27. “TEA FEASGAIR”

Bha foinne mhòr dhubh air an t-sròin aice. Ged dh’fheuchadh e ri aire a chumail bhuaipe dh’fhairicheadh e a shùilean a’ laighe air an fhoinne a-rithist. Bha i mar chloich-tharraing ann an teis-meadhon an aodainn bhàin. Bha e a’ cur seòrsa de nàire air cho mì-mhodhail ’s a bha e. Cha leigeadh e leas. Dh’fhaodadh na sùilean mòra ciùine innse dhà nach robh dragh aice. Bha bòidheachas den t-seòrsa sin seachad. Cha robh ionndrain aice air, nas motha na bha ionndrain aig a’ chat stùthach air earball. Ach cha robh fhios aigesan air sin.

Cha robh ann ach mar gun canadh tu bothan. Bha dà cheann cloiche air gun teagamh, agus ’se iarann-lurcach a bh’air na taobhan ’s air a’ mhullach. Bha e blàth as t-samhradh is fuar, fuar sa’ gheamhradh. Nuair bhuaileadh fras air dhùisgeadh am fuaim às do chadal thu, agus cha chluinneadh tu do chòmhradh fhèin nuair bha na clachan-meallain ann. Cha robh e a leth cho seasgair ris an taigh-dhubh, ach bha iad a’ smaoineachadh gu robh e tòrr na b’fheàrr.

’Se dà rùm a bh’ann. Aig an teine bha dreasair is bòrd beag is sèithir fiodha is dà stòl. Nam biodh barrachd air triùir a-staigh dh’fheumadh cuideigin seasamh. Bha Bìoball Gàidhlig anns an uinneig, is paidhir de speuclairean saora ri thaobh. Bha peile bùirn ri taobh an dreasair, is ceann fiodha ann. Sement a bh’anns an làr, is bha e corrach, làn thuill, ’s e dubh le smùr na mònach. Bhathas ga sguabadh corra uair, ’s ga nighe na b’ainneimhe na sin. Chuireadh Murdag dhith na bòtannan-beaga nuair thigeadh i steach, is chuireadh i oirre na bonnagan.

’S e an geamhradh a bh’ann. Thug an aimsir rapach geamhradh eile gu cuimhne Chaitrìona “Siud a’ bhliadhna,” ars ise, ”a bha mo mhàthair fon a’ bhàs. Bha gaiseadh anns a’ bhuntàta, agus bha a’ mhin a’ teirigeachdainn. B’fheudar dhuinn maorach a thoirt às an tràigh a h-uile latha, is b’e sin an obair fhuar. Cha robh sinne ach beag, agus bha m’athair air bàsachadh dà bhliadhna roimhe sin.”

Beag. Og. Thug e sùil air an fhoinne a-rithist. Bha i mòr, tiugh, trom na corp, còta-drògaid oirre, striop an dèidh striop de na h-ioma dathan, glas is gorm is buidhe-ruadh is dubh—aon, dhà, trì, ceithir, còig, striop ghorm eile—chan fhaigheadh e air an cunntadh—is polca den t-seann seòrsa os a chionn, le gorm is dearg ann, is plèada ma ceann, cha

“Bhiodh sinn dìreach air ar lathadh, ’s gun oirnn ach na piullagan co-dhiù.”

“Dè a fios a th’aig a’ bhalach,” thuirt Murdag, ’s i toirt sùil air a piuthair.

“Nach eil mi ’g innse dhà ach am bi fios aige,” ars an t-seann tè, ’s cha robh na sùilean cho buileach ciùin ’s a bha iad.

Bha sradag innte. Dhìricheadh i a ceann air a guaillean uaireannan mar sin, is chreideadh tu ’n uairsin gu robh i òg uaireigin. Bha falt tiugh oirre fhathast, ged a b’fhada bho liath i, ’s e air a tharraing teann air gach taobh de a ceann, ’s air a chur suas ann an ciutha. Bha maoil mhòr gheal oirre gun a bhith preasach idir, is sgraob os cionn na sùla, is laigh a shùil air an sgraob a-nis. Cha robh i cho dubh no cho faicsinneach ris an fhoinne, ach thuirt e ris fhèin: “Carson a tha i fàgail siud oirre?”

“Seo a ghràidh far an deach bior tromham, ’s mi fighe geansaidh dhìse. Cha dèanadh ise fighe a b’fhiach bruidhinn air, an luidsear grànda.” Thug i an t-sùil mhì-thruacanta sin air a piuthair.” Ach nuair a bha mise falbh nam puirt cha robh bheag ann a dhèanadh fighe cho grinn rium.”

“Cha robh gu dearbh, a Chaitrìona,” ars an t’èile, agus cha b’e brosgal a bh’aice.

“ ’S cha b’e a h-uile gille gheibheadh geansaidh snàth bhuam.”

Bha sin ann cuideachd! Gillean, is dibhearsain, is brìodal is dòcha. Air chùl an aodainn bhàin. Mus do dh’fhàs an fhoinne. Mun deach am bior an sàs.

“Bheil cuimhne agad air a’ gheansaidh a rinn thu do Chalum Dhonnchaidh?” thuirt Murdag, ’s i crathadh a cinn.

“Tha, glè mhath,” ars a piuthar. “Cuir thusa an coire air an teine, is cus còmhraidh a’ ruith ort.”

Bha Murdag an còmhnaidh a’ tarraing feirge oiree fhèin mar sin. Bha iad cus ann an cuideachd a chèile is dòcha.

“Dè seòrsa dhaoine tha sin agaibh anns a’ chàmpa?” ars ise ris a’ bhalach.

“Sasannaich,” ars esan.

“A, nach iad tha grànda grobhail,” ars ise. “Dè tha na coin odhar sin

“Chan eil iadsan ag iarraidh a bhith seo idir,” ars esan, “ach gu feum iad a bhith ann.”

“Cò tha gan cur ann?”

“Tha an Rìgh ’s a’ Phàrlamaid.”

“An Rìgh! B’e siud am buidhean beag eile! ’S a’ Phàrlamaid! Dè am feum a tha iad a’ dèanamh an seo?”

“Tha iad gar dìon, gun fhios nach tig an nàmhaid oirnn.”

“O chuilein ort.”

Bha i na tosd. Cha b’fhiach leatha bruidhinn na b’fhaide air na rudan grànda sin.

“O chait bhochd! Cha chreid mi gun dh’ith thu càil an-diugh. A Mhurdag, an tug thu iasg dhan chat?”

“Thug, an trusdair.”

“Thoir rudeigin dhà, ma tha. Tha ’n t-acras air.”

“Tud, an rud grànda. Chan eil e sgur a dh’ith.” Ach thilg i bloigh scona thuige is chuir an cat a bhus air.

Bha ’n coire mòr dubh a-nis a’ goil, is sgol i a’ phoit-tea is chuir i ’n tea innte. Dh’fhàg i a’ phoit na suidhe ris a’ ghrìosaich, is chaidh i mach air cheann-gnothaich.

Shuidh iad, a’ coimhead an teine, gun smid a ràdh. Bha ise le a meuran a’ cnagadh a sliasaidean, an còta-drògaid a’ ruighinn nan adhbrannan, is brògan àrda oirre, ’s iad fosgailte. Bha stocainnean glas’ oirre, de shnàth nam bobanan—feadhainn chlaiseach. Bha fad mònach fo gach cois; ’s iad bu bhlàithe na an làr sement.

“Nuair dh’fhalbhas seo,” ars ise, “cha bhi sibh ach mar a tha càch.”

“Seo?” ars esan. “Tha mi duilich—chan eil mi a’ tuigsinn dè tha sibh ag ràdh.”

“Seadh, seo,” ars ise. “A h-uile càil a tha gar ceangal ris an àite seo, is ris na daoine bhon tàinig sinn. ’Se galair gabhailteach a th’anns an adhartas. Nuair thàinig sinne dhan an taigh tha seo, cò bh’ann ach sinn. Cha b’fhiach an taigh-dubh ’s cha b’fhiach an t-slabhraidh. Cha b’fhiach an t-aran-eòrna ’s cha b’fhiach a’ chòcaireachd a bh’againn. Ach cha robh clann againn a chumadh an t-adhartas a’ dol is dh’fhàs sinn coma dheth. Ach far a bheil teaghlaichean tha an t-adhartas a’

“Chan eil mise smaoineachadh,” ars esan, “gu bheil an teine-dealain dad nas fheàrr na an teine agaibhse.”

“Tha thu air do mhealladh ma tha, a ghràidh,” ars ise. “Tha, fada nas fheàrr. Chan e gu bheil mise ga iarraidh. Bha mi ro chleachdte ris an rud eile. Ach tha mi ’n dòchas nach fhàs sibh ro choltach ris na Sasannaich.”

“Tha bith uabhasach agaibh dha na Sasannaich,” ars esan.

“Chan eil,” ars ise. “Tha iad mar a chruthaicheadh iad, ’s chan eil cothrom aca air, ’s tha math is dona nam measg, mar a tha nar measg fhìn. Ach cha bhiodh e nàdarrach dhuinne bhith coltach riutha. Bithidh e a’ cur cais orm nuair chì mi gu bheil sinn a’ feuchainn ris, is cha mhotha orm an uairsin iad na na coin.”

“Thug mi ’n aire dhan a sin,” ars esan.

“Ach is dòcha,” ars ise, “gu bheil dòigh ann air sinn fhìn a chumail beò ged gheibheadh sinn taighean geala is teineachan is biadh mar a th’aig na Sasannaich. Feuch thusa am faigh thu mach dè an dòigh tha sin.”

Thug e sùil a-mach air an uinneig. Bha a’ mhòinteach man coinneimh, ’s i fliuch riabhach, le feur beag goirid an rèisg a’ fàs oirre, ’s na caoraich ga chriomadh lom. Laigh a shùil air a’ Bhìoball san uinneig, is shaoil e gu-robh e cho dubh ris an fhoinne air a sròin.

Chunnaic i far na laigh a shùil. “Ath-ghineamhainn tha dhìth oirnn,” ars ise, “chan e teaghlaichean idir ach ath-ghineamhainn.”

Bha e ro anmoch dhìse.

Leig e beannachd leatha ’s chaidh e mach gun a thea a ghabhail.

Ruaraidh MacThòmais