2

LÀRNA-MHÀIREACH thachair Cairstìona rium ’s i dol a thadhal air bean Mhurchaidh Mhóir. Boireannach dona Crìosdaidh. Chan eil i call nan òrduighean uair sam bith, le a sròin bheag bhiorach ’s a bial beag a tha dol gun sgur, ’s i ’n còmhnaidh ’na h-aodach dubh. Tha i fuireach còmhla ri a nighinn nach eil pòsda ’s a tha air falbh bho’n tigh cho tric ’s a tha i aige. “An cuala tu mu dheidhinn an aonarain?” ars ise ’s a sròin bheag bhiorach a’ sealltainn suas rium. Thubhairt mi gun cuala.

“’S a bheil thu smaoineachadh gur e nì math a th’ann?” ars ise.

“Dé tha thu ciallachadh le nì math?” arsa mise.

“Uill,” ars ise, “chan eil fhios co ás a thàinig e. Dh’fhaodadh gur e gangster a th’ann. Dh’fhaodadh e ar marbhadh ’nar leapannan.”

“O chan eil mi smaoineachadh gun tachair sin,” arsa mise, ’s mi ’g éisdeachd ri crònan na mara a chluinneas duine cho soilleir ri càil fad an latha anns a’ bhaile. Dé dhèanadh sinn ás aonais a’ chuain le a dhathan caochlaideach, le òrain aosda, le aonaranachd cheòlmhor.

“Tha daoine a’ bruidhinn mu dheidhinn,” ars ise.

“Dé tha iad ag radh?”

“Uill, tha feadhainn ag ràdh gur e an gaol a chuir an seo e.”

“An gaol?”

“Seadh, gun do chaill e bhean, ’s math dh’fhaodte.” ’S thug i sùil orm air a h-oir. Bha i ’g iarraidh thugam ceart gu leòr.

“O,” arsa mise, “a bheil iad ag ràdh sin?” Bha latha ann nach dèanainn móran còmhraidh ri Cairstìona – nuair a bha mi trang ’nam obair – ach an diugh bhruidhninn ri duine sam bith.

“Tha iad ag ràdh gun do chaill e a bhean. Na boireannaich.”

Chunna mi Coinneach Iain a’ coiseachd gu mall sìos an rathad.

Bha e fhéin ’s a bhean pòsda airson dà fhichead bliadhna, anns an aon tigh fad am beatha. ’Se seòladair a bh’ann bliadhnachan air ais, ach an diugh bhiodh e ’na shuidhe ris an teine. Cho aosda ’s a bha e coimhead!

“Dé do bheachd fhéin?” arsa Cairstìona.

Cha robh ceòl air an t-saoghal cho bòidheach ri ceòl na mara. Bha mi airson éisdeachd ris ach bha Cairstìona, dubh is lìogach, mu m’ choinneamh. Carson a bha a leithid beò?

“ ’S tha feadhainn eile ag ràdh gur e mèirleach a th’ann ’s gur ann a’ ruith bho’n pholas a tha e.”

“A bheil sin ceart?” arsa mise.

Bha mi smaoineachadh: ciamar a chuireas mi seachad am feasgar?

Dé nì mi? An leugh mi a rithist? Bha mi fàs sgìth de leughadh.

Bha mi air tòiseachadh air dealbhan àraid a pheantadh, ged nach do rinn mi sin a riamh roimhe. Anns na dealbhan bha beathaichean aingidh, ag éirigh mar fhlùrain á ifrinn.

“Dé bhios e dèanamh leis fhéin?” ars ise a rithist.

“Chan eil fhios a’m,” arsa mise. “Chan eil càil a dh’fhios a’m. ”

“’Sann ainneamh a bhios e tighinn a-mach ás an tigh,” ars ise. ’S bidh a’ chlann a’ dol seachad air a’ bhothan aige do’n sgoil. ’S math dh’fhaodte gun tòisich e ri ......”

“Ri dé?” arsa mise.

Ach cha dubhairt i ’n còrr. Bha mi a’ sealltainn ’na sùilean a bha beag, lìogach is sruthan beag ri a sròin. Chuir i truas orm airson mionaid ach an ath mhionaid bha fuath agam dhi.

“Chan eil e nàdurrach,” ars ise. “Strainnsear.”

“Dé nach eil nàdurrach?” arsa mise.

“Uill, strainnsear a thighinn do’n bhail’ againn. Carson a thàinig e ann idir?”

“’S math dh’fhaodte gun do shaoil e gu bheil e brèagha,” arsa mise.

“’S gu bheil e làn de dhaoine Crìosdaidh.”

“Uill, chan eil mi smaoineachadh gu bheil e ceart,” ars ise. “Bha mi bruidhinn ri bean Storc ’s bha ise de’n aon bheachd.”

“Tha mi cinnteach,” arsa mise.

“’S tha aodach cho salach,” ars ise. “Ròpa salach mu aodach. Chan eil fhios nach ann ás na slumaichean a thàinig e.”

Chan fhaca mi móran a riamh cho Crìosdail ri Cairstìona. Bha uaireannan a bha mi airson a murt, airson car a chur ’na h-amhaich mar chirc.

’S an latha cho bòidheach ’s cho blàth ’s ceòl na mara ’nam chluasan ’s an corc a’ fàs.

“Co-dhiùbh,” ars ise, “chan eil còir aige air a’ bhothan ud.”

“Cha robh duine a’ fuireach ann,” arsa mise.

“Chan e sin a’ cheist,” ars ise. ’S sheall i rium le bith. Chuir mi an t-saighead innte.

“Cuin a tha Ceiteag a’ tighinn dhachaidh?” arsa mise. Bha iad ag ràdh anns a’ bhaile gu robh i falbh nan sràidean ann an Lunnainn, ann an Soho.

“Chan eil fhios a’m, ” ars ise, ann an guth amh.

“O,” arsa mise, “tha iad ag ràdh ceart gu leòr gun toir an gaol air duine nithean àraid a dhèanamh.”

Sheall i rium.

“’Sann a bha mi bruidhinn air an aonaran,” arsa mise.

“Uill,” ars ise, “feumaidh mi dhol a thigh Mhurchaidh Mhóir, air tòir copan siùcair.”

Sheall mi ás a déidh. Dh’fheumadh i siùcar gu leòr, an dearbh thé.

Bha ceòl na mara ’nam chluasan. ’S fheàrr leam e na ceòl dhaoine.

Ach cha bhi duine beò air ceòl na mara air cho bòidheach ’s a tha e. Dìreach nuair a bha mi smaoineachadh air na nithean sin thàinig am post, Iain Crotach, suas chun an tighe. Bha litir aige bho mo bhràthair a tha a’ fuireach ann an New Zealand, ’s leabhran bho Athena, am buidheann a bhios a’ reic dhealbhan air prìsean reusonta. Cheannaich mi grunn dhealbhan bhuapa mar thà. Bidh Iain Crotach a’ gabhail a thìde leis na litrichean, agus uaireannan stadaidh e aig tigh ’s gabhaidh e copan tea. Thòisich sinn a’ bruidhinn air an aonaran: anns na làithean ud cha robh cuspair eile againn, cha mhór, ach e. Bha e mar dhìomhaireachd mhór ann am meadhon a’ bhaile, mar sgòth. Chan fhaca sinn a leithid a riamh anns a’ bhaile no ann am baile sam bith eile. Agus seach nach robh e bruidhinn ri duine, bha seo a’ dèanamh na dìomhaireachd na bu doimhne.

Dh’fhaighnich mi dheth am biodh e faighinn móran litrichean.

“Cha bhì gin,” ars Iain. “Aon litir cha d’fhuair e fhathast.”

Am fac e e.

“Chan fhaca ach aon uair ’s e ’na shuidhe air bialaibh an tighe.”

Na bhruidhinn e ris.

“Cha do bhruidhinn. Cha do dh’fhosgail e bhial. Bha e càradh còta.”

“O,” arsa mise, “a’ càradh còta.”

“Seadh,” ars Iain. “Le snàthad fhada. ’S e coimhead cho dòigheil.”

“Ach aon litir,” ars esan, “cha d’fhuair e fhathast.” Agus ann an ruith fhacal, “Tha gu leòr ann a bhios a’ sealltainn a-mach air mo shon fiach a bheil litir agam. Ach chan eil esan a’ dèanamh sin. Chan eil dragh aige am faigh e litir no nach fhaigh. Smaoinich air a sin.”

Bha e soilleir gu robh seo a’ cur iongnadh air ’s e ’na sheasamh air mo bhialaibh le a stais bhig dhuibh, ’s a chroit. ’S am baga làn de litrichean a’ slaodadh ris.

“Chan fhaigh sinn càil a-mach mu dheidhinn a chaoidh,” ars esan. “Oir cha tig litir thuige a chaoidh. Tha fhios agam-sa.”

“Tha fhios a’m, ” thubhairt e rithist, “air an fheadhainn a gheibh litrichean ’s an fheadhainn nach fhaigh. An fheadhainn aig nach eil dùil ri litrichean chan eil dòchas ’nan sùilean. Tha iad air a thighinn gu stad.”

“A bheil esan air tighinn gu stad?” arsa mise.

“Tha,” ars Iain. “Tha e dòigheil gu leòr ach tha e air tighinn gu stad. Chan eil dùil aige ri naidheachd sam bith.”

Chuir na facail seòrsa de chrith tromham.

“ ’S bha e càradh còta,” arsa mise mar gum bithinn ri fiachainn ri greimeachadh air ni-eigin anns an t-saoghal chumanta, an saoghal anns a bheil sinn uile beò.

“Bha,” ars esan, “ ’S bha e dèanamh glé mhath cuideachd. Bha e eòlach air a’ ghnothaich.”

“Uh,” arsa mise. Cha robh mi fhìn cho math air an t-snàthaid.

Co mheud bliadhna bha Iain fhéin air a bhith falbh leis na litrichean troimh ghaoith is uisg, air latha samhraidh, air latha geamhraidh, air latha foghair. Uaireannan bhiodh a’ ghrian a’ toirt dhà, uaireannan na bleideagan. An robh fhios am biodh e fhéin a’ faighinn litrichean? Dé dhèanainn fhìn ás aonais litrichean? A bhith cluinntinn am bocsa a’ toirt brag, ’s a’ faicinn litir gheal a’ tuiteam chun an làir anns an lobaidh. A bhith coimhead na litreach air an làr, cho geal ’s cho dìomhair, cho neochiontach air an làr, an litir a dh’fheumainn fhosgladh, a bha feitheamh rium.

Dé dhèanainn mura faighinn litir idir á ceàrnaidh sam bith?

Dé seòrsa duine a bh’anns an aonaran seo ’na shuidhe anns a’ ghréin a’ càradh còta gun an saoghal a’ dèanamh dragh dha? Mar sheòrsa de dhia ..... no ainmhidh.

“Nach fhaodadh tu ....” arsa mise ri Iain.

“Dé?”

“Nach fhaodadh tu dhol chun an doruis mar gum biodh litir agad ....”

“Carson a dhèanainn sin?” arsa Iain ’s e a’ sealltainn rium le a mhaoil phreasaich.

“Chitheadh tu dé dhèanadh e. ’S math dh’fhaodte gum faiceadh tu steach a bhroinn a thighe.”

“O, cha dèanadh sin a’ chùis idir idir,” ars Iain. “Cha dèanadh, cha dèanadh.” ’S lean e air ag ràdh nam facal airson ùine mhóir, mar gum b’e clag a bh’ann. Inntinn litireil.

“Glé mhath,” arsa mise. “Glé mhath. Na dèan sin a réisd.” ’S bha seòrsa de bhith agam dha ’s e cho litireil ’s e a’ sealltainn rium le seòrsa de uabhas.

“Co-dhiùbh,” ars esan, “bhiodh fhios aige gur e bhriag a bh’agam.”

Thog e am poca air a ghualainn a rithist. Latha an déidh latha leis a’ phoca. Ràith an déidh ràithe.

“Ma tha e ’g iarraidh a bhith ’na aonar,” ars esan, “bu chòir dhuinn leigeil leis a bhith ’na aonar.”

Thog e air ’s e sealltainn ás a dhéidh an dràsda ’s a rithist. Carson a bha mi smaoineachadh air an aonaran gun sgur co-dhiùbh? Carson? An e ’n dìomhanas a bha toirt orm sin a dhèanamh? Ag éisdeachd ri ceòl na mara ’s a’ smaoineachadh air an aonaran. Chaidh mi steach ’s dh’fhosgail mi an leabhran bho Athena an toiseach ’s a rithist dh’fhosgail mi an litir bho mo bhràthair a thàinig á New Zealand air post an adhair, gorm is tana.

Chuir mi mach drama eile dhomh fhìn ’s shuidh mi aig an uinneig a’ leughadh an leabhrain – Van Gogh, Gauguin, Salvador Dali ’s an còrr. Bha grunn dhealbhan ann le Van Gogh, dealbhan de chorc ’s de aodannan tana geal. Bha dùil a’m dhà na trì le Bosch òrdachadh, oir bha iad iargalta is àraid is biastail. Mar bhruadaran a chitheadh duine air oidhcheannan anns am biodh an spiorad mùchte is dorch. Mar bhruadaran biastail.