An Sleapan A-Rithist

Ùrnaigh Iain Tom ann no às, bhiodh an Sleapan a’ breith air fhèin a’ faireachdainn rudeigin toilicht nuair a bhàsaicheadh cuideigin a dh’aithnicheadh e. Gu h-àraid duine sam bith a chuir a-riamh dragh air an teaghlach, no a dh’fheuch rin nàrachadh air dhòigh sam bith, bho chionn fhada no bho chionn ghoirid.

Duine mocheireach a bh’ ann dheth bho òige, dhan robh e do-dhèante fuireach san leabaidh bho chuireadh a’ chiad choileach an oidhche gu ruaig. Iomadach madainn sin a dh’èireadh e às a leabaidh mar a chaidh e innt’, gun an cadal tuiteam air. Dh’èireadh e an uair sin ’s bhiodh e ri driongan timcheall an taighe gus an gabht’ an Leabhar.

Dheigheadh e chon na beairt agus toirbeadanan a’ snàmh ro fhradharc ’s iad cho luath ri luin an t-samhraidh.

“January the thirty-first, January the thirty-first,” chanadh a’ bheart, ’s nam briseadh snàithlean. .. shuidheadh e greis mhòr ’s a cheann sìos. “Dè nì mi co-dhiù,” chanadh e ris fhèin, “ ’s nach caomh le duine mi ach Iain Tom. Agus ’s dòcha mo mhàthair, bho nach tig às dhith. .. ’s cha chaomh leis a’ Chruithear fhèin mi – tha sin aithnicht’ .” Agus, seach gu robh e na chofhurtachd dha, chanadh e ’n dràst ’s a-rithist ris fhèin, “Tha dorchadas mòr air mo chridhe, dorchadas nach tog air falbh, a thàinig ’s a dh’fhuirich gun m’ fhaighneachd.

“ ’S cha caomh leam fhìn, ma bhios mi onarach, barrachd air dithis no triùir ann an sgìre mhòr Bharabhais gu lèir: Iain Tom,

mo mhàthair bhon as i a thug dhan t-saoghal mi, agus ’s dòcha Katie Mary.”

Chailleadh e e fhèin mar a b’ àbhaist nuair a bhiodh e a’ rùsgadh na mònach. Rùsgadh duilich a bh’ air mòine muinntir Dhòmh’ Ruaidh. Bhiodh e fhathast ga chall fhèin, ’s ag èigheachd àird a chinn, “An diabhal orms’! Nach tu tha duilich, duilich do chosnadh co-dhiù!” Agus shadadh e an spaid a bhroinn a’ phuill, agus shuidheadh e ann an sin na aonar air a’ charcair ’s e air a lìonadh le eu-dòchas, ’s e ri gal.

Choisicheadh e, ghabhadh e mach mun cuairt, ’s a cheum gu math luath, a’ leum nam poll ’s nam feadan, agus thilleadh e air ais is shealladh e ris an spaid. “Cho do charaich thu,” thuirt e rithe aon latha, “ ’s tha thu ann an sin fhathast, a chabag bhochd.”

Bha cuid a lathaichean ann nach b’ urrainn dha aghaidh a chur na bu mhò air beairt, no lot, no mòine. ’S dheigheadh e steach chon nan cladaichean. Far an robh an fhaoileag, na ceudan, a’ glaodhaich le sgal cruaidh, shuas gu h-àrd agus shìos air palla, ’s i ri dìon a còir ’s ri caoidh a h-anam a chaill i. A-staigh ann an sin, ’s dòch’ air latha fiadhaich, fliuch, ghabhadh e gu gal. Agus neo-charthannas na h-aimsir ga dhìon bho shùilean dhaoine. “Air cùl a’ ghàrraidh ghuil mi,” deir am bàrd, “far nach cluinneadh anail bheò mi. Am fianais nan clach crotalach, thrèig mo neart ’s mo threòir mi.”

Madainn dhe na madainnean, ’s e an-àirde tràth, bha e muigh san iodhlainn a’ togail bhratag far nan stocanan càil ’s gam bàthadh ann an sileagan paireafain, agus nach ann a chunnaic e rudeigin a’ gluasad – na bu mhotha na iolair, na bu mhotha na laogh – air bàrr Clach an Truiseil. Eadar e ’s an àird an ear, chitheadh e a’ chlach mhòr àrd dhorch agus, feuch, an rud sin a’ turraban ’s a’ gurraban na mullach.

Dh’èirich am falt air cùl a chinn. “O, mo chreach! O, mo chreach,” ars esan, ’s chaidh e sìos na chrùban eadar an càl ’s an rùbarab. Chaidh e tro inntinn, mar ghaoth tro tholl gàrraidh, gu robh am Fear-millidh a’ maoidhean ’s a’ magadh air. ’S e a’ sealltainn cho suarach ’s a bha e a’ cur Iain Tom ’s a leithid. Iad fhèin agus an cuid ùrnaighean a bha a’ cur dìon, gu seo, air na bailtean.

Bha pìoch air a thighinn ann, ’s an anail a’ cathachadh a slighe tro chuingead a sgòrnain. Bha ’n lùths air traoghadh às a chasan, ’s bha cadal-deilgneach air tighinn beò na dhà chalp is sìos an caol na cois. ’S bha ’n cuan mòr a’ lìonadh ’s a’ sìoladh na chluasan.

Chual’ e feadalaich fhonnmhor. Sheall e tro bheàrna. Bha a bhonaid air a dhol a-null mu chluais. Thug e greiseag a’ caogadh a shùilean ’s ag obair le phluicean, ’s rinn e mach mu dheireadh gu robh balach òg na sheasamh air leth-chois am mullach na claiche.

“Gu sealladh mathas air mo chorp,” ars esan ris fhèin ann an sanais. “Gu sealladh orm. .. a chruthaidheachd bheannaicht’ . . .”

Chaidh e air a chasan. Chuir e a bhonaid ceart. A-mach leis air cabharn na h-iodhlainn. Agus dh’èalaidh e suas mu na h-oiseanan, is crùib air. Stad e corr uair, a’ sealltainn roimhe, aon làmh a’ dìon a shùilean. Bha ’m balach casa-gòbhlagain am bàrr Clach an Truiseil agus gàir’ air aodann a’ sealltainn sìos.

“Cò leis thu agus cò às thu. .. a mhic an ànraidh?” ars an Sleapan ris. “Crom à sin mus bris thu d’ amhaich.”

“Cha chrom buileach fhathast,” ars am balach, “ ’s iongantach gun sheas duine riamh shuas ann an seo ach mi fhìn. . .”

“Crom às a sin mus tèid d’ fhaicinn,” ars an Sleapan.

Bha ròp aig a’ bhalach air a chur na bhann timcheall mu bhonn na claiche – dà fheist air an ceangal ri chèile. Bha e air an còrr dheth a thilgeil suas thairis mu bhàrr na claiche. ’S air a dhol a-null gu a cùl an uair sin ’s air e fhèin a shùghadh suas oirr’.

“ ’N ann à Nis a tha thu?” ars an Sleapan, ’s e ’g eirmseachadh air a dhòigh còmhraidh.

“An dearbh àit’ ,” fhreagair am balach, a bha mu dhusan bliadhna ’s a bha cho eireachdail ri balach a chunnaic e riamh na bheath’.

Ann an tiotadh, ann am priobadh na sùla, thug sealladh a’ bhalaich sa buaidh air an t-Sleapan. Bho dhearc e air aodann, shaoil leis gu robh iad eòlach air a chèile bho riamh. Thug a chridhe buic às, mar earb a’ leum, ’s bha e caillt. “ ’S ghlacadh mo chridhe ’s mo shùil còmhla,” ars am bàrd, “ ’s rinn an gaol mo leòn air ball.”

“Dè chanas iad riut?” ars an Sleapan.

“Tormod Noraidh. An Tocasaid,” ars am balach, “agus dè chanas iad rib’ fhèin?”

“Iain Thormoid Dhòmh’ Ruaidh. An Sleapan,” ars am fear eile.

“Tormod a bh’ air m’ athair-sa cuideachd,” ars an Tocasaid. “A rèir colais, ’s e daoine iongantach a tha sna Tormodan.”

“Dh’fhaodadh e bhith,” ars an Sleapan, nach tuigeadh cus dibhearsain. “Glè bheag a chunna sinne dheth.”

Thug Tormod sùil dheireannach mun cuairt a-mach taobh na mòintich, ’s a-mach chon na mara, agus chrom e sìos cho luath ri muncaidh, ’s phaisg e an ròp na chuibhle mu ghàirdean.

“Tha mi gus mo tholladh leis an acras,” ars esan ris an t-Sleapan.

“Tha thu di-beatht’ a thighinn thugainne gu do bhracaist,” ars am fear eile, “ach. .. tha. .. tha. .. tha e ro thràth. .. cha chaomh le mo mhàthair duine a thighinn thugainn gu an dèidh an Leabhair. . .”

“Suidhidh mi san iodhlainn, ’s thig fhèin a-mach thugam le bobhla de lit is bainne, ’s na dìochuimhnich an spàin,” ars an Tocasaid.

“Cha fhreagradh sin,” ars Iain Thormoid Dhòmh’ Ruaidh. “Chitheadh i mi.”

“Dè ged a chitheadh?”

“Bhoill. .. dh’fhaighnicheadh i. . .”

“Dè ’n diofar?”

“Tha diofar. . .”

“Can rithe g’ eil thu dol a thoirt bobhla de lit is bainne do bhalach à Nis a tha gus traodadh leis an acras.”

Dh’fhalbh an Sleapan a-steach dhan iodhlainn agus steach an taigh tron t-sabhal.

“Càit a bheil thu dol le sin, a bhalaich?” dh’fheòraich a mhàthair.

“Tha mi dol a thoirt bobhla de lit is bainne do bhalach à Nis a tha muigh an siud, ’s e gu traodadh leis an acras.”

“O. .. seadh,” ars ise.

Air a’ mhadainn sin leugh i rithist a’ chiad salm gu lèir, tè a bha tlachdmhor leatha.

Mar chraoibh is amhlaidh bithidh e
’n cois aibhne fàs a ta,
a bheir na h-aimsir toradh trom,
gun duilleach chall no blàth.

“Nach can thu ris a thighinn a-steach, ach an ith e a leòr,” ars ise.

“Canaidh,” ars an Sleapan.

Bha ’m balach cho gast ’s cho duineil ’s cho èibhinn ’s nach b’ fhada gu robh a’ chailleach aige na lùbanan. Bha e ’g innse dhi mu dheidhinn a sheanmhar, ’s mun latha a thàinig am maighstir-sgoile às a dhèidh ’s a leum e mach air ceann cidhe a’ Phuirt, ga sheachnadh.

Sin, ma-tha, mar a chuir an Sleapan ’s a mhàthair eòlas air Tocasaid ’Ain Tuirc. ’S bhiodh e a’ tadhal orra tuilleadh, fhad ’s a bha iad an làthair.

“Sin e fhèin, mo ghràdh air,” arsa bantrach Thormoid Dhòmh’ Ruaidh, agus dealbh na Tocasaid, uair, ann an Gasait Steòrnabhaigh.

Bhiodh an Sleapan uaireannan a’ dol na mìltean sìos a Nis air sean bhaidhsagal gun bhrèig-deiridh ach am faiceadh e a charaid. Glè thric cha bhiodh Tormod aig baile.

Seachdain no mar sin an dèidh dhaibh coinneachadh air a’ mhadainn ud a theab an Sleapan a dhol à cochall a chridhe, bhruadair e bruadar.

Bha e leis fhèin ann am broinn eaglais. Cha robh i beag ’s cha robh i mòr. Cha robh duine innt’ ach e fhèin. Na sheasamh mu a meadhan, air làr crèadh. Ballaichean de chlach is aol. Làidir, seasmhach. Ma bha uinneagan innt’, cha tug e ’n aire. Ma bha doras gu chùlaibh, cha do mhothaich e. Cha robh suidheachan, cha robh being, cha robh cathair. Bha mullach fiodh oirre. Nuair a sheall e suas, bha e mar gu robh e sealltainn sìos a bhroinn birlinn.

Bha ’n eaglais sàmhach agus rudeigin fuar. ’S ged a bha i car dorch, chitheadh e cnap claiche na sheasamh shìos faisg air a

ceann. Cha robh dad am broinn na h-eaglais ach i fhèin. Bha i air a h-obrachadh dhòigh ’s gu seasadh i ann an siud, ’s a dhòigh ’s gu seasadh rud oirr’, ’s bha sean chrùisgean na sheasamh oirre. ’S ged nach robh i snasmhor, ’s ged nach robh i rèidh, an dèidh sin bha a’ chlach mhòr chruaidh sa air a sgeilbeadh ’s air a sneagadh ’s air a snaidheadh ’s air a sniaradh gus an robh beag no mòr a chumadh oirr’, ’s gus an robh i na h-altair.

Sheall e suas. Gu fada shuas anns na nèamhan, chitheadh e bàlla beag solais a’ sìor theàrnadh gun chabhaig. Fad an t-siubhail bha e ri tionndaidh uime fhèin ’s a’ cur dheth trì earbaill bheaga. Sìos tro mhullach na h-eaglais gus na ràinig e siobhag a’ chrùisgein bhig. Siud an crùisgean thuige le solas buidhe bòidheach, ’s cha robh sgeul air a’ bhàlla a thàinig a-nuas.

Sheas an Sleapan ga choimhead. Bha e falamh de smuain. Ach bha fois is sìth na chridhe. Bha solas a’ chrùisgein a’ leum air a shocair, ’s air feadh ballaichean na h-eaglais bha ’n aon gluasad beag a’ dol, mar lìon mogallach air a thogail ’s air a ghluasad aig na h-uisgeachan.

Nuair a dhùisg e, thug e greis mhòr a’ smaoineachadh air a’ bhruadar. Laigh e ann an sin far an robh e ’s cha do charaich e. Bha e tràth sa mhadainn ’s cha robh adhbhar gun caraicheadh e. “Mo chreach-s’ a thàinig bheannaichte,” ars esan ris fhèin, “an rud a chunna mis’ .”