach. Nuair a dh’fhoighnich mi dheth mun ghnothach thuirt e rium gun robh na poilis ag obair ann an dòigh falachaidh airson na h-eucoirich a ghlacadh. ’S ann an deaghaidh làimhe a fhuair mi mach gur e breugan a bha seo. Nuair sin thuirt e rium gun robh an t-ainm agamsa air liost dìomhair aca mar bhall dhen bhuidheann aige agus cuideachd gum marbhadh iad Catrìona nan dèanainn càil às an rathad. Dh’innis e dhomh cuideachd gun robh càirdean aige air a’ phoilis ’s gun cluinneadh e nan innsinn càil.

“Tha càirdean aige anns na h-ionadan as àirde anns an rioghachd, buill-pàrlamaid nam measg agus tha mi smaoineachadh gu bheil feadhainn sna seirbhisean dìomhair air a thaobh cuideachd. Bha fhios agam nach e mas-fhìor a bha aca nuair a mharbh iad am fear a bha anns an obair romhad-sa agus gun dèanadh iad an rud a bha iad a’ maoidheadh air Catrìona.”

Chaidh aig a’ Ghranndach air tuilleadh innse do Alasdair mus robh an ceòl seachad. Bha Diack ’s a chàirdean aig an robh làmh ann an iomadach companaidh agus buidheann a’ fiachainn ri sluagh Bhreatainn a thruailleadh agus ìsleachadh ann am moraltachd ’s an dòigh-beatha. Bha iad a’ fiachainn ri dubh is geal a chur an aghaidh a chèile. Nuair a bhitheadh nithean dona gu leòr dh’iarradh iad riaghaltas-aonaichte agus nuair sin lagh-airm, ach cha bhitheadh an seo ach ceum air an rathad. Dh’fhiachadh na càirdean aig Diack a bha àrd anns an arm an uair sin ri coup d’ etat a thoirt gu buil. Bha iad a’ ràdh nach mòr nach do thachair a leithid roimhe nuair a thàinig air Eideard an t-ochdamh an righ-chathrach a thoirt suas. Bha iad dhen bheachd gum bitheadh luchd-malairt na dùthcha coma fhads a bhitheadh riaghaltas smachdail aca.

Ghluais Diack a phrìomh-àite gu Alba o chionn ghoirid on bha dùil aige gum bitheadh barrachd cothrom aige na h-innleachdan aige a chur an gnìomh às an sin gun iad a bhith air am faighinn a-mach.

“Bha mi smaoineachadh an toiseach gun robh e cho mòr às a rian nach tachradh nì dhe seo,” arsa ’n Granndach. “Ach a-nise chan eil mi cho cinnteach!”

Bha Diack cuideachd a’ fiachainn ri droch ainm a thoirt dhan Phàrtaidh Nàiseanta oir bha eagal air leis cho làidir ’s a bha sluagh na h-Alba a’ faireachadh dìleas dhan dùthchas aca fhèin.

Bha Alasdair a’ sìor ghabhail uabhais mar bu mhotha bha e cluinntinn dhen sgeulachd aig a’ Ghranndach. Bha fhios aige nise dè bha an Granndach air a bhith ciallachadh nuair a thuirt e nach robh Alasdair a’ tuigsinn dè bha ri aghaidh.

Stad an ceòl agus bha am bas-bhualadh a lean greis mhath na chomharradh gun robh a’ chuirm-chiùil seachad. Choisich Diack suas gu far an robh an còmhlan-ciùil. Bha taidh-bogha dhearg air agus siogàr aige na làimh. Bha e coimhead coltach ri fìor dhuine-uasal aig an taigh a-measg a chàirdean.

Dh’fhairich Alasdair eagal agus dh’fhairich e lag, ach aig an aon àm dh’fhairich e fuath uabhasach airson Diack. Seo an duine a bha dol a bhruthadh ’s a smachdachadh a cho-chreutairean, dol a thoirt orra am beatha a chur seachad ann an dòigh a dh’ òrdaicheadh esan, dòigh a bhitheadh a chum feum Diack agus a chàirdean. “Cha ghèill mi idir!” smaoinich e. “Cha ghèill mi gu bràth!”

Rinn Diack òraid eirmseach, spòrsail, chomasach a’ toirt taing dhan chòmhlan-ciùil airson cluich agus dha na h-aoighean aige airson tighinn. Thuirt e cuideachd gum bitheadh coinneamh aig fir-stiùiridh “Taigh-Foillseachaidh Alba” an deaghaidh làimhe. “Gu mì-fhortanach,” ars esan tha aig fir-gnothaich mar a tha sinne cur-seachad agus obair a bhith aca an lùib a chèile.” Dh’aom e a cheann dhan luchd-èisdeachd agus a- measg tuilleadh bualadh-bhasan thill e gu àite a-measg an t-sluaigh.

Nuair a dh’èirich Alasdair chunnaic e dithis dhaoine air a chùlaibh le aodannan orra a bha dèanamh soilleir nach e gaol air ceòl clasaiceach a dh’fhàg an siud iad.

Rug fear aca air ghaoirdean air.

“Rathad seo!” ars esan.

Cha robh teagamh sam bith gur e òrdan a bha seo agus nach e cuireadh. Cha robh iad dol a thoirt cothrom dha an taigh fhàgail còmhla ris na h-aoighean a bha dòrtadh a-mach às an taigh ’s a’ dol a-staigh anns na càraichean aca a’ fàgail beannachd aig Diack a bha na sheasamh aig an doras a’ crathadh làmhan ’s a’ beiceadh.

Thionndaidh Catrìona ga ionnsaigh ’s bha a h-aodann geal le iomagain.

“Na gabh dragh mum dheidhinn-sa,” ars esan, a’ cur fiamh-ghàire air aodann.

Bha an Granndach na sheasamh ga choimhead. Dh’aom Alasdair a cheann ga ionnsaigh mar gun robh e ràdh, “Bithidh cuimhne agam air na thuirt sibh!”

Dh’fhàg e iad le chèile nan seasamh a’ coimhead air a’ falbh. Bha fhios aige gun robh iad a’ smaoineachadh an aon rud ris fhèin. “Eil fhios am faic sinn a chèile tuilleadh?”