34. AN COIGREACH
Cha robh nì ri fhaicinn ach aon taigh air a’ mhòintich. “Dìreach mar.. .” Chaisg e an smuain. Cha robh e idir dìreach mar chleachd e bhith, b’fhada bha e uaithe. Chan eil nì air an talamh nach atharraich co-dhiù an inntinn an fhir-choimhead, agus shaoil e gu robh an taigh na bu lugha na ’n dealbh a ghiùlain e na inntinn agus, an dòigh àraidh, na b’fhaide air falbh, mar gum biodh e ann an adhar leis fhèin. Air dhà tighinn na bu dlùithe, chunnaic e cuideachd gu robh post no dhà nan laighe air an talamh, agus smaoinich e: “A’ ghaoth.” Bha an lios bheag air a leigeil bàs, ’s dh’aithnicheadh duine nach deach an doras a’ pheantadh o chionn iomadh bliadhna. B’e dath grànda donn a bh’air, ’s e air briseadh an siud ’s an seo. Cha robh fiù aon chearc ri faicinn: airson caora, cha bhiodh sùil ri sin (oir cha robh caoraich aca). Bha am feur timcheall an taighe fann agus tioram. Chanadh tu gu robh tinneas air choreigin air tuiteam air an àit ’s a’ losgadh air falbh gach nì beò a bha faisg air. Bha an talamh a’ deoghal an t-solais mu dheireadh às an adhar. Dh’fhairich e fallas air a làmhan ’s leig e sìos am bocsa a bha na làimh dheis. Mhothaich e airson a’ chiad uair mar bha anail a’ tighinn ’s a’ falbh ’s cho tioram ’s a bha a theanga. Anns a’ mhionaid sin theab e tilleadh ’s an saoghal farsaing a thoirt air. Cha robh e ga fhaighinn fhèin aig an taigh. Cha robh an talamh ceart, dàimheil fo chasan. Bha cuimhn’ aige air an latha a ruitheadh e steach don taigh ud gun smaoineachadh, ach a’ toirt sùil air a-nis, ’sann bha e mar am bocsa a bha e giùlain. Mu dheireadh, ghnog e air an doras.
“Nach iongantach nach do sgrìobh i,” ars esan ris fhèin. Chuimhnich e rithist nach robh e air facal fhaighinn uaipe o chionn dà bhliadhna. Stad a smuain gu grad! “Dè bu choireach gun ghnog mi?” ars esan ris fhèin, “mar gum b’ann a’ tadhal choigreach a bhithinn?”
Ach dìreach air dhà a bhith dol a dh’fhosgladh an dorais, chual e ceum slaodach a’ tighinn thuige. Rinn am fiodh dìosgail ’s chunnaic e, mu choinneamh, seana chailleach timcheall air trì fichead ’s a deich.
“Cò sibh?” ars ise.
Nach i bha aosd! Bha’n aonaranachd air a h-aodann a chruadhachadh mar nach gabhadh na cnàmhan gluasad. Bha seana bheannag dhubh
“ ’S mise. .. Ruairidh,” ars esan. (Eil fhios carson a dh’innis e a’ bhreug?)
“Ruairidh?” ars ise ’s thàinig a sùilean suas gu aghaidh.
“Ruairidh,” ars esan. “Ruairidh. .. (ciamar a chanadh e e?) “Ruairidh Stiùbhart.”
Cha robh i a’ tuigsinn dè bha e ag ràdh. Dh’aithnicheadh tu gu robh i smaoineachadh: “Am bu chòir fios a bhith agam cò tha seo?” Cha bhiodh mòran ga tadhal, bha sin soilleir. Nach e e-fhèin a dh’atharraich nuair nach aithnicheadh i e. (Ach carson a dh’innis e a’ bhreug?)
“Gabhaibh mo leth-sgeul,” ars ise, “ach.. .”
“Tha mi air a thighinn à Canada,” ars esan“ ’s dh’aithnichinn ur mac. Thàinig mi a shealltainn oirbh airson.. .” (Bho bhreug gu breug. An e ciont a bh’air?) “Tha mi às an ath-bhaile. Dh’aithnicheadh mo mhàthair sibh.” Bha i a’ feuchainn ri cothachadh ri seo.
“Ruairidh Stiùbhart?” ars ise. “Thigibh a-steach, thigibh a-steach,” ’s dh’fhosgail i an doras.
Lean e i a-steach. Bha an taigh glè dhorch. Cha mhòr nach do thuit e air ciste bha làimh ris an doras, ach mhothaich e nach robh an dorchadas a’ cur maille sam bith oirrese.
“Chan eil i air tuiteam uaithe cho mòr ’s a bha dùil agam.” Anns an dorchadas, las i làmpa. Dh’èirich an seòmar à dorchadas. Cha robh nì air atharrachadh. Bha leabaidh anns an oisean mar a b’àbhaist ’s bha sgàthan mòr farsaing air a’ bhalla. Chunnaic e nach robh fiù prìne no cìr fasig air an sgàthan ’s chuir seo iongantas air. Bha am preas ann cuideachd le soithichean a’ sreap gu mullach an taighe. Cha robh an teine air a chur thuige.
“Nì mi balgam tea dhuibh,” ars ise. “Tha mi duilich nach eil teine air. Tha mi creidsinn gu bheil an taigh bun os cionn.” Dh’fhàg i an seòmar ag ràdh:
“Tha mi dol a dh’iarraidh dhà na trì fhàdan.” Bu mhath a dh’aithnicheadh e an dearbh sheòmar. An creann greis thàinig i a-steach le ultrach fhàdan “Lasaidh mi-fhìn an teine dhuibh,” ars esan.
“Nam biodh sibh cho math,” fhreagair ise. Thug e an t-ultach uaipe.
“Chan urrainn dhomh a bhith a’ cur teine air,” ars ise, “ach glè ainneamh. Chan àbhaist teine a bhith agam tron t-samhradh idir ach feumaidh mi e tron gheamhradh. Chan eil fhios agam an tug sibh an aire ach tha mi dall.” Thuit dhà no trì fhadan às a làmhan.
“Dall?”
“Seadh,” ars ise. “Tha e glè dhuilich aig amannan. Tha mi a’ creidsinn gum bi Alasdair den làn bheachd gun chaill mi cuimhne air seach nach robh mi a’ sgrìobhadh. Dh’fhàg sibh gu math e?”
“Dh’fhàg,” ars esan, “glè mhath.”
“Eil dùil aige tilleadh idir?” ars ise. Chunnaic e a h-òrdagan a’ bualadh air a’ chathair aon an dèidh aoin. “Ach ma tha e toilichte, sin a h-uile nì. Na innsibh dhà mu mo dheidhinn-sa idir.”
“Eil maidean agaibh airson an teine?”
“Tha iad anns a’ bhocsa sin. An d’fhuair sibh iad?” Bhris e maide le cruaidh-bhriseadh.
“Chan eil fhios aige gu bheil mi dall idir. Chan eil ach dà bhliadhna o chaidh mi mar seo ach bithidh e a’ cur airgid thugam a h-uile mìos.” Esan nach do chuir sgillinn thuice airson còig bliadhna!
“Tha còig bliadhna deug o dh’fhalbh e,” ars ise. ”Bha athair beò aig an àm sin ach bhàsaich e o chionn trì bliadhna deug. Cha robh againn ach Alasdair. Dh’fhalbh e oirnn ann an soitheach nuair a bha e seachd bliadhna deug. Càite na choinnich sibhse ris?”
“Bha sinn aig an aon obair.” Fear a bha dìomhain o chionn cha mhòr dà bhliadhna!
“Chan eil dìth air?”
“Chan eil.” Cha dubhairt i ’n còrr airson greiseig.
“Am bi feadhain a’ tighinn a shealltainn oirbh?”
“Bithidh,” ars ise, “bithidh. Bidh Catriona. .. ’s bean Iain is. .. bithidh,” ars ise, “gu leòr.”
Bhris e maide eile.
“Tha cuimhn’ agam fhathast,” ars ise, “an oidhche thàinig iad a dh’innse dhuinn gu robh Alasdair air falbh. Theab mi dhol às mo thoinisg. Bha mi air mo leabaidh airson trì seachdainean. Cha do thuig mi ceart gun dh’fhalbh e gu fada ’n dèidh sin.”
“Dè thug air falbh e?”
“O co aig tha fios? Bha mi smaoineachadh gur e. .. Ach co aig tha
“Tha,” fhreagair e.
“Cha robh dùil agam gu soirbhicheadh leis cho math,” ars ise. “ ’S iomadh uair a bha eagal orm air a shon. Bha e cho luaisgeanach. Tha cuimhn’ agam,” ars ise, “ ’s mi anns a’ bhaile mhòr aon uair. Chunnaic e each fiodha ann an uinneig bùtha ’s thòisich e ga iarraidh. Rànail! Cha chuala tu leithid. ’S a’ breabail a chasan air an rathad! Ach fhuair e e mu dheireadh, cha b’ ann uamsa na bu mhotha ach bho fhear a bha dol seachad air an t-sràid. Cheannaich e dhà e. Smaoinich thusa. O, bha e droch-nàdarrach! Ach uairean eile cha leaghadh an t-ìm na bheul. Bidh mi cuimhneachadh air na nithean sin glè thric. Bu chaomh leam gu sgrìobhadh e. Dh’fhaodainn a ràdh gun ghoirtich mi m’òrdag ’s gur e sin bu choireach nach robh mi a’ sgrìobhadh. Ach dh’fheumadh cuideigin eile an litir a leughadh dhomh.”
Bha an teine nis a’ gabhail.
“Ma dh’innseas sibh càit a bheil an coire nì mi-fhìn an tea,” ars esan.
“Nach sibh a tha coibhneil. Tha e air cùl a’ bhalla. Cha do leig mi dhaibh an solas ùr a chur a-steach ’s feumaidh sibh an aire a thoirt oirbh fhèin. Tha mise ro aosd tuilleadh airson a bhith ag ionnsachadh mu sholas ùr ’s na gnothaichean sin. .. Chleachd Alasdair a bhith deanamh tea cuideachd. Ach tha mi a’ creidsinn nach bi agaibh ach cofaidh ann an Canada.
Fhuair e na cupanan (an aon fheadhainn) geal is srianag ghorm timcheall orra. Chuir e dà chupan air a’ bhòrd ri taobh na làmpa. Thog e aon aca ’s chuir e faisg oirre e ach thug e air ais e a-rithist nuair a chuimhnich e nach fhaiceadh i e. Lìon e an coire ’s chuir e na chrochadh air an t-slabhraidh e. Bha an teine deàrrsadh a-nis ’s dh’fhairich e e-fhèin aig an taigh. Bha mhàthair na suidhe air cathair àird ris a’ bhòrd ’s a làmhan na h-uchd. Smaoinich e mar a bha i gun fhasgadh a’ falbh a-meas fhaileasan. Dh’fhàg e-fhèin ’s thill e gun nì airson a thurais. Luaisgeanach! O abair gu robh e luaisgeanach! Ach carson a dh’fhalbh e? Cha mhòr gu robh cuimhn’ aige air an adhbhar.
An e gu robh a chompanaich a’ falbh? An e nach robh aige mu a phàrantan? Smaoinich e mar bhiodh athair a’ sadail smugaid cha mhòr ceithir slat uaithe ’s e na sheasamh aig an doras leis a’ phìob ghoirid dhuibh na bheul. Smaoinich e mar a theireadh a mhàthair:
“Cuimhnich a-nis, na bi fada,” — ’s a’ chais a bhiodh am facal a’ cur air. Chuimhnich e mar dh’èigh i ris aon oidhche( ’s e air a thighinn bho dhanns, ’s an saoghal a’ cur car-a’ -mhuiltein tro na speuran) gum bu chòir dha nàire bhith air a’ tighinn dhachaigh mun tìd’ ud a dh’oidhche. Carson a bha i gun sgur ga shlaodadh sìos às an adhar àrd ud?
“Tha ’n coire goil,” ars ise. Cha robh e air a chluinntinn. Chuir e trì làin na spàine don phoit, ’s dhòirt e ’m bùrn innte.
“Tha cuimhn’ agam,” ars ise, “aon oidhche, timcheall air seachdain mus do dh’fhàg e ’n taigh. Bha e air a thighinn bho dhannsa. Tha mi cinnteach gur e sin bu choireach gun dh’fhalbh e. Mus do rinn e ach an doras fhosgladh thòisich mi ’g èigheach ris nach robh gnothach aige bhith muigh gun tìd ud den oidhch’. Bha mi cho sgìth. Bha ’n dotair air a bhith staigh ’s air innse dha athair nach biodh e fada beò. Bha deagh fhios aig athair air a sin e-fhèin ach latha-na-mhàireach ’s beag a dh’aithnicheadh duine sin air. Bha dòighean mìorbhaileach ann. Chaitheadh e feasgar foghair a’ dèanamh fàinneachan-toit às a’ phìob do chlann a’ bhaile.”
Chuir e siùcair is bainne do na cupanan.
“Tha mi ’n dòchas nach e sin a chuir air falbh e,” ars ise. Dhòirt e ’n tea anns na cupanan. Chuir e mun cuairt an tea le spàin a fhuair e anns a’ phreas. Chuir e an cupan na làimh ’s thug i deoch às.
“ ’Se cupan mathteatha seo,” ars ise.
“Dhèanadh Alasdair cupan mathteacuideachd.”
“Stiùbhart?” ars ise. “ ’S thubhairt thu gun aithnichinn do mhàthair? Tha i beò fhathast? Nach iongantach nach eil cuimhn’ agam oirre. Ach an dùil càit an aithnichinn i. Thàinig Alasdair a-steach aon latha le balach òg ’s thubhairt e rium: “Seo,” ars esan, “Coinneach MacChoinnich. Dh’aithnicheadh athair sibh. Bha e aig an iasgach còmhla ribh”. ’S cha robh leithid a dh’fhear ann. ’S ann a bha e a’ tarraing asam. ’Se tea mhath tha seo. Bidh mi ’n còmhnaidh a’ gabhail trì làin na spàine de shiùcair ’s tha i dìreach milis gu leòr. ’S tha sibh ag ràdh gu bheil
“Glas an doras mun tèid thu gu do leabaidh, Alasdair, gun fhios nach fhaodadh coigreach eile a thighinn.” ’Sann an uairsin a smaoinich e nach do dh’fhaighnich e dhi càit an robh siùcar no spàin no bainne nuair a bha e a’ dèanamh na tea.
“Tha ’n tea,” ars ise, “cho làidir ’s a bha i riamh.”
Iain Mac a’ Ghobhainn
| title | 34. An Coigreach |
| writers | Ian Crichton Smith |
| internal date | 1985.0 |
| display date | 1985 |
| publication date | 1985 |
| level | |
| reference template | MacIomhair Eadar Peann is Paipear %p |
| parent text | Eadar Peann is Pàipear |