AN DUBH IS AN GORM
(1)
THA mi a’ cur na litreach so thugaibh cho luath ’s as urrainn dhomh. Tha mi air baile A—— — —— a ruighinn, ’s tha mi ’n dràsda ’na mo shuidhe ris an teine-dealain a’ sgrìobhadh. Thug an trèana seachd uairean a thìde air an t-slighe, ’s am bàta ceithir. B’ e oidhche chiùin a bh’ ann ’s bha mi ’nam leabaidh—mar a dh’ òrdaich sibh. Troimh ’n oidhche chuala mi òrain. Tha mi smaoineachadh gur e na sgoilearan a bh’ ann. Nuair a dhùisg mi anns a’ mhadainn chunna mi an t-eilean Sgitheanach ’s a’ ghrian ag éirigh ás a’ cheò: bha i uabhasach bòidheach, mar bhratach.
Aig cóig uairean sa’ mhadainn chaidh sinn air tìr anns a’ Chaol. Cha robh càil ri fhaicinn ach portairean. Bha na faoileagan ’nan dùisg ’s a’ sgriachail. ’S an trèana cho fada! ’S beagan ceò ag éirigh aisd. Bha triùir còmhla rium anns an trèana—triùir sgoilearan—Ruaraidh is Tormod is Seòras. Bha a h-uile duin’ aca-san air a bhith anns an oilthigh roimhe. Tha iad làn de fhealla-dhà. Chan eil iad a’ tuigsinn na chaidh a dhèanamh dhaibh. Bha iad a’ sealltainn ri mo mhàileid ùir: an té a cheannaich sibh fhéin dhomh. ’S m’ aodach cuideachd ùr. Is suaicheantas an oilthigh. Chuir e iongantas orra mar a bha mi leughadh Homer ’s iad fhéin a’ leughadh Agatha Christie. Co-dhiù, chan e droch bhalaich a th’ annta ged a tha iad aotrom. Bha iad ag obair fad na làithean-saorsa—fear aca aig a’ Hydro Electric.
Leis an fhìrinn innse tha Seòras gu bhith a’ fuireachd anns an aon tigh rium. Tha e naoi bliadhna deug, tapaidh, mear. ’Sann ás a’ Chaol fhéin a tha e. ’Se iasgair a tha ’na athair. Bha esan ag iasgach fad na làithean-saorsa. Chan eil mi smaoineachadh gu bheil fhios aig air móran mu dheidhinn Homer. Ach tha mi de ’n bheachd gu bheil ceann math air. ’Se Haggis an t-ainm a tha aige air fear de ’n luchd-teagaisg.
Tha an t-sràid a’ goil le soluis. Chunna mi déirceach air an t-sràid. Bha e ’na shuidhe ri balla, ’s a’ bhonaid ri thaobh. Bha e
dall. Ach thubhairt Seòras nach robh e dall idir. A dh’ aindeoin sin thug e tasdan dha: chuir so iongantas orm. Co-dhiù, chuir e dragh orm—an duin’ ud anns an t-solus a bha a’ dòrtadh sìos air an t-sràid. Tha am baile so cho mór. B’ fheàrr leam gu mór gum bithinn aig an tigh: ach feumaidh mi mo dhìcheall a dhèanamh.
Tha an tigh comhfhurtail, ach tha bean-an-tighe, tha mi smaoineachadh, déidheil air airgead. Tha ’n duine aice ag obair air na busaichean, ’s dà leanabh aca. Chan e nach eil i gasda gu leòr.
A-nochd chuala mi cuideigin a’ feadalaich air an t-sràid. Tha mi smaoineachadh gur e amhran Gàidhlig a bh’ aige ach chan eil mi cinnteach.
Chì mi an luchd-teagaisg am màireach.
Ur mac dìleas,
COINNEACH.
(2)
Tha mi toilicht’ ur litir fhaighinn cho luath. Tha sibh a’ faighneachd dhomh mu Sheòras. Leis an fhìrinn innse, chan eil mi a’ faicinn móran dheth, tha mi cho trang aig na leabhraichean. Cha robh mi muigh oidhche bho thàinig mi. Tha fhios agam glé mhath carson a tha mi anns an oilthigh, tha fhios agam nach robh e furasd dhuibhse.
Bithidh Seòras a’ tighinn a-steach an dràsda ’s a rithist a chòmhradh rium. Bha mi ag innse dha m’ ur deidhinn ’s mu dheidhinn nam bliadhnachan a chaith mi anns an sgoil, ’s mu dheidhinn Homer. Bha e a’ sealltainn ris a’ Bhìobull a thug sibh dhomh an oidhche dh’ fhàg mi an tigh. Tha e fhéin ag ionnsachadh na dotaireachd. Bithidh e dol gu dannsan glé thric, ach chan eil e cur móran dragh orm. Bithidh e uairean a’ bruidhinn mu chor an t-saoghail ’s mu dheidhinn an t-seòrsa saoghail a tha tighinn. Chan eil mise ag aontachadh leis idir anns an dealbh a tha e dèanamh. Ma chreideas sinn ann an Dia cha ghéill sinn do ’n t-saoghal. Ach tha e làn fealla-dhà. ’S tha
e cho gasda ’na dhòighean: tha e dìreach mar gum biodh e dèanamh bràthar dhìom.
Ach a thaobh an oilthigh. Tha e ’na shuidhe a-measg chraobhan pìos a-mach ás a’ bhaile. Bithidh mi fàgail an tighe aig leth-uair an déidh ochd ’s a’ gabhail an tram. Chunna mi fear-teagaisg na Greugais an dé, duine beag be speuclairean. ’Sann a bha e a’ bruidhinn air Aeschylus, ’s mar a thòisich deilbh-chluich an toiseach. Bha leth-cheud duine anns an rùm, ’s a’ ghrian blàth, is duilleagan nan craobh air taobh a-muigh na h-uinneig. Tha mi smaoineachadh gun còrd a’ Ghreugais rium, ged a tha am fear-teagaisg car neònach. Tha na sgoilearan modhail gu leòr ach . . . . Bha dithis no thriùir a’ faighneachd cheistean dheth. Bithidh e toirt dheth a speuclairean mus freagair e ’s gan glanadh gun sgur. Cha do shaoil mi gu robh e ’g éisdeachd ris na ceistean.
Tha timcheall air ceud anns an rùm aig Laideann. Tha am fear-teagaisg so—Napier—a’ bruidhinn cho luath( ’Se Black ainm an fhir-Ghreugais) ’s gu bheil e duilich gach facal a sgrìobhadh ach tha mi fiachainn. Thòisich sinn air Catullus an dé.
Cha leig sibh a leas an stoc a chur thugam idir. Tha e blàth gu leòr an so an dràsda. ’S tha sibh ag iarraidh orm a bhith sgrìobhadh nas trice. Leis an fhìrinn innse, chan eil e furasda ach fiachaidh mi.
Tha mi ’n dòchas nach eil am fuachd a tha agaibh dona. Tha mi fhìn glé fhallain an dràsda.
Chan eil bean an tighe cho cruaidh ’s a bha dùil agam. Thug i mi fhìn is Seòras a-steach a dh’ fhaicinn an TV an raoir. Chuir e iongantas oirre nach robh mi air an TV fhaicinn gu sud fhéin.
Aon rud cinnteach, fiachaidh mi bhith cho dìcheallach ’s as urrainn dhomh. Tha móran obrach orm ach tha deagh chuimhne agam nach eil agaibh ach mi fhìn. Mar a thubhairt mi, cha robh mi muigh o chionn seachdain.
So a nis Seòras a’ tighinn a-steach. Tha e aon uair deug ’s tha thìd agam m’ obair a chrìochnachadh. Chan eil fhios càit an robh a-nochd.
Ur mac dìleas,
COINNEACH.
(3)
Tapadh leibh airson na stoic.
Ach tha na làithean an so cho blàth. Tha mi faireachdainn an ìre mhath. Eil cuimhn’ agaibh na seachdainean a bhithinn air an leabaidh leis a’ chuing?
Tha cuimhn’ agam a bhith ag ithe oraindsear ’s a’ cur mo làimhe air an tallan: bha e blàth leis a’ ghréin. B’ ann san Og-mhìos a bha sin.
Tha nis trì seachdainean o thàinig mi an so ’s cha robh mi muigh ach Latha-na-Sàbaid. Chan eil móran a’ tadhal na h-eaglais an so. Tha am ministear uabhasach aosd. Chan eil mi smaoineachadh gu robh barrachd air dusan innte. Dh’ iarr e orm a dhol a-mach chun an tighe, ach chan eil fhios agam cuin a théid mi suas.
’Se balach uabhasach snog a th’ ann an Seòras. Tha e air trompaid fhaighinn ’s bithidh e ga cluich an dràsd ’s a rithist: ’s bithidh sinn a’ còmhradh gun sgur. Tha e falbh le nighean ás a’ bhaile so fhéin. Tha mi smaoineachadh gu bheil e dol ga toirt gu a dìnneir an so latha-eigin. Tha e airson gun coinnich mi i.
’Se mac iasgair a th’ ann mar a thubhairt mi. Chan eil a mhàthair beò ’s tha dithis pheathraichean aige. Bha e ’g innse dhomh mu dheidhinn an iasgaich—a’ fàgail port ’s a’ ghealach ris, a’ cur anns an t-sàmhachd, ’s a’ tilleadh anns a’ chamhanaich— ’s na h-òrain a bhiodh iad a’ seinn, ’s a’ ghrian ag éirigh. Tha e ’g ràdh gum bu chòir ar beatha a bhith mar bheatha iasgair, a’ cur gun fhios dé thig. Nuair a chì duine seòrsachan thinneasan, no corp duine, tha e ag ràdh gun atharraich e inntinn fir. Cha chreid mi gu bheil fhios aige air móran mu ’n Bhìoball ach Solomon!
Tha sinn a nis a’ cnuasachd air Sophocles, ’s e a’ còrdadh rium glé mhath. Anns an Laideann thòisich sinn air Vergil. Tha mi smaoineachadh gum bi airgead gu leòr agam—co-dhiù tha mi ’n dòchas gun dèan mi a’ chùis.
Tha Seòras ag iarraidh orm a dhol dhachaidh còmhla ris airson seachdain aig na làithean-saorsa. Dé tha sibh a’ smaoineachadh?
Chaidh mi fhìn ’s e fhéin cuairt an dé. Leis an fhìrinn innse bha mo cheann goirt. (Tha Seòras a’ smaoineachadh nach eil e ro-mhath
a bhith an còmhnaidh aig an teine-dealain.) Ghabh sinn sìos an t-sràid mhór. B’ e latha grianach a bh’ ann a’ lasadh air clachan nan tighean. Bha na bùthan dùinte. Ghabh sinn sìos sràid fhada eile ’s mu dheireadh thàinig sinn chun na pàirc-sa ri taobh aibhne. Chan fhaca sibh a leithid de shìtheanan a riamh, gorm is uaine is dearg ’s iad air an cur an òrdugh ag ràdh WELCOME. Laigh mi sìos anns a’ phàirc a’ coimhead nan sgòthan beaga geala a’ gabhail seachad air a’ ghorm. ’S fhada bho nach do dh’ fhairich mi cho ciùin. Cheannaich sinn ice-cream. An déidh sin, choisich sinn ri bruaich na h-aibhne. Tha i nas motha na an abhainn a th’ aig an tigh. Chan fhaca mi breac idir. Air latha mar so tha an t-àite so glé bhòidheach.
Chaidil mi tòrr na b’ fheàrr an raoir. Tha mi duilich cluinntinn nach eil cùisean cho math anns an eaglais. Bu chòir daoine bhith na bu dàimheil ri chéile na tha iad.
Ur mac dìleas,
COINNEACH.
(4)
Tha sibh a’ faighneachd an ann air Latha na Sàbaid a ghabh mi a’ chuairt.
’Sann.
Leis an fhìrinn innse, tha e duilich dhomh a dhol a-mach uair sam bith eile. Tha mi ’g obair troimh ’n t-seachdain: ’s bha mi faireachdainn sgìth. Bha mi anns an eaglais anns a’ mhadainn. Ach ma rinn e dragh dhuibh, théid mi mach uaireigin eile. Cha leig sibh a leas a bhith smaoineachadh gu bheil mi fàgail m’ obair air chùl. Tha mi dèanamh adhartas math, tha mi ’n dùil. Cha robh mi tadhal air a’ mhinistear fhathast. ’Se Wood is ainm dha. Chan eil fhios agam co ás a tha e.
Bha Fionnghal a-stigh Di-sathairn a’ tadhal air Seòras. ’Sann a A—— —— fhéin a tha i. Tha i timcheall air ochd bliadhna deug.
Bha an triùir againn a’ còmhradh. Chan eil móran agam mu deidhinn. Bha mi smaoineachadh nach do chòrd so ri Seòras, ach cha dubhairt e smid. Tha i anns an oilthigh cuideachd, ach chan eil i fuireachd còmhla ri a pàrantan. Chan fhaca mi nighean a riamh coltach rithe. Tha i uabhasach geur is tuigseach is an còmhnaidh a’ faighneachd cheistean. Bha i ag ràdh gun cuala i bho Sheòras gu robh mi uabhasach ealanta ach chan eil fhios agam air a sin! Bha sinn a’ bruidhinn mu dheidhinn a’ Hydrogen Bomb. Tha i fhéin is Seòras airson gun tréig Breatainn am boma, ach chan eil mis airson sin idir. Dé chaisgeadh na Ruiseanaich an uair sin? Ach tha i uabhasach gu deasbaid is làn-chridheil ’na dòighean: feumaidh mi sin aideachadh. “Tha làithean Homer seachad,” ars ise. Rinn mi gàire. Bha Seòras ga coimhead ach cha robh e ’g ràdh móran. Aon rud a thubhairt e a ghléidh mi ’nam chuimhne: “Eil thu smaoineachadh gur e a’ Hydrogen Bomb an ifrinn air an robh na fàithean a’ bruidhinn?” . . Bha mi smaoineachadh air sin ’nam leabaidh ’s daoine dol seachad air an t-sràid.
Chan fhaca mi nighean fhathast coltach ri Fionnghal. Tha i bruidhinn mar fhireannach. Tha i cur iongnaidh orm. Ach tha mi smaoineachadh nach eil i uabhasach coltach ri Seòras. Tha e fhathast a’ cluich air an trompaid. Ach tha e faighinn air adhart glé mhath anns an oilthigh cuideachd. Tha e cho éibhinn. An dé cheannaich e trompaid bheag do leanabh bean-an-tighe ’s bithidh e a’ cluich leis a’ chloinn.
“Bu chòir saoghal saor a bhith aca,” bithidh e ag ràdh. Bha e ’g innse dhomh cuideachd mu dheidhinn corp a fhuair iad anns an abhainn—balach òg mu fhichead bliadhna. Cha robh fios carson a bhàth e e fhéin. Bha e fuireachd ann an tigh math ’s athair gu math dha. Fhuair iad e anns a’ mhadainn. ’Na phòcaid bha litir nach robh crìochnaichte a’ tòiseachadh:
“Tha mi sgìth de dhaoine a tha ag òl mo chuid fala.” Cha robh móran anns a’ litir ach sin fhéin.
Tha clàir chiùil aig Seòras ris am bi sinn ag éisdeachd—an ceòl ris an can iad jazz.
Tha mi smaoineachadh ann an dòigh nach eil e eu-coltach ris a’ Ghàidhlig.
Tha am baile-sa glé bhòidheach mu ’n àm so de ’n bhliadhna, le craobhan is soillseachd. Tha mi nas fhallaine na bha mi riamh. An diugh shaoil mi gu robh na faileasan a’ danns’.
Tha mi coimhead nach eil sibh airson gun téid mi gu tigh Sheòrais. Chan eil difeir ann co-dhiù ’s mar a tha sibh ag ràdh cha bhi agam ach na ceithir latha deug.
Tha mi coimhead nach robh sibh a-muigh móran bhon dh’ fhàg mi ’n tigh. Chan eil sin gu math.
Tha mi tighinn air adhart glé mhath le Vergil is Sophocles ach tha mi leughadh T. S. Eliot an dràsda. ’Se bàrd mór a th’ ann. Cha do leugh mi bàrdachd a riamh coltach rithe.
Tha an saoghal cho farsaing. Ach a dh’ aindeoin sin, feumar a bhith ’g obair, ’s tha mi dèanamh sin.
Mar a thubhairt mi, tha mi smaoineachadh gu bheil suim aca dhìom. Dh’ iarr Maighstir Black orm tadhal air a dh’ aithghearr. Cha chreid mi nach téid mi g’a fhaicinn oidhche Chiadain.
Ur mac dìleas,
COINNEACH.
(5)
Bha mi a’ faicinn Maighstir Black an raoir. Ràinig mi an tigh aige mu sheachd uairean. Chan eil e fada bho ’n Oilthigh ach tha sin dà mhìle o ’n tigh anns a bheil mi fhìn a’ fuireachd.
Bha glag air an dorus ach chan eil mi smaoineachadh gu robh e ’g obair oir b’ fheudar dhomh a’ chòmhla a bhualadh le mo dhòrn. Mu dheireadh thàinig e chun an doruis. Bha mi smaoineachadh an toiseach gun dhìochuimhnich e gun robh mi a’ tighinn ach cha robh sin ceart. Thug e steach mi do rùm làn leabhraichean. Bha teine-dealain air, ’s na cùirtearan dùinte. Bha làmpa-dhealain thuige cuideachd, ’s pàipear dearg timcheall oirre. ’Se duine beag a tha ann le speuclairean. Bithidh a bheul a’ fosgladh mar bheul éisg: tha mi de ’n bheachd nach eil a chridhe làidir.
Shuidh mi sìos mu choinneamh air cathair shocair. Cha robh fhios agam dé chanainn, ’s cha robh fhios aige fhéin. Mu dheireadh thug e mach pacaid thoitean ’s e dol a thoirt dhomh té. Thubhairt mi ris nach robh mi riutha ’s chuir e air ais ’na phòcaid iad a rithist. (Chan eil mi creidsinn nach ann dhomh fhìn a cheannaich e iad!)
Mu dheireadh thòisich e a’ bruidhinn air Sophocles. “Duine mór,” ars esan, “bha e anns na cogaidhean ’na shaighdear, ’s bha e air comhairlichean Athens. Nach eil sin iongantach? Agus seall air na deilbh-chluich a sgrìobh e. Ach smaoinich, bha e ’na shaighdear cuideachd.” Sheas e ’s chaidh e null chun nan leabhraichean: “So pìos a sgrìobh mi mu dheidhinn Oedipus Rex”. Leugh mi e. Bha e sealltainn rium fad na tìde ’s a bheul fosgailte. Dh’ fhaodadh tu iasg a shadail ann. Thubhairt mi ris gu robh e glé mhath. Bhuail e glag ’s thàinig seana-bhoireannach a-steach le sgàl.
Cha dubhairt e càil fhad ’s a bha e ’g ithe.
Cha robh fhios agam-sa dé theirinn na bu mhotha.
Nuair a chaidh an tea a thoirt air falbh thòisich e bruidhinn air Gilbert Murray:
“Dh’ aithnichinn e” ars esan, “cha do shaoil mi móran de ’n eadar-theangachadh aige. ’S bha e air an League of Nations cuideachd. Dé ’n tìde bh’ aige? Rinn mi fhìn eadar-theangachadh de Oedipus Rex ach cha do chuir mi ann an clò e riamh.” Sguab e pronnagan arain bho a ghlùinean.
“Tha thu fhéin a’ dèanamh obair mhath,” thubhairt e. “Obair mhath.” Is a rithist, “Chan eil thu mar sgoilearan eile idir. Chan eil càil air an aire ach deoch is boireannaich— ’se ’n fhìrinn a th’ agam. Ach Sophocles—chan eil aon deoch an sin. Na Greugaich! Smaoinich a bhith ’na shaighdear cuideachd! Nuair a thig iad air ais an diugh ás an arm cluinnear mu dheidhinn ach chan eil facal aig Sophocles ri ràdh mu dheidhinn.”
Tha iad ag ràdh gum bi e dol do na tighean-dhealbh aon oidhche san t-seachdain—chan eil difeir dé cuspair an deilbh.
Well, aig naoi uairean dh’ fhàg mi e. Bha e ’na sheasamh aig an dorus ag ràdh, “Smaoinich—bha e ’na shaighdear cuideachd.” Thug mi taing dha ’s ghabh mi sìos an rathad.
Thachair boireannach aosda rium ’s i ag iarraidh tasdan. Bha ’n deoch oirre ’s i a’ seinn. Bha i uabhasach reamhar ’s a h-ad mu a sùilean. Thug mi dhi an tasdan. Tha iad an còmhnaidh a’ tighinn thugam-sa.
Cha robh mi an àit an t-seachdain-sa ach an sud fhéin. Chan fhaca mi Fionnghal no móran de Sheòras. Tha sibh a’ faighneachd dhomh mu dheidhinn Fhionnghail. Cho fad ’s as aithne dhomh chan eil i ris an deoch. Chan eil mi tuigsinn dé chuir sin ’nur ceann. ’S airson Sheòrais tha e cho gasd. Carson a chumainn air falbh uaithe? Chan aithnich mi an còrr an so.
Cha bu chòir dhuibh a bhith ’g ràdh ri daoine cho math ’s a tha mi dèanamh. Chan eil fhios dé dh’ fhaodadh tachairt.
An tadhal ud a rinn mi air Maighstir Black—tha rudeigin neònach mu dheidhinn, e fhéin is Sophocles. Tha e iongantach. Chan eil fhios agam an téid mi ann tuilleadh.
Tha an tìde fhathast gu math. Gleidhidh mi an stoc airson a’ gheamhraidh ach chan eil mi ga chleachdadh an dràsda.
Ma tha càil a dhìth oirbh an so, cuiribh g’a iarraidh.
Tha m’ obair a’ dol an ìre mhath.
Bidh Seòras uaireannan a’ cluich air céise-ball ’s a’ danns’. Tha mi duilich nach do dh’ ionnsaich mi iad: ach tha Sophocles a’ còrdadh rium. Tha mi dèanamh tòrr leughaidh. Tha uimhir ann nach do leugh mi.
Bu chòir dhuinn a bhith toilichte.
Ur mac dìleas,
COINNEACH.
(6)
Chan eil móran agam ri ràdh anns an litir so. Tha mi duilich cluinntinn mu bhàs Ruairidh. ’Se duine math a bh’ ann. Tha cuimhne agam na sgeulachdan a dh’ innseadh e dhomh ’s e a’ cromadh tarsainn air a’ bhata.
Tha na làithean bòidheach an so fhathast. Fhuair mi mo bhrògan air ais bho ’n ghriasaiche an dé. Chan eil iad dona.
Bha fear-an-tighe tinn o chionn seachdain—chan eil fhios aca dé tha tighinn ris, ach tha mi smaoineachadh gur e chridhe. Tha mi creidsinn gur e a bhean as coireach ri sin.
Eil sibh ag iarraidh càil a chur thugaibh? Dh’ fhaodainn pàipearan an àite so a chur air a’ phost.
Chan eil an còrr agam de naidheachd.
Oidhche mhath leibh.
Ur mac dìleas,
COINNEACH.
(7)
Chan eil càil a’ tighinn rium! B’ fheàrr leam gun sguireadh sibh a bhruidhinn mar sin air tinneasan. Chan e balachan a th’ annam a nis. Tha fhios agam gu robh an litir goirid ach cha robh cothrom air. O chionn seachdain chaidh mi steach do chafé air Sràid H—— — —, ’s có bha sin ach Fionnghal. Dh’ òl sinn cupan cofaidh, ’s bha sinn a’ bruidhinn. Chan eil i idir cho iongantach ’s a bha dùil agam: tha i ’g obair glé chruaidh. Bha i faighneachd mu ur deidhinn. Chan eil fhios agam carson a dh’ fhàg i an tigh, ach cha chaomh leatha a h-athair, no rudeigin mar sin. Tha i uabhasach ealanta: chan eil fhios fhathast dé a tha i dol a dhèanamh. Bithidh i a’ bruidhinn aig deasbaidean. Chan eil i eu-coltach ruibh fhéin ’na dòighean. Tha i làidir ’na h-inntinn. Tha i beagan is cóig troighean, le falt dubh, is aodann geal, gun mhóran dearg ann. Tha a sùilean uabhasach lasrach, ’s bithidh i bruidhinn, ma tha sibh a’ tuigsinn, le a gàirdeanan. Tha mi smaoineachadh gun còrdadh i ruibh.
Cha chreid mi gu bheil i fhéin is Seòras a’ faighinn air adhart glé mhath. Chan eil fhios agam carson.
Bha coinneamh ann mu dheidhinn a’ Bhoma. Chaidh sinn thuice. Bha i a’ bruidhinn. Chuir e iongnadh orm cho daingeann ’s a bha i.
’S aithne dhi faireachdainnean dhaoin eile: ’se rud neònach a tha sin. Cha ghabh i tea idir, ach cofaidh. Tha i fuireachd còmhla ri nighean eile, cho fad ’s as aithne dhomh. ’Se Beurla a tha i ag ionnsachadh anns an oilthigh.
Bha i ’g ràdh rium mu dheidhinn Sheòrais nach robh faireachdainnean làidir aig’ idir. “Tha e a-measg chuirp ro thric.” Tha i ann an saoghal eile bhuam-sa. Tha i air uimhir a leughadh. Thug i thugam an Observer, paipear nach do chleachd sinne a bhith faighinn. Cha chreid mi gur ann le daoine beartach a tha i.
Ach na faiceadh sibh i. Cho dìorraiseach ’s a tha i airson a’ chinne-daonda. Cha robh dùil agam gu robh a leithid ri am faighinn.
Cha chanainn gu bheil i bòidheach, ach, tha lasair . . . .
B’ fheàrr leam gun coinnicheadh sibh i. Tha mi leughadh Frangach an dràsda—Camus—ach tha i ag ràdh gun deach i seachad air—no rudeigin.
Cha do chòrd a’ choinneamh mu dheidhinn a’ bhoma rium idir. Cus dhaoine le feusagan. Ach tha mi smaoineachadh gu faca mi dithis no thriùir le spiorad ghlan. ’S cha bhiodh e ceart an saoghal a dhol suas ’na smàl.
Tha mi ’g obair cho cruaidh ’s a bha mi riamh. Ach bithidh mi smaoineachadh uaireannan: “Dé dhèanadh Sophocles an diugh?” Tha mi dol do ’n eaglais, ach chan eil móran agam mu dheidhinn a’ mhinisteir. ’Se duine math a th’ ann ach chan eil móran aige ri ràdh.
Bu chaomh leam gun coinnicheadh sibh Fionnghal. Tha mi smaoineachadh gun còrdadh i ruibh.
Ur mac dìleas,
COINNEACH.
(8)
Bha mi smaoineachadh a-nochd air an t-saoghal anns a bheil sinn beò, ’s mi sealltainn a-mach air an uinneig air làmpaichean na
sràide. Aig an tigh chan eil làmpaichean aca. Nuair a théid duine mach air an oidhche chì e a’ ghealach cho boillsgeach air an talamh.
Ach a-muigh an so tha na làmpaichean mar eanchainnean dhaoine, a’ smaoineachadh mar fhir-teagaisg, ’s iad fada bho chéile, a h-uile fear ’na inntinn fhéin.
Tha mi a’ leughadh ’s ag ionnsachadh gun sgur, ach tha mi duilich aig amannan nach leugh sibh-se na tha mi leughadh. Tha e duilich dhomh innse dhuibh—ged a dh’ fhiachainn.
Bha sibh a’ bruidhinn air an eaglais, ’s na buairidhean a bh’ agaibh. Tha e duilich a ràdh, ach tha iad a’ fàs cho fad air falbh. O na bithibh a’ smaoineachadh nach eil fhios agam na rinn sibh dhomh. Tha cuimhn’ agam air mo bhaile fhìn cuideachd. Ach tha mi coimhead saoghal ùr a’ bristeadh—chan urrainn dhomh a leasachadh. Tha m’ inntinn ga mo ghluasad air adhart. Aig amannan chì mi ciùineachd do-ainmichte ’s aig amannan eile borbachd do-ainmichte. Tha am baile againn mar leug anns an dorchadas ’s aig amannan eile mar bhruadar.
Tha mi airson gun tuig sibh so. Tha mi airson gun tuig sinn a chéile.
Tha mise ’gur tuigsinn-se cho math ’s as urrainn dhomh. Tha fhios agam air ur gaol, ach bithidh mi uaireannan a’ smaoineachadh gum bu chòir dhuibh a bhith a-measg dhaoine nas trice. Tha mi a’ tuigsinn mar a dh’ atharraicheas an saoghal ann an oidhche. Cho bòidheach ’s a tha e ’s cho eagalach.
Tha e duilich innse dhuibh mar a tha mi faireachdainn. Tha mi a’ tuigsinn nach do bhruidhinn sinn ri chéile a riamh.
’S a nis, tha daoine dol seachad air an t-sràid. Tha solus na làmpa air mo pheann. Chan eil duine anns an rùm ach mi fhìn ’s mo leabhraichean. Tha Seòras a-muigh. Tha greiseag o nach fhaca mi e.
Bha mi anns an eaglais latha na Sàbaid ach chan eil feum air bith ann am Maighstir Wood. Chan eil fhios aige.
Tha mi cur na litreach so ged nach tàinig freagairt na té mu dheireadh.
Ur mac dìleas,
COINNEACH.
(9)
Tha mi duilich nach do fhreagair mi an litir agaibh gu so. Ach leis an fhìrinn innse bha mi tinn fad na seachdain. Tha mi ceart gu leòr a nis. Fuachd . . . . .
’Na mo leabaidh bha mi smaoineachadh air an litir agaibh. Cha robh mi ga tuigsinn. Dé th’ agaibh an aghaidh Fionnghail? Chan fhaca sibh a riamh i, ’s chan eil i idir mar a tha sibh ag ràdh. Chunnaic mi dà uair i bho sgrìobh mi thugaibh: tha mi sgrìobhadh pìos mu dheidhinn a’ bhoma “seach gu bheil fhios agam air ifrinn cho math.”
’Na mo leabaidh bha mi ’nam aonar ’s mi smaoineachadh cho fad ’s a tha mi air a bhith ’nam aonar. Nuair a bha sibh fhéin òg bha sibh aig an iasgach aig sia-deug. O cha robh e furasd, tha fhios agam air a sin. ’S bha e fuar is mì-chomhfhurtail. Ach a dh’ aindeoin sin ’se seòrsa beatha a bh’ ann.
Chan eil sibh a’ fiachainn ri mo thuigsinn idir. Chan eil càil anns a’ litir ach mu dheidhinn Fionnghail—té nach fhaca sibh a riamh. ’S bha mi ’n dòchas gun coinnicheadh sibh a chéile. Tha sibh ag ràdh nach eil còir aig clann-nighean gnothach a ghabhail ri na nithean sin, ach chan eil sin ceart. Feumaidh a h-uile duine gnothach a ghabhail riutha. Ged a tha i làidir ’na h-inntinn tha i truasail ’na cridhe. Tha mi smaoineachadh aig amannan nach eil an eaglais againne sin.
Co-dhiù, anns an leabaidh bha mi smaoineachadh. ’Se làithean briagha a bh’ ann mar na làithean a bh’ ann uair. Bha a’ ghrian air a’ bhalla. Cha tigeadh bean an tighe steach ach aig amannan bìdh, ’s bha sin ceart. Bha mi saor—cha robh duine timcheall orm. Bhitheadh Seòras a’ tighinn a-steach an dràsda ’s a rithist. Tha e falbh le nighean eile a nis. Ach ’se balach ro-ghasd a th’ ann. Shuidheadh e uaireannan gun smid a ràdh. Cha robh mi fhìn ag ràdh smid: ’sann a bha mi smaoineachadh.
Bha mi smaoineachadh air a so (is duilleagan nan craobh air taobh a-muigh na h-uinneig is fàile cùbhraidh ag éirigh ás an lios). Bha mi smaoineachadh gu bheil beatha a’ dol air adhart anns an t-saoghal, ’s bha mi smaoineachadh nach eil sin ceàrr, ’s bha mi smaoineachadh nach eil tinneas gu math. Chan eil mi ag iarraidh a bhith tinn tuill-
adh. Carson a bha mi tinn cho tric nuair a bha mi òg? Tha ee a’ cur iongantas orm.
Dé th’ agaibh an aghaidh Sheòrais is Fionnghail? ’S dé as coireach gu bheil sibh cho dìleas do fhacail nan daoine aosda aig an tigh, ’s do ur ministear? Tha mi ’g innse dhuibh gu bheil an cuid làithean seachad. Cha robh iad air taobh na beatha. Dh’ fhaodadh gu robh iad a’ smaoineachadh gu robh, ach tha mise cinnteach nach robh.
Dé ghnothaich a th’ agaibh bruidhinn mu dheidhinn Sheòrais is Fionnghail anns an dòigh ud? Cha do rinn iad cron air bith oirbh-se.
Tha mise fiachainn ri ur tuigsinn-se ach chan eil sibh-se fiachainn ri ’no thuigsinn-sa.
Bu chòir danns’ a bhith anns an t-saoghal. Tha sin ceart, nach eil?
Bu chòir gorm a bhith anns an t-saoghal, ged a tha an dubh ann cuideachd.
Bu chòir samhradh a bhith anns an t-saoghal a chùl air a’ gheamhradh.
Tha mise ’g obair gu math cruaidh aig na leabhraichean, ach chan eil e nàdurrach mi fhìn a mharbhadh leotha. Tha cus ciont air m’ inntinn. ’S co ás a thàinig e? Tha cus de na mairbh timcheall orm.
(10)
Chan eil mi coimhead aobhar carson nach fhaic mi Fionnghal. Dé th’ aig Wood ri ràdh rium-sa? Co è? Dé rinn e? Tha a fhacail cho aosda ris fhéin.
Na bithibh a’ smaoineachadh idir gu fàgainn sibh-se air chùl. Ach feumaidh sibh an oidhirp a dheanamh mis’ a thuigsinn cuideachd. Tha smaointean agam-sa cuideachd. Bha sibh fhéin òg uair.
Na sgeulachdan a dh’ innis sibh dhomh, tha mi gan coimhead an diugh ann an doigh ùr. Chan eil cothrom agam air. Bithidh duine mar a bhitheas e. Chan eil còir aige a nàdur fhéin a mharbhadh.
Tha sibh a’ bruidhinn air gaol agus tha mise a’ smaoineachadh gur e gaol ris an can duine gaol, an duine fhàgail airson a rathad fhéin a lorg. Dh’ fhaodadh gun tig e air ais aig an deireadh.
Cha robh gnothach agaibh bruidhinn mar sud mu dheidhinn Fionnghail is Sheòrais. Tha mi tuigsinn gur e saoghal ùr dhuibh-se a tha so cuideachd, ach cha robh gnothach agaibh sud a ràdh.
Air taobh a-muigh na h-uinneig, tha grian an t-samhraidh a’ deàrrsadh. Nuair a dh’ éirich mi ás an leabaidh thubhairt mi rium fhìn nach laighinn oirre ann an tinneas tuilleadh.
Tha mi dol a’ sgrìobhadh am pìos ud mu dheidhinn a’ bhoma. Chan eil mi ag iarraidh a bhith smaoineachadh air ifrinn tuilleadh.
Ann an dòigh ’se sibh fhéin a rinn làidir mi, ’nam aonranachd.
Ach bithidh mi ’g obair a cheart cho cruaidh.
Chan eil mi ’g iarraidh càil ach gu fiach sibh ri mise thuigsinn mar a dh’ fhiach mise ri sibh-se thuigsinn. Tha sin mór ach chan eil e do-dhèante.
Agus cuideachd gu sguireadh sibh a bhruidhinn mu dheidhinn Fionnghail is Sheòrais anns an dòigh ud. Tha mise làidir ’nam dhòighean ’s chan eil fhios nach caill mi an dithis aca. Ach a dh’ aindeoin sin tha iad ceart. Tha iad air taobh na beatha.
Tha an samhradh ann ’s an t-adhar gorm. Chan eil an saoghal dubh an còmhnaidh. Cha bhiodh e nàdurrach.
Bithidh mi feitheamh ri ur litir. Chan eil mi ag iarraidh ur call, ach fiachaibh ri mo thuigsinn. Air mo shon-sa tha mi dèanamh seòrsa de dh’ ùrnuigh.
Ur mac dìleas,
COINNEACH.
(11)
Well, so mise air ais an so a rithist! Ach chòrd an dà sheachdain aig an tigh rium. A’ tadhal air na càirdean ’s ag éisdeachd ri sgeulachdan Thormoid anns a’ bhaile mhór. Chan eil mi smaoineachadh gun còrd iad cho math rium tuilleadh.
Chunna mi Fionnghal bho thàinig mi. Bha i ’g innse dhomh mu dheidhinn a pàrantan. Tha a màthair marbh o chionn dha-na-tri bhliadhnachan ’s bha i a’ fuireachd còmhla ri a h-athair. Bha i ag
ràdh gum biodh an deoch air glé thric—tha mi smaoineachadh gur e fear-lagha a th’ ann. Co-dhiù dh’ fhàg i ’n tigh. Chan eil càil ach math aice ri ràdh mu dheidhinn a màthar—ach airson a h-athar! Cha chreid mi nach robh e glé chruaidh oirre. Chan eil fhios agam an téid i dhachaidh: cha chuireadh an tigh dragh sam bith oirre. Cha chuireadh i càil a dh’ umhail. Carson a chuireadh?
Tha e duilich innse dé ’n tarraing a th’ innte, ach tha i cho onorach, mar choinneal a’ losgadh gun sgur. Chan eil móran airgid aice ’s bha a h-athair ag iarraidh oirre tilleadh dhachaidh ach cha dèanadh i sin.
Bha sinn ag argumaid mu dheidhinn a’ bhoma a rithist. Dheigheadh i do ’n phrìosan nam biodh e feumail. (Chan eil fhios nach e a h-athair a bhiodh ga dìon!)
“Tha daoine ann a tha ag iarraidh an saoghal a dhol ’na smàl” bha i ag ràdh. “Chan aidicheadh iad sin, ach ’se sin a tha iad ag iarraidh.” B’ ann an uair sin a dh’ innis i dhomh mu dheidhinn a h-athar. “Tha iad an dòchas gun téid e ’na smàl.” Bha i ’na suidhe aig bòrd a’ chafe ’s cupan air a beulaibh. “Ach chan eil thusa mar sin, a bheil?”
Agus stad mi. Bha mi dìreach a’ cur a’ chupain gu mo bheul ’s bhuail e agam anns a’ mhionaid ud fhéin nach robh fhios nach robh i ceàrr mu mo dheidhinn.
’S thubhairt mi rithe: “Cha robh beatha thoilicht’ agad-sa. Dé ’n difeir a dheanadh e dhut nan deigheadh e ’na smàl?”
“Chan eil thu a’ tuigsinn,” ars ise, ’s a sùilean a’ lasadh, “Chan eil thu a’ tuigsinn idir. ’Se daoine mar sin a chumas an saoghal slàn.”
Ach cha robh mi ga tuigsinn.
’S a dh’ aindeoin sin chan eil mi cinnteach nach eil daoine mar sin aig an tigh cuideachd. Bha mi bruidhinn ri Tormod Mór ach cha chanadh e càil ach: “Mas e rùn Dhé e.” Rùn Dhé! An saoghal a chur ’na smàl!
Dh’ fhaighnich mi dhith carson a bha dragh aice. Cha do fhreagair i mi an toiseach ach bha i mar gum biodh i a’ smaoineachadh, ’s i coimhead nan daoine a’ gabhail seachad.
“Tha cuimhn’ agam,” ars ise, “oidhche ’s m’ athair air tighinn dhachaidh leis an deoch. Bha mo mhàthair a’ dèanamh cupan cofaidh-dubh, ’s ga chur air a bheulaibh. Gun aobhar sam bith ’s gun smid a ràdh bhuail e i anns an aodann. ’S cha do dh’ atharraich aodann ann an dòigh sam bith, ’s lean i oirre a’ cur a’ chofaidh anns a’ chupan.”
Chan eil mi tuigsinn dé tha i a’ coimhead annam-sa. Leis an fhìrinn innse tha sinn cho fada bho chéile—ann an dòigh. Nuair a thubhairt mi sin rithe ’sann a thòisich i a’ gàireachdainn, ach cha do fhreagair i mi.
An ath-oidhch’, tha sinn a’ dol gu coinneamh eile ’s cha chreid mi nach eil iad a’ dol a’ “shuidhe sìos” air beulaibh oifisean na Comhairle ge be air bith dé feum a ni sin.
Nuair a bhruidhneas mi rithe tha mi gam fhaireachdainn fhìn ag atharrachadh. Tha i a’ bruidhinn air saoghal air a bheil gaol agam, ged nach fhaca mi e a riamh, ’s bithidh i aig amannan a’ sealltainn rium mar gum biodh i a’ tuigsinn sin. Aig amannan mar sin cuideachd bithidh sinn a’ bruidhinn oirbh-se. Aon rud mu deidhinnse, cha bhiodh i tinn nuair a bha i òg! ’Se saoghal a th’ ann gun cheanglaichean—gun ifrinn, gun teine. Aig amannan, tha mi ga fhaireachdainn ’na mo chnàmhan, ach tha beagan dorchadais annam fhathast.
Tha mi cinnteach gu bheil i ceart.
Nuair a bha mi aig an tigh, bha mi cluinntinn daoine a’ bruidhinn mu chàch a chéile— anns a’ bhuaireadh timcheall na h-eaglais—le bith is aimhreit. Chuir e iongnadh is eagal orm.
Tha solus a’ bristeadh orm ach chan eil mi ga fhaicinn ceart. Tha am boma a’ lasradh sìos troimh an dorchadas, ’s tha mi faicinn gur e so ceartas ar tìm.
’Sann a tha mi bruidhinn mar mhinistear ann an dòigh.
Tha mi faicinn carson a tha Fionnghal gam iarraidh. Thuig i gum faca mi am boma o chionn fhada, ’s gu bheil fhios agam mu dheidhinn ’na mo chnàmhan. ’Se sin as coireach gun rinn i gàire nuair a dh’ fhaighnich mi dhith.
Tha eagal orm aig amannan gu bheil mi fhìn ag iarraidh a’ bhoma spreadhadh air feadh an t-saoghail.
Ach chan eil. A dh’ aindeoin a h-uile càil chan eil.
Tha saoghal cruaidh air thoiseach oirnn. Ach dh’ àraich sibh mi airson an seòrsa saoghal so a bhacadh. Tha mi nas treise na bha dùil agam.
’Se a tha dhìth orm beagan de ’n ghaol a th’ aice-se.
Sin an aon rud a tha dhìth orm.
Ach chan eil fhios nach fhaodadh an gràs sin a thighinn thugam.
Ur mac dìleas,
COINNEACH
(12)
Cha robh gnothach aca a dhèanamh. So mar a thachair. Chaidh sinn chun na coinneimh air beulaibh nan oifisean. ’Se latha bòidheach a bh’ ann: chitheadh duine a h-uile càil cho briagha, na clachan ’s na daoine—feadhainn le stocan fada orra.
’S shuidh iad sìos—a h-uile duine aca—mar gum b’ ann ag ùrnuigh a bhiodh iad. Bha timcheall air ceud duin’ ann. Cha robh a’ chlach fuar idir. An toiseach bha sinn glé shàmhach, ag òl cofaidh ’s ag ithe. Bha mi fhìn is Fionnghal a’ bruidhinn ri chéile ’nar suidhe air a’ chloich, ’s gu leòr coltach ruinn ann, ’s am biadh cho math ’s cho blasda anns a’ ghréin. Bha dithis no thriùir ann, a’ giùlain sanasan-follaiseach. Shuidh sinn sìos aig dà uair dheug. Chuala mi an t-uaireadair a’ bualadh mar òrd.
Mu thrì uairean bha ’n tuilleadh dhaoine air tighinn ’s a’ lìonadh na sràid. Cha mhór gum faigheadh na carbaidean air gluasad. Aon rud a mhothaich mi—cha robh duine ann a bha a’ coimhead beartach, ’s bha a’ chuid bu mhotha òg.
Mu dheireadh chuala mi còmhstri. Seach gu robh mi ’nam shuidhe chan fhaca mi dé bha ceàrr an toiseach. Dh’ éirich mi ’s rinn mi mo shlighe sìos. Bha polas ag iarraidh air fear de ’n chòmhlan againn gluasad air falbh bho ’n rathad.
Feumaidh mi so innse ceart. ’S an toiseach mu dheidhinn a’ pholais. Cha mhothaich duine dhaibh glé thric( ’se sin mur a bi iad air eich). Tha iad cho slaodach ’s cho sòluimte a’ coiseachd, mar
thighean a’ gluasad. Cha sheall duine glé thric ri an aodannan, ’s chan fhaic e ach am faileas air an t-sràid.
Bha clogaid air a’ pholas so, ’s chunna mi anns a’ mhionaid mar gum b’ ann ann an dealanaich olc ann an aodann duine. Chunna mi an t-aodann ag atharrachadh. Bha ar companach ag argumaid ris ’s cha robh sin ceart. Ach nuair a sheall mi an sùilean a’ pholais ’sann a chunna mi annta teine marbhtach. Bha a fhaileas air a’ chabhsair, dubh. Chunna mi daoine a’ gluasad an coinneamh na dithis ’s an ath-mhionaid chunna mi gàirdean a’ pholais ag éirigh ’s an duine ’na laighe air an rathad. Thug am polas feadag ás a phòcaid ’s thòisich e ga séideadh ’s an duine air a’ chloich ’s beagan fola a’ sruthadh sìos air aodann. Bha am polas mu ar coinneamh a’ sealltainn ruinn. Bha e ag ràdh rudeigin ach cha robh mi ga chluinntinn leis an fhuaim. Ach—airson aodann! Bha bith aige dhuinn—bith gun ainm. Shaoileadh tu gun còrdadh e ris a h-uile duine againn a mharbhadh. Tha e duilich so innse mar a chì duine fòirneart—chan fhaca mi e riamh gu sud. Bha mi a’ smaoineachadh gur ann a bhiodh e tachairt ann an saoghal eile no ann an leabhraichean—ach bha e anns a’ ghréin mu mo choinneamh, air an t-sràid ud fhéin.
Dh’ fhairich mi gluasad ri mo thaobh ’s mus do sheall mi rium fhìn bha Fionnghal air ruith a-null far an robh an duine ’na laighe air an rathad. Tha mi cinnteach nach do stad i airson smaoineachadh. Aon mhionaid bha i ri mo thaobh ’s an ath-mhionaid bha i air a glùinean a’ suathadh bréid ris an fhuil. ’Se bréid geal a bh’ ann: ’sann a shaoil mi gur ann a bha e coimhead neochiontach, ise air a glùinean, ’s an fhuil ga suathadh air falbh anns a’ ghréin ud. Bha i mar bhanaltrum mhór an t-saoghail, ’s os a cionn bha am polas leis a’ chlogaid.
Rinn mi airson a dhol far an robh i ach cha do charaich mi. Cha b’ e eagal a chaisg mi. Cha robh eagal orm roimh ’n bhata, tha mi cinnteach á sin. (Tha e dorch an dràsd ’s bha mi ’na mo shuidhe aig an uinneig fad na h-oidhche a’ smaoineachadh.)
Ach tha fhios agam a nis dé a chaisg mi: bha eagal orm a dhol do ’n phrìosan. Bha eagal orm dé chanadh daoine aig an tigh.
Agus dh’fhàg mi ann an sud i. Thug iad air falbh i, còmhla ris an duine a chaidh a bhualadh.
Dhùin dorus a’ charbaid le garbh-bhuille. Bha an carbad dubh mar gum biodh iad ga chur ann am bocsa. Cha do sheall i null far an robh mi. ’S dh’ fhalbh an carbad—dubh, dubh. ’Sann a bha e mar charbad-mharbh, a’ falbh sìos na sràidean ’s na duilleagan os a chionn air gach taobh.
Bha mi ’nam sheasamh an sin. Ach ’sann a thòisich mi coiseachd. Choisich mi fad cheithir uairean a thìde. Chaidh mi sìos sràid an déidh sràide gus an tàinig na soluis air. Bha am baile ag atharrachadh fo mo shùilean. Anns na faileasan chunna mi daoine le biodagan ’s bha na coin na bu mhotha na chleachd iad. Bha coille timcheall orm ’s an dràsda ’s a rithist chunna mi soluis. Bha eagal orm a dhol sìos na sràidean. Cha do thachair so dhomh a riamh roimhe.
An dràsda bha mi smaoineachadh cho gòrach ’s a bha mi. Bha eagal orm dé chanadh daoine mu mo dheidhinn— ’s an saoghal a’ dol ’na smàl. Có b’ urrainn a bhith na bu ghòraiche na sin? Có b’ urrainn?
Tha mo pheann ag ithe a’ phàipeir ’s tha m’ fhaileas mar fhaileas a’ pholais.
Ach tha mi toilichte: airson aobhar a choreigin tha mi toilichte. Tha bùrn a’ briseadh annam, a’ dòrtadh tromham. Co ás a tha e a’ tighinn? Tha mi fàs sìmplidh mar bhùrn. Tha earrach a’ dùsgadh annam ’s mo bhroilleach làn de dhuilleagan. Tha an saoghal a’ fàs sìmplidh.
Tha fhios agam dé tha mi dol a dhèanamh. Tha mar gum biodh ur saoghal a dol ’na smàl, ach chan eil bith agam dhuibh. Cha robh cothrom agaibh air.
Bha i air a glùinean ri thaobh ’s an fhuil air aghaidh ’s an clogaid os a cionn. Tha an dealbh sin sìmplidh, nach eil?
Chan eil eagal orm.
Chan eil.
Tha an tinneas gam fhàgail. Tha mi mar leanabh air a bhreith á fuil.
Oidhche mhath leibh,
Ur mac,
COINNEACH.
(13)
Sheas sinn nuair a thàinig am britheamh a-steach. Bha e aosd is bodhar le beart-chlaisneachd air a’ chluais cheàrr. Air mo chùlaibh bha a’ ghrian làidir, mar iarunn teth. Shuidh am britheamh anns a’ chathair mhóir leis a’ chrùn, ’s sheall mi ris. Bha mo cheann goirt le dìth a’ chadail a dh’ aindeoin nan Codeins. Bha mo làmhan teann air a’ bheing, mar gum bithinn air soithich. Air mo chùlaibh, bha a’ ghrian cho teth.
Thàinig an dithis a-steach, Fionnghal ’s an duine a bha i a’ teàrnadh. Chunnaic i mi ’s rinn i gàire—seòrsa de ghàire. Cha robh fuil air aodann an duine idir. Bha e beag is reamhar le speuclairean. Cha do shaoil mi gur e siad a bh’ ann: ’sann a bha aodach salach ’s dh’ aithnicheadh duine gu robh eagal air dé bha dol a thachairt. Eil fhios an e ’n deoch a bh’ air nuair a bha e ’g argumaid ris a’ pholas? Cha robh fhios agam dé bha Fionnghal a’ smaoineachadh.
“Tha iad ag ràdh gur e fear-lagha a tha nad athair,” ars am britheamh, “ ’s gu bheil e airson do dhion. Eil sin ceart?”
Rinn i gàire.
“Tha” fhreagair i.
“ ’S cha robh thu airson sin a dhèanamh?”
“Cha robh.”
Thug e sùil oirre. Bha e cho aosd ’s ise cho òg. ’S air mo chùlaibh bha a’ ghrian a’ dòrtadh. Las i air speuclairean a’ bhrithimh ’s thionndaidh e a shùilean air falbh.
Dh’ éirich am polas an déidh òrdugh fhaighinn ’s chuir e a làmh air a’ Bhìobull, ’s fhreagair e na ceistean.
Cha mhór gu robh mi ’g éisdeachd ris. Bha mi sealltainn ri Fionnghal.
Mu dheireadh chuala mi e ’g ràdh gun fhreagair i air ais e, ’s gu robh i duilich a ceannsachadh. Bha e ag innse na bréige, ’s shaoileadh duine gur e an fhìrinn a bh’ aige. Bha na facail cho ciùin ’s cho slaodach ’s a làmhan ’nan laighe air an fhiodh—chan fhaiceadh duine bith no aimhreit ’na aodann.
Dh’ fhiach Fionnghal ri bruidhinn ach chaisg iad i. Bha i ’na h-aonar anns a’ chùirt ’s an truaghan reamhar ud ri taobh, a’ sealltainn
sìos ris an làr. Bha iuchraichean ’na làimh: thug e ás a phòcaid iad. Tha mi creidsinn gur e iuchraichean a thighe a bh’ ann.
“Bha i ag éigheachd nach robh gnothach agam an duine chur an gréim.” ’S mo cheann cho goirt mar gum biodh e air ghoil. Chunna mi aodann a’ bhrithimh ag atharrachadh. ’Sann a bha e mar m’ aodann fhìn ’s a rithist mar ur n-aodann-se. Cha robh Fionnghal a’ sealltainn rium. A-mach ás an teine dh’ éigh mi:
“Chan eil aig ach a’ bhreug, cha dubhairt i smid ris.” Sheall am britheamh rium.
“Chan eil dragh agam, chan eil dragh agam,” dh’ éigh mi. “Chan eil dragh agam de ur leabhraichean. ’Se a’ bhreug a th’ aige. Falbhaibh leam do ’n phrìosan. Cha bhi duine saor an diugh ach ann am prìosan.”
Bha mo cheann air ghoil.
Mu ma choinneamh bha aodann Fionnghail cuideachd ag atharrachadh. Chunna mi ur n-aodann-se innte, ’s a h-aodann fhéin. Ach mu dheireadh chunna mi a h-aodann fhéin a’ tilleadh.
“Dé ’n dragh a th’ agam-sa de Homer, ’s an saoghal làn de bhreugan? Tha fhios agaibh air—”
— ’s mi a’ sealltainn ris a’ bhrithimh—
“Tha fhios agaibh air.”
Bha an t-aodann aosd a’ sealltainn rium. Chan eil fhios agam an cual e mi, ach co-dhiù bha e a’ sealltainn. Bhiodh e neònach mura cual e mi . . . .
“Chan eil dragh agam,” dh’ éigh mi.
Bha a’ ghrian ’na mo cheann mar am boma a’ bristeadh ann an dearg is gorm. Chunna mi daoine beaga dubha ’nan ruith ’s an làmhan mu an cluasan.
“Cha robh gnothach aige a’ bhreug innse.”
’S am polas a’ sealltainn rium, cho neochiontach, mar dhealbh ann an leabhar.
“Cuiribh do ’n phrìosan mi. Chan eil dragh agam.”
Anns a’ mhionaid sin, sheall mi ri Fionnghal ’s bha i a’ sealltainn rium-sa.
’S dh’ fhairich mi airson a’ chiad uair ’na mo bheatha mar a bha i gun dìon. Chunna mi a h-athair ga bualadh. Chunna mi a gàire threun a’ lasadh a-mach ás an laige.
Bha mi airson gun dìonainn i. Cha robh duin’ ann a riamh a dhìonainn. Bha mi airson nach éireadh droch-rud sam bith dhi ’s i cho meata, ann an dòigh, mar bhréid ann an gaoith mhóir.
Dh’ éirich mi ’s bha mi dol a-null far an robh i ’s a’ ghrian a’ dòrtadh troimh an uinneig ’s mo cheann a’ goil mar choire. Chunna mi daoine a’ tighinn thugam. Bha iad dubh. Bha mi snàmh ann an teine, ’s a’ briseadh mar gum briseadh ugh (mar a chunnaic sibh ugh na h-uiseig a’ briseadh anns an t-samhradh, cho teth, cho teth).
Os mo chionn chunna mi aodann a’ bhrithimh. Cha robh fhios agam an cual e càil a thubhairt mi, ach airson diog chunna mi ’na shùilean mar gum b’ e gàire— ’s e cho aosd.
’S thuit mi sìos troimh an teine, a’ losgadh.
A nis, tha mi aig an uinneig a’ sgrìobhadh. Tha Fionnghal ri mo thaobh. Tha an t-adhar gorm a’ fàs dearg, ’s tha sinn saor. An e bruadar a bh’ ann? An teine ud?
Tha dubh anns a’ ghorm.
Ach tha mi saor.
Ann an dòigh.
Chuir Fionnghal a làmh air mo ghàirdean an dràsd, ’s shlaod mi air falbh i, gun smaoineachdadh. Chuir mi mo ghàirdean air ais, ach thug i sùil orm.
Chaidh mi sìos do ’n teine, ’s thainig mi nuas. Chan eil fhios dé thachras—an cuir iad do ’n phrìosan ise no mise, no an dithis againn. Ach, aon rud—bhruidhinn mi. Dh’ fhaodadh iad mo chur ann am prìosan, ach nach eil a h-uile duine againn ann am prìosan o latha ar breith?
Cha do thuig mi sin.
Bha na tighean mar uaighean.
’Se am boma am prìosan mu dheireadh a rugadh ’nar n-eanchainnean.
Chan eil fhios nach cual am britheamh mi—ged a bha e aosd.
Chan eil fhios nach cuala sibh-se mi ged a tha sibh aosd.
Tha cuimhn’ agam air an uaireadair mhór a th’ anns a’ chùlaisd. Cha do chuir sibh a riamh air adhart e. Tha thìd agaibh “a bhith beò, beò, chun an deiridh.”
Tha fhios agam gun cuala Fionnghal mi. Ann an aodann a’ bhrithimh chunnaic i a h-athair— ’s bha esan ann am prìosan cuideachd.
Feumaidh sinn am prìosan a bhriseadh, ’s chan eil fhios nach fheum sinn a dhol do ’n phrìosan airson sin a dhèanamh.
Chan eil mi airson gun éirich càil do dh’ Fhionnghal. Tha i beò.
Tha balla an déidh balla a’ briseadh ’s tha an saoghal mar an cuan, ’s m’ inntinn a’ falbh air fheadh mar dhealanaich.
Dh’ fhalbh ifrinn ar daoine.
Tha sinn an so ùr, mar litrichean gun deireadh is gun toiseach. ’S ma tha britheamh ann, tha beart-chlaisneachd air.
Tha an litir so a’ tighinn thugaibh o Fhionnghal is bhuam fhìn.
Chan ann bho Homer no bho mhinistear ach bhuam fhìn is bho Fhionnghal—an litir so.
Bithibh beò, bithibh beò, chun an fhìor-dheiridh.
Ur mac gaolach,
COINNEACH.
| title | An Dubh is an Gorm |
| internal date | 1963.0 |
| display date | 1963 |
| publication date | 1963 |
| level | |
| reference template | Mac a’ Ghobhainn An Dubh is an Gorm %p |
| parent text | An Dubh is an Gorm |