---

[62]

14

LÀRNA-MHÀIREACH thàinig Coinneach Iain dhachaidh air a’ bhus. Thàinig e mach ás a’ bhus aig cóig uairean feasgar. ’S choisich e gu slaodach suas an staran gu a thigh. Bha e coimhead tòrr na bu shine na bha e nuair a dh’fhàg e. Shaoileadh duine gu robh cuideam ’na laighe air a dhruim. ’Sann a bha e coltach ri fear a chunna mi uair ann am film, fear a bha ’g obair ann am prìosan Ameireaganach, le sùilean balbh is aodann glas. Cha d’fhuair mi cothrom bruidhinn ris an oidhch’ ud ach thàinig seòrsa de chnead annam nuair a chunna mi e a’ tilleadh, mar gum biodh nì uabhasach air tachairt. Mar gum biodh dorus eile air a dhùnadh anns an t-saoghal. Mar gum biodh siùil air tuiteam.

Chan fhaca mi e gus an ath latha a rithist. Bha e ’na shuidhe air bialaibh an doruis anns a’ ghréin air cathair a thug a bhean a-mach dha. Shaoil mi gun do sheall i rium le

---

[63] sùil fhuar is thàinig e steach orm airson a’ chiad uair nach robh móran aice mu m’ dheidhinn. ’S chuir seo iongnadh orm. Bha esan mar easlainteach air bialaibh sanatorium.

Shocraich mi cluasag air cùlaibh Choinnich Iain ’s thug i an aon sùil ud orm ach cha dubhairt i càil ach gur e latha math a bh’ann. Agus ’se sin a bh’ann, latha saor gaothach blàth. Ann an ceann ùine thàinig i mach le cathair eile dhòmhsa ach cha robh cluasag idir aice.

Bha Coinneach Iain a’ sealltainn dìreach air thoiseach air. Mu dheireadh thubhairt mi, “Tha sinn toilichte d’ fhaicinn a rithist.”

Cha dubhairt e smid. Bha aodach glan air ’s aodann air a bhearradh gu lom. Ann an ceann ùine thòisich e ri bruidhinn, cha b’ann rium-sa idir an toiseach, ach ri cuideigin eile, ’s math dh’fhaodte ris fhéin.

“Cha robh obair aca dhomh,” ars esan. “Chaidh mi air bòrd soithich ’s thòisich iad ri gàireachdainn, ri fanaid orm. Seòladair? ars iadsan. Thalla dhachaidh chun an teine, a bhodaich. Thubhairt mi riutha gu robh mi uair ann a Hong Kcng, Valparaiso, Sydney. Tà, ’s fhada bho’n uair sin, ars iadsan. ’S fhada bho’n uair sin. Thubhairt mi riutha gur iomadh turas a bha mi air bhàrr nan crann. Ach ’sann a thòisich iad a’ gàireachdainn a rithist. Chan eil crainn againn an diugh, ars iadsan. Chan eil? arsa mise. Chan eil, ars iadsan.

Co-dhiùbh chaidh mi sìos chun a’ chidhe latha an déidh latha ’s fhuair mi an aon fhreagairt. Bha dòchas agam an toiseach, tha thu a’ tuigsinn. Chan eil mi ’g iarraidh pàidheadh idir, arsa mise riutha. Chan eil airgead air m’ aire. Chan eil mi ’g iarraidh càil ach mo bhiadh. Bed and board, arsa mise riutha. Tha thu ro-aosd, ars iadsan. Latha an déidh latha chaidh mi chun a’ chidhe ’s cha robh aca ach an aon duan: tha thu ro-aosd. Bha mi air rùm a ghabhail anns a’ bhaile aig té ris an can iad Mrs. Duffy air Sràid Watson. Bha mi

---

[64] pàidheadh cóig notaichean anns an t-seachdain. Thug mi leam dà fhichead not, cha robh ’n còrr agam. ’S bhithinn ’nam shuidhe leam fhìn anns an rùm a h-uile h-oidhch’. ’S bhithinn a’ smaoineachadh gun gabhadh iad mi fhathast, aig a’ cheann thall. Cha do chòrd am boireannach ud rium idir, an té a bh’anns an tigh. Cha nigheadh i m’ aodach dhomh gun tuilleadh airgid. ’S cha leigeadh i dhomh sealltainn ris an TV air an oidhch’. Agus bha na soithichean ’s na truinnsearan salach, tha mi cinnteach gu robh iad salach. ’S bhithinn ’nam rùm air an oidhche ’s cha robh mi dol a-mach idir. Nach eil sin àraid? ’S am baile gu léir fosgailte fo mo chomhair. ’S a dh’aindeoin sin bhithinn ’nam shuidhe an siud gach oidhche a’ sealltainn ris a’ bhalla. Ri dealbh a bh’air a’ bhalla. Dealbh féidh. A’ chiad latha a ghabh mi an t-sràid chan fhaca mi duine a dh’aithnichinn. Aon duine. Iad uile a’ falbh air feadh a’ bhaile gun sgur, gun stad. Bha trì féidh anns an dealbh. Féidh uaine. Tha mi smaoineachadh gur e goid an deilbh a rinn i: chunna mi dealbh coltach ris ann an trèuna nuair a bha mi òg, eadar an Caol ’s Inbhirnis.

Uill, anns a’ mhadainn bha mi ’g éirigh moch ’s a’ dol sìos chun a’ chidhe. ’S bha an aon fheadhainn a’ feitheamh rium fad na tìde. ’S thòisicheadh iad a’ gàireachdainn ’s ag ràdh, Seo am bodach a rithist. Tha e fhéin a’ tighinn a rithist. Tha seo thugainn.

’S thubhairt aon dhiubh, Tha e airson a bhith am bàrr nan crann ann a Valparaiso. ’Se Valparaiso Jim an t-ainm a bh’ac’ orm. ’S cha robh duine dhiubh air a bhith mach ás an eilean, tha mi cinnteach. ’S bha an t-soitheach ud dhomh mar thart, tha e duilich dhomh innse. Cho mór ’s cho geal anns a’ mhuir. ’S cha robh aon bhoireannach ri fhaicinn ach an dràsd ’s a rithist té a bhiodh a’ dol air bòrd le màileid. Tha na boireannaich all right air tìr, ach air muir dé feum a th’annta?

Chan fhaca tusa riamh San Fransisco. An drochaid. Anns

---

[65] a’ mhadainn. Air madainn shamhraidh dìreach mar a th’againn an dràsda, ach gum biodh ceò mun cuairt. Ceò ghorm shàmhach. Is an drochaid a’ deàlradh. Is am baile mór air bhoil le daoine ás gach ceàrnaidh.

Uill, thubhairt mi riutha gu robh mi airson San Fransisco fhaicinn aon uair eile. Shaoileadh tu gun cuireadh seo truas orra ach cha do chuir na. Cha robh iadsan air a bhith a riamh ann a San Fransisco ’s cha robh iad a’ faireachdainn mo phathaidh-sa. ’S thòisicheadh iad a’ gàireachdainn, a h-uile neach dhiubh, ach aon fhear a bhruidhinn rium.

“Tha mi duilich ach tha thu ro-aosd. Tha mi tuigsinn dé tha San Fransisco a’ ciallachadh dhut ach tha thu ro-aosd.” ’S thug e steach gu cofaidh mi ’s bha sinn a’ còmhradh airson ùine mhath.

Dh’innis mi dha gun do dh’fhàg mi an tigh.

“Nach eil a thìd agad a dhol dhachaidh,” ars esan. “Dé tha thu dol a dhèanamh nuair nach bi sgillinn airgid agad?

“Chan eil fhios a’m, ” arsa mise. “Bha dùil a’m . . . .”

“Bha dùil agad a dhol a Shan Fransisco,” ars esan le gàire. Tha bean is triùir chloinne aige fhéin ’s bidh e ’g obair shìos aig a’ chidhe.

“Nach eil e gu leòr dhut,” ars esan, “gun robh thu ann an San Fransisco mar thà? Cha robh mis’ ann eadhon aon uair.”

Agus bha sin ceart cuideachd. Bha mise de’n bheachd gu robh a h-uile duine uair no uaireigin ann an San Fransisco.

Dh’innis mi dha mu dheidhinn nam fiadh anns an dealbh agus mu dheidhinn mo rùim ’s mu dheidhinn an TV.

Cha do chòrd am boireannach ud rium idir. Fiù teine cha robh i toirt dhomh air an oidhche, ’s aig an tigh bhithinn a’ faighinn botal teth ’na mo leabaidh.

Agus chan eil mi smaoineachadh gu robh i nighe nan soithichean. Sùilean cruaidh innte. Boireannach caol geur coltach ri droigheann. Cho biorach ri snàthaid. Uill, dh’éirich mi ’n dé ás mo leabaidh ’s sheall mi mach air an

---

[66] uinneig.

Latha bòidheach eile. Cuin a bha tìd’ againn cho mìorbhaileach seo, aimsir gun smal? Chithinn an cuan a-mach air an uinneig. ’S dh’aithnich mi nach ruiginn San Fransisco tuilleadh. Gu robh mi ro-aosda. Phàidh mi i, thug mi mo mhàileid a-mach ás an tigh, ’s chaidh mi sìos chun a’ bhus.

’S thàinig mi dhachaidh.

Bha uspag gaoithe a’ gluasad mun cuairt oirnn. Smaoinich mi air nighinn bhig a thàinig dhachaidh ás an sgoil ’s a thubhairt gun cual i an t-aonaran a’ seinn leis fhéin an broinn a’ bhothain. “Chaidh mi suas chun na h-uinneig,” ars ise, “ ’s bha e ’na shuidhe an siud a’ seinn. Cha robh eagal orm idir.”

Bha faileas tarsainn air a’ bhaile ged nach robh e ’g ràdh facal. Bha e ann, ’s bha sin fhéin gu leòr.

“Uill,” arsa mise, “tha mi cinnteach gun do rinn thu ceart a thighinn dhachaidh.”

Dh’éirich mi ás mo chathair ’s dh’fhàg mi ann an siud e air bialaibh a thighe. Cha robh mi airson a bhean fhaicinn a rithist.