---

[83]

23. TIODHLAIC NOLLAIG

Latha Nollaig air tighinn mu dheireadh is Pàdraig Beag mu chomhair na dìomhaireachd mhòir. Cha robh fhios aige ro mhath air a’ mhadainn seo co-dhiù am bu chòir dhà a bhith sona no tùrsach.

Ged nach robh Pàdraig ach na naoi bliadhna seachad bha seòrsa de fhaireachadh aige gum b’e bròn a bha ceart is daoine ga fhaicinn. A leithid sin a dhaoine air ais ’s air adhart chan fhaca e riamh roimhe. Bu chòir dhà bhith tùrsach gun teagamh is ise bha coibhneil ris na laighe sa’ chadal bhuan. B’e sin a dh’iarradh Iseabail piuthar a mhàthar air co-dhiù, agus bu shuarach an rud e ged leanadh e a seòl-se aig a leithid de àm.

Chan e gu robh e gu math sam bith snuadh a’ bhròin a bhith air d’aghaidh ma bha aighear nad chridhe. An robh e a’ toirt a chreidsinn air fhèin gu robh e duilich? Cha robh. Bha e ga h-ionndrain gun teagamh, ’s ann dhà a thigeadh. Gu dearbh nan cumadh e air an rian sin cha b’fhada gus am bitheadh e-fhèin a’ caoineadh cho math ri piuthar a mhàthar.

Cha robh e a’ dol a chaoineadh. Cha b’e mulad idir a thàinig an uachdar oir b’e an sealladh mu dheireadh a fhuair e dhith sealladh ciùin sona, fiamh air a h-aodann nach fhaca e bho chionn seachdainean fhad ’s a bha i air a lèireadh le euslaint.

Cha b’e seo a’ chiad turas a thàinig am bàs gu math dlùth do Phàdraig. Bha fìor-chuimhne aige nuair chaill e a’ chiad mhàthair a bh’aige, ged nach robh e buileach trì bliadhna nuair thachair e. B’e siud an aois a thuirt iad ris fada an dèidh siud.

Cha robh a’ chiad mhàthair ach bochd mar bha mòran timcheall oirre an sràidean caola a’ bhaile-mhòir. Bha an sòlasan fhèin aig gach teaghlach a dh’aindeoin sin agus iad a’ dèanamh an dìchill gu bhith cho adhartach ris na daoine man timcheall.

Ged nach robh cuimhne rèidh aig Pàdraig air mar thachair na chiad dhachaigh chan eil teagamh nach d’fhàgadh claisean na inntinn nach rachadh a lìonadh gu sìorraidh. Ciamar a thachair aig àm na Nollaig is gun e fhathast trì bliadhna a dh’aois? Bha na giobaill eile a’ faotainn rudeigin bho phàrantan no luchd-dàimh, agus bha Pàdraig cho dàna ’s gun dubhairt e sin ri a mhàthair. Mar nach bitheadh a’ bhochdainn

---

[84] dona gu leòr, thàinig an tinneas na car. An robh e ga mhealladh fhèin, no na gheall e dhi fhad ’s a bha i ga aithneachadh, gun toireadh esan tiodhlaic Nollaig dhi cho luath ’s a choisneadh e airgead air a shon fhèin?

Ma gheall cha do sheas e dearbhadh. Dh’fhuasgail am bàs e bho choimhlionadh a’ gheallaidh mun gann a ruith a’ bhliadhna gu ceann.

Cha robh sin ach saoghal eile. Thugadh Pàdraig air falbh às a’ bhaile mhòr agus fhuair e dachaigh ùr. Ghabh Màiri Banntrach Alasdair cùram dheth, agus ged nach robh i dad na bu shaidhbhire an gnothaichean an t-saoghail na bha an tè a dh’fhalbh chan eil teagamh nach robh i saidhbhir an dòighean eile.

Thug muinntir na Glaic Uaine an aire cho piollach truagh ’s a bha Pàdraig nuair thàinig e. Is gann a chumadh an deise ùr a bh’air, làidir tiugh ’s gu robh i, am falach an gainne feòla air a bhodhaig. Thuirt iad riutha fhèin gum b’e an t-àgh a chuir an rathad e, agus gu h-àraidh an rathad Banntrach Alasdair. Bha fhios aca nach bitheadh mòran air fhàgail aig ceann na seachdain dhe na tasdain a bha i a’ faotainn on Stàit airson Pàdraig a chumail.

Cha robh Pàdraig mì-thaingeil. Cha b’ann le briathran a nochd e a thaingealachd, ach le aghaidh aoigheil agus ceum aotrom. Cha robh an còrr a dhìth air Màiri Banntrach Alasdair. Chaidh Pàdraig don sgoil agus lean soirbheachadh ris an sin mar an ceudna.

Cha robh a’ chlann eile mì-choibhneil ris, oir cha b’e seo a’ chiad dhìlleachdan a chunnaic iad a’ tighinn don Ghlaic Uaine. Bha balach an siud ’s an seo agus corra chaileag cuideachd, a’ trèigsinn seann èolaich agus a’ cumail a-staigh air a’ choigreach. Rinn cuid spleuchd de na bloighean Beurla a bh’aca agus moit orra gum b’urrainn daibh bruidhinn ri Pàdraig na chànain fhèin. Chan e gu leigeadh iad a leas sin, oir bha Pàdraig ag ionnsachadh na Gàidhlig na bu luaithe na bha iadsan ag ionnsachadh na Beurla.

“Tha balach tapaidh an siad agaibh,” ars am maighstir-sgoile ri Màiri Banntrach Alasdair aon latha Sàbaid is iad a’ tighinn dhachaigh às an eaglais. “na bith càit an d’fhuair sibh e”. “Tha e sin,” fhreagair Màiri, “cha dèanadh mac na b’fheàrr”.

Cha d’fholaich Màiri bhuaipe fhèin no bho Phàdraig sgeul nam

---

[85] bliadhnachan bho thoiseach. Is minig a bha iad a’ còmhradh air a’ mhàthair a chaill e. Theagamh gun do dhaingnicheadh am meas air a’ chèile anns an dòigh sin na bu treasa na ghabhte dèanamh air dòigh sam bith eile.

Dh’fhàs na sgoilearan eòlach air Pàdraig; bha e mar aon dhiubh fhèin. Cha robh an latha buileach leis, oir dhùisg fhileantachd farmad an àite no dhà. B’e Calum Mac-an-Aba am prìomh-sgoilear mun tàinig Pàdraig; b’fheudar dhà a-nise an inbhe ud a leigeil bhuaithe. An rud nach dèanadh Calum a-staigh anns an sgoil, dh’fheuch e ri dhèanamh air an raon-chluiche. Cha do dhearmad e cothrom Pàdraig a chur air a dhruim-dìreach anns gach gleachd a bhitheadh ann.

Bha seo na b’fhurasda do Chalum na bu chòir dha bhith, oir cha robh nàdar a’ ghearain am Pàdraig. Cha mhotha a bha Màiri comasach air a chòir a sheasamh. Bha i strì ris a’ chroit moch is anmoch agus nach b’e sin, a-rèir mar thuirt na nàbaidhean, a thug an gaiseadh innte mu dheireadh. Cha robh Màiri idir gu math.

Cha do chùm an lighiche ainmeil fada i. Thuirt e rithe tilleadh dhachaigh agus gach cùis a rèiteachadh eadar i-fhèin ’s a teaghlach. Cha robh sin ach a’ chomhairle a bha aige, smaoinich Màiri, do gach duine anns an t-suidheachadh seo gun fhaighneachd dè an teaghlach a bh’ann no an robh teaghlach idir ann.

Bha Iseabail, piuthar Màiri, aig an taigh na h-àite agus gu fortanach, ma bha sgeul air fortanach, ma bha i comasach agus deònach fuireach còmhla ri Màiri. Bha Màiri aoidheil ris na h-uile. Shaoileadh tu gum bu mhath leatha a dhearbhadh nach robh i a’ cur a’ choire airson a cor air duine beò. Bha an latha a’ giorrachadh. Mar lùghdaich an solas anns an speur, dh’fhalbh an solas à sùilean Màiri beag is beag. Bha fhios aig Iseabail agus aig na coimhearsnaich nach maireadh i fada.

Bha Pàdraig a’ mothachadh gu robh a mhàthair glè thinn. Ma thuig e dè bha anns a’ bhàs cha do ghabh e air e. B’e rud a bh’ann a bha tachairt do fheadhainn eile.

Bha an Nollaig dlùth agus othail am-measg nan sgoilearan fa chomhair a’ chuiridh bhliadhnail a bha a’ feitheamh orra gu taigh na baintighearna aig ceann shuas an loch. Bha Pàdraig còrr is naoi bliadhna a-nise agus air teachd gu’n inbhe a leigeadh leis a dhol gu’n chuirm airson na ciad uair. Neo-air-thaing sgeul dhàsan agus don

---

[86] fheadhainn òg eile bho na sgoilearan mòra a bha thall ’s a chunnaic mun ghreadhnachas a bha romhpa.

Cha chuireadh nì, eadhon tinneas a mhàthar, an cruinneachadh seo à smaointean Phàdraig. Thàinig an latha ro Nollaig agus thuirt Màiri ri Iseabail tràth den latha, “Bi cinnteach a-nise gun tèid Pàdraig gu’n treut a-nochd.” Cha duirt Màiri mòran an dèidh siud.

Bha cuirm na Nollaig cho math ’s a bha an t-ainm. Bha Pàdraig cho cinnteach ’s a b’urrainn aon de aois a bhith nach fhac e a leithid riamh agus nach robh e an comas duine nì na b’fheàrr a shealltainn dhà gu bràth tuilleadh. Thàinig Bodach na Nollaig agus shìn e do Phàdraig poca shuiteas agus neapaicinn pòcaid! Bha na h-uile riaraichte agus thàinig deireadh na cuirme. Chruinnich còmhlan beag na Glaic Uaine agus ghabh iad an ceum dhachaigh.

Sìos an rathad còmhla ri Pàdraig bha Calum Mac-an-Aba agus dithis no triùir eile. Bha cagnadh gu leòr air rudan milis ach thug Calum an aire nach do bhlais Pàdraig air a chuid fhèin.

“Dè tha thu a’ dol a dhèanamh leis na suiteas?” arsa Calum ri Padraig. “Tha mi a’ dol gan toirt dhachaigh gu mo mhàthair”, fhreagair Pàdraig. “ ’S tu nach eil”, arsa Calum, is càch a’ stad a dh’èisdeachd, “chan e do mhàthair a th’innte co-dhiù. Tha fhios againne glè mhath cia às a thàinig thu”. “Tha mi coma”, arsa Pàdraig, a’ dèanamh grèim na bu daingeann air na bha na dhòrn, “tha mi a’ dol gan toirt dhachaigh co-dhiù. Mhothaich am fear eile le mì-thlachd nach robh Pàdraig air a leòn cho mòr ’s a bha dùil aige.

Thòisich Calum a-rithist. “Cha toir thu dhachaigh iad. Thoir aonan dhòmhsa.” Le sin spìon e am poca à làmhan Phàdraig agus siud na suiteas sgapte air an làr mun timcheall. Dh’fhàg Pàdraig Calum a’ cruinneachadh nan suiteas agus thug e ris na buinn. Bha an neapaicinn aige fhathast.

Bha dithis de na coimhearsnaich a-staigh còmhla ri Iseabail. Bha e furasda gu leòr do Phàdraig coiseachd gu fiathach agus bruidhinn air a shocair mar bha iadsan a’ dèanamh. Nach b’e sin an cleas a bh’aige a-nise bho chionn sheachdainean.

“Dè th’agad an sin?” arsa Iseabail. Sheall Pàdraig dhi an neapaicinn-pòcaid agus thuirt e. “ ’S ann dha mo mhàthair a tha e”. Chaidh e-fhèin is Iseabail a-steach don t-seòmar gu socair. Bha Màiri na sìneadh ’s a

---

[87] sùilean dùinte. Cha duirt aon seach aon guth. Chuir Pàdraig an neapaicinn fo na meòirean os cionn an aodaich agus chaidh iad a-mach air ais.

Bha Pàdraig air a chois tràth an là-ar-na-mhàireach. Bha barrachd na b’àbhaist air ais ’s air adhart, na h-uile gu stòlda, ged nach robh feum air stòldachd an-diugh. Bha Màiri far nach cuireadh straighlich an t-saoghail diugh oirre tuilleadh.

Thug Iseabail Pàdraig a-steach ga faicinn. Shaoil leis gu fac e fiamh air a h-aodann nach fhac e riamh roimhe, agus bha an neapaicinn paisgte na làimh dheis. Dh’innis Iseabail gun d’rinn Màiri seòrsa de dhùsgadh feadh na h-oidhche. Sheall Iseabail an neapaicinn dhi agus thuirt i, “Seo agad tiodhlaic Nollaig bho Phàdraig”. Thàinig an aoigh sin air a h-aodann agus dhùin i a sùilean airson an uair mu dheireadh.

Bha Iseabail a’ caoineadh. “Chan eil seo ach Nollaig thruagh dhutsa, a Phàdraig a luaidh”, ars ise. Cha duirt Pàdraig guth ach b’e an sòlas, agus cha b’e am bròn, a fhuair làmh-an-uachdair na chridhe.

Dòmhnall Grannd