RUAIS.

THAINIG an luiriste thruagh sin, Iain a’ Mhuilleir, a stigh an la-roimhe, ’s mach o nach do chuir e as mo chiall mi le a sheanachas ruaimleach gun bhun, gun bharr! An déigh dha tigh’n a stigh, thug e greis ’na sheasamh air meadhon an urlair a’ spleuchdadh air a bhrogan, direach mar gu’m biodh iongantas air iad a bhi air a chasan. Thug mise suil an rathad a bha e ’g amharc, ’s gu dearbh cha b’ e m’ ioghnadh fhein dad a bu lugha ’nuair a thug mi fainear meud nam brog. Bha h-uile té dhiu a’ comhdach leac de’n urlar; ach bha fhios agam nach b’ann a leigeil fhaicinn domh tomhas a choise a thainig Iain bochd thun an tighe, ’s dh’ iarr mi air suidhe dheanamh. Rinn e sin, ach an àit’ a ghnothach a chur an céill, ’s ann a thoisich e air spliugail ’s air séideadh a shroine ann an leob de neapaicinn-pòca a bha cho lachdunn ’s ged a bhiodh e air a thumadh an sùgh cartach. “Ciod, a laochain, a tha cearr?” arsa mise, ’s mi cur mo laimh air a shlinnean. Thuirt e, ’s guileag mhuladach ’na mhuineal, “mo mhathair-chéile.” Dh’ fheith mi greis a thoirt uine dha ciuineachadh air chor ’s gu rachadh aig’ air innseadh ciod an sgiorradh a thachair d’a mhathair-chéile; ach a reir coltais cha robh smid tuillidh dol a thigh’n as a bheul. Chuir mi mo lamh ’sa’ bhudhailt ’s thug mi mach soire beag anns

an robh deuran de dh’ uisge-beatha Cheann-locha, ’s thuirt mi ris: “so, Iain, fliuch do bheul leis a sin, ’s fheairrd thu e ann ad thrioblaid.” Rinn Iain mar a dh’ iarr mi, ’s tha mi meas, ged nach ann ’ga mhaoidheadh air a tha mi, gu bheil beul Iain cho farsuinn r’a bhroig, leis na ghabhas e de dh’ uisge-beatha g’a fhliuchadh. An deigh dha’n deur dibhe chur thar cioch a mhuineil, rinn e gnùsd no dhà ’s thuirt e, “ ’S aithne dhuit mo mo mhathair-chéile, Dhòmhuill?” “ ’S aithne gu maith,” arsa mise; “boirionnach còir, ceanalta.” “Boirionnach stéidheil,” ars’ Iain; “boirionnach air a bheil eagal—bu! hu! hu-u- u!” Theab ’s nach rachadh aig Iain air innseadh ciod a chuir eagal air a mhathair-chéile; ach an déigh dha greis a thoirt air burralaich mar sin, thuit e mach gur e eagal an Tighearna bha toil aige radh; ni a bha ceart gu leòir.

Tha mi smaointeachadh gur e uisge-beatha Cheann-locha dh’ fhuasgail teang’ Iain, ’s a thug air gabhail air aghairt a dh’ innseadh dhomh cho dreachmhor ’s a bha mhathair-chéile ’nuair a bha i ’na h-ighinn òig; nach robh cho eireachdail rithe dol a stigh air dorus eaglais Chill-a- chlamhain ’na latha fhein. “Ach ma thug thu ’n aire, Dhòmhuill,” ars’ esan, “tha ceum beag crùbaich ’na coiseachd; seorsa de cheum gu leth, mar gu’m b’eadh; tubaist a dh’ eirich dhi ’s i ’na caileig bhig a’ dol le biadh a h-athar do ’n achadh-bhuana, ’s a thachair an tarbh buidhe aig Còirneal Seumas oirre. Theich ise le a beatha ’s thàr a’ bhrùid iargalt’ sin ’na déigh, ’s leis an eagal ’s gun i ro-fhaicilleach m’a ceum, thuit i ann an talamh-toll ’s chaidh i á alt a’ chruachain; ’s sin agad na fhuair ise air tàillibh an tairbh bhuidhe, mac an fhir ud.

Ach cha d’ fhuair mi riamh a mach, ’s tha e cur iongantais orm ciod an seun a chuir Eoghan a’ Ghlinne oirre, nighean a bha cho dreachmhor, stuama rithe, ’nuair a tharruing i suas ris. Tha fhios agad, a Dhòmhuill, gur e duin’ aotrom, fiadhaich a bh’ ann an Eoghan, ’s nach e sin a ghiorraich a bheatha fhein mu dheireadh, e shuidhe air an each chuthaich sin air nach do shuidh duine riamh roimhe, ’s an t-each sin a dh’ fhalbh leis mar eun air ite trasd na sgire gus an d’ rainig iad mullach Chreag-na-meann, —creag, mar a tha fhios agad a tha còrr is ceithir cheud troidh air airde, ’s direach far a bheil am frith-rathad ag iadhadh mu’n cuairt air fior bhearradh na creige, ciod sam bith a b’ aobhar, cha’n’ eil fhios, ach thar bearradh na creige ghabh an t-each gun chiall sin, le Eoghan air a dhruim. Fhuaradh iad ann an glomhas aig bonn na creige ’s iad air an spuacadh ’na chéile air chor ’s nach b’ urrainnear a radh co e ’n t-each no co e Eoghan, ’s cha robh dhaibh ach na shaoil iad a bhuineadh do Eoghan a thoirt leo ’s a chur do’n chill. Ach ’s maith a tha fhios agams’, a Dhòmhuill, gur iomadh latha ’na dhéigh sin a bha e ’na shac gle throm air cridhe na baintrich nach robh i cinnteach dé na bh’ aice de dh’ Eoghan ’s a’ chill. B’e duine gle dheas air a chasan a bha ’n Eoghan, ’s na ’n d’ fhan e air a chasan fhein dh’ fhaodadh e bhi beo gus an latha diugh; agus neo-ar-thaing mur an robh e deas leis na duirn. Nach do ghabh e air Ailein an Torr-mhóir latha faidhir na Lùnasdaidh, gus an d’ fhag e ceann an duine cho mor ri buideal, is aisnean air an cur troimhe chéile air chor ’s gu ’n d’ thug e leòir r’a dheanamh do ’n Doctair MacCalman an cur air an ais ’san ordugh ’san d’ fhag am Freasdal iad, agus b’e duine gle

sgileil a bh’ anns an doctair; gu dearbh, nan creideamaid na chluinneamaid, bha cuid de sgil an doctair nach robh a thaobh an t-saoghail so? Nach do chuir e ubagan no rud-eigin mì-chneasda ann am poit thearra bha Torcull MacRuaraidh a’ bruich air son a cur air a’ bhàta, ’s nach do leum peileir de ’n tèarr ghoilich as a’ phoit, ’s nach do ruaig am peileir teinnteach sin Torcuill bochd ceithir thimchioll na lèana air an robh e, gus an do theab e ’n deo a chall leis an eagal? Mu dheireadh, thug e ionnsaidh air lamh throm a leagail air an doctair, ach, fhir mo chridhe! cha robh sealladh aige r’a fhaicinn de ’n doctair; cha robh aiteal dheth, ged nach robh uidhir agus toman dris anns am b’ urrainn da e fhein fhalach an taobh a stigh de mhìle dh’ astar. Ach gu dé a bha sin a Dhòmhuill ach an sgoil-dubh? Obair Shàtain! Thuirt Torcull rium, ’s tha mi ’ga lan chreidsinn, oir ’s e duine foghainteach a bha ’n Torcull; bha e còrr is sè troidhean air airde, ’s cho leathann trasd an t-slinnean ri dorus-a- chadha,” — “An gabh thu mo leisgeul, Iain,” arsa mise, “tha coinneamh agam ri ghleidheadh, agus is eigin domh falbh, ach chi mi thu rithist, Iain, ma bhios an t-slaint’ agam; slan leat.” Chunnaic mi gu soilleir nach robh ceann no crioch air an sgeul a bha Iain a’ toirt seachad, ’s gu robh mi cho fhad o fhios fhaotainn air fàth a thrioblaid ’s a bha mi mu’n d’fhosgail e bheul. Ach ciod a bu chòir dhomh dheanamh, cha robh fhios agam. Smaointich mi gu’m bu chòir dhomh dol thun an tighe dh’fhaicinn air mo shon fhein ciamar a bha cùisean; ach bha mi lan chinnteach leis an spliugail a bh’ air Iain gu robh am boirionnach ’na corp, ’s nan rachainn-sa thun an tighe ’s gu ’n tigeadh i fein thun an doruis

leis a’ cheum gu leth sin air an d’rinn Iain iomradh, leumadh mo chridhe-sa as a chochull. Ciod am buaireas ’s an t-seamasanachd a bh’ air aire bhlaomastair uilc nach d’ innis a muigh ’s a mach, co-dhiù bha ’m boirionnach beo no marbh, no ciod an truaighe a thachair. An e’n sac a dh’fhag a’ ghne bhàis a fhuair Eoghan air a cridhe bha air fàs do-ghiulan, no’n e’n iomcheist a bha e cur oirre co-dhiù a chaidh roinn chothromach a dheanamh eadar Eoghan ’s an t-each, no am b’e ’n cruachan a chuir i as an alt a teicheadh roimh ’n tarbh bhuidhe a bha air bristeadh a mach an ait’ eile? No ciod idir an seadh a ghabhadh toirt as an dreamsgal sgeoil a fhuair mi o’n chreutair spadchasach? Ciod a b’fheaird mise fios fhaotainn air mar a ghiorraich am burraidh sin, Eoghan, a bheatha, le suidhe air an each fhiadhta sin, no c’arson a shuidh e air? Mur ann a’ dol ’ga mharcachd a bha e, nach robh cho maith dha suidhe air sorchan iomchaidh eile? No ciod idir an gnothach a bh’ agamsa ri aisnean fear an Torr-mhóir? Gabhadh, no na gabhadh iad reiteach, co nach ’eil coma, ’s shaoilinn gu faodadh an doctair a sgil a chur gu buil a b’fhiachala na bhi ruagadh le peileirean tearra duine cho ionraic, onarach, ri Torcull MacRuaraidh. Tha mi ’g radh ribh nach d’ eisd mi r’a leithid de ruais o’n is cuimhne leam, ’s leis a sin, chuir mi romham nach rachainn ceum thun an tighe aca gus an cuireadh iad fios g’am ionnsaidh le urra phoncail, co-dhiù a bha iad beo no marbh. ’S coma leam fhein daoine gun toinnisg.