AN DAOL.

Tha am Maighstir-sgoil againn ’na dhuine cho foghluimte ’s nach ’eil e soirbh dhomhsa seanachas a dheanamh ris. Tha mi glé thoigheach air bhi deasbaireachd ris mu ghnothaichean air am bheil mi car eolach, ach ’nuair a thig e gu laimhseachadh nithe cudthromach an lagha, feumaidh mi a bhi fìor fhaicilleach ann am chainnt. Ma thuiteas dhomh facal tuaisdeach a ràdh; bha e cheart cho maith dhomh a bhi ’n cuideachd an leomhainn bheucaich. Thuit dhuinn, bho chionn ghoirid, a bhi’g iomradh, am measg ghnothaichean eile, air an déidh a th’aig moran de’n t-sluagh againn air an uisge-bheatha. Thuirt esan nach robh dream dhaoine air aghaidh an t-saoghail, cho fhad ’s a b’fhiosrach e, nach d’fhuair seol air seors’ -eigin de dheoch làidir a dheanamh dhaibh fhein. Chuir so iongantas orm, agus bha mhiann orm tuillidh fiosrachaidh fhaotainn m’ a dhéighinn; ach gu mi-shealbhach dh’fharraid mi dheth, “Am b’e ’n duine, ’na bheachd-san, am misgear bu mhotha am measg uile chreutairean na talmhainn?” “Am misgear as motha!” ars’ esan, ’s a dhà shuil a’ lasadh suas mar leois theine: “Am misgear a’s motha! Cha ’n ’eil misgear idir ann ach e; ’s am measg uile chreutairean na talmhainn cha ’n ’eil mi smaointeachadh gu bheil creutair ann cho amaideach ris!” Bha fhios agam nach robh tuillidh fiosrachaidh r’a fhaotainn uaithe aig an àm, ’s leig mi leis a’ chùis dol seachad, ach cha do leig mi an

ni air dhi-chuimhn’. Cha b’fhada ’na dhéigh sin gus an d’fhuair mi lan-dearbhadh gu robh creutair no dhà, bharr air an duine, nach cuireadh cùl ri dileig dhibhe na’m biodh i goireasach, no dòigh air a faotainn. Air tighinn dachaidh anmoch dhomh, oidhch’ àraidh, ’s an teaghlach uil’ air gabhail mu thamh, shuidh mi greis aig taobh na teine a thoirt toit as a’ phiob, an déigh saothair agus allaban an latha chur seachad; ach bha mi cho sgìth, chlaoidhte, ’s gur gann a bha dol agam air a’ phiob a tharruing. Bha sgios na colainn ’na eallach air an inntinn air chor ’s gu robh mi faicinn gach ni troimh iarmailt dhorcha, dhoilleir, gun ghath greine, gun leus gealaich. “Saoghal duaichnidh,” arsa mise, “Saoghal gun chuma, gun dealbh, gun bhonn-stéidh, gun chul-taice, gun aon ni seasmhach mu thimchioll; saoghal nach fhiach a shealbhachadh; saoghal nach gabhainn ann an gibht.”

Co so a bha sgaineadh a ribheid a’ seinn air “Gloir nan speur ’s an t-saoghail gu léir?” Gloir na dunach dha! Na ’m biodh e leamsa tigh’n thar an aiseig an nochd, fo speur cho tiugh ’s gu bheil caoban dhi agam ann am phòca fathast, tha mi’m barail nach bitheadh a ghuileag cho binn. Gloir nan speur! Uch! ’S éigin gu robh an duine air mhisg an uair a thuirt e leithid! Chuir so am chuimhne gu robh mi ag iomradh air an deoch, ’s chuir e ’m chuimhne aig a’ cheart àm, gu’m b’àbhaist do bhean-an-tighe deur beag de shùgh an eorna bhi aice air son a chur ’na cùlaig a leigheas an déididh. Gu dé fios nach fhaodadh e tuillidh ’s an déideadh a leigheas? Dh’ fheuch mi deur beag dheth an ceann uisge-goileach agus deannag shiucair. An saoil sibh nach do mhothaich mi sin a’ toirt maothachadh air na

faireachduinnean cruaidh sin a bha glasadh suas a’ chridhe mar lic reòdhta. Uidh air n-uidh, thog am brat duaichnidh sin a bha cur sgleò air sùil na h-inntinn, ’s an àite bhi faicinn dhaoine “mar chraobhan ag imeachd,” bha gach ni ’na chruth ’s ’na dhealbh fein, agus blàths is tlus fathast fo dhruim na fardaich, an t-adhar na bu tlaithe; an teine ’g amharc ann am aodann gu h-aoibheil, ’s an coire bha r’a thaobh, a’ seinn mar choileach-smeòraich. ’S gann gu’n creidinn fein gu ’m b’e so an saoghal a bha mi càineadh cho gamhlasach bho chionn bheagan mhionaidean. An déigh a h-uile car, theagamh nach robh an duine grinn a bha seinn air, “Gloir nan speur ’s an t-saoghail gu léir,” cho fada cearr. Tha gun teagamh an saoghal gloirmhor, na ’m biodh an t-suil againne leis am bu chomasach dhuinn a’ ghloir sin fhaicinn. Bha mi nis mothachail air toileachas inntinn agus comhfhurtachd cuirp nach robh agam roimhe. Le ’m phiob ann am phluic, ’s mi mar gu’m b’eadh a’ gabhail sgrog is balgam; no, co-dhiù, a’ toirt toit as a’ phiob, agus srùbag as a’ chopan, ’s aig a’ cheart àm a’ smaointeachadh smaointean farsuinn fial nach do smaointich duine riamh roimhe, bha mi anns a’ bheachd nach robh an saoghal cho duaichnidh ’s a shaoil mi. Chaidh grabadh a’ chur air na smaointean fialaidh so le dà chuileig a bha, gu so, crocht’ air ladhran ris an fharadh; ’s ged a bha am faradh sin leathann gu leòir air son mhiltean d’ an seorsa, b’ éigin do ’n dà chreutair thruagh cur a mach air a chéile—cha ’n ’eil fhios c’ ar son—ach chaidh iad an sealbhan a chéile, agus air dhaibh an greim a chall air an fharadh, thuit iad le chéil’ ann am dheoch. Thog mi as a’ ghloin’ iad cho faicilleach ’s a dh’ fhaodainn, ’s chuir

mi gu reidh air an urlar iad, ach cha robh sgrid annta. Bha ’n deoch tuillidh ’s laidir air an son. Thuit e mach gu’n do thog mi dluth air lan na spaine de ’n dibh leis na cuileagan ’s rinn sin tobar beag fior-uisg’ air an urlar. Bha dà no tri de na daolan dubha sin a tha cumanta gu leoir an tighean bhailte-mora, a’ ruith mu’n urlar a’ solar lòin dhaibh fein. Chunnaic té dhuibh an tobaran so, is stiuir i a cursa direach g’a ionnsuidh. Cha luaithe a thum i a sron ann, na dh’ eirich i suas air a corra-beaga, thog i a ceann ’san adhar, mar gu ’m biodh ann cearc ag òl uisge; thug i greis a’ blaiseamachd a beoil, ’s an sin chaidh i sios air a gluinean; chuir i a ceann gus an dà shuil anns an linne, ’s cha do thog i á sin e gus an robh i dall, bodhar, gun chomas car. Thug mi greis a’ beachd-smuainteachadh air ana-measarrachd a’ chreutair, ’nuair a thuit clò-cadail orm. Anns a’ chadal sin bhruadair mi gu’n d’ thainig gaoth mhor o’n fhasach ’s gu’n do bhuail i air ceithir oisinnibh an tighe, ach gu freasdalach cha do thuit an tigh. An deigh na gaoithe, thainig crith-thalmhainn a chrathadh am biadh as an fhaochaig agus a’ bhairneach bharr na sgeire, ach cha d’ fhailnich an cabar-droma, agus a reir coltais, bha chlach-steidh fathast air chul a gnothaich. Bha sin ceart gu leoir, ach bha mi fas searbh d’a leithid so a dh’ an-uair, ’s gun fhios idir an robh crioch air an aimhreit. Theagamh gun robh na sìontan air atharrachadh, ’s co b’ urrainn a radh nach fhaodadh an dile-ruadh tighinn aon uair eile; no clach-mheallainn a sgathadh na h-adhaircean bharr nan damh. Thug mi blaomadh air mo shuilean ’s an earalas, ach ciod a chunnaic mi ’na sheasamh laimh rium ach Aingeal! Seadh, Aingeal,

agus e sgeadaicht’ anns an leine-bhàin a b’ abhaist a bhi ’s an Eaglais, ’s fhalt air a thoinneadh suas ann am paipeirean. Dh’ fheuch mi ri cainnt a chur air, ach mu’n d’ fhuair mise greim air na facail chràbhach a bha toil agam a ghnathachadh, fhuair esan greim air facal sgaiteach no dhà, a thug ormsa mo shuilean fhosgladh cho leathann ri beantaig, agus aithne chur air an aingeal so d’ an d’ thug mi aoidheachd. Co bh’ ann ach bean-an-tighe, a’slaodadh a sgiathan ’na deigh mar chearc-ghuir, ’s a’ glocail mu ’n deuran dhibhe a dh’ òl an daol ’s mi fein.

Faodaidh mi thoirt fainear ’s an àite so, cho beag earbsa ’s a ruigear a leas a chur anns gach ni a chithear no chluinnear ann an aisling na h-oidhche. Cha robh anns a’ ghaoth mhoir a dh’ fhairich mise, ’s a shaoil leam a bhi laidir gu leoir a chur tugha nan tighean an claisean nan iomairean, ach oiteag fhaoin a thainig a stigh an uair a chaidh dorus an t-seomair fhosgladh. Cha mhotha bha chrith thalmhainn uile gu léir cho gailbheach ’s a shaoil mi, cha robh ann ach crathadh beag a thug bean-an-tighe orm ’g am dhusgadh. Theagamh gu robh an crathadh sin neoini na bu laidire na ruigeadh e leas, ach cha ’n fhaodar sin a radh; co-dhiù, cha robh e cho laidir ri crith-thalmhainn.

Cha do mhosgail ’s cha do ghluais aon chuid gaoth no crith-thalmhainn an daol. Bha i ’na cadal gu suaimhneach far an do thuit i, agus dà dhaol eile air crioch a chur air na dh’ fhag i de’n deoch. Cha d’ fhag iad uidhir agus aon sile pinne dheth, agus a reir coltais ghabhadh iad tuillidh na’m biodh e r’a fhaotainn. Air dhomh carachadh a thoirt air mo chathair, thug iad oidheirp air teicheadh; ach cha robh sin

cho soirbh dhaibh a dheanamh ’s a shaoil iad. Bha e soilleir gu robh sruth is soirbheas ’nan aghaidh. An àite dol direach thun na fròige ’s an robh iad a’ gabhail comhnuidh, b’ eigin daibh an rathad fhiaradh air an ais ’s air an aghaidh, mar luing a’ seoladh an aghaidh na gaoithe. Chunnaic mi daoine còire, aig àm na Nollaig no Dhi-luain-an-t- sainnseil, a’ gabhail an rathaid air a’ cheart doigh; ’s e sin ri radh, ’g a thomhas air fhad ’s air fhiaradh; ach gu dearbh cha robh fhios agam gu rachadh aig creutair cho iseal an inbhe ris an daol air i fein a ghiulan cho nadurra; seadh, cho daonnail.

Theagamh nach ’eil ach an aona ghne bheatha air aghaidh an t-saoghail, ’s gur ionann modh air a bheil i ’g oibreachadh anns gach creutair, co-dhiù is duine no daol e; seadh, gur ann as an aon stoc a dh’ fhas sinn, ’s gu bheil mar sin,

Freumh ar naduir toinnte dluth,

Mu gach dùil ’s a’ chruinne-ché.

Mur ’eil a’ chùis mar sin, tha e duilich a thuigsinn ciamar a chuireadh an aon seorsa dibhe an aon seorsa daoraich air an daol ’s orm fein; no ciod an t-aobhar mu bheil mise mothachail air tomhas de cho-fhulangas a bhi agam ris na creutairean truagh, seachranach sin a rinn comaidh rium mu ’n deoch. Biodh na nithe sin mar dh’ fhaodas iad, cha toigh leam fein beathach no duine fhaicinn air mhisg; ach tha mi ann am beachd gu bheil ni no dhà ann as miosa na deur a dh’ uisge-beatha math, an ceann uisge-goileach agus deannag shiucair, ach sin a ghabhail ann am measarrachd.

Tha mi lan-chinnteach nach creid am Maighstir-sgoil facal dheth so. Their e, mar a thuirt e rium uair a bha mi ag

innseadh dha mu sheann each donn a bh’ aig mo sheanair. “Cha bu chòir dhuit,” ars’ esan, “a bhi cur bhreug air a’ bhrùid bhochd ’s gun e fein ’s an lathair.” Ach breug ann no as mu’n each dhonn, cha ’n ’eil facal breige mu’n daol.