SMIOR NA FIRINN.

FHIR NA STIURACH, —Chaidh mi ghabhail sràid, an la-roimhe, ’s cha robh mi ach goirid o’n tigh ’nuair a thachair fear-eolais orm. Dh’ fharraid e dhiom ciamar a bha mi. Thuirt mi gu robh gu maith: ciamar a bha e fein? Thuirt e gu robh gun deireas. A nis thuit e mach nach robh mi fein idir gu maith. Bha mi, mar a their na maraichean, air laidhe-thuige fad seachduin roimhe sin, ’s chuala mi gu robh esan ’s an t-suidheachadh cheudna. Cha robh aobhar fo ’n ghrein nach fhaodamaid an fhirinn innseadh, ach a reir coltais, ’s i bhreug a bu deise. Dhealaich sinn an déigh dhuinn breug no dhà eile a chur ris an fheadhainn a dh’ ainmich mi. Chuir so mi fein a smaointeachadh air cho breugach ’s a tha muinntir an t-saoghail so air fàs, ’s bha mi meorachadh air an ni, ’nuair chunnaic mi fear-eolais eile tighinn, agus sgonn de chù goirid tiugh aig’ air ceann teadhrach. Cha do ghabh mi mor thlachd de ’n chù, bha ’m peirceall iochdair aige da no tri dh’ oirlich na b’ fhaide na ’m peirceall uachdair, ’s a h-uile tosg a bha ’na chraos cho fada ri crann-tarrunn. Bha ’n da chluais dheth o’n fhaillean, ’s an t-earball o’n eàrr. Cha bu chu boidheach air dhoigh sam bith e, ’s cha b’i ’n t-suil bhoidheach no chaoimhneil a bha ’na cheann. Dh’ iarr mi air a mhaighstir an teadhair a thochras thuige. Rinn e sin le lan-aighear nach bu bheag, a chionn mise bhi

an-earbsach as a chù. “Cù cho teò-chridheach,” ars’ esan, “ ’s a laidh riamh ann am broilleach duine, agus sin agad far a bheil a leaba h uile h-oidhche bhios mis’ aig an tigh.” “Cha ’n ’eil teagamh agam,” arsa mise, “nach coimh-leapach gle ghrinn an cù, ach ’s fearr leam am fear sin ann ad bhroilleach fein na ’m bhroilleach-sa.” Thòisich e ’n sin air spleadhraich mu ghliocas ’s mu threuntas a’ choin, gus an robh mi seachd searbh dheth. A ghearradh goirid a rò-sgeul, thuirt mi fein nach bu ni sam bith sin lamh ri gliocas cu-chaorach a bh’ agamsa. “Seadh,” ars’ esan, “agus ciod a ni ’m fleasgach sin?” “Ni,” arsa mise, “a h-uile ni a theid iarraidh air a dheanamh, agus tuigidh e h-uile facal seanachais a bhios againn ’na lathair.” “Ciamar a tha fhios agad?” ars’ esan. “Mar dhearbhadh air sin,” arsa mise, “thainig caraid thun an tighe, air an oidhche roimhe; duine a chunnaic moran de ’n t-saoghal, ’s thòisich e air innseadh mu ghàbhadh cuain san robh e aon uair. Bha “Yarrow” ’na laidhe taobh na teine ’s e cumail a chluais fosgailte. Mar bha naigheachd mo charaid a’ dol air a h-aghairt, bha ghaillionn a rug air an luing aige a’ fàs na bu chruaidhe ’s na bu chruaidhe, gus mu dheireadh am b’ fheudar dhomh fein mo chasan a chur am forcadh ris a’ bhalla, eagal ’s gu rachadh mo thilgeil air mo chinn-thota. Bha “Yarrow” a’ fàs neo-shocair ’s e dranndail ris fein. Thug mi bruideadh dha a chur clos air. Dh’ amhairc e orm, agus air m’ fhacal firinneach, chaog an slaoightire a shuil rium, a cheart cho cealgach ’s ged a bhiodh e dol a shuaip each ri fear na naigheachd. Ach ’nuair a chual e iomradh air a’ ghaoth bhi cho laidir ’s gu robh i spionadh an fhuilt bharr cinn nan seoladairean, leum e air a bhonn ’s

colg na dunach air. “Caisg do chù,” arsa mo charaid. Thug mi fein pailleart do ’n chù ’s thuirt mi ris gu ’m b’ fhearr dha amharc as déigh a’ chait ’s gun fhios ciod a bha e ris. Am prioba na sul, bha e fein ’s an cat ann am muinealan a cheile. Chuir sin stad obann air an naigheachd, ’s dh’ fhag mo charaid an tigh le freimseadh cho mor ’s nach d’ fhuair mi uidhir is beannachd fhagail aige.” “Seadh, seadh,” arsa fear a’ choin fhiaclaich, “nach robh cho maith dhuit a radh nach do chreid thu na thuirt mise mu dhéighinn a’ choin so?” “Ni h-eadh,” arsa mise, “chreidinn-se ni sam bith mu dhéighinn a’ choin sin.” ’S cha mhor nach robh so fior, oir chreidinn ni olc sam bith mu’n cheart bhrùid. Smaointich mi nis gu ’m bu leòir, air son aon latha, na dh’ innis mi bhreugan, ’s thionndaidh mi mo cheum dhachaidh, ach mu’n do rainig mi an tigh, thachair fear eil’ orm. Fear de ’n t-seorsa sin aig a bheil slugadh cho farsaing air son naigheachd fhior no bhreugach, ’s gu sluigeadh e Ionah ’s a’ mhuc-mhara gun uidhir is fiacail a chur orra. Rinn mi deas air a shon ’s dh’ innis mi dha té de na breugan mora sin a bhios mi ’g innseadh do “Fhionn” corr uair, ’s rinn mi ’m brochan cho tiugh air a shon ’s gu’n seasadh maide na poite ann, ach cha do chuir sin gaise air. ’S ann a thuirt an duine truagh, ’nuair bha crioch air mo naigheachd; “O, dhuine ghaolaich, nach eil fhios gur fior sin?” Tha mi ’g radh ribh gu’n duraichdinn a bhreabadh.

Bh’ uaithe so, tha mi ’n dochas gu bheil e soilleir dhuibh cho breugach ’s a tha h-uile duin’ ach mi fhein, ’s airson aon dad a chaidh mi thar smior na firinn, gur iad na daoine baoghalt’ a thachair orm a bu choir-

each. ’S e mar a thà, ’nuair a theid breug shnasmhor innseadh dhomh fein, gu bheil mi deas ’s a’ mhionaid a thoirt té seachad a bheir barr air an té a fhuair mi. ’Nuair fhuair mi dhachaidh ’s mo phiob a lasadh thug mi greis a’ meorachadh air an ni—cho deas ’s a tha daoine leis a’ bhréig, eadhoin ’nuair nach eil i a chum buannachd aimsireil dhaibh. Thug mi fainear gu bheil e fasanta ’n ar measg a bhi sealltuinn air gach seann sgriobhadh is seann radh a thainig a nuas g’ ar n-ionnsaidh le liathtas na h-aoise air, mar gu ’m biodh e air a dheachdadh le spiorad na firinn. Thug mi air an aobhar sin suil air feadh nan gnath-fhocal dh’ fheuch ciod a bh’ aig na seann-daoine ri radh mu’n bhréig. Tha amharus agam, aig a cheart àm, gu bheil an gnath-fhocal coslach ris an fhaidheadaireachd; gu faod sibh ciall sam bith a thoilicheas sibh a thoirt as; agus gu faod sibh uidhir de ghliocas ’s a tha agaibh fhein r’a sheachnadh a chur ann, ach nach fhaigh sibh a bheag no mhor as, ach direach na chuir sibh ann. B’e, mata, a cheud radh a thachair orm mu’n bhréig, “Is feairde duine breugach fianuis.” A nis, air chor ’s gu’m biodh an fhianuis a chum feum do’n duine bhreugach, saoilidh mi gu’m biodh e feumail gur ann air a thaobh fein a bhitheadh i; ach a thaobh ’s gur duine breugach e fein, saoilidh mi gur fianuis bhréige an aon fhianuis o ’m b’ urrainn dha buannachd fhaotainn. Ma tha so mar so, saoilidh mi gu bheil teagasg an radh so calg-dhireach an aghaidh teagasg lagh nam modhanna, ’s air an aobhar sin, cha bhi tuillidh gnothaich againn ris. An ath radh a thionndaidh suas, “Is fearr a bhi bochd na bhi breugach.” An fhearr gu dearbh? A

reir coltais thuit am Maol-Ciaran so ’na chadal, ’s leig e leis an t-saoghal dol seachad air. Na ’n d’ fhosgail e shuilean mu ’n do labhair e, chitheadh e gu soilleir gu bheil an saoghal de dh’ atharrach barail. Tha fhios aig an t-saoghal gu bheil an duine bochd, a thaobh teanntachd a bheatha, na ’s buailtiche do ’n bhréig na tha ’n duine saibhir, ’s tha e ’ga ghnathachadh d’a reir sin, biodh e firinneach no breugach. Ach ’s e mar thà, gu bheil sinn breugach a h-uile mac màthar dhinn—bochd is beairteach maraon. Thuirt an Salmadair mu thimchioll muinntir a latha fein gu ’m bu bhreugairean iad uile. Gun teagamh ghabh e ’leisgeul an déigh dha so a radh. Thuirt e gu robh deifir air ’nuair a labhair e. Ach nam biodh e lathair ’n ar latha-ne, dh’ fhaodadh e cheart ni a radh m’ ar timchioll-ne, agus sin air a shocair fein, ’s cha bhiodh ann da ach smior na firinn. Cha do rannsaich mi na sean-fhacail na b’ fhaide. ’S eigin domh aideachadh, nach ’eil earbsa mhor sam bith agam asda. Thuit dhomh, aon uair, gu ’n d’ thug mi géill do ’n ghnath-fhocal sin aig Solamh, a tha ’g iarraidh air daoine gun toinnisg, mar a tha sibh fein is mise, dol thun an t-seangain a dh’ fhoghlum gliocais. Chaidh mis’ an sin, mar nach do shaodaich am Freasdal mi, ’s bho ’n as duine gun gho mi, chaidh mi ’s shuidh mi air tom-sheangan, air chor ’s gu ’m faighinn aon dad gliocais a bha dol. Fhuair mi sin, uidhir de ’n t-seorsa ghliocais a bh’ aig na creutairean guineach sin ’s a dh’ fhoghnas dhomh ri m’ bheo. Tha mi nis cho glic ’s nach d’ thoir mi géill do shean-fhacal, ged a thuiteadh e mach gu ’m b’e Solamh fein a b’ ughdar dha. Theagamh gu ’n d’ thainig spiorad na bréige nuas oirnn tre

ghinealacha gnathaichte mar thainig am peacadh gin, no ’n duthchas a theid an aghaidh nan creag. Ma thainig, ’s gur dual dhuinn a bhi breugach, cha ’n eil comas air. An deigh a h-uile car, theagamh nach ’eil e cho soirbh a’ bhreug a sheachnadh ’s a tha daoine ’m beachd. Cha ’n ’eil sinn idir cho cinnteach as an fhirinn ’s a tha sinn fein a’ smaointeachadh. Faodaidh sinn so fhaicinn gu soilleir anns a liuthad beachd ’s a thainig a nuas oirnn troimh linntean cein, mar fhirinn shuidhichte, ’s a tha ’nar latha-ne air an tilgeil bun os cionn mar fhaoin sgeulachdan. C’ àite nis, mata, am faigh sinn smior na firinn? Their a’ Chléir rium gu faigh ann an Leabhar na Firinn. Ach tha mi toirt fainear gu bheil na ceart dhaoine sin a chaidh oileanachadh a chum na firinn so a dheanamh aithnichte dhuinn, an comhnuidh, aig ar-a- mach ’nam measg fein mu timchioll. Mur an cord na buachaillean fein mu ’n t-slighe, ciod an t-ioghnadh ged rachadh an treud air seacharan. “Ciod i ’n Fhirinn?” dh’ fharraid Pontius Pilat d’ar Slanuighear. A reir aon de na Soisgeulaichean, b’ e ’n fhreagairt a fhuair e gur ann o neamh a tha ’n fhirinn. “Mar sin,” arsa Pilat, “cha ’n ’eil firinn air thalamh.” Saoilidh mi nach robh e fad’ am mearachd a thaobh na firinn. ’S e mar a thà, gu bheil ar cor gu nadurra, mar chor chreutairean talmhaidh eile; tha de dh’ eolas againn air na nithe leis a bheil sinn air ar cuartachadh ’s a tha feumail dhuinn a chum na criche chaidh orduchadh dhuinn; ach an taobh a mach de sin—dorchadas iomallach. Ma tha leithid de ni air thalamh is firinn neo-thruaillte, no mar their sinn, smior na firinn, cha d’fhuair an duine fathast

eolas air. Ann a bhi feuchainn ris an fhirinn fhaotainn a mach, tha ni no dhà a’ cur amalaidh oirnn. Am measg nithean eile, tha neo-choimhliontachd cànain a chum ar smuain a chur an cainnt. Ged a shaoileas sinn, air uair, gu bheil samhladh firinn—mar thuigear i leinne— ’n ar n-inntinn fein, tha sinn ’ga fhaotainn eu-comasach, an ni a tha ’nar n-inntinn a chompairteachadh anns a’ cheart chruth agus dhealbh anns a bheil e ’nar n-inntinn fein. Thainig smuain de ’n t-seorsa so am cheann fein, an la-roimhe, ’s bho nach b’ urrainn domh a cur an cainnt, chaidh mi thun caraid dhomh; duin’ -uasal aig a bheil sè no seachd de chànainean air barr a theangaidh. Dh’ fheuch mi ris an ni a dheanamh soilleir dha, ach chuir e leithid de cheistean tarsuinn orm nach b’ urrainn dhomh fhreagairt ’s gu ’n do chaill mi m’ fhaighidinn gu buileach. Thuirt e mu dheireadh, nach robh anns an ni bh’ air m’ inntinn ach sgleo. Thuirt mi ris— “ann am dheifir” —gu robh e breugach! Ghabh mi mo leisgeul ’s a’ mhionaid, ’s dh’ fheuch mi r’a dheanadh soilleir dha gur ann ag aithris earrann de ’n sgriobtur a bha mi ’nuair a labhair mi mar sin, ach bha sin cho doirbh a sparradh ’na cheann ris an smuain eile. Tha ’n smuain sin ’na sac air beul mo chleibh-sa fathast, ’s gun chànain thalmhaidh ann ’s an gabh i cur.

Tha sinn, mar so, breugach, cha ’n ann a mhain a thaobh an lagh a tha ’nar nadur a tha ’gar co-eigneachadh chum na bréige ach, mar an ceudna, a thaobh ar n-aineolais air smior na firinn, agus cho eu-comasach ’s a tha e dhuinn sin fhaotainn a mach. Am Freasdal a thoirt maitheanas dhomh, ’s ann an uair a tha mi car blàth leis an deoch, as

soilleire a chi mi ’n fhirinn ’s as dòcha mi ’ga labhairt. Thainig mo charaid, am foirbheach, an oidhche roimhe; ’s an déigh dhuinn naigheachdan a shuaip, thug mi tarruing air searraig bhig anns am bi mi gleidheadh deuran de stuth laidir a bhios mi gabhail air son mo ghruain. Cha ’n ’eil gruan no sgamhan a’ cur dragh air an fhoirbheach, ach shuidh e leam gu siobhalta, direach a chumail cuideachd rium. Chair sinn dileag bheag de ’n iocshlaint so ann an ceann drubhaig de dh’ uisge goileach, agus deannag shiucair ’na cheann sin. Cha chreid sibh a’ bhuaidh a th’ aige so air a’ chridhe chruaidh, chlachach, a tha ’n ar feoil a mhaothachadh; agus le toit a tharruing as a’ phiob eadar bhalgam, cha ’n ’eil ni ann cho eifeachdach ris,

A thachdadh bhreug am beul a chléibh,
Mu’n toir iad beus neo chliuiteach dhuinn.

Ma chreideas sibh mi, mu ’n d’ eirich sinn o ’n bhord, dh’ innis mi dha h-uile ni a rinn mi riamh, agus ni no dhà nach do rinn idir, direach a leigeil ris da nach robh mi a’ ceiltinn dad uaith. Tha mi smaointeachadh gu’n d’ rinn an fhosgailteachd so drughadh air an fhoirbheach; thuirt e rium ’s e fagail beannachd agam aig an dorus, ’s e ’na sheasamh air a chorra-beaga, gu’m bu duine fior stéidheil mi.

Is leir dhuibh fein a nis mar a tha chùis anns a’ bhaile so, ’s tha amharus agam nach ’eil gnothaichean a bheag na ’s fhearr ann am bailtean a dh’ fhaodainn ainmeachadh.