POEMS 1942– 1944

*83 Casan Sìoda

Air tilleadh dhachaigh feasgar dhomh ’s an teine a’ cur ruaim dheth,
chunnaic mi an creachadair ’na laighe socair suaimhneach;
chan fhaicinn ach an druim dheth, fionnadh dubh is bàrr a chluasan –
fhuair mi Casan Sìoda ’na shìneadh anns an luaithre. 4

“Siud thusa na do chuachaig gun smuain air làimh do bhiathaidh,
nad stidean leisg, mi-thaingeil, làn aingidheachd is mialaich.
B’olc gu leòir nad phiseig thu, droch stic nam prat mì-rianail,
ach nis is làn-chat feusaig thu, a rèir na chaill mi dh’iasg leat. 8

“Sealgair nan trannsa is fear rannsachaidh nan cùiltean;
Òrd nan Luch gan tòireachd le do chròcan, ’s cha b’e ’n sùgradh;
Freiceadan Dubh gach tollaig, is tu roimpe na do chrùban;
ceatharnach sa chidsin nì na measraichean a sgrùdadh. 12

[Beurla]

“ ’S e Spògan Sròil a b’athair dhuit, fear caithreamach na h-oìdhche,
a fhuair ri Coiseachd Chlùimh thu, bean chiùin a b’fhaide ìghnean.
Fhuair thu do thogail leis a’ ghoid, ’s cha b’ann gu dìomhain – ’s nach olc an sgoil a thug iad dhuit, a mhurtair nan eun bìdeach? 16

“Chan eil gealbhonn no smeòrach o Ghleann Crò gu ruig Loch Fìne,
lon-dubh no gobhlan gaoithe o Àrd Laoigh gu Gleann Sìora,
chan eil eireag bheag no luchag, no eun guir am preas san rìoghachd,
nach eil air ’fhaicill roimh do spògan – och-òin, a Chasan Sìoda! 20

“Seachain an cù aosta le a chraos ’s a shùilean gruamach;
thugad bean na còcaireachd ’s a’ phòit ’na làimh gu bualadh;
seachain an cat buidhe ud, laoch guineach air leth-chluais e,
no bheir e Inbhir Lòchaidh dhuit, mo Spògan Sìoda uallach! 24

“Seo rabhadh dhuit, a mhic ud, is na leigear e an dìochuimhn’.
Nuair thig mi dhachaigh anmoch leth-mharbh ’s air mo mhìobhadh,
ma gheibh mi na mo chathair thu, o seallaidh mi le cinnt dhuit
nach persona grata thu, a ghràidh, a Chasan Sìoda.” 28

[Beurla]

*84 Rabhadh

Na bi null ’s a-nall, a bhean;
thoir fa-near nach measan mì,
’s tu ga theumadh ’s ga chur suarach,
ga smèideadh ’s ga ruagadh a-rìst. 4

Aotrom, dubhach, loisgeach, fionnar,
inntinn eadar fuireach ’s folbh;
bioradh beag on chogais chursta,
seal eile t’fhuil ’na lasair bheò. 8

Cha leanabh mi is tu ga bhreugadh;
cha dèideag mi no peata bog;
tha geat’ iarainn air mo chridhe,
a chrannas mi a chlisgeadh ort. 12

Mas cluich leat a bhith coimheach fuar rium,
a bhith cruaidh bu shùgradh leinn;
thig thu a dh’òl às an fhuaran,
’s gheibh thu ’na uachdar an deigh. 16

[Beurla]

*85 Sguabag 1942

Chan àm caoinidh seo no osnaich,
àm gu brosnachadh ’s gu sùrd,
àm gu deachdadh, cainnt is òrain,
àm gu dòchas is gu dùil; 4
àm gu bòrcadh, snodhach, sùgh,
àm gu gràbhaladh ’s luchd ciùil,
àm gu smaointean, sunnd is gàire,
àm gu beatha ’s fàs as ùr. 8

Chan e seo ach stoirm an Earraich,
a sguabas sneachd a’ Gheamhraidh uainn,
bean ghlùin neo-thruasail a’ Chèitein,
Sguabag gheur le ’meuraibh cruaidh. 12
Is i as dèine dh’èigheas fuachd,
sneachd ’na dèidh ’na rèis gu cuan – ’s a h-uile crann gun smuais ’na shlataibh,
nì ligh’ an Earraich a ghrad bhuain. 16

Seann mhaide mosganach an t-saoghail,
crìonach aost’ a’ grod san ùir,
slatan nach cùm taic ri daoine,
is iad a’ faoisgneadh às an rùisg; 20
thèid an sgaoileadh mar le sùist
air glas aodann nan sruth dùr;
bheirear rùm don ùr fhàs aobhach
a nì caoin an Samhradh ciùin. 24

[Beurla]

*86 Fàire M’Òige

Siud e m’fhàire san Earrach is crìochan mo fhradhairc sa Chèitein,
tràth thilleadh gealghrian a’ mhochthrath ’s a h-uilinn sna cnocain ag èirigh,
cnoc air muin cnuic anns a’ Cheathramh, mullaichean ’s leacainnean èibhinn,
guala ’s guala bhòidheach, na tomain an Còmhal ’s na slèibhtean,
uchdach air uchdaich a’ dòmhlachadh, aonach is mòinteach nam fèithean. 5
Seall, Sliabh Gaoil a’ sìneadh san ògsholas fhìondhearg ghrèine,
rogha is taghadh nan sliabh, beinn sheilge Dhiarmaid ’s na Fèinne,
druim fada mìn air dheagh shnaidheadh mar bhalla a chasgadh na sèisde,
a’ sruthadh ’na shliosan ’s ag aonadh ’na ruigheachan faon ris an rèidhlean.
An rìgh am meadhan a shluaigh, deagh bhuachaill am meadhan a threudan – 10
còir gach rìgh sin ’s a urram ’na àite suidhe is èirigh;
seasadh a mhuinntir deas air is clì air ag amharc ’s ag èisteachd –
an cridhe na h-àirde tuath siud Cruachan Beann fo bhrèid ghil,
stuadh a’ chìrein àrdghil ’sìor bhriseadh air fàire ’s leus deth.
B’e sin clach-tharraing mo shùla, an casthonn trìcheannach glègheal. 15

[Beurla]

*87 [Duilleach an Fhoghair]

(trì rainn is amhran)

Duilleach an fhoghair a chaidh às,
fochainn an earraich seo ’teachd trìd;
na sgap a’ bhliadhna is i ’meath,
a’ bheatha ùr a dh’fhàs ’na cill. 4

Thug thusa cùl ri t’òige fhèin
nad Chèitein blàth le claonadh glic.
Nuair thuiteas do dhuilleach donn
feuch nach trom a’ chuimhne sin. 8

Fuar do ghliocas, aghaidh dhonn,
thoirt car-mu-thom dod bhith le moit.
Breithnich ciaradh gach là,
’s an dàimh a thagras an ùir ort. 12

Ceangal
Saobh ghliocas sheann ùghdar a thùraich faoineas an-dè,
a chuir thusa an-diugh o t’iùl an ceannairc riut fhèin.
Dhiùlt thu an sùgradh, is dhiùlt thu baileach mo bheul.
Biodh agad, a rùin – ach is dlùth an talamh don chrè. 16

[Beurla]

[Nirribhis]

[Beurla]

[TD 85- 94]

[Fraingis]

[Beurla]

*100 Fhearaibh ’s a Mhnài na h-Albann

Fhearaibh ’s a mhnài na h-Albann,
stoc gailbheach mo ghràidh,
sluagh nach gabh saltairt
is nach saltair air muin chàich;
a chridheachan nach marbha, 5
guma fairge sibh nach tràigh
am bailtean ’s glinn na h-Albann,
air a garbh chnuic ’s a blàir.
Fearann mo shinnsre Alba,
clann Albann mo dhàimh, 10
m’fheòil is sùgh mo chridhe sibh,
mo mhisneach ’s mo dheas làimh.

Seann dùthaich ghorm nam bidein,
is i thug bith dhuinn ’s a thug brìgh;
is garbh, is geanail, coibhneil i, 15
’s i toinnte ’s gach aon dhìnn;
air a’ mhachair, air na monaidhean
dheoghail sinn a cìoch;
mas Goill, a ghaoil, mas Gàidheil sinn,
dh’àraich ise sìnn. 20
Fearann mo shinnsre Alba,
clann Albann nach strìochd,
mo bhiadh, mo dheoch is m’anail sibh –
chan fhaic mi sibhse sìos.

*101 [Rann fo Chraoibh Orainse]

An dèidh coiseachd beanntan Tùnais,
is sìoda chùbhraidh bhur cnuic gharbh.
An dèidh cluinntinn “Allah! Allah!”
is guth meala leam bhur sailm. 4

*102 Athair nan Cluas

O Sfax gu Casablanca
chan eil rathad garbh no rèidh
air nach fhaicear thu gad chosnadh
le cnàimh do dhroma chur gu feum. 4

Fo chuail cheithir tunna,
’s tu a’ tuisleachadh fon luchd,
is do bhiorain spàg gan lùbadh
aig an dùn a th’air do dhruim. 8

[Beurla]

Bù Udnìn, nach eil na cluasan
as suaicheantas dod threubh,
cho fada ris an fhaighidinn
a thug Allah dhuit mar sgèimh? 12

Is iomadh Arabach mòr, sultmhor,
is do dhà uiread ann gu lèir,
a dh’èigheas “Gaodam!” (Bi air t’aghaidh!)
ga do shlacadh gus an fhèill; 16

Air a shuaineadh ’na bhurnus,
is a chuifein gaoil ’na bheul,
is ’uile bhathar air a thorradh
roimhe is ’na dhèidh. 20

Air bhith tric a’ gabhail beachd ort
is e mo bhreith – ’s is math breith mhall –
gur cochur thu nan eileamaid
a leanas san ath rann: 24

Paidhir chluas is ceithir chasan,
faighidinn is peall,
fichead punnd den ùmhlachd
is unnsa den stailc. 28

[Beurla]

*103 Brosnachadh

Alba ghràidh, thoir crathadh ort
le braise, ’s tuig na th’ann;
tha cas gach glaoic air t’amhaich-sa,
’s do bheatha geal an geall: 4
’s nach searbh an sgeul air t’iomchar e,
’s e iomraiteach ’s gach ball,
gun d’aithnich càch mar chaochladh ort,
do dhaoine bhith cho fann? 8

Och Alba, mas e ’m bàs a th’ann,
’s mas cnàmhadh dhuit ad shuain,
mas crìonadh le caoin shuarachas,
gur fuar a’ chrìoch dod shluagh. 12
Am fàg thu do na ghràdhaich thu
’s le ’m b’àill thu a bhith suas,
ach gul ri àm do ghiùlain-sa
is t’ionndrainn uap’ san uaigh? 16

Ach gu ma h-e nach fhaicear sin:
bidh lasair mar ri leus,
’s tu fhèin ad shlèibhtean falaisge,
is glanadh roimp’ ’s ’na dèidh; 20
on Pharbh gu muir na Maoil’ annad
bidh ’chaoir ud suas ri speur,
’s is iomadh tighearn ’s coigreach
their “Oit” air chorraig chreucht’. 24

[Beurla]

*104 An Cnocan Fraoich

Och, a chuideachd ghràidh sa bheil fuil nan sàr,
feuch a’ chuing air a càramh le làmhan nan daoi,
is ar sealbhachd àrsaidh a’ searg mu làr,
is tost nam bailtean fàis air ar Cnocan Fraoich. 4
Dà cheud bliadhna ’s an còrr – mar a dh’iarradh daonnan leò –
fhuair iad iall mu n-ar còirichean, teann is caol.
Chaidh ar creic air òr anns a’ Bhargan Mhòr,
is leag iad an dubh chròg air ar Cnocan Fraoich. 8

Am Bliadhn’ a’ Phrionnsa ’nan rangaibh dlùth
theann na lasgairean le dùrachd an tìr a chur saor;
a h-uile math is mith gus na h-èill a bhriseadh,
gillean san robh misneach is cridh’ an laoich. 12
Là Chùil Fhodair a’ dol sìos chaidh an dochann air an t-sliabh;
fhuair na Sasannaich am miann orra ’s oirnn maraon.
Sgaoil iad teine ’s crochadh, coin luirg is mort,
geur-leanmhainn is gort feadh a’ Chnocain Fhraoich. 16

Och, mar thrèigeadh gun truas e fo fhèidh is luachair,
’s an clàdan ’s an cluaran ’nam bàrr air gach raon;
gun ach mèilich uan anns an Earrach fhuar
far an cluinnte duan air a h-uile gaoith. 20

[Beurla]

E gun daoine, gun chòmhnaidh, gun ghealbhan, gun cheòl,
is na h-allmharaich ri spòrs air le gàire faoin;
’ s e cho aonranach, brònach, aognaidh, dòite
ri aon chnoc san Eòrpa, ar Cnocan Fraoich. 24

Tha e ’n dàn don linn seo na h-èill a chur dhinn,
às na banntaibh dìomhair gar cur fo sgaoil.
Is na biomaid dìomhain, ach siuthad ri gnìomh
le duinealas is dìlseachd dar dìleab aost’. 28
Bidh a’ bhratach ghorm is gheal a’ stoirmrich ri gath,
mar a bha i ann o shean, Crois ar n-Ainndreis Naoimh.
Far an robh cromadh cinn cluinnear coireal binn,
is a’ phìob ga seinn air ar Cnocan Fraoich. 32

Bidh bàigh an speur ris is fàbhar Dhè,
is togar dheth ’na dhèidh sin dreach lom an aoig,
le bruthainn ghrèine is bog dhealt Chèit,
chuireas snodhach anns gach gèig air ar Cnocan Fraoich. 36
Gum bi fàs agus beatha ’na bhlàth lagain fhasgaidh,
snàmhaidh smùid a theallach mu bhàrr nan craobh;
is bidh ’òigridh cheutach tràth-nòin ag èisteachd
ri ceòlan eunlaith ar Cnocain Fraoich. 40

[Beurla]

105 [Bail ’ Ìomhair]

(trì rainn is amhran)

Is uasal leibh bhur saobhadh mhèirleach,
màthair ghuir nan ceudan àr;
ma tha e sluaghmhor, ainmeil, rìoghail,
tha Bail’ Ìomhair an tost a’ bhàis. 4

Thog sibh bhur lùchairtean àlainn
le clachaibh ar làrach fuar.
Am fuil phrìseil bhlàith ar daoine
bhàth sibh saorsa nan sluagh. 8

Is e bhur buannachd ar calldachd,
is e bhur n-alladh cleith ar n-ainm,
is e bhur n-uabhar ar cinn chroma,
is e bhur tromalaigh’ ar fearg. 12

Amhran
Le sprùidhlich nam balla a b’fhasgadh dor sluagh o thùs,
thog sibh bhur n-aitreabh, a chlachairean slìom nan lùb.
B’ann air cuirp ar fear dàna, a chàrnadh leibh glùn air ghlùn,
a rinn sibh am màrsal gu stàtail gu cumhachd is cùirt. 16

[Beurla]

*106 Dleasnas nan Àirdean

A’ bheinn dhorcha fon dìlinn,
ris na sìontan ’na h-innein,
tha sìor shèideadh ma creachann,
tha sìor cheathach ma sliosaibh; 4
is doirbh fo na casan
a h-aisridhean snidheach;
is seasgar ma bonnaibh
taighean, gortan is liosan. 8

Dheònaich beagan an sàrach
tric los càch a bhith ’blasad
air an t-sonas chaidh bhuinnig
ri uchd Chumhachdan ’s gaillinn. 12
Sgal na gaoith’ air a’ mhullach,
deò cha chluinnear sna srathaibh.
Is e tuairgneadh nan àirdean
a bheir sàmhchar don ghleannan. 16

A òigridh mo dhùthcha,
an e ciùine nan rèidhlean,
fois is clos nan gleann ìosal,
air an dìon on gharbh shèideadh? 20
Biodh bhur ceum air a’ mhullach,
is bhur n-uchd ris na speuran.
Dhuibh sracghaoth nam bidean,
mun tig sgrios ’na bheum slèibh’ oirnn. 24

[Beurla]

107 [Rinn Sibh Cuan …]

Rinn sibh cuan de dheòir ’s de fhuil,
’s a stuadhan tiugha ’ruith ’s a’ bòcadh.
Feuch a-nis, a làmhan lapach,
an tèid agaibh air a sheòladh. 4

Bhur beul sìoda ’s bhur làmhan mìne
(is ruadh for n-ìghnean sal na feòlachd)
tha sibh air lobhadh, air lobhadh,
ge dàicheil othail bhur n-òraid. 8

Thig Saorsa ’s Ceartas gu slìogach ungta
’nan srùileadh crèis’ or slugan ròiceil.
Tha iad ’dol fodha sna ceithir àirdean
an srùileadh àir a’ ghaorr a dhòirt sibh. 12

Thèid bhur long spùinnidh o stiùradh.
Tha ’n taoim air feadh a h-ùrlair lòdte.
I trom le pròis is le plunndrainn,
’s na tuinn a dhùisg sibh ma bòrdaibh. 16

I ’ruith o chuan nan sluagh a reub i,
gu sgeirean geur nan Stàitean mòra.
Feuch a-nis, a làmhan lapach,
an tèid agaibh air a steòrnadh. 20

[Beurla]

*108 An Ceangal

Seadh, chaith mi mo thìom ’s mo dhìcheall ri dàin, fhir chòir,
gan snaidheadh ’s gan lìomhadh sa bhinn chainnt is àrsaidh glòir,
an Dùn Àd a thug binn, is an Ì a rinn cràbhadh fòil,
a labhair mo shinnsre ’s na rìghrean an Sgàin o thòs. 4

Thèid sibh, a dhàin, thèid gu dàna, gun fhiaradh ròid,
ag èigheach ’s gach àird rim luchd clàistneachd fìor chiall mo cheòil:
“Troimh cheusadh is sàrach nan Gàidheal tha ’n dian fhuil beò,
is cha trèig iad an làrach gus an smàlar a’ ghrian fa-dheòidh.” 8