---

[17]

4

THA NIGHEAN anns a’ bhail’ againn air a bheil Seonag mar ainm. Tha mi creidsinn gu bheil i ochd bliadhna deug. Tha falt dubh oirre, sùilean donna innte, tòn mhìorbhaileach. Bidh mi ga coimhead a’ dol seachad a h-uile latha air a slighe do’n sgoil, tha i ’g obair anns an sgoil, seòrsa de chlàrc a th’innte. No tha i ’g ionnsachadh a bhith ’na clàrc. Ann an oifis na sgoile. Mo ghaol, O mo ghaol òg. Le do thòin mìorbhaileach. Agus tha mise còrr is trì fichead bliadhna. A sliasaidean, a calpannan, a feòil. A sgiort ghoirid. Có thubhairt a riamh gur e flùranan a th’anns a’ chlann nighean, chan e na. Oir mas e, ’se flùranan a tha làn de phuinnsean. Chan eil mi smaoineachadh gun dubhairt mi trì facail rithe a riamh. Dé bhios i a’ dèanamh ach ag éisdeachd ri transistor ’s a’ suidhe air bialaibh sgàthain a’ cìreadh a fuilt, ag éisdeachd ri òrain a Luxemburg mu dheidhinn a’ ghaoil. Ann an dealt

---

[18] na h-òige. Ann an dealt an-iochdmhor na h-òige. Air an oidhche anns an leabaidh bidh mi smaoineachadh oirre, agus gu h-àraid air an oidhche shamhraidh nuair a bhios iad a’ danns aig ceann an rathaid. A tòn a’ priobadh fo’n ghealaich. Chan eil fhios am am bi e fada gus am pòs i, gus am faigh fear eile air a measan a dheocadh, ’s gach madainn bidh i dol seachad ’na coilear fionnar, chun na sgoile far an robh mi fhìn a’ teagasg uair. Thàinig an tinneas seo orm o bhàsaich mo bhean. Nuair a bha ise beò bha mi cho trang, bha mi ’g obair gun sgur. Ach an diugh tha na làithean gam cheasnachadh, cho lom is cho gorm, ’s na h-oidhcheannan làn de chùbhraidheachd gun ainm.

Aithnichidh mi a pàrantan ged a tha iad pìos air falbh aig ceann eile a’ bhaile. Bidh a h-athair a’ falbh le làraidh a’ reic iasg. Chan eil móran as urrainn dhomh a ràdh mu dheidhinn ach gun d’fhuair iad e aon oidhche lethmharbh leis an deoch faisg air cladh, anns an dìg.

Innis dhomh, a ghaoil, có thu? Bhénus a thàinig a-mach ás a’ mhuir, ás a ceòl caochlaideach, an-iochdmhor. ’S chan urrainn dhomh bruidhinn rithe. Aon latha thubhairt i gur e madainn mhath a bh’ann. ’S a bilean cho dearg ann an dealt na h-òige. ’S mo bhean marbh leis a’ chansair. Chan eil duine anns a’ bhaile a chluicheas an fhidheall a th’anns a’ chùlaisd le dust oirre.

Bha e duilich dhomh fiù gal an latha bha mi aig a h-uaigh. ’S am ministear a’ cur a-mach ’s a’ ghaoth a’ séideadh mun cuairt air (cha mhór gun deanainn a-mach dé bha e ’g ràdh ’s an t-uisg a’ sruthadh sìos mo lethcheann.) ’S chaidh a’ chiste bhuidhe sìos do’n toll dubh ud.

Làrna-mhàireach chunna mi i a’ dol seachad le a tòin bhig ghrinn, le a broilleach àrd. ’S na h-eòin a’ seinn, ’s mo bhean anns an uaigh. Dé ’s urrainn dhomh a ràdh?

Bha i ann am pian mór aig an deireadh. ’S shuidhinn a’ leughadh mo phàipeir ’s chluinninn i a’ sgriachail. ’S dheidhinn a-steach ach cha b’urrainn dhomh càil a dhèanamh.

---

[19] Cha robh càil ri dhèanamh. Bhàsaich i ann an àite fad ás, air falbh bho a rìoghachd fhéin, gun fhidheall. Cha do rinn mi ùrnuigh ri Dia no ri duine.

Tha a’ ghrian ag éirigh gach madainn ’s tha sinn a’ fàs aosd’ s a’ chlann-nighean a’ dol seachad gun fhios aca air na tollan domhainn a tha nar cridheachan, an tart, an tart .... Nam faighinn .... aon oidhche .... eadhon aon oidhche. Mar iasg nach glac mi a chaoidh. Ach cha robh clann againn. ’S co air a chuireas mi a’ choire.

An latha ud, thàinig mi dhachaidh gun fhios bho’n sgoil ’s bha an fhidheall mar leanabh air a gàirdean. Sin an ìomhaigh gus an robh mi ’g iarraidh. ’S mo nàdur cho fuar. Ach ruith i mach ás an rùm leis an fhidhill.

Agus cuideachd dh’fheumadh sinn a’ Bheurla bhruidhinn nuair a thigeadh duine a-steach. ’S mura biodh Beurla aige dh’fheumadh sinn bruidhinn anns a’ Ghàidhlig is cha bhiodh ise gar tuigsinn. Nuair a bha i bàsachadh ’se Bheurla a bha i bruidhinn (bha sin nàdurrach), bha i sgriachail anns a’ Bheurla. Ach tha a’ ghrian teth ’s tha Seonag a’ dol seachad air an rathad, dearcag nach deach a dheocadh. A’ dol sìos an rathad dhachaidh, ’s a cìochan cho làn, ’s a corp cho ciùin, aon-fhillte.

’S gach oidhche nuair a théid a’ ghrian sìos tha mi cluinntinn a guth – guth mo mhnatha – a’ sgriachail leis a’ phian.

Aig amannan tha mi smaoineachadh gu bheil mi dol ás mo chiall.

“Tha mi’n dòchas gu bheil cùisean ceart gu leòr leat,” arsa mo bhràthair anns an litir. “Tha cùisean an seo glé mhath. Uabhasach math. Tha mi cinnteach gu bheil thu leughadh cho dìorrasach ’s a chleachd thu. Chan eil tìde agam fhìn

---

[20] sin a dhèanamh. Tha mo bhean ’s an teaghlach uile fallain.

An d’fhuair thu na dealbhan a chuir mi thugad o chionn ghoirid? Nach eil a thìd’ agad a thighinn a-mach an seo a shealltainn oirnn? Bhiodh sinn glé thoilichte d’fhaicinn. Gu dearbha fhéin bhiodh. Gu h-àraid Eilidh. Tha i ’n còmhnaidh a’ bruidhinn ort. ’S air an latha a bha i bruidhinn ri Màiri nuair a bha sinne ag iasgach. Uill, tha New Zealand mar a bha e riamh. Na pàipearan làn rugbaidh. Ach chan eil thusa a’ cur móran suim ann a sin, tha mi cinnteach.”

Agus mar sin air adhart.

Aonarain, càit a bheil thu nochd ’na do chadal mar chloich, slàn annad fhéin, ’s le do chrios de ròpa mun cuairt orm .... bu chòir dhomh a bhith air a ràdh “ort.”

Cha robh Màiri bòidheach idir, cha robh i riamh cho bòidheach ri Seonag òg. Cha robh fàileadh na h-òige mun cuairt oirre a riamh. A Sheonag, nam b’urrainn dhomh mo làmhan a chur mun cuairt ort, do chasan, do shliasaidean, nam b’urrainn dhomh. ’S tu an aon té anns a’ bhaile air a bheil gaol agam. Tha an dithis eile an ath dhorus cho tana, le casan caola, ach thusa .... Cha robh Màiri bòidheach a riamh ged a thubhairt i rium gum biodh i falbh air each ann an aodach uaine nuair a bha i òg, anns na coilltean, eadhon air na sràidean fhéin. Agus ’na suidhe anns an rùm a’ cluich air an fhidhill. Tha mi smaoineachadh gu robh i air ban-fhìdhlear mór a dhèanamh, ach thug mis’ an seo i. Dh’iarr iad oirre aon oidhche cluich aig danns – smaoinichibh! Aig danns!

Tha fidheall, tha mi smaoineachadh, coltach ri ciste-laighe. An dùil an éirich ceòl á ciste-laighe?

Ach Seonag ... a broilleach, a sliasaidean, a bheil iadsan nas fheàrr na fidheall, na ceòl na fìdhle? Tha am maighstir-sgoile ag ràdh nach eil móran feum innte, nach aithne dhi na facail a litreachadh ceart.

Mar gum biodh sin a’ cur móran dragh oirre.