OIDHCH’ AIR CHEILIDH.

Thainig caraid g’ am fhaicinn, an oidhche roimhe, ’s dh’ iarr e orm dol leis air chéilidh. “C’arson a rachainn-s’ air chéilidh?” arsa mise. “A dh’ fhaotainn cuideachd agus comhradh dhaoine fiachail,” ars’ esan. “Tha agams’ ann an so,” arsa mise, ’s mi togail an leabhair a bh’ air a’ bhord, “cuideachd dhaoine cho fiachail ’s a bha riamh air thalamh.” “Tha sin ceart gu leòir,” ars’ esan, “ach nach saoil thu, air uairean, gu bheil a’ chuideachd sin car marbhanta. Tha thu, mar gu ’m b’eadh, ag ionndrainn anail na beatha anns an ni a tha iad a’ toirt seachad.” “Theagamh nach misd’ an gnothach sin idir,” arsa mise, “gheibh mi uatha gu ciallach, cothromach, gun ghuth mor no droch fhacal, na smaointean a b’ fhiachala bh’ aca r’a chur an ceill; agus sin anns an ordugh a b’ fhearr ’s am b’ urrainn daibh fein an cur. Ciod a b’ fhearr na sin a gheibhinn air chéilidh?” “Gheibheadh ni no dhà,” ars’ esan, “a dh’ aon ni dheth, ma theid thu leamsa nochd, gheibh thu cuideachd dhaoine a tha ainmeil anns gach cearn de ’n t-saoghal anns a bheil Gaidheil a’ tuineachadh; ’s nach mor an ni sin?” “Seadh, seadh,” arsa mise, “ach co iad na daoine mora so?” “Thig agus faic,” ars’ esan. Cha ’n ’eil annams’ ach duine socharach, ’s dh’ fhalbh mi leis. Air an rathad, thug mi fainear gu ’m b’ fhaoin an duine mi, a’ dol a leithid a dh’ astar o m bhothan fein air oidhche fhuair gheamhraidh, agus sin a dh’ aona ghnothach a spleuchdadh air daoine mora—daoine

nach sealladh air an taobh air am bithinn de’n t-sraid. “Cha ’n ’eil thu na ’s faoine mar sin na daoin’ eile,” ars’ esan, “ ’s theagamh gu bheil bunachas anns an ni sin nach ’eil idir cho faoin ’s a tha thu saoilsinn. Co-dhiù, faodaidh tu fein a thoirt fainear, gur iad na daoin’ as fiachala annta fein as deise gu deagh-thoillteanas dhaoin’ eil’ aideachadh. A bheil cuimhn’ agad air an rann sin aig Browning anns a bheil e farraid mu dhéighinn an duin’ ainmeil sin, Shelley?

‘An e gu fac thu Shelley fein?
An d’ chaisg e cheum ’s an d’ eisd thu ghuth?
An d’ labhair thu ris, beul ri beul?
Air leam gur ait do sgeul an diugh.’

A nis bu duine comasach Browning e fein, ach a reir coltais bha farmad air ris an duine a chunnaic Shelley ’s an fheoil.” “Cha robh fhios agam,” arsa mise, “gu ’n do sgriobh Browning anns a’ Ghaidhlig.” “Ud! ud! cha do sgriobh,” ars’ esan, “thionndaidh mise sin gu Gaidhlig, eagal ’s nach tuigeadh tusa Bheurla.” “Tha mi ’n ur comain,” arsa mise, “ach a reir mo bheachd-sa, cha robh e cho soirbh cainnt fhaotainn dheth fein; nach e thuirt ann an àit eile;

‘Suil troimh m’ uinneig gheibh thu nasgaidh,
Ach cas na cuir-sa thar mo stairsnich.’

Thionndaidh mise sin gu Gaidhlig eagal ’s gu milleadh sibhs e. ’S e mar a tha, nach ’eil e furasd’ eolas a chur air duine. Co-dhiù a chi sibh e troimh ’n uinneig no troimh ’n luidheir, cha ’n ’eil sibh ’ga fhaicinn ach o’n taobh a muigh, ’s cha ’n ’eil e dhuibh mar sin ach mar choigreach gus an toilich e

fein dorus na h-inntinn fhosgladh. Tha an seanachas so a’ fagail mo cheum-sa trom. Nach ’eil fhios agaibh gu bheil àm air son gach ni; àm gu feallsanachd, ’s àm gu céilidh; no mar thuirt an duine glic a bh’ ann roimhe so, ‘ ’Nuair a bhios sin ri maorach, biomaid ri maorach.’ Is air a’ cheart doigh, ’nuair a bhios sinne ri céilidh, biomaid ri céilidh.’ Mu ’n d’ fhag sinn an tigh, bha mi dol a dh’ innseadh dhuibh mu rud-eigin a thachair dhomh an oidhche roimhe a chuir iongantas orm, ach bha a leithid de ghoganaich oirbhse mu’n chéilidh so ’s nach d’ fhuair mi facal a radh. So agaibh, mata, an ni a thachair: Bha mi ’m shuidhe, mar as minic, ann an cùil leam fein, ’s mi smaointeachadh tuillidh na bha mi ’g radh, ’nuair a chuala mi guth ciuin, caol nach b’fhiosrach mi leithid a chluinntinn riamh roimhe. Shaoil mi gu’m b’e spiorad na bardachd a thainig le teachdaireachd g’am ionnsaidh, no a thilgeil falluinn, no blaigh-lìn, no leith-phlaide, no gioball mar sin tharum, mar a thachair do mhuinntir eile air an cuala mi iomradh. Chum mi suil ris an fharadh air chor ’s gu ’m bithinn deas a cheapadh ni sam bith a dh’ fhaodadh tuiteam as a’ chearn sin; ach cha robh ni ri fhaicinn. Dh’ eisd mi greis ris a’ cheol-shìth so, ’s gu dé b’ iongantaiche leam a chluinntinn na fonn aon de ’m orain fein. Bha bòsdan beag ann an oisinn anns an robh mi gleidheadh spruidhleach phaipeirean. Thog mi ’m brod dheth gu faicilleach, ’s gu dé bha ’n so ach luch a rinn a dachaidh am measg nam paipeirean. Bha cuid de na paipeirean sin a bha gle mhiadhail agam fein, gu sonraichte orain a’ Bhaird Luideagaich. Thagh i mach a measg chàich oran a rinn mi do m’ chéile pòsda, ’s thug an creutair uilc (an luch) an

t-oran lurach sin ’na mhìle criomag, ’s rinn i leab-urlair dhi fein ’s d’a muirichinn ’na theis-meadhoin. Tha mi ’m beachd gur ann am feadh a bha i a’ criomadh, ’s a’ cuimireachadh a’ phaipeir air son a nid a fhuair i blas air an oran; ’s gu ’n do thaitinn e cho maith rithe, ’s gu ’n do leig i earrann deth thar a slugan, ’s gur e sin a thug a’ bhuaidh-chiuil dhi. Co-dhiù, bha i nis ’ga channtaireachd do na sgriotachain aice, direach mar a b’ abhaist domhsa bhi ’ga channtaireachd do ’m fheadhainn fein.” “Tut! Tut!” arsa mo charaid, “tha eagal orm fein nach do lean thu ro dhluth do smior na firinn anns an ni sin; co chuala riamh iomradh air luch a’ canntaireachd?” “Nach cuala,” arsa mise. “Mata, co-dhiù chuala no nach cuala, no co-dhiù a lean mise ri smior na firinn no nach do lean, cha ruig sibhse leas a bhi cho mionaideach m’ a dhéighinn: cha tric leamsa facal a chur an aghaidh nan rò-sgeul a bhios sibhse ’g innseadh.” “So sgad tigh na céilidh,” ars’ esan, ’s e ’g amharc cho gruamach ri fuaradh froise.

Cha b’ e sin an tigh suarach, ’s cha b’ e chuideachd shuarach a bha cruinn; ’s ceart mar thuirt mo charaid, bu daoin’ ainmeil a’ mhor-chuid de na bha làthair. Thòisich na sgeulachdan. Thug Fear-an-tighe dhuinn “Gaisgeach na Sgéithe Deirge.” ’S maith a bu chuimhne leamsa cheart sgeulachd a chluinntinn air a h-aithris le Iain MacFhearchair a bha ’n Colasa; ach tha latha no dhà bho sin. ’Nuair a bha crioch air an sgeulachd, thòisich deasbaireachd mu chiall cuid de na facail a bha air an gnathachadh innte. Shaoil mise gu’m b’ aithne dhomh Gaidhlig, ach, mo chreach! ’s beag a b’ fhiach mo Ghaidhlig-sa am measg nan daoine sin. Cha ’n e

mhain gu robh iad mion-eolach air a’ Ghaidhlig, bha iad a bharr air sin coimhlionta ann an cànainean eile bha cuideachail a chum solus a thilgeadh air an ni a bha dorcha dhuinn ’s a’ Ghaidhlig. Thionndaidh an sin an seanachas air ciall no seadh nan seann sgeulachdan sin, no an robh seadh idir annta. Chuir e iongantas orm a chluinntinn nach ann gun seadh a tha iad, ’s gu bheil daoine foghluimte a’ caitheamh moran saoithreach riu, ’g an tional feadh gach duthcha ’s a bheil iad r’a fhaotainn, a’ lorgachadh a mach nan rathaidean air an d’ thainig iad g’ ar n-ionnsaidh-ne, ’s ’g am mion-sgrudadh a chum beachd a tharruing uapa air a’ ghne dhaoine am measg an d’ eirich iad an tùs; ’s gu bheil iad mar sin airidh air àite nach suarach am measg litreachas an t-saoghail. “Ubh! Ubh!” arsa mise rium fein, “a reir so, rinn Iain MacFhearchair còir seirbheis nach beag do litreachas a dhuthcha, anns an sgeulachd so chumail a lathair.”

An deigh nan sgeulachdan, bha ceol is fearas-chuideachd againn a bha fior thaitneach; ach an deigh sin, thainig an ni bu taitniche leamsa na h-uile ni eile—an t-suipeir— ’s cha b’i ’n t-suipeir ach a leithid! An deigh na suipearach bha pioban is cigars ’g an tarruing. Cha robh agamsa ach seana chutag dhubh, ’s bha nàir’ orm a toirt am follais, ach thairg duin’ -uasal caoimhneil cigar dhomh, ’s ghabh mi sin. Cha ’n eil mise suas ris na gnothaichean riomhach sin, ’s tha amharus agam gur e ’n ceann cearr dheth a chuir mi ’m bheul. Cha tàirngeadh an rud grannda deo, ’s bha smùdan an uilc as a’ cheann eile, a bha dol cho direach ann am shroin ’s ged a b’e am ball-airneis sin a b’ aon luidheir air an tigh. Tha mi smaointeachadh gur e sin a thug an deur air an t-suil

agam ’nuair bha mo charaid a’ seinn “An gleann ’s an robh mi òg.” Ach sin agaibh mar thà, ’nuair a bhios duine am measg dhaoine mora ’s gun e suas r’ an doighean, faodaidh e bhi cinnteach gu ’n eirich tubaist dha.

Chaidh an tìm seachad cho luath ri saighead-sìth, ’s thainig dà-uair-dheug a dh’ oidhche mu ’n do smaointich sinn air gluasad; ach mu dheireadh thòisich sinn air draghadh ar cas ’n ar deigh, ’s iad gle neo-thogarrach a thighinn.

Dh’ fheoraich mo charaid dhiom ciamar a thaitinn a’ chéilidh rium. “A’ chéilidh!” arsa mise, “ma ’s ann mar sud a thàtar a’ gleidheadh na céilidh a nis, rachainn-s’ air chéilidh a h-uile h-oidhche ’s t-seachduinn, —a Dhòmhnach, a Luan, ’s a Shathurna. Tha mi ’g radh ribh, gu ’m b’ fhiach an t-uisge-beatha fein dol a h-uile ceum de ’n astar air a shon. ’Nuair a bha sibhse gabhail an orain, thug mise srùbag as mo ghloine, gun fhios do chàch, ’s tha mi ’g radh ribh gu ’n d’ thug e meall ann am mhuineal cho mor ri cnap buntata.” “Tut! Tut!” ars’ esan, “C’ arson nach do chuir thu uisge ’na cheann? Bha ’n t-uisge-beatha sin mar a dh’ fhag e Lamh-phròaig an Ile.” “Nach coma leam,” arsa mise, “co an lamh no chas a dh’ fhag e; an saoil sibh an robh mi dol a thruailleadh tiodhlacan an fhreasdail mar sin?

Ach cha b’ urrainn domh gun bhi smaointeachadh air an atharrachadh a thainig air an t-saoghal o’n a b’ abhaist domhsa bhi dol do thigh baintreach Dhughaill Chiobair, ’s a bhiodh am boirionnach laghach sin ag innseadh sgeulachdan do dh’ Iain a h-ogha ’s dhomh fein, gus am biodh ar suilean an impis leum as ar cinn leis an eagal. Tha cuimhne shonraicht’ agam air aon de na h-oidhchean sin. Bha na

sgeulachdan air an oidhche sin cho lan de chulaidh-uamhais ’s gur gann a rachadh agams’ air seasamh air mo chasan leis an eagal, ’nuair thainig an t-àm dhomh dol dachaidh. Bha ’n oidhche cho dorcha ri toll-guail, ’s bha mu thuaiream dà cheud slat a dh’ astar eadar an dà thigh, agus mu mheadhon slighe, bha dìg mhor dhomhain a bha ’m bitheantas lan puill is uisge. Leum mi air falbh, ’s ruith mi cho luath ri fiadh na Beinne-brice, gus an do shaoil mi a bhi dluth air bruaich na dìge. Thug mi an sin duileum ’s an adhar, ’s thainig mi gu talamh, gu cruinn, cothromach, ann an teis-meadhoin na dìge. Cha luaithe bhuail mi ’s a’ pholl, na las e suas le teine-shionnachain leis am faca mi gu soilleir air a’ bhruaich os mo chionn cruth an uamhais! An t-each uisge! Ghlaodh mi gu cruaidh leis an eagal. Thug esan leum as, ’s rinn e sraigheadh. Ar leam gu ’n d’ aithnich mi ’n sraigheadh. An àit an Eich-uisge, ’s ann a bh’ ann an seann each donn aig mo sheanair.

Gu firinneach b’ uamhasach an saoghal a bh’ ann ’s an àm sin, cho lan de thaibhsean ’s de bheistean mì-nadurra. Eadar an t-Each-uisge ’s a’ Chaointeach, am Beithir-sgiathach ’s Leabhar nan Ceist, cha ’n ’eil fhios agam fein ciamar a bha balaich bhochda beo idir. Ach fhuair sinn cuidhte ’s na trioblaidean sin uidh air n-uidh, ach ma fhuair, thainig feadhainn eile ’n an àite; ’s mur a b’ iad a bu mhiosa cha b’ iad dad a b’ fhearr. ’S fhad’ o’n a shuaip sinn an t-Each-uisge air son an Eich-iaruinn. Chuir sinn a’ Chaointeach as a dreuchd ’nuair a fhuair sinn a mach gu rachadh againn air caoineadh air ar son fein. Fhuair sinn a mach mu ’n cheart àm nach bu bheo am Beithir-sgiathach.

Chunnaic sinn le ’r suilean fein e ’na laidhe ’s an uaigh—uaigh cho domhain ’s gu robh an leac-lighe air uachdar na mìltean troidh air thiuighead, ’s tha amharus agam gu robh e ’na laidhe an sin cian mu robh balach beag ann air am faodadh e eagal a chur, agus cian nan cian mu ’n do bhruadair Maois air na sè laithean. Ach gu dé dheth sin? Cha bu luaithe bha sinn saor o aon trioblaid na bha trioblaid eile ’na lorg. ’Nuair a bha sinn òg agus thar nan cluas ann an gaol, shaoil sinn nach robh trioblaid ann cho deuchainneach ris. Tha sinn a nis sean, agus thar nan cluas ann an ainbheach, ’s tha fhios againn gur e sin trioblaid moran as deuchainniche na ’n gaol.” “Nach ann mar sin,” arsa mo charaid, “a chaidh ar beatha orduchadh o thùs:—

“Rugadh an duine gu carraid
Mar a dh’ eireas sradan suas,”

’S cha ’n ’eil buannachd dhuinn a bhi ri monmhur, no bhi ghnath a’ sealltuinn air an taobh as duirche de ’n neul. An àite sin, nach e ’s còir dhuinn na sochairean a tha ’m freasdal a’ buileachadh oirnn a ghabhail ann an spiorad taingealachd?” “Gu sonraicht’ ,” arsa mise, “ma thig iad an dràsd s’ a rithist ann an riochd Oidhch’ air Chéilidh.”