Sgoil a’ Mhorghain
Chaidh mi dhan sgoil – Sgoil a’ Mhorghain – nuair a bha mi cóig bliadhna. ’S beag an t-ioghnadh ged nach rachadh dìochuimhn’ agamsa air an dearbh latha. Nuair a fhuair sinn a-mach as an sgoil thuirt balach beag coibhneil rium fhìn, ’s e breith air làimh orm, “Fàgaidh mi fhìn a-staigh thu.” Mar nach do dh’iarr am Freasdal, có a bha shuas air a’ chnoc os cionn an taigh’ againn ach ban-eucorach chòir choibhneil a bha ’nar nàbachd. Cho robh fainear dhise ach spòrs is gàireachdaich. Mhothaich i dhuinn a’ tighinn, agus ma mhothaich, bha ceannach agamsa air a’ chùis. Riamh bhon latha sin, bha i a’ sìor tharraing asam mun bhalach, ach ’se a’ chuid bu duilghe dhen chùis gun gabhadh i
Nis, bha fiughair mhór ormsa a’ càradh orm dhan sgoil a’ cheud latha. Bha fadachd air a bhith orm gus am fàsainn mór, los gu faighinn dhan sgoil, ùine mhór roimhe seo. Mo thruaighe bhochd, mun do ruith an t-seachdain a-mach, thuit mo ghudan ’s mo ghadan orm. Thar leam gu robh gach neach eile cho math san sgoil. Cha robh a’ bhan-sgoilear againne, a bha mion-eolach air Gàidhlig Bharraigh, a’ cleachdadh rinne ach a’ Bheurla chruaidh Shasannach a’ chuid mhór dhen ùine. Cha robh agamsa dhith sin ach dà fhacal – “Yes”agus“No” – agus bha mi ann an ceò. Chan fhóghnadh a’ Bheurla fhéin, ach bha fuaim neònach aig a’ chainnt mar gun tigeadh i a Lunnainn neo Aimeireaga. Nuair a bu shine a dh’fhàs mi, thuig mi gum b’i a’ Ghàidhlig cainnt nan truaghan bochda; agus nam biodh bloigheachas idir agad dhen Bheurla, gu feumadh tu a cur an céill cho luath ’s a b’urrainn dhuit los gum biodh tu cho math ri càch.
Cha robh dad san sgoil a thogadh do chridhe ach ball-frame air an robh buill anns gach seòrsa dath. Cha robh seudam sìorraidh ann leis an cluicheadh tu, agus bhiodh tu air bhiodan gu faighinn chun a’ bhall-frame, agus chluinneadh tu fuaim aig duine mu seach air “One, two, three, four,” agus bhòidicheadh tu gur goirid a thill a h-uile h-aon dhiubh a Lunnainn, air fuaim an guth.
Bha mi fhìn a-nis air fàs searbh a bhith gun sgoil ’s gun labhairt. Chuala mi té ag éigheach dhan tidsear aon latha, “Please telling lies.” Trì latha as déidh sin, chuir mi suas mo làmh is dh’éigh mi fhìn na dearbh bhriathran, ged nach robh fhios agam bho thalamh gu dé bu chiall dhaibh. ’S fheàrr a bhith a dhìth a’ chinn na a bhith a dhìth an fhasain!
Aig an àm ud, bha an cosnadh agus an t-airgead fìor ghann am Barraigh, ach bha a’ mhór-chuid air an aon réir. Bha feadhainn shònraichte ann aig an robh bàtaichean-iasgaich. ’Se an sgadan air am biodh iad an tòir le lìn nam mogal. ’Si aon té uaine dham b’ainm an Cheerful a bhiodh a’ tighinn a-staigh dhan Bhàgh a Tuath ri m’cheud chuimhne, ach thàinig an sin an Stella. Bhitheamaid sinne air bhàrr nan cnoc, agus sinn cho leòmach a’ cumail sùil air cho luath ’s cho brèagha ’s a ghluaiseadh iad, agus a’ beachdachadh gu h-àraidh air uisge na stiùrach aca. Ann am Brudhairnis bha An Reul agus an Ealasaid. Chluinneadh tu mnathan a’ bhaile ag éigheach dha chéile gu pròiseil feadh an latha, “Nach robh dà fhichead crann aig An Reul an diugh,” agus bheireadh an naidheachd sin togail mhór dhan bhaile gu léir. Ged nach robh bàta-iasgaich againne, ’s coma dé cho math ’s a chòrd e rium nuair a dh’inns
Nis, thall tarsainn a’ phuirt bhig, goirid dhan taigh againn fhìn, bha dachaigh fìor ghoirid do dh’iomall an làin far an robh pìobaire a thug a leithid de spéis dhan phìob ’s gum biodh e ga cluich ceathramh math dhen latha agus earrann mhath dhen oidhche. Nuair a bha mi glé òg, b’àbhaist dhomh fhìn ’s dhan bhuidheann ghrinn a bhiodh còmhla rium a bhith tadhal ann. Mar a bha taighean eile a’ bhaile, bha an stòbh fhathast gun tighinn dhan fhasan. Glé thric bhiodh òigridh a’ bhaile an sin a’ dannsa cruinn cothrom còmhla an teis-meadhon an ùrlair. Mar bu mhotha a bhiodh an sùrd air an òigridh, ’sann bu lugha a bha dh’àite air fhàgail aig a’ phìobaire. Bha an duine bochd ga shìor phlùcadh suas chun an teine. Mu dheireadh thall, ruigeadh e air an luaithre agus bha a chas, a bha a’ cumail faram ris a’ cheòl, a’ cur na smùid a b’àille dha na speuran. Bha eucoraich ghillean ann a phlùcadh suas e mar aon-obair feuch dé cho tiugh ’s a bhiodh an smùid. ’S math mo chuimhne air a’ phort a b’fhaide a ruigeadh a chridhe, agus nuair a theannadh e air bha e air saoghal eile, ’s cha robh smùid na luaithre a’ cur cùram sam bith air. An latharna- mhàireach, bhiodh sinne a-muigh air a’ chnoc air an dearbh iorram air an robh am pìobaire fhéin, is sinn gu trang a’ canntaireachd port na pìoba. Seo car mar a bha an toiseach aige:
HorrabharraSheotharraich
HorrabharraShiutharraich
HorrabharraSheotharraich
SheotharrabhaShiutharraich
Mar nach do dh’iarr an Sealbh, chaidh am pìobaire bochd air imrich, agus theirig an dannsa ’s an ceol sa bhaile againne.
An ceann beagan ùine, có thill a Bharraigh ach ‘Seòras’, agus bean Ghallda aige. Thog e taigh grinn boidheach air Cnoc a’ Chìobair, dìreach os cionn Loch na h-Ob, faisg air Sgoil a’ Mhorghain. Nis, cha robh nì annasach sam bith co-cheangailte ri Seòras ach, gu fìor, ’s esan a thog na glainneachan aig clann a’ bhaile bhig againne. Dé bh’aige a’ tighinn dhachaigh ach gramophone agus adhairc mhór shnasail air. Bha sinne a’ smaointinn gur ann bhon ath shaoghal a bha an guth a’ tighinn. Bhiodh Seòras a’ falbh leis, oidhche mu seach, air feadh taighean a’ bhaile, agus bhiodh an treud againne a’ falbh ’na chois an còmhnaidh. An fheadhainn againn nach toilleadh am broinn an taighe, bhiodh iad ’nan tiùrraichean mun doras. ’Se Gàidhlig glé neònach a bh’aig a’ ghramophone – Gàidhlig thìr-móir, nach robh a’ tighinn ro mhath ri ar càil, oir bha eadar-dhealachadh sònraichte eadar i ’s an té a bha sinne a’ cleachdadh.
Bha an t-aon òran a’ dol air sa h-uile taigh:
Hi-hòro-bho, hi-hòro-bho,
Cuiridh mi luinneag an òrdugh dhuibh,
Hi-hòro-bho, hi-hòro-bho,
Air pòsadh piuthar Iain Bhàin.
Bha sinne cho sona ’s a bha an latha cho fada, a’ leumadaich a-muigh ’s a-staigh an co-fhreagairt ris a’ cheòl. Bha feadhainn de mhnathan a’ bhaile gu dìomhair a’ dèanamh a-mach nach e nì dòigheil a bh’ann a bhith cluinntinn guth duine ’s gun e fhéin san làthair. Airson ar cuid-ne dheth, ’se sinne bha coma co-dhiùbh a b’e duine saoghalta bh’ann neo nach e, fhad ’s a gheibheamaid a dh’eachraiseadh air feadh an ùrlair gus an teirigeadh an ceòl. Chuir mi làithean sòlasach m’òige seachad a’ cluich còmhla ri caileagan a’ bhaile againn fhìn, a’ ruith ’s a’ ruaig, a’ gearradh shìnteag, ri cluich an ròpa, greis air dreallaig agus greis ri déile-bhogadain. Bhiodh an cat agus an luch againn – esan ga sìor shealg a-mach ’s a-staigh eadar gach dithis sa chuairteig. Bhiodh na gillean bu shine ri cluich na speil. Dh’amaisinn an dearbh mhionaid sa fhéin air far am biodh a’ chluich — ‘Glaic na Speil’. Mar chluich bhall-coise, bha dà òganach a’ seasamh air astar mu choinneamh a chéile, a’ deanamh toll sa chnoc agus a’ càradh àrcan an tacsa bioran maide san toll. Le slait, bha fear mu seach ag amas air a’ bhioran agus bha an t-àrcan a’ toirt leum as agus a’ falbh air astar; ach cha robh e ceadaichte do chaileagan a bhith timcheall fhad ’s a bha an cleas a’ dol.
Bhitheamaid ri dallan-dà – ’se dallan-doill a’ bhodaich a theireamaid sinne ris – ach saoilidh mi gur e falach-fead an cleas a b’inntinniche bh’againn. Thar leam gun cluinn mi rithist air feasgar ciùin samhraidh an guth aig a’ cheud fhear a ruigeadh a’ choilleag ag éigheach àird a chlaiginn: “Ilidh Ailidh O!”
Bha sinn glé thric ag iasgach. B’e sin an t-iasgach – iasgach phartan, gun slat, gun dubhan ach pìos sreinge agus sgonn mhath biadhaidh air a ceann: earrann mhath de rionnach saillte a fhuaireadh a thoirt gu falchaidh as a’ bharailte a bha san taigh bheag aig ceann an taighe. Nuair a gheibhte deannan phartan, dh’fhalbhamaid an sin a dhèanamh fang, a’ toirt a chreidsinn oirnn fhìn gur ann a bh’againn caoraich. Bhitheamaid cuideachd gan comharrachadh, is chluinnte “Beum” agus “Toll” agus “Bàrr-taisgeil” aig fear ’s aig té mu seach. Bu lugha oirnn na rud sam bith an glaodh bho na taighean: “Tha’n t-àm agaibh a bhith tighinn dhachaigh.”
Glé thric, fhad ’s a bhitheamaid a’ cluich, thigeadh an glaodh as gach ceàrna: “Feumaidh tu dhol dhan tobar” air neo “Tha agad ri dhol dhan bhùth.” Uair agus uair, am meadhon mo shòlais, chluinninn: “Bi falbh agus atharraich a’ bhó, a nighean.” Bha a’ bhó air teadhair agus cipean aig ceann na taoid, fodha san talamh, agus cha b’ann dhan Agh a bhathar ga beannachadh nuair a dh’fheumte falbh sgrìob mhath leatha agus a’ chluich fhàgail.
Aig àm dìnnearach, bhitheamaid a’ faighinn a-mach as an sgoil chun a’ chnuic. Dìnnear cha robh ann; agus an sgonn arain a fhuair thu sa mhadainn a’ fàgail an taighe, mar bu trice bha e air ithe mu ruigeadh tu an sgoil idir. Bha sinn mar gum bitheamaid beò air a’ ghaoith gus an tilleamaid dhachaigh, leis cho toilichte ’s a bha sinn. Shuidheadh na caileagan ’nan cuairteagan air a’ chnoc, agus thòisicheadh an iomairt le dhà neo trì mholagan. Cha robh iomradh air brat-làir neo fuachd neo cnatan, ged a bha thu ’nad shuidhe air a’ chnoc. Leis cho sunndach ’s a bha sinn, cha chreid mi gu laigheadh galair oirnn. Fad na cluich, bha srann aig té mu seach air an rann:
Uaineis, tù-ais, trì-eis, cairteal, Uaineis a’ chairteil, tù-ais a’ chairteil, Trì-eis a’ chairteil, cairteal beag, Réis, dà réis sgròbaidh, Réis sgriobadain, sradadh suas, Agus ma-gleoc.
An dràsda ’s a-rithist, nuair nach amaiseadh na molagan air cùl do bhoise, dh’éigheadh càch, “Chaill thu,” agus bha an ath té a’ teannadh ri cluich.
Air uairean eile, bhiodh na caileagan a’ dannsa mun cuairt ann an cuairteig agus aon té sa mheadhon, ach cha robh againn ach rannan Beurla: In and out the dusky bluebells, Why is Mary weeping for?agus London Bridge.Nuair a gheibheadh tu do thaghadh airson a dhol dhan mheadhon bhiodh tu air leth pròiseil.
An dràsda ’s a-rithist, dhèanadh na gillean car mu chnoc gu faighinn a sealladh a’ mhaighstir-sgoil. Bha dithis dhiubh an uair sin a’ dol a shabaid, agus buidheann stuigidh air gach fear gus an toireadh iad a-mach sùilean dubha a chéile. Mar bu trice gheibheadh am maighstir-sgoil a-mach mun chùis, agus an uair sin chluinneamaid an òraid àbhaisteach:
Aon ubhal ghrod sa bharailte, ’S ni ise masladh air gach aon téile.
Dh’aindeoin cion na Beurla, dh’fheumte bhith a’ dol dhan sgoil. Uidh ar n-uidh, dh’ionnsaich sinn na litrichean – an ‘àbsaidh’, ’se theireadh sinn riutha an uair sin – ach cha robh móran tlachd againn sna duilleagan buidhe air an robh iad sgrìobhte. An ceann ùine, a dh’aindeoin chùisean, fhuair sinn a-mach mun cuairt a’ bhùird agus chàireadh leabhar ’nar làimh. Cha robh aon dealbh ann neo aon fhacal Gàidhlig a thogadh do chridhe. ’Sann ga ionnsachadh air ar teanga a bha sinn. Beag air bheag, ge-ta, thàinig tuigse thugainn air na facail, agus mu dheireadh thall bha an gnothach againn. Chan fhaodadh tu an leabhar fhaighinn ’nad làimh ach a’ ghreiseag bheag a bha thu mun bhòrd. Cha robh aon
leabhar san treasdaidh far an robh thu ’nad shuidhe, neo idir aig na dachaighean, agus nam faiceadh tu bodach a’ leughadh pàipear-naidheachd, bha thu gu sìorraidh tuilleadh am beachd gu robh esan sònraichte fhéin foghlamaichte.
Air na feasgair fhada, bhitheamaid a’ dèanamh air an Tràigh Mhóir còmhla ri m’athair a thogail nan srùban. Leis na bha a’ togail an t-srùbain aig an àm sin, feumaidh gu robh iad a’ dèanamh seòrsa de roinn air an Tràigh Mhóir – a’ cur iomair mu choinneamh gach baile. An fheadhainn a thigeadh air astar, bha iad a’ feitheamh an dàrna muir-tràigh. Bha na pocannan shrùban an sin gan càradh am broinn nan cairtean neo le iris air na h-eich. Seo a’ bheòshlaint a bu treasa a bha aig muinntir Bharraigh an uair sin, còmhla ri iasgach an sgadain. Nach iomadh athair teaghlaich a thuiteadh a chridhe am bonn a chasan an uair a thigeadh an teileagram bho fhear a’ mhargaidh ’s gun innte ach dà fhacal – “Cockles condemned. ”Co-dhiùbh bha an srùban dona ’s gu nach robh, cho robh dòigh agad air a dhearbhadh a dh’aindeoin sgaoileadh do chridhe.
Nuair a dh’fhosgail a’ cheud sgoil an Eòiligearraidh – nuair a bha mise glé òg – aig amannan bhiodh mionaidean air fhàgail roimh cheithir uairean gus a’ Bheurla a chur an céill, agus cha b’e a h-uile fear aig an robh a’ mhisneach san latha sin a ghuth a thogail an àird sa chànan mhì-nàdurra sin. Latha dhe na làithean, dh’fhaighnich am maighstir-sgoil, “Có dh’innseas dhomh an diugh facal Beurla sam bith a’ tòiseachadh leis an litir c?” Thug iad dhà deannan cuibheasach, ach an sin theirig an còmhradh.
“Bheir mi dà sgillinn do dh’aon sam bith agaibh a théid aige air facal eile,” ars’ am maighstir-sgoil. Có nach gabhadh iad ach idir an cothrom a bhith ann airson an t-airgead a chosnadh, ach bha e a’ dubh-fhairtleachadh orra aon fhear eile fhaighinn – gus an tug aon ghaisgeach duibh-leum as an treasdaidh, a’ seasamh ’s a dhà làimh suas ’s e ag éigheach ’s an aileag air, “Cockles condemned! ”Nach i an naidheachd mhì-aghmhor ud a chaidh domhain ’na chridhe – ach choisinn e an t-ionmhas.
Bhiodh clann a’ bhaile, agus gach baile eile, a’ falbh a’ chuid mhór dhen bhliadhna air an casan rùisgte. Gun teagamh, chan ann dhan deòin ach air sgàth cion a’ chaochlaidh a bha an gnothach mar seo, agus bha sinn uile làn-leagte ris. Nuair a gheibhte na brògan ùra tàirngeach, bhiodh uaill gun chiall oirnn, agus an dàrna neach a’ co-fheuchainn ris an ath fhear feuch có b’fhaide a chumadh ‘ùr’ iad. ’S iomadh oidhche a bhiodh iad aig caileig air bòrd ri taobh a leapa – air an glanadh gu cùbhraidh – air eagal ’s gu falbhadh na sìthichean leotha feadh na h-oidhche. A’ cheud phriobadh a thigeadh air do shùil sa mhadainn, bha thu a’ toirt sùil feuch an robh na brògan fhathast air sgeul. Dh’aindeoin cruas an t-saoghail, bha an còmhlan grinn a bha daonnan cuide rinn ’s an
cridhe a’ mireag riutha, gun iomradh air dragh neo tùrsa ach fealla-dhà is cur-seachad neochoireach dhaib’ fhéin.
Aig an àm sin ’se ùrlar dubh a bh’anns a’ chuid mhór de thaighean a’ bhaile. Gun teagamh, bhitheamaid a’ cur brat air – brat grinn de ghainmhich ghil na tràghad. Bha séisig fhiodh fon uinneig air am biodh tu a’ cur a-mach do chridhe aig deireadh gach seachdain ga sgrìobadh gu sgoinneil feuch dé cho geal ’s a rachadh agad air a fàgail. Bha cathair neo dhà agus fuirm am follais san t-seòmar cuideachd, ach ’se an dreasair rìomhadh sònraichte gach taighe. Sin far am faicte gach soitheach a b’àille na chéile air a shuidheachadh, agus soillse as gach fear dhiubh a thoireadh do fhradharc bhuat.
Glé thric, air feasgar samhraidh, ghabhainn fhìn agus buidheann grinn a’ bhaile cuairt a-mach cho fada ri Beul an Fheadain. Air an làimh chlì bha Cnoc na Féille, far am b’àbhaist an Fhéill a bhith ga cleachdadh uaireigin. ’S coltach gu robh gach seud bu bhòidhche na chéile ga reic air latha na Féille. Bhitheamaid uile an còmhnaidh a’ caoidh nach robh sinne agus cothrom nan cas againn an uair sin. Air réir na sgeòil a chuala sinn, ’sann air Cnoc na Féille a chuir Niall Sgrob, a bha iomraichte am Barraigh a chionn ’s gum biodh e a’ falbh air an t-Sluagh, fàilte airson na ceud uair air Dòmhnall Mac Eachainn. Aon fheasgar, ’s coltach gu robh Dòmhnall, mar bu dual, an déidh e fhéin a leigeil sìos air aghaidh na Creige Móire am Miughalaigh an tòir air eunlaith agus uighean. Mar nach do dh’iarr an Sealbh, bhrist an sùgan san dol sìos, agus bha am fleasgach air oir, an aghaidh na creige, ’s gun dòigh aige air dìreadh suas, agus an t-sìorrachd fodha. Nuair a thug e dùil thairis, shaol leis gur ann am breislich a bha e, chionn ’s chunnaic e bad de cheò dorcha glas os a chionn agus dh’fhairich e mar gum bite ga thogail. Ach nuair a thàinig e thuige fhéin bha e ’na sheasamh dìreach air a’ bhlianaig ghuirm shìos fo thaigh athar.
’Se a thuirt Niall Sgrob ris latha na Féille: “Tha thu’n sin, a Dhòmhnaill, a laochain.”
Fhreagair Dòmhnall: “Gabhadh sibhse mo leisgeul – chan eil mi gar n-aithneachadh.”
“Tha mi creidsinn,” arsa Niall, “ach bha feum agadsa, an oidhche bha thu an càs na h-éiginn an Creig Mhóir Mhiughalaigh, gu robh mise ’s mo chuideachd a’ dol seachad air ar rathad gu Tiriodh nuair a mhothaich sinn dhuit.”
Aig an àm, cha robh sinne a’ toirt móran géill dhan t-seanchas. Cha b’ann air a bha ar n-aire. Air ar tilleadh bho Bheul an Fheadain, thoireamaid greis aig drochaid Loch an Dùin a’ leigeil nan luingeas – feadhainn shealasdair. Chàireamaid an sin oirnn seachad air Loch an Dùin gus an ruigeamaid am muileann. Aig an ìre seo, cha robh am muileann a’ dol, ach bha e fhathast shuas le mhullach air, agus an roth
mhór agus na clachan-bràthaid gu math follaiseach, ged a bha am muillear air taobh eile a thoirt air, oir stad am bleith an sin anns a’ bhliadhna 1910. Thoireamaid an sin greis a’ falbh, té as déidh té, a’ coiseachd air mullach a’ bhalla a tha ri drochaid a’ Bhàigh. Bha e caran cunnartach, agus cha b’annasach ged a dh’éigh a’ chailleach a bha a’ dol seachad, “Leig thusa leat, a nighean bhàn, gus am faic mise do mhàthair.”
Dh’fheumamaid a bhith a’ dol dhan sgoil; cha robh tighinn as againn. Ach bha mi air a dhol gu seòmar ùr innte, agus bha an ‘Sgoilear Beag’ gar teagasg agus, cha mhór an aghaidh do thoil, bheireadh esan ort ùidh a ghabhail ’na sheanchas. Chan e Gàidhlig Bharraigh a bha aige-san idir ach té neònach eile, agus thug sinn tacan mun dèanamaid bun neo bàrr dhith. Duine grinn tana a bhiodh mar bu trice air a chòmhdach ann an deise ghrinn dhorcha-ghlas, agus ghléidh e riamh an coltas toilichte air a shnuadh. Tacan an déidh dha tighinn, nach ann a thòisich e air a dhol air chéilidh dhan taigh againn a dh’éisdeachd naidheachdan na Néibhidh. Nuair a chluinneadh òganaich eile a’ bhaile gu robh e a-staigh, bha iad a’ dèanamh as. Bha meas gun tomhas air luchd-teagaisg san latha sin. Aon oidhche, chunnaic mi an Sgoilear Beag agus m’athair a’ sràidimeachd, fear an déidh fir, an ceannaibh an stocainnean, agus sùrd aca air seinn It’s a Wee Deoch an Dorais. Chan eil fhios dé an t-ioghnadh a ghabh mise a bhith faicinn an dithis sin, aig an robh a leithid de dh’ùghdarras agus de riaghladh ’nam bheatha-sa, air a dhol car dhiubh fhéin mar seo. ’Sann a-rithist a thuig mi gu feumadh gu robh ‘wee deoch an dorais’ a’ dol mun tàinig iad idir a-staigh.
’Se an Sgoilear Beag a dh’inns dhuinn an toiseach mu Bhodach na Nollaig a bhiodh a’ tadhal air cloinn air tìr-mór, a’ fàgail aca san stocainn a h-uile seudam sìorraidh a thogadh cridhe cloinne. Có nach iarradh a bhith air ‘tìr-mór’ an uair sin, ge bith càit an robh e. Air réir na naidheachd, cha robh Bodach na Nollaig math gu marachd agus, co-dhiùbh, ’s coltach gu robh an t-astar ro fhada, agus leis a sin dh’fheumadh sinne a bhith riaraichte gu leòr a bhith cluinntinn mu dheidhinn. An ath Nollaig, feumaidh gun d’fhuair e eathar freagarrach agus gun tàinig e air tìr am Barraigh, chionn ’s dh’fhàg e agamsa coineanach a bha àlainn agus e loma-làn shuiteas. Bha am Bodach bochd cho lom de mhaoin an t-saoghail aig an àm sin ’s a bha an còrr againn.
Bhiodh fear nam fiaclan a’ tadhal bho àm gu àm san sgoil. Cha robh e a’ cur fios gu robh e tighinn. ’S dòcha gu robh fhios aige ro mhath nach biodh roimhe san sgoil ach an gad air an robh an t-iasg nan dèanadh e sin. Nuair a nochdadh e, bha an cridhe air chrith sa chom aig a h-uile h-aon againne. Bha bràthair òg agam anns an robh deud dùbailte. Chuala mi fear nam fiaclan ag ràdh gu sguabadh e as iad. Gu falchaidh, rinn mi air an doras, agus thug mi na buinn dhi dhachaigh gu innse dha m’mhàthair. Dh’fhag ise an taigh gu cabhagach, agus thuirt i ri fear nam fiaclan nach
fhaodadh e làmh a chur sa ghille. Riamh tuilleadh bha sinn a’ faighinn fios gu robh e am beachd tighinn dhan sgoil, agus ’s iomadh balach is caileag a bhiodh cha mhór air an glùinean a’ guidhe air am pàrantan gun am pàipear a lìonadh a bheireadh cead do dh’fhear nam fiaclan a dhleasdanas a choimhlionadh. Uair a gheibheadh iad leotha e, agus dà uair nach fhaigheadh.
| title | Sgoil a’ Mhorghain |
| internal date | 1982.0 |
| display date | 1982 |
| publication date | 1982 |
| level | |
| parent text | Tus M’Oige |