32. AIG A’ CHLOICH-CHUIMHNE

Bha e na sheasamh aig a’ chloich-chuimhne airson an fheadhainn a chailleadh anns a’ chiad chogadh mhòr. B’e duine aosd a bh’ann, timcheall air trì fichead ’s a deich. Bha a bhonaid na làimh dheis, a dhà chois ri chèile, ’s a dhruim dìreach. Bha fhalt a’ gluasad gu socair anns a’ bheagan gaoithe. Dh’aithnicheadh duine gu robh e an ìre mhath beartach oir bha a dheise ghlas a’ coimhead daor, a bhrògan a’ deàrrsadh mar ghloinne, a lèine de shìoda gheal, is aodann coltach ri aodann duine a bha air a shaogal a chosnadh. Ach a-mhàin na sùilean. .. Anntasan, bha doimhneachd aognaidh.

Chual e duine ri thaobh ag ràdh: “Feumaidh e bhith gu robh e-fhèin anns a’ chogadh.” ’S dh’fhairich e dithis no triùir a’ sealltainn ris. Theab e seasamh na bu dìriche ach cha do rinn e sin. Os a chionn bha an t-adhar sìmplidh gorm ’s rinn e gàire beag leis fhèin. Chual e glagan na h-eaglaise a’ bualadh ’s bha e smaoineachadh gum biodh iad reòite mar chlogaidean mòra Gearmailteach. Tharraing e chòta timcheall air. Cha robh am fuachd a’ tighinn ris.

Anns an dà mhionaid de thàmh stad na carbaidean air feadh an t-saoghail ’s bha e a’ smaoineachadh; “ ’Se dealbhadair ainmeil a th’ annam.” Thubhairt e ris fhèin a-rithist: “ ’Se dealbhadair ainmeil a th’annam,” mar gum biodh e airson a dhearbhadh gu cinnteach. Chual e am ministear a’ bruidhinn: “Bhàsaich iad a chum gum biodh sinne beò.” ’Se duine beag dubh a bh’anns a’ mhinistear. Dè bha e ciallachadh e “beò?” Smaoinich e air na bliadhnachan a chaith e a’ dèanamh dhealbhan, latha ’n dèidh latha, oidhch’ an dèidh oidhch’, a’ cumail a h-aodainn air falbh, a-muigh anns an dorchadas a bha a’ goil leotha. A làmh a’ dealbhadh gun sgur, gus nach brùchdadh an dorchadas air inntinn. Dh’fhaighnicheadh daoine carson nach robh dearg air bith anns na dealbhan aige ach bha fhios aige fhèin. ’S iomadh smuain a thug an luchd-sgrùdaidh às an inntinnean airson sin a mhìneachadh don t-sluagh (ma bha dragh air bith acasan) ach cha robh aon aca ceart. Rinn e gàire beag eile.

Cha robh fhios aige carson a bha e an siud ach bha e ann gach bliadhna. Bha rudeigin ga stiùireadh chun a’ chàirn ud. Dh’fhosgail e shùilean ’s chunnaic e na sìtheanan dearga a-rithist—ròsan searbha na

Chunnaic eFrankna laighe air an talamh reòite. Bha aodann ris an adhar, a bha sìmplidh gorm. Chual e na gunnachan a’ bùrail ’s a’ losgadh. Cha robhFrankmarbh fhathast, oir chunnaic e e a’ gluasad mar gum b’ann na chadal. Chaidh an dithis aca a thogail còmhla, dìreach às an taigh-fhoghlaim. Bha iad toilicht’ an latha dh’fhàg iad, ach cha robh iad toilicht’ a-nis. Bha bùrail do-ainmicht’ timcheall air mar ifrinn. Dh’fheumadh eFranka thogail ’s a thoirt air ais. Bha e-fhèin na laighe air an talamh. Dh’fheumadh e èirigh is ruith isFranka thogail is ruith a-rithist.

Rinn e airson èirigh( ’sann a bha e mar gum b’ann ceangailt’ ris an talamh) ’s aig a’ cheart àm chunnaic e ’n Gearmailteach a’ leum mu choinneamh leis a’ bhiodaig. Dh’èirich e-fhèin is ruith e: bhaFrankfad air falbh. Bha a’ bhiodag air a chùlaibh ’s e a’ ruith. Chual e peilear ’s thuit an Gearmailteach. Cha robh fhios cia às a thàinig am peilear.Cha do stad e-fhèin: ach lean e air chun nan trainnsichean. An ceann ùine stad e, ’s chaidh e air ais far an robh an Gearmailteach, ’s sheas e os a chionn a’ sealltainn ris. Cha robh gunna ri chluinntinn. Bha an t-adhar sàmhach.

Siud far an d’fhuair iad e, na sheasamh mar gum b’ann am bruadar a’ sealltainn sìos ris a’ Ghearmailteach. Bha fuil air broilleach a’ Ghearmailtich far na bhuail am peilear e. Bha a dhà shùil fosgailte is cop timcheall a bheòil.

Chaidh iad timcheal air ’s bhuail fear aca an Gearmailteach le bhròig. Chaidh e-fhèin air chrith mar gum b’ann a’ bualadhFranka bha iad. Bha a’ bhiodag fhathast ann an làimh a’ Ghearmailtich ’s a bheul fosgailte, a’ sealltainn nam fiaclan. B’e duine òg a bh’ann, a shùilean gorm ’s a phluicean dearg. Sheas e a’ sealltainn sìos ris airson ùine mhòir. Thòisich e a’ sgriachail nuair a shlaod iad air falbh e.

Goirid an dèidh sin chuir iad dhachaigh e.

Chual e na carbaidean mar pheilearan a’ tòiseachadh a-rithist. Bha e na sheasamh mar chloich, ’s a ghàirdeanan ri a chliathaich. Chunnaic e boireannach reamhar a’ gul, ’s neapaigin mòr gorm aice. Chual e am ministear ag ràdh:

“They shall grow not old, as we that are left grow old, ” ’s rinn e gàire

Nuair thionndaidh e air falbh theich dithis no thriùir às a rathad, ’s iad a’ toirt urram dhà.

Choisich e gu grad air falbh. Cha robh a dhruim a-nis cho dìreach. Ghabh ifrinn na sràide seachad air. Smaoinich e air an dealbh air an robh e ’g obair, ’s thubhairt e ris fhèin: “Tha thìd agam, tha thìd agam an dearg a chur annta, mus bàsaich mi.”

Chunnaic e aodannFrankair gach sràid, a’ sealltainn suas ris. Bhuail e ann an dithis no thriùir ach lean e air gun tionndadh. Cha robh an t-aodann ud a’ fàs aosd.

Mu dheireadh ràinig e ’n taigh, air ghoil le smaointean.

Chuir e dheth a chòta ’s thòisich e air dealbh ùr. Cha robh càil anns an dealbh ach ròs mòr dearg, mar chridhe duine, ’s os a chionn bha adhar sìmplidh gorm.

Iain Mac a’ Ghobhainn