37. AN TAGHADH

Bha seisear ac’ ann nan còtaichean dearga ’s an comanndair. Nuair a dh’fhosgail i ’n doras, bha iad mu coinneamh, len claidhnean fada.

Thàinig iad a-steach, aon an dèidh aoin. Cha mhòr gu robh an seòmar mòr gu leòr air an son. Bha a triùir mhac nan suidhe aig a’ bhòrd ag ithe buntàta is sgadan. Stad iad mar aon duine nuair chunnaic iad na saighdearan—ach a-mhàin Ruaraidh, am fear a b’òige: bha a chùlaibh ris an doras ’s chan fhac e iad an toiseach. Shuidh an comanndair air an aon chathair a bh’ann ’s thubhairt e ris na saighdearan a dhol a-mach is feitheamh. Bha còigear a-nis anns an rùm—i- fhèin (Màiri), ’s a trì mic, Tormod, Iain is Ruaraidh, is an comanndair.

“Ithibh,” ars an comanndair.

Theab Ruaraidh bruidhinn ach stad e ’s thòisich iad ag ithe.

“An gabh sibh fhèin blasad bìdh?” arsa Màiri.

Rinn an comanndair gàire ach cha dubhairt e smid.

Smaoinich e, a’ sealltainn riutha, gur ann a bha iad mar na beathaichean ag ithe.

Sheall e timcheall an t-seòmair ach cha robh biodag no daga ri fhaicinn. Chuir e aon chas tarsainn air an tè’ile ’s thug e sùil air Màiri. Bha i na seasamh aig a’ bhòrd a’ sealltainn ris. Bha aparan geal timcheall oirre. Cha robh duine nis ag ithe: bha iad ga choimhead.

“Tha e iongantach nach bi mi sgìth uair sam bith,” bha e smaoineachadh. Bha e toilicht’ gu robh iad a’ feitheamh ris.

“Tha am blàr seachad,” thòisich Màiri, “ ’s cinnteach nach.. .” Bha e seachad ceart gu leòr—am blàr. Cuil-lodair. Bha am blàr seachad.

Dh’fheuch Tormod ri èirigh bhon bhòrd. ’Se fear goirid tapaidh a bh’ann.

“Fuirich far a bheil thu,” thubhairt an comanndair ri Tormod. “Bha mi dol a nighe mo làmhan,” thubhairt Tormod. Rinn an comanndair gàire. Shuidh Tormod sìos a-rithist.

Thòisich an comanndair a’ bruidhinn.

“Chaidh mo bhràthair a mharbhadh aig Cuil-lodair,” thubhairt e.

“Chunna mi an claidheamh a’ dol tro aodann.”

“O,” arsa Màiri, “chaidh mo chèile a mharbhadh cuideachd. Anns an t-sàmhachd, thubhairt Iain:

“Cha robh duin’ againn aig Cuil-lodair. Bha e timcheall air ochd bliadhdna deug, Tormod timcheall air fichead, is Ruaraidh timcheall air còig deug. Chunnaic e tron uinneig sneachd air na beanntan.

“Tha thu na do shuidhe air cathair mo mhàthar,” arsa Ruaraidh. Cha do fhreagair an comanndair e. Dh’èirich Ruaraidh ’s thug e chathair do a mhàthair, a’ sealltainn ris a’ chomanndair fad na tìde. Shuidh i sìos. Theab Iain bruidhinn ach cha dubhairt e smid. Sheas Ruaraidh ris an teine a’ sealltainn sìos ris a’ chomanndair, a dhà chois sgèapte, a shùilean a’ deàrrsadh. Bha brèid air a bhriogais ghorm.

“Dè a tha thu dol a dhèanamh? arsa Tormod mu dheireadh, a dhà làimh mhòr dhearg air a’ bhòrd.

“Innsidh mi dhuibh,” ars an comanndair mu dheireadh. Bu chòir dhomh an triùir agaibh a mharbhadh, ach.. .” (rinn e gàire) “chan eil mi dol a mharbhadh, ach a h-aon.”

Bha làmhan Màiri na h-uchd, ’s i a’ sealltainn ris.

“Chan eil fhios agam fhathast dè ’m fear agaibh a bhios ann.” Stad e.

“Ach taghaidh ur màthair e.”

Nuair smaoinich e air an siud an toiseach, bha e toilicht. Uimhir gam marbhadh leis a’ bhiodaig is leis an daga? Ach am marbhadh leis an inntinn, bha sin eadar-dhealaichte.

Cha dubhairt Màiri smid: bha i mar nach robh i air a chluinntinn.

Sheas Tormod: “Chan urrainn dhut sin a dhèanamh. Chan eil e ceart.”

Theab e-fhèin èigheachd: “Carson nach urrainn? Mharbh sibh mo bhràthair. Chunna mi an claidheamh a’ dol tro aodann.”

Ach cha dubhairt e càil.

“B’fhèarr dhut a h-uile duine a mharbhadh,” dh’èigh Tormod.

“Ist,” ars a mhàthair, ’s i a’ sealltainn ri Iain. Bha a làmhan geal air a’ bhòrd.

“Ist, chan eil fhios agad dè tha thu ag ràdh.”

Thionndaidh i ris a’ chomanndair:

“An e sin a tha thu dol a dhèanamh?

“ ’Se,” ars esan.

“Marbh mise a-rèisd,” dh’èigh Ruaraidh, “marbh mise. Chan eil

Bha Màiri a’ smaoineachadh.

Smaoinich i ’n toiseach air Tormod: “Tha e fichead bliadhna. ’Se am fear as treise aca. Chan fhaca mi e ag òl a-riamh. Bha e aig Cuil-lodair, ’s mharbh e daoine. Tha cuimhn’ agam an latha a dh’fhalbh e. Chuir e a chlaidheamh air, mar sgoilear a’ cur peann na làimh. Chan eil mòran còmhraidh aige. An latha thill e bho Chuil-lodair thug e dheth a chlaidheamh ’s dh’fhalbh e mach ’s thiodhlaic e e. Thug e an t-aodach airm leis ’s thiodhlaic e sin cuideachd. Nuair thàinig e air ais shuidhe aig ceann a’ bhùird.”

Smaoinich i ’n uairsin air Iain: “Tha eagal air. Sin as coireach nach eil e a’ bruidhinn. Tha farmad aige ri Tormod, ’s bha riamh. Chan fhuiling e pian. Ach an latha thàinig Tormod air ais bho Chuil-lodair ghlac mi e leis a’ chlaidheamh na làimh. Thàinig deàrrsadh na aodann nuair chunnaic e mi.”

Smaoinich i mu dheireadh air Ruaraidh: “Chan eil eagal aige ro dhuine no ro ainmhidh. Tha cuimhn’ agam an latha a dhìrich e a’ chreag àrd, ’s an oidhche a choisich e tron dealanaich ’s an tàirneanaich. Cha robh e ach seachd bliadhna dh’aois.”

“Chaidh breug innse dhut,” arsa Tormod ris a’ chomanndair. “Bha aon duine seo aig Cuil-lodair, mise.”

Sheall an comanndair ris.

“Thèid mi dh’iarraidh a’ chlaidheimh ma tha thu ga iarraidh. Thiodhlaic mi e.”

“Bha mis’ aig Cuil-lodair cuideachd,” dh’èigh Ruaraidh. “An e ’n fhìrinn a th’ aca?” thubhairt e ri Iain.”

“ ’Se,” ars Iain, “ ’se ’n fhìrinn a th’aig Tormod.”

“Eil fhios agad càit a bheil an claidheamh?”

“Tha.”

“Thalla ga iarraidh matà.”

Thug Iain sùil air, ’s dh’èirich e, ’s chaidh e mach air an doras. Chaidh a stad, ’s chual iad còmhradh. Mu dheireadh, thàinig fear de na saighdearan a-steach a bhruidhinn ris a’ chomanndair. Ann an ùine ghoirid chaid e mach a-rithist.

“Chan eil càil a dh’fhios nach e mise mharbh do bhràthair,” arsa Tormod ris a’ chomanndair.

“Chan eil.”

Shaoileadh duine gun robh Màiri na cadal anns a’ chathair.

“ ’Se a bh’ann ceart gu leòr,” ars an comanndair ris fhèin.

“Tha mi smaoineachadh gur e mise.. .” thòisich Ruaraidh a-rithist.

“Ist,” arsa Tormod ris, ’s dh’ist e.

Bha Màiri a’ smaoineachadh:

“ ’Se Tormod as fheàrr aca. Nuair a bha mi tinn ’se dh’altramaich mi. Bha cus pèin air inntinn Iain, ’s cha chaomh le Ruaraidh tinneas. Coinnichidh an saoghal ris fhathast.”

Is stad i mar gum biodh i air i-fhèin a losgadh.

“Bu chòir dhuinn trì sràbhan fhaighinn,” arsa Tormod, “chan eil e ceart an taghadh a dhèanamh air dòigh air bith eile.”

Sheall i ris, is àrdan na guth: “Nì mise an taghadh,” ars ise. Aig a’ mhionaid sin thàinig Iain a-steach leis a’ chlaidheamh mheirgeach. Chuir e sìos air an làr e mu choinneamh a’ chomanndair.

“Dè feum a th’ann a-nis?” dh’èigh e. “Tha am blàr seachad.” Anns an t-sàmhachd chaidh e air ais gu a chathair.

Bha Màiri a’ smaoineachadh: “Dè thachras an dèidh dhomh an taghadh a dhèanamh—an dithis a bhios beò. Dè thachras?”

Sheall i. Bha Tormod a’ bruidhinn gu cùramach is gu socair ri Iain, a làmh timcheall air.

Smaoinich i: “Nam beirinn air a’ chlaidheamh, dh’fhaodainn mi-fhìn a mharbhadh. Ach bha an claidheamh meirgeach. Chunnaic i sùilean Ruaraidh air a’ chlaidheamh cuideachd ’s thionndaidh i air falbh.

Ach cuideachd chuir e nàire oirre gun smaoinich i air i-fhèin a mharbhadh.

Sheall i null ris a’ Bhìoball a bh’aig an uinneig ’s rinn i gàire. Sheall i ’n uairsin ri Iain. Bha aodann cho geal. Cha dèanadh esan feum ann an cogadh. Chuir e truas oirre cho mòr ’s gun theab a broilleach bristeadh le gaol.

Sheas i.

“Tha mi air mo thaghadh a dhèanamh,” ars ise. Bha i sealltainn dìreach ris a’ chomanndair.

“Mhàthair,” dh’èigh Tormod.

Cha do thionndaidh i ris.

“Cò th’ann?” ars an comanndair.

Cha dubhairt i smid ach sheall i Iain dhà.

Bha i airson suidhe anns a’ chathair ach cha do rinn i sin.

Nuair thàinig Iain far an robh i ’s e dol a-mach an doras thug i pòg dhà.

Nuair dhùin an doras shuidh i anns a’ chathair a-rithist.

Iain Mac a’ Ghobhainn