45. AN ROGHAINN

’Sann an toiseach an fhoghair a bh’ann, agus ged bha am feasgar brèagh blàth, agus fir a’ bhaile ag obair san raon, bha Niall na shuidhe ga gharadh fhèin aig taobh an teine agus a làmh fo cheann. Air bòrd aig a làimh dheis bha botal uisge-beatha air òl gu leth. Cha robh e ag ràdh guth ach thigeadh cnead bhuaithe an-dràsda ’s a-rithist. Cha b’annas seo idir do mhnaoi bho chionn iomadh latha. Bha e cur dragh oirre, ach gu dè b’urrainn dhi a dhèanamh. O chaochail athair agus a fhuair Niall an t-airgead cha robh e aige fhèin idir. Eadhon an dèidh dhà cur as don airgead uile cha robh e tric sòbarra. “Cha bu tu Aonghas,” ais ise na cridhe fhèin. “Choimheadadh esan às dèidh a thaigh ’s a ghnothaich.”

Air dhith bhith smuaineachadh mar seo sheall i air an uinneig, agus cò bha dol seachad ach Aonghas. Bhiodh e falbh don raon a dh’obair air an fheur. Mach an doras bha i às a dhèidh. Chuir i a làmh air a ghualainn. Fhuair i neart is misneachd na làthair. Gun sochair sam bith sheall i air le sùil ghràdhach sgìth. “Gu dè bu toigh leat a ràdh?” dh’fheòraich Aonghas. “Feuch an dèan thu rudeigin ris an fhear ud,” fhreagair i. “Cha dèan e car a-muigh no staigh. Nuair tha daoin’ eile a’ bhaile air ceann an cuid ghnothaich tha esan na shuidhe staigh ri taobh an teine, a’ leigeil an t-saoghail ma chluasan. Aonghais, feuch an toir thu mach e.”

Bha cridhe Aonghais trom brònach oir dh’aiseag cruth a h-aodainn a mhac-meanmna air ais feadh nam bliadhnaichean. Chuimhnich e nach robh cleamhnas sam bith eadar e-fhèin is Niall ach bha iad nam balaich còmhla; is iomadh strì a’ gleachd a bh’aca. Bha iad tric le chèile, agus is minig a bha Mòrag nan cuideachd. Bha na làithean ud sona. Dh’fhàs iad le chèile dìreach fallain mar an giuthas. Bha gach fear na làn-dhuine gun ghath na bhodhaig. Fhuair iad toileachas an cuideachd a chèile gus an tàinig gràdh Mòraig eatorra. ’Se bh’inntese caileag bhanail, bhòidheach, lurach, is chan eil teagamh nach robh gràdh mòr aig an dithis dhi. Cha robh fios co-dhiù bhiodh i aig Niall no aig Aonghas. Ach b’fheudar dha Aonghas an saoghal a thoirt fo cheann, agus air dha bhith iomadh bliadhna bhon dachaigh, chaochail athair Nèill agus dh’fhàg e deagh thaigh is mòran airgid aige. Phòs Mòrag e goirid an dèidh sin.

Chan eil fhios gu dè an tuilleadh smuaintean a thigeadh ri inntinn Aonghais, ach rug Mòrag air làimh air agus thàinig e thuige fhèin. “Chan eil

Lean e Mòrag a-steach is rinn e dìreach air Niall aig taobh an teine. Cha do thog Niall a cheann, ach thilg e smugaid don teine. “Gu dè mu dheidhinn an sgadan fheuchainn a-nochd?” dh’fheòraich Aonghas. Thog Niall a cheann is dh’amhairc e air Aonghas le sùilean troma dearga. “Gu dè ’n donas a thug an seo thu?” fhreagair e gu liotach gugach. “An e ise thug a-steach thu? Tha a’ chùis air tighinn gu h-àirde mur fhaod duine suidhe na thaigh fhèin. Sgadan gu dearbh! Bu cho math leam am puinnsean Ach ma tha sibh airson mo chur às an rathad, tha mise coma càit an tèid mi. ’S tu bhiodh toilichte na robh sia troighean de thalamh ann Ach.. .” ’S chuir e smugaid eile san teine.

“Bi aig a’ chladach aig leth-uair an dèidh seachd agus ma bhios an oidhche coltach thèid sinn a-mach,” fhreagair Aonghas, a’ dèanamh air an doras.

’Se Aonghas a bh’aig a’ chladach an toiseach. Shuidh e air creig ri taobh a’ mhuir lìonaidh. Ghabh e beachd air cloich bhig a bha an ìre dhol fodha. Nach b’iongantach mar bha cùisean ag oibreachadh. Lìon beag is beag thàinig am muir seachad oirre. An siud ’s an seo thàinig partan a-mach bho chlaich, agus thòisich iad ri spògail am-measg na feamann. Bha na faochagan ’s na gillichean fionn toilichte gun thill am muir. Dhèanadh iad seòrsa de ghluasad nuair bha uisge saillte na mara dol thairis ora. Thigeadh cudaige beag cho dàna air a’ chreig ’s a dh’fhaodadh e, ’s nuair shaoileadh neach gu robh e dol a bhualadh na creige, chuireadh e car sgiobalta na earball ’s rachadh e às an t-sealladh. Thug Aonghas sùil thar a ghualainn agus chunnaic e Niall am bràighe a’ chladaich. Chuir iad a-mach a’ gheòla is shìn iad na lìn gu bog sàmhach. Ghabh iad ràmh am fear, Aonghas air an tobhta thoisich. Dh’iomair iad an t-eathar seachad taobh an fhearainn, ach cha robh iomradh ach buille ma seach. Cha b’ann air a bha inntinn fear den dithis. Cha bu mhotha na sin a bha sùilean aca airson a’ bhòidhchead bha timcheall orra.

Measg nan creagan bha feur goirid cruaidh a’ fàs. Ged bha am monadh mòr fosgailte aca ’sann am beul nan creagan ud a bha cuid dhe na caoraich ag ithe. Cha robh fada bho chaidh an rùsgadh. ’Se sin a b’adhbhar cho caol, fad-chasach ’s a bha an dreach. Dhèanadh tè dhiubh mèile an-dràsda ’s a-rithist ag èigheachd air an uan a bha gluasad car fada air falbh.

Dh’fhàg iad am fearann agus stiùir iad air grùnnd an iasgaich. Bha am feasgar brèagh ciùin ’s cha robh nì ri chluinntinn a-nis ach buille nan ràmh. Ach èisd mionaid. An e ceòl na pìoba a bha tighinn thuca thar na mara? Stad iad a dh’iomradh le chèile. ’Se cridhe glè throm nach gluaiseadh srann na pìoba, agus gu h-àraid bhith ga chluinntinn air a’ mhuir. ’Se Dòmhnall Mòr a bhiodh ann. Bha e mar fhasan aige port a thoirt as a’ phìob a h-uile feasgar. Chuimhnich Aonghas air làithean an òige nuair bha e-fhèin, Mòrag is Niall aotrom aighearach. ’Se Dòmhnall Mòr a bhiodh a’ cluich dhaibh aig na dannsaichean agus bu mhath a b’aithne dha sin a dhèanamh.

Stad an ceòl is dh’iomair iad air falbh.

Ged a bha ’m feasgar iongantach ciùin, bha ’n t-adhar culmach, dorcha. Bha mullach nam beann air an suaineadh ann an ceò. Bha sìth air feadh an t-saoghail mun cuairt orra. Ach cha robh fois aig inntinn fear den dithis. Bha smuaintean Nèill trom, dorcha, mì-rianail. Dh’aidicheadh e uairean gu robh e-fhèin faoin, ach bha e a’ cur a’ choire airson a staid air an t-saoghal gu lèir, agus gu h-àraidh air a mhnaoi agus air Aonghas.

Aonghas—sin agad e, spealg de Shàtan agus athair an dorchadais.

Na shuidhe air an tobhta thoisich cha robh ìnntinn Aonghais air na nithean a bha làthair idir. Chitheadh e ìomhaigh Mòraig ann am buille nan ràmh, agus nuair thogadh e a shùilean air druim an fhir eile rachadh saighead na fheòil. Cha robh eadar e is Mòrag ach esan. Cha bhiodh e duilich cur as dhà, ach cha dèanadh sin cùisean mòran na b’fheàrr. Dhìteadh a chogais e gu latha a bhàis. ’S cha bhiodh a bheatha ach searbh mì-bhlasda, eadhon ged nach dìteadh Mòrag e.

Ràinig iad grunnd an iasgaich am beul na h-oidhche. Chaidh Niall air a dhà ràmh agus rinn e polaraich iomraidh fhad ’s a bha Aonghas a’ cur nan lìon. Cha robh mòran coltais sgadain ann. Gun teagamh bha corra thè dhe na faoileagan mòra na laighe air a’ mhuir agus chaidh sùlaire seachad ach cha do bhuail e faisg orrasan. Cha robh air ach fuireach an ceann nan lìon uair no dhà a thìde.

Shuidh Niall air an tobhta dheiridh agus cha b’fhada gus na chuir tulgadh na geòla a chadal e. Air dha Aonghas a bhith ag amharc air na phloc an siud air an tobhta thàinig Sàtan ga bhuaireadh ag ràdh, “Tilg a-mach san t-sruth e. Cha bhi fhios aig duine sam bith dè thachair dhà. ’Sann a their iad gun thuit e thar a chinn leis an deoch. Cha chuir iad coire ortsa.

Tha fhios aig a h-uile neach nach dèan e snàmh. Bidh Mòrag agad dhut fhèin.

Mar gun cuireadh smuaintean Aonghais crith air, dhùisg Niall agus air dhà coimhead an taobh a bha Aonghas rinn e duan mhionnan dhà. Cha dubhairt Aonghas guth.

Bha ’n oidhche a-nis air fàs dorcha. Cha robh gealach ann, agus thuit an ceò a bha air mullach nam beann san fheasgar gu dùmhail gu uachdar na mara, Chan fhaiceadh duine a chorragan. Mun cuairt air an eathar bha am muir geal le sionnachan cho tric ’s a bheireadh i sgailc air na tuinn bheaga bha ruith a chèile feadh a’ chuain. Deas air an eathar thòisich canaichean ri seitrich an-dràsda ’s a-rithist. ’S minig a bhiodh iadsan còmhla ris an sgadan.

Bha dorchadas na h-oidhche a’ cur connaidh ris a’ chonas a bha ’n inntinn Aonghais. Chan e mhàin gun mhill an t-amadan a bha san deireadh a bheatha fhèin ach a thuilleadh air seo cha robh Mòrag ach truagh còmhla ris. Eadhon ged bha Mòrag pòsda aig Niall bhiodh Aonghas sona gu leòr nan robh rian ceart oirrese. Gu dè bu chiall don ghnothaich dir? Càit an stadadh e?

Dh’fhaoidte gum biodh e na bu ghlice dhàsan an saoghal a thoirt ma cheann a-rithist agus a h-uile dad a bh’ann fhàgail às a dhèidh. Nan dèanadh e sin co aige bha fios nach d’rachadh cùisean na b’fheàrr rathad air choreigin.

Dh’fhairich e Niall a’ snàgail san deireadh. Thuig Aonghas gu robh e na sheasamh gu aotromachadh. Thainig Sàtan gu bhuaireadh a-rithist. “Seo do chothrom a-nis air. Suidh air beul an eathair. Tha esan cho mi-chinnteach air a chasan ’s gun tèid e an comhair a chinn sa’ mhuir. Ma thèid gu dè choire th’agadsa ris? Cha dèan e snàmh. ’S cinnteach nach cuir e dragh gu bràth tuilleadh ort.”

Rinn Aonghas gluasad beag ach thionndaidh Niall air sa’ mhionaid. “A mhic an fhir ud,” ars esan, “an ann a’ feuchainn ri mo bhàthadh a tha thu. Tha mi creidsinn nan tachradh tubaist dhòmhsa nach biodh Mòrag na banntraich glè fhada.” Cha tubhairt Aonghas guth. Bha fhios aige nach dèanadh bruidheann feum.

Dh’fhairich iad le chèile fuaim luinge teannadh orra—plosgartaich fhaoin mar gum biodh i air chall sa’ cheò. Bhioraich iad an cluasan. Bha e gu math faisg orra. Chaidh am fuaim na thàmh. Leum Aonghas air ròp nan

Thàinig an sgread a b’oillteile bho chompanach. Chuimhnich Aonghas nach dèanadh Niall snàmh. Choimhead e an taobh a thàinig an sgread. Bha am muir air ghleus le cop is sionnachan, is Niall a’ breabadaich le chasan ’s le làmhan.

Cha robh guth air eud no connspaid a-nis. Rinn e air Niall cho cruaidh ’s a bh’aige. Bha Niall fhathast air uachdar na mara nuair ràinig e far an robh e. Rug e air dhosan air. Ach bha an t-aodach fliuch gan tromachadh le chèile agus mhothaich Aonghas nach cumadh e an dithis aca an uachdar gun a dhà làmh.

Mar sin rug e le fhiaclan air cùl amhaich a sheacaid. Ach bha e lagachadh. Mhothaich Aonghas nach robh a’ chrìoch fada bho neach den dithis aca. Cha bu luaithe thàinig na smuaintean seo thairis air inntinn na bhris gath-sholais deàlrach mun cuairt orra. Chunnaic e botag cur a’ sìneadh thuca. Rinn e grèim oirre le uile neart; ach aig a’ cheart àm dh’fhairich e e-fhein a’ fannachadh. Bha sruth na mara ga shlugadh agus dorchadas iomlan dol thairis air.

Nuair thàinig Aonghas thuige fhèin bha e na shìneadh air ùrlar na luinge. Cha robh e cinnteach ach shaoil leis gum b’aithne dha an guth bruidhne bha dol gun stad. B’aithne dhà cheana e. B’e Niall a bh’ann agus cha b’e chainnt a b’fheàrr a bh’aige a’ mallachadh Thormaid is Eachainn MhicLeòid airson am mi-chùraim san tubaist.

Bha cheann air sgàineadh agus chuir droch chainnt Nèill, ’s e, mar gum b’eadh, air ùr-aiseadh o bheul a’ bhàis, crith air fheòil. Ach mu dheireadh cha robh ri chluinntinn ach slapraich na mara a’ crònan mu fhliuch-bhòrd na luinge ’s i dèanamh air tìr. Tharraing Aonghas an còta-iasaid a bha aige thairis air na bu dlùithe timcheall air, agus phill e rithist gu smuaintean fhèin.

Coinneach Fionnlasdan