47. DROCH AM DHEN BHLIADHNA
BhaLudovicna chabhaig, agus aithreachas air. Bha e air fuireach thall ro fhada air chèilidh. Dh’aindeoin nan rabhaidhean a fhuair e, bu ghann a thàr e nall às an eilean ’s an làn reothairt a’ tighinn na dheann. Gu dearbha, b’ ann air èiginn—a bhriogais dheth ’s am baidhsagal air a dhruim—a fhuair e nall gu Gearraidh a’ Bhota, dìreach mun do dhùin an fhadhail.
Thiormaich e e-fhèin mar a b’ fheàrr a b’ urrainn dhà le badan feòir agus dhìrich e chun an rathaid. Bha Eòghainn Mhurchaidh shuas air Cnoc ’IcPhàil aig caoraich. “Dhuine gun tùr,” dh’èigh e nuas, “ ’Sann ort a chaidh an sàbhaladh. Deich mionaidean eile ’s bha thu bàite, cinnteach. Nach tu bha gun tonaisg, ge-tà.” Ach cha robh ùine aigLudovicfuireach ri còmhradh. Smèid e agus leum e air an dìollaid, ’s e airson na b’ urrainn dhà de astar a dhèanamh mun dorchnaicheadh i, ’s gun làmpa no dad eile air a’ ghliogaid baidhsagail a bh’ aige an iasad.
Bha rathad na mòintich timcheall nam bàgh na chùis uabhais le tuill ’s le claisean, ’s bha e gu math doirbh dhà astar a dhèanamh. Bhiodh e na b’ fheàrr dheth, ge-tà, nuair ruigeadh e Aird a’ Chlachair. Bhiodh an rathad tearradh agus a’ ghaoth na chùl aige an uairsin. Shaoil e gun dèanadh e an Tobhta dheth ann an trì chairteil na h-uarach mus biodh cus uallaich air Màiri Anna.
“Bidh mi air ais mun dorchnaich i,” thuirt e mus do dh’fhàg e sa’ mhadainn. Thàinig i nuas cuide ris gu ceann an rathaid.
“Ma bhitheas, ’se chiad uair dhut e,” ars ise.“ ’S neònach leamsa mur tèid thu shuirghe dh’àiteigin air do thilleadh, mur do dh’atharraich thu. Ach mur nochd thu ro mheadhon-oidhche, glasaidh mi ’n doras ort.”
Rinn e gàire. ’Se dh’fhaodadh, is fhios aige nach dèanadh i dad de leithid. ’S iomadh uair, nuair bha e a’ dol do sgoìl an Rubha agus e loidseadh aice, a bhiodh e muigh gu uair sa’ mhadainn: ’s cha robh an doras glaiste riamh.
“Feuch a-neisd, ’ille, nach beir an làn ort. Ma chailleas tu an fhadhail, cuir fòn thugam àPost Officean eilein. Bi cinnteach, a-neisd, ma chailleas tu do shuim nach toir thu oidhirp air an fhadhail, mus bàthar
Chòrd e ris mar thuirt i “dhachaigh” mar siud, ged bha a dhachaigh an-diugh—nuair bha e air tìr co-dhiù—ann an Glaschu, cuide ri mhàthair. Bha ise toilichte gun tàinig e an taobh ud am bliadhna, a choimhead air na seann eòlaich a b’ aithne dhà nuair bha e dol don sgoil an seo. Cha robh a’ bhuain buileach seachad nuair thàinig e agus thug e cuideachadh math do Mhairi Anna a’ chiad sheachdain an dèidh dhà tighinn. Bha Oighrig Mhòr, a’ chailleach, air fàs lapach ’s cha b’ urrainn dhi ceangal no togail a dhèanamh; agus cha robh Eòghainn, an gille, ach beagan is deich fhathast, ged bha e dìcheallach gu leòr. Cha robh esan ach mu dhà bhliadhna nuair chailleadh athair. An dèidh a liuthad sàbhaladh a chaidh air iomadach uair ri droch shìde, chaidh Uilleam bochd a bhàthadh—e- fhèin is Lachlainn Sheumais—air latha brèagha samhraidh, ’s iad a’ togail chliabh. Feadhainn a bha ag ràdh gun deach iad ro fhaisg air na boghannan ’s gun do rug am bristeadh orra gun fhiosda. Co-dhiù, fhuair iad an t-eathar, ’s i na spealgan, air an Rubha Gharbh agus na cuirp shuas a Tuath air an Tràigh Ghil, faisg air a’ Chaolas Mhòr.
Sin a’ bhliadhna thàinig e don sgoil an seo, agus cha robh Mairi Anna ceart os a chionn, ’s i cho sàmhach, fad-às na dòigh aig an àm a chaidh e dh’fhuireach thuca an toiseach. Bha cuimhn’ aige air Uilleam on bha e ’n Glaschu: duine mòr socair àmhach. Cha tigeadh gàire ro thric air, ach nuair thigeadh bhiodh aghaidh a’ lasadh ann an dòigh a bha iongantach. mar lasas aodann gill’ òig.
B’ ann nuair bha Uilleam is Mairi Anna pòsda ann an Glaschu a chuireadh eòlas an toiseach orra. Ge b’ e dè choireach, bha Uilleam trom air an deoch aig an àm. B’ ann nuair chaill e obair ’s a dhachaigh ’s gun sgillinn ruadh no gheal aca, a rinn a mhàthair-san an rud nach do dhìochuimhnich Mairi Anna a-riamh. Thabhainn i fasgadh is dachaigh dhaibh gus an d’ fhuair Uilleam e-fhèin a chur air dòigh agus cothrom tilleadh a dh’obrachadh croit athar. Cha robh cuimhne ro mhath aigLudovicair na bha tachairt sna bliadhnaichean a bha siud; bha e òg ’s a’ ruith nan sràidean, gun for aige ach air a ghnothaichean fhèin. Ach is iomadh uair on uairsin a bheachdaich e gur ann aig a mhàthair a bha ’n cridhe ’s a’ mhisneachd, ’s i-fhèin na banntraich le
Bha e neisd a’ tighinn am fianais na h-Airde agus chitheadh e solas an taigh-sheinnse, ged nach robh biùg às na taighean eile fhathast. Ma bha ’n rathad na uabhas roimhe, bha an truaighe buileach air a-neisd. Bhiodh muinntir na h-Airde a’ tarraing mhònadh air a’ phìos seo dheth agus bha a bhuil air. Nuair bhuail e sa’ ghroban mhòr, thug am baidhsagal leum às agus thàinig an roth-thoisich a-nuas air a’ chloich le droch sgailc eagalach. Rinn e na damanaidhean cumhachdach nuair chual e fead na gaoithe a’ tighinn aisde. Stad e is dh’fhàisg e le òrdaig i, ach cha mhòr gu robh sad air fhàgail innte, ’s i sìor fhalamhachadh. Bha fhios aige gum biodh bùth Dhùghaill dùinte a-neisd, ach nan ruigeadh e ’n taigh-seinnse na uair ’s dòcha gum biodh cuideigin an sin le baidhsagal a bheireadh rud dhà a chàireadh am bloigh inneil seo. Thog e air, ’s e cuibhleadh a’ bhaidhsagail roimhe agus an dorchadas a’ tighinn. Ann an cairteal na h-uarach bha e aig an taigh-sheinnse agus thug e ’n aire gu robh grunnan bhaidhsagal mun doras. Ach chunnaic e an b’ fheàrr na sin. Bha an làraidh mhòr aig Murchadh Alasdair thall am-measg nan càraichean. Bha Murchadh às an Rubha, pìos a Tuath air an Tobhtaidh, agus nam biodh e dol dhachaigh gheibheadh e suas cuide ris. Chuir e ’m baidhsagal ris a’ bhalla ’s chaidh e staigh.
Nuair dh’fhosgail e doras a’ bhàir theabadh a bhòdhradh leis a’ ghoileam ’s an sgalartaich a bha roimhe an sin. Agus os cionn na goileim, guth Flòraidh: “Time, Gentlemen, Time. If you pleeze.. z.. z, now. ”Bha i caran Gallda an dèidh a bhith dà bhliadhna ag obair ann aMacSorley ’s. Cha tug na daoin’ uaisle mòran feairt oirre. ChunnaicLudovicgu leòr a b’ aithne dhà. Chrath iad an làmh aige ’s rug iad air ghualainn air, agus bha feadhainn a dh’òrdaich drama dhà, ged bha e trang gan diùltadh. Ach bha cus uallaich air Flòraidh mun phoileasman, ’s cha chuireadh i nall an còrr do dhuin’ aca. “Gruagach ghruamach na galla,” thuirt cuideigin air a chùlaibh. Dh’iarrLudovica leisgeul a ghabhail ’s chaidh e null far am fac e Murchadh a’ bruidhinn ri dithis eile.
Cha robh Murchadh ga aithneachadh an toiseach, ach an dèidh dhà deagh shùil a thoirt air dh’èigh e, “O seadh. .. seadh. .. seadh. Gill’ Oighrig Chaluim. Chuala mi gu robh thu staigh cuairt. Thall aig Mairi
Ach bha greis mus do nochd esan. Nuair thàinig e mach mu dheireadh thall cuide ri fear às an Aird, cha tug iad sùil an taobh a bha e ach thionndaidh iad suas gu cùl an taigh-sheinnse. Mus deach iad à fianais bha fear na h-Airde a’ toirt leth-bhotal às a phòcaid. Chan eil fhios dè cho fad ’s a bha iad aig ùl an taigh-sheinnse—mu leth-uair co-dhiù, shaoil e. Ach nochd Murchadh mu dheireadh agus leum e staigh ri thaobh.
Bha sraon math aca falbh, na rothan a’ bleith ’s a’ sgapadh a’ mhoil air beulaibh an taigh-sheinnse agus, ann an tiotan, bha astar math aca suas a Tuath. Bha Murchadh air dheagh fhonn, a-rèir choltais Uaireannan ghabhadh e òran, àird a chlaiginn, mar nach biodh duine beò ann ach e-fhèin, agus uaireannan thionndaidheadh e riLudovic ’s dhèanadh e còmhradh.
“ ’S ann à Sruighlea a bha d’ athair, nach ann?”
“ ’S ann.”
“Bu truagh mar thachair don duine bhochd. Chan fhaca mi riamh e ged bha e staigh uair no dhà. Ach gu dearbha bha mi duilich nuair chuala mi. Sianar a tha san teaghlach, nach e?”
“ ’Se, sianar.”
“Agus ’se ainm do sheanar a th’ ortsa, nach e?” Bha e riamh na fhasan aig Murchadh a bhith faighneachd air fhios.
“ ’Se—ainm mo sheanar,” arsaLudovic, ’s e tuigsinn cho beag ’s a bha Murchadh a’ saoilsinn den ainm luideach seo a bha na bhreitheanas air duin’ aig an robh Gàidhlig.
Gun rabhadh, thog Murchadh a ghuth a-rithist.
Saoilidh balaich bhìos air chèilidh,
’G èisdeachd ris na chluinn iad
Nach eil ceàird as fheàrr na ’n Nèibhi.
Gus an tèid iad innte. ..
Chaidh e iomrall san fhonn uair no dhà, thugLudovican aire. Ach bha e mòr leis a chuideachadh—eagal ’s nach e ’n deoch, uile-gu-lèir, bu choireach.
“Agus ciamar a tha mhuir a’ còrdadh riut?”
“Fìor mhath. ’S math a bhith cosnadh.”
“Aidh, ’s math, tha mi cinnteach. Chan fhada gus am bi thu nad oifigeach, dè?”
“Dà bhliadhn’ eile, ma bhios mi air mo chùmhnadh. ’Se sin ma thèid agam air an tiocaid.”
“O, ’s tusa nì sin, a bhodaich. Theid mise ’n urras! Cha bhi dìreach strì agad ’s tu cho math air an sgoil, tha mi cluinntinn.”
Bha gealach bhuidhe an fhoghair air èirigh os cionn na beinne, thall a Tuath orra, agus bha i deàrrsadh air lochain bheaga na mòintich a bha a’ nochdadh riutha an-dràsda ’s a-rithist eadar na cnuic. B’ ann gu math lom, ònrachdanach a bha a’ mhòinteach a’ coimhead a-nochd. A-rèir a mhàthar, ’s iomadh fiadh a thug a sheanair air a dhruim tarsainn na dearbh mhòintich an dèidh a bhith sealg sa’ Bheinn Mhòir. A dh’aindeoin geamairean, cha robh èis air teaghlach a mhàthar fhad ’s a bha an seann fhear beò. Ach bha a’ mhòinteach an siud fhathast ged nach robh esan, no eadhon làrach a bhrògan oirre an-diugh.
Bha iad a-neisd a’ teannadh a-null gu Dùn Uisdein, far an robh dà rathad a’ coinneachadh. B’ iad seo rathad na h-Airde, air an robh iad, agus an rathad a-mach gu Loch an Fhìdhleir, far am biodh am bàta a’ tadhal.
Bha bùth isPost OfficeEachainn Bhig an seo agus sia taighean eile air an togail ri bruaich na h-aibhne a bha ruith a-nuas on mhonadh. “Bha mi muigh an taobh sin feasgar,” arsa Murchadh ’s e gnogadh a chinn an taobh a bha rathad Loch an Fhìdhleir, “a’ togailstuffa thàinig air a’ bhàta. ’S fhad o dh’fhaodainn a bhith dhachaigh, ach bha min agam le Dùghall shìos san Aird.”
ThugLudovican aire gu robh Murchadh a’ coimhead a-null ’s a-nall mar gu robh mòran air aire agus, an ceann treise, stad e ’n t-einnsean, is leig e leis an làraidh ruith leis an leathad. Nuair bha iad mu choinneamh ceann bùth Eachainn, tharraing e air a’ chuibhill ’s chuir e
Bha guth Mhurchaidh ìosal, cagarach, ’s e sreap sìos. “Gnothach beag agam a-staigh an seo, ille. Fuirich thusa seo. Cha bhi mi fada, bhalaich. Dìreach tiotan.” Dhùin e ’n doras air a shocair, ’s chaidh e timcheall chun an dorais chùil, a’ dèanamh a dhìcheall ri coiseachd air a chorra-biod.
ChuirLudovicseachad a’ chiad chuid den ùine a’ feadaireachd ’s a’ gabhail phort fo anail, agus e ’n dùil gu nochdadh am fear eile uair sam bith. Ach thug e ’n aire mu dheireadh gu robh a h-uile duine sna taighean mun cuairt air na solais a chur às agus air a dhol a chadal. Sheall e rithist air an uaireadair. Bha còrr is uair on stad iad. Dh’fhàs e an-fhoiseil agus gu math crosda a-neisd, ’s e faireachdainn an fhuachd na chnàmhan.
Leum e sìos chun a’ chnuic agus thòisich e air stampadh a chasan ’s a’ bualadh a làmhan. Ach sgeul no fathann cha robh air Murchadh. Esan ’s a thiotan. Smaoinich e gun toireadh e sùil air a’ bhaidhsagal agus chuir e cas air an roth-dheiridh is shreap e suas ris a’ chliathaich.
Bha e trang a’ suidheachadh a’ bhaidhsagail na b’ fheàrr an tacsa ri poca gràin, nuair dh’fhairich e gluasad air a chùlaibh. Gu h-ealamh, bha dhà làimh air taobh na làraidh agus a chalpannan a’ teannachadh deiseil airson cruinn-leum a dheanamh sìos chun a’ chnuic. Ach dh’fhan e gun ghluasad agus a mhisneachd a’ tilleadh thuige nuair chual e cnead beag socair, ’s a thuig e dè bh’ aige. Chaidh e suas, ’s chaidh e na chrùbadan ri thaobh.
Bha an laogh òg na laighe air fhuaigheal ann am poca, ’s gun ris dheth ach an ceann ’s an amhach. Cha robh cothrom èirigh no sìnidh aige agus bha droch chrith air leis an fhuachd. Laogh òg, Hearach a bh’ ann, ’s gun e ach mu thrì no ceithir a sheachdainean, cuid denstuffa thog Murchadh aig a’ bhàta ro mheadhon-latha. Thug e dhà a chròg is thòisich an laogh ri deoghal. Leis an làimh eile shuath e a dhruim ’s an loch-bhlèin, gus na dh’fhairich e an t-seice, a bha cho aog ’s cho fuar fon phoca, a’ fàs na bu bhlaithe ’s an fhuil a’ ruith na b’ fheàrr air fheadh. Ann am beagan ùine thàinig faochadh air a’ chrith a bha am bodhaig a’
Cha do fhreagair duine an gnogadh cruaidh a thug e air an doras agus mu dheireadh dh’fhosgail e a’ chòmhla agus chaidh e staigh dhan dorchadas. Cha robh fhios aige an toiseach càit air an t-saoghal an robh e, leis cho dorcha ’s a bha ’n taigh; ach thug e ’n uairsin an aire, tron doras air a làimh dheis, gu robh biùg sholais air choreigin san rùm sin, agus dh’fhairich e fàileadh làidir a’ pharabhain. Nuair nochd e staigh bha fear ann ’s a chùlaibh ris, ’s e feuchainn rifunnela chur air làmpa a bh’air a’ bhòrd mu choinneamh. Cha robh air ach a lèine ’s a dhrathais, agus brògan tacaideach mu chasan ’s na barr-eill fosgailte. Bha mhuilicheannan slaodte ris; ’s bha chasan rùisgte, gun stocainn, ann am broinn nam brògan. Ged bha bliadhna no dhà bho nach fhac e e, cha robh e doirbh sam bith cumadh cruinn Eachainn Bhig aithneachadh. Cha robh e doirbh na bu mhò a thuigsinn carson nach robh dol aige air an làmpa a chur air dòigh. Chual e fead na h-analach aige agus chunnaic e mar bha e tulgadaich. A bharrachd air samh a’ pharabhain, bha fàileadh eile san rùm—fàileadh na deoch a’ tighinn làidir bho anail Eachainn. RinnLudoviccasad beag agus thionndaidh Eachann ’s rinn e amharc gheur air, ged bha shùilean gu dùnadh na cheann.
“Dad ort, dad ort, ille! Ahà! Tha thu agam a-neisd. Ludovic, nach e? LudovicOighrig Chaluim. Bha mi dìreach a’ smaoineachadh gun cuala mi gnogadh. Co às a nochd thu?”
ThàinigLudovicair adhart agus chuir Eachann amfunnelgu cùramach air ais air a’ bhòrd is rug e cho sòlamaichte air làimh air ’s gu saoileadh tu gur e ’m ministear a bh’ air tadhal.
“Dè do chor, a laochain, dè do chor?”
Bha deathach dhubh, ghrànda a’ tighinn à siobhag na làmpa, air thuar an tachadh le droch fhàileadh.
“ ’S dòcha gu bheil a’ ghlainne ro theth,” arsaLudovic. “Am faod mi.. . ?”
“Aidh, siuthad, a bhalaich! Cha dèan mi-fhìin dìreach steam dheth gun na speuclairean. ’S chan eil fhiosam o na runn. .. o na runnag. .. runnagan ruadha, càit an deach na bugair rudan idir, idir!”
Fhad ’s a bha Eachann a’ strì ris an aileig, chuirLudovicamfunneldòigheil air an làmpa agus chuir e sìos an t-siobhag mus sgàineadh a’ ghlainne leis an teas. Sguir an ceò ’s an samh mì-thlachdmhor agus sgaoil an solas boillsgeach do gach oisean den rùm. Bha Eachann air a dhòigh. “A! Mo bheannachd ort, ille! Chì sinn a-neisd dè tha sinn a’ dèanamh. Siuthad, a laochain, fosgail am preasa sin thall, is thoir a-mach botal is glainneachan. Gabhaidh tu-fhèin a-neisd drama cuide rium. Cha mhisd’ thu idir i, ’s tu fuar.”
ChaidhLudovica-null, ach ged bha glainneachan ann cha robh sgeul air botal am broinn a’ phreasa.
“Ach a shìorraidh, càit idir an deach e?” ars Eachann nuair chual e seo. “Dad ort, ge-tà, dad ort, ille!” Thòisich e air sporghail air feadh an ruma ’s air cnuasachd air feadh dhrathraichean is eile, agus e brunndail ris fhèin fad na h-ùine.
“Fuirichibh mionaid, Eachainn, fuirichibh! Tha laogh Hearach a muigh an siud agus—”
“Laogh? Dè laogh? Eil e air an rathad?”
“Chan eil, chan eil. Laogh Hearach a th’ ann. Tha e san làraidh.”
“San làraidh? A dhuine, nach iad a tha diabhlaidh gu sreap!”
“Laogh a thàinig air a’ bhàta a th’ ann. An-diugh. A Loch an Fhìdhleir. Eil drùdhag bhainne a-staigh a gheibheadh e, ’s e gun bhainne, tha mi creidsinn, on dh’fhàg e ’n Tairbeart.”
“O, seadh, seadh! Bainne? O, chan eil, a bhalaich. .. chan eil. .. chan eil a-staigh an seo.. .” Thàinig an aileag dona a-rithist air. “Chan eil an seo na fhliuchadh teanga na piseig. Bhò air an t-seasgach, eil fhios agad. Tha bho chionn. .. ùineachan is ùineachan.” Sheas e greis a’ tulgadaich, ’s e feuchainn ri cuimhneachadh cuin a thug a’ bhò bainne mu dheireadh.
“Ach, coma leat den laogh! Chan eagal dhà. Suidh thusa sìos an sin air do thòin agus gabh òran.”
“Mun taca-sa? Dhia, chan eil math dhomh!”
“Cò tha ràdh sin? ’S ann agad a tha. Suidh thusa sìos agus dèan an rud a thathar ag iarraidh ort! Ma tha feadhainn nan cadal, taigh na galla dhaibh! Nach math an dùsgadh a gheibh iad. Siuthad a-neisd, gabh comhairle! Ma tha thu cho math ’s a bha thu ’s fhiach dhaibh d’ èisdeachd.”
Eachainn, tha e còrr is meadhon-oidhche—”
“Ma thogair eile!”
“Uill, feumaidh mi ghabhail air mo shocair.”
“Carson, a Dhia? Dèan langan ma thogras tu, ille! Dìreach langan! Siuthad a-neisd, fear sam bith a thogras tu.”
“ ’N aithne dhuibh ’S trom an t-eallach an gaol?”
“O shìorraidh, bheil e agad? Uineachan o nach cuala mi e. Gabh e, gabh e!” ars esan ’s a shùilean a’ lasadh.
ThòisichLudovicair a shocair; e ’n toiseach coma ach an t-òran fhaighinn seachad air dhòigheigin. Ach mar chaidh e air adhart, cha robh dòigh air an fhonn bhrèagha ’s air na seann fhaclan a ghabhail ach mar a b’ fheàrr a b’ aithne dhà. Bha Eachann na shuidhe ’s a shùilean dùinte agus bha làn amharas aige gu robh e air tuiteam na chadal. Chum e air co-dhiù leis an òran, a dh’innis mun acain a thàinig uaireigin a cridhe leòinte. Nuair sguir e, dh’fhosgail Eachann a shùilean ’s thug e fàsgadh air a làimh.
“O, dhuine, dhuine, dhuine! Nach bochd nach robh do chomas agam. Bha siud dìreach iongantach. Bha gu dearbha!” Cha mhòr nach robh e a’ caoineadh.
“Neisd. Cuimhnich air fear eile. Chan eil do chas a’ falbh às a seo gun cluinn mi fear eile.” Dh’èirich e na sheasamh agus grèim aige air iomall a’ bhùird mus tuiteadh e. “Tha cuimhn’ agam a-neisd càit an do chuir mi ’m botal agus ’s tusa a b’ airidh air drama, ille. ’S tu gu dearbha! Dad thus’ ort agus. .. mura bheil e far a bheil mi smaoineachadh, bidh drùdhag aig Murchadh Mòr fhèin, thèid mi ’n urras.”
“Eachainn, ma tha Murchadh an seo, iarraibh air greasad ’s mi airson falbh.”
Thionndaidh Eachann ’s chuir e chudthrom air a’ bhòrd, taobh thall na làmpa. Bha fiamh seòlta na shùil. BheachdaichLudovicair a’ chop a bha mun bheul aige ’s air an fhalt nach fhaca cìr bho nach b’ fhios cuin. Bha solas na làmpa a’ dèanamh chlaisean dorcha anns na busan
“Murchadh?. .. Ho ho! Esan. .. Thig esan nuair bhuaileas e na cheann, a bhalaich. E trang a’ suirghe, eil fhios agad. Air Màiread. .. Uill, mar thuigeas tu-fhèin, cha chuir dad cabhag air suirghiche. Mura cuir teine, no crith-thalmhainn, no gunna ri thòin. Cha chuir gu dearbha.”
Dhìrich e dhruim mar a b’ fheàrr a b’ urrainn dhà. Ach thug an oidhirp cus às a chorp agus cha robh e a’ gleidheadh a sheasamh-cas ach air èiginn. Thòisich e air tulgadaich, ’s a shùilean a’ sìor dhùnadh. RinnLudovicdeiseil gu leum gu taobh thall a’ bhùird ’s a ghlacadh mus tuiteadh e. Ach le oidhirp mhòr eile, chaidh aig Eachann air a shùilean fhosgladh agus thuirt e, “Fuirich thus’ ort, aLudovic, an seo, is gheibh mise drama dhut gun teagamh. Gheibh, gheibh, a bhalaich, na biodh eagal ort. Ssh! Ssh! na can guth a-neisd!” Chuir e chorrag ri bheul ’s bha “Ssh! Ssh!” aige mach an doras agus sìos gu ceann shìos an taighe. Bha bhrògan a’ dèanamh turtar a dhùisgeadh na mairbh.
Bha an taigh mòr, caran ìosal air a thogail agus na h-uimhir de rumannan ann. Ged bha an doras air dùnadh às a dhèidh, chualaLudovicfuaim nam bròg feadh nan rumannan a bha shìos Ach ann an tiotan chual e fuaimean eile. An toiseach an cnead a rinn Eachann mar gum biodh e air bualadh ann am balla no ann an ursainn, agus an uairsin fuaim mar gum biodh corp a’ tuiteam air ùrlar. RugLudovicair an làmpa agus leum e chun an dorais.
“Eachainn. Dè thachair? Eachainn?”
Ach cha tàinig freagairt no eile thuige às an dorchadas a bha shìos. Sheas e greiseag ag èisdeachd agus an uairsin chual e. .. srann chruaidh na daoraich. Ach bha e pìos bhuaidhe. Bha e mòr leis a dhol na b’ fhaide, ’s e gun eolas, gun fhiathachadh, far an robh e. Ge b’ e càit an do thuit Eachann, bha e air cadal far an robh e is bhiodh e ann gu madainn, a-rèir coltais. Thill e ’n làmpa chun a’ bhùird san rùm agus chuir e biùg oirre, mus do thill e mach chun na làraidh.
Cha robh aige ach aon siogaireat air fhàgail agus las e i. Dh’fhairich e ’m fuachd a-rithist a’ laighe air a chnàmhan, agus bha tuar a’ gheamhraidh sa’ ghealaich nuair sheall e oirre. Droch àm dhen bhliadhna, shaoil e, ’s a shùil air luimead nan cnoc ’s air farsaingeachd ònrachdanach a’ mhonaidh. Fuachd is dorchadas is droch shìde agus a
Leag e ’n uinneag airson am bun a shadail a-mach agus chual e coiseachd Mhurchaidh, ’s e tighinn cabhagach. Dh’ fhosgail esan an doras agus leum e staigh air an taobh thall.
“Uill, uill! An t-àm againn falbh, dè? Chaill mi mo shuim, direach! Ach, cha bhi sinn fada. Cha bhi sinn fada neisd, coma leat. Bidh sinn aig an Tobhtaidh ann am mionaid.”
Cha tuirtLudovicguth gus na ràinig iad ceann an rathaid mu choinneamh taigh Mairi Anna. “Dè th’ agam ri thoirt dhut?” dh’fhaighnich e, cho magail ’s a b’ urrainn dhà, nuair stad iad.
“O. .. uill. .. fuirich a-neisd! Ach, nach can sinn not fhèin?”
Cha mhòr nach do rinnLudoviclasgan, am mothar bu mhotha rinn e riamh, leis cho mì-choltach ’s a bha ’n gnothach. Ach bha e air faicinn gu robh solas fhathast aig Mairi Anna, agus phàigh e Murchadh cho luath ’s a b’ urrainn dhà agus thog e ’m baidhsagal às an deireadh. Bha e air cromadh a-nuas nuair chuimhnich e air an laogh. Chuir e ’m baidhsagal sìos a dhìg an rathaid, agus rinn e gu coiseachd timcheall chun an toisich. Ach mus do ràinig e ’n doras b’ fheudar dhà leum air ais, is Murchadh air falbh na chabhaig.
Bha Mairi Anna air fuaim na làraidh a chluinntinn. Nuair bha e a’ cur a’ bhaidhsagail an tacsa ris a ’chruaich, bha i aig an doras, a cumadh dubh eadar e ’s an solas.
Coma leat dheth! Caith am badeigin e is greas ort a-staigh,’ s i cho fuar.” Bha i cumail a guth ìosal, mus dùisgeadh i càch. Nuair dhùin e ’n
“Cha robh fhiosam dè bh’ air tachairt dhut. Càit idir an robh thu chun a seo?”
Ann an dòigh nach robh e tuigsinn ro mhath, cha robh e airson an fhìrinn innse. B’ fheàrr dhà cuideachd gun iomradh a thoirt air an not, no bhiodh i null a’ chiad rud sa’ mhadainn a thoirt na h-aghaidh air Murchadh, ’s gun dad aice mu dheidhinn co-dhiù.
“Tha mi duilich, a Mhairi Anna. Air m’ onair. Cha robh mi airson a bhith cho anmoch seo, ach fhuair mipunctureair rathad na mòintich ’s cha robh dad agam a chàireadh e. B’ fheudar dhomh tòiseachadh air coiseachd gus na rug Murchadh orm, dìreach an taobh-sa den Dùn.”
Bha a làmh air a’ choire, ’s i coimhead air gu dùrachdach. “A dhuine bhochd! Shìorraidh, nach tu bhios sgìth! Suidh a-bhos aig an teine, ’s nì mi drùdhag tì. Chan eil agam ach brioscaidean. Tha fhios g’ eil an t-acras ort. An dèan iad an gnothach?”
“Nì, nì, fìor mhath! Tha mi coma fhad ’s a gheibh mi balgam tì.”
Nuair lìon i a’ phoit, chaidh i null chun an dreasair. “Dad ort, fhad ’s a bhios an tì a’ tarraing, b’ fheàirrd thu drùdhag dheth seo.” Chuir i ’m botal ’s a’ ghlainne air a’ bhòrd. “Seo am botal a thug thu-fhèin dhachaigh,” ars ise. “Nach sinn a tha air a bhith stuama, ge-tà, ’s gun mòran air a thoirt às.”
Bha i air ais ’s air adhart chun a’ bhùird le cupanan is brioscaidean, ’s i còmhradh a-null ’s a-nall. Bha a guth socair a-neisd, ’s an t-uallach air falbh dhith. Thug e ’n aire cho sgiobalta ’s a bha i, le gùn-dreasaigidh air a cheangal teann mu meadhon agus sliopars ùra, uaine air a casan. Gu dearbh bha an rùm, ’s an taigh uile-gu-lèir, cho glan ’s cho comhfhurtail a’ coimhead an dèidh taigh dràbhail Eachainn.
“Deach thu chadal idir?”
“Chaidh. Rinn mi beagan norradaich greiseag ach, och, cha b’ urrainn dhomh cadal dòigheil. Mu dheireadh dh’èirich mi, ’s rinn mi beagan fuaigheil. Bha Eòghainn a-bhos greiseag. Cha chreid mi nach robh beagan uallaich air fhèin mud dheidhinn, cuideachd. Ach ruaig mi sìos air ais e, nuair bha e teannadh air meadhon-oidhche, ’s bha e na shuain ann an tiotan. Tha chailleach na suain i-fhèin, o chionn fada.
Ach coma leat—sa’ mhadainn bidh i gearan nach d’ fhuair i norradh fad na h-oidhche.”
Thug i nall a’ phoit-tì, is shuidh i mu choinneamh aig a’ bhòrd, a làmhan paisgte fo h-uchd. Le blàths na tì agus an uisge-bheatha na bhroinn, agus teas an teine air a shliasaid, dh’fhairich e comhfurtachd a’ laighe air a chom. Dh’fhairich e cuideachd sonas iongantach. Thug e ’n aire mar bha i air falt a leigeil sìos agus mar a bha seo a’ cur dreach na b’òige air dhòigheigin. ’S cha robh duine nan dùisg ach iad-fhèin. Chrom i nall ris tarsainn a’ bhùird agus thug e ’n aire, nuair thog e shùil gu cabhagach on bhroilleach aice, gu robh fiamh a’ ghàire na sùil.
“Innis a-neisd an fhìrinn. Càite an robh thu?”
“Cha do chreid thu diog dhe na.. .” RinnLudovicgàire, ’s e faireachdainn aodainn a’ fàs dearg.
“Cho luath ’s a thàini’ tu staigh, ille, dh’fhairich mi fàileadh a’ chruidh asad. Feumaidh mar sin gu robh thu am bàthach air choreigin—a’ suirghe, tha mi cinnteach.”
“O, sin agad an loagh. Bha e deoghal mo chorragan, nuair stad sinn.”
“Nuair stad sibh? Dè bha sibh ris?”
Cha robh dol às ann a-neisd ach a h-uile dad dad a thachair dhi on mhionaid a bhuail e sa’ chloich chroiseil ud, a-muigh sa’ mhòintich. Amnoch ’s gu robh e, shuidh is dh’èisd i ris agus dh’fhairich e a ghuth ’s a ghiùlain a’ fàs na bu dàine. Nuair dh’èirich i a sgioblachadh a’ bhùird, dh’èirich e-fhèin cuideachd a thoirt làmh dhi le na cupanan ’s na truinnsearan, ’s i deònach an nighe. Thug iad a-staigh feadhainn an urra don chidsin.
Bha a’ ghaoth air atharrachadh ’s air nearachadh a-neisd, thugLudovican aire. Chual e fead fhuar mu na h-ursainnean agus shaoil e gur ann a bha iad mar fhear is bean, seasgair sa’ chidsin bheag, bhlàth seo a’ sìneadh shoithichean dha chèile. Ach uair de na h-uaireannan, shìn e cupa thuice agsu cha do rug i dòigheil air. Thug i boc aisde, às a dhèidh, ga ghlacadh, agus theab i tuiteam. Chuir e a làmh a-mach cabhagach a chumail tacsa rithe. Aig an dearbh àm ghlac a shùil far an do dh’fhosgail broilleach a’ ghùin beagan, agus fhuair e sealladh aithghearr de na cìochan geala, cumadail. Rinn ise tapag ’s an uairsin lasgan, taingeil nach do thuit i ’s nach deach an cupa na spealgan. Bha a
Ach shìos aig a’ chladach bha a’ ghaoth pheithreach a’ bualadh mu na creagan ’s mu na bàigh, ’s a’ dèanamh air an taigh. Chual iad a’ tighinn i. Thàinig fead is bruthadh feargach air an doras a-muigh, agus an uairsin na clachan-meallain air an uinneig. Cha do mhair e ach mu leth mionaid agus bha a làmh fhathast air a gualainn. An dèidh suil uallachail a thoirt air an uinneig, sheall i air ais air.
“Mhairi Anna—”
“A ghràidh, dad ort. Cha bhiodh e iomchaidh.”
Bha a guth cho ìosal ’s gur gann a ghlac e na thuirt i. Thionndaidh i bhuaidhe air ais don rùm, ged nach robh iad deiseil de na soithichean. Thug e ’n aire gu robh i air chrith, ’s nach b’ e fuachd na h-oidhche no cion a’ chadail bu choireach. Thòisich i air smàladh an teine, cabhagach, ’s gun i ag ràdh guth. Mu dheireadh thuirt i thar a guailne, “Nach ann an siud a bha ghaoth eagalach? Cha chreid mi nach b’ fheàirrde mi-fhìn tè bheag mun tèid mi a chadal. Lìon tè dhut fhèin cuideachd.”
Lìon e na glainneachan mar a b’ fheàrr a b’ urrainn dhà, ’s a’ chrith fhathast san làimh aige.
Nuair chuir e às an solas na rùm fhèin ’s e san leabaidh, bha a’ ghealach soilleir, fuar os cionn gualainn na beinne. Bhiodh reothadh ann cinnteach ro mhadainn. B’ ann nuair chuir e bhuinn air a’ bhotal theth, ’s a shocraich e e-fhèin ann am blàths na leapa, a chuimhnich e air an laogh Hearach—fuar, gealtach fon chanabhas.
Pòl MacAonghais
| title | 47. |
| internal date | 1985.0 |
| display date | 1985 |
| publication date | 1985 |
| level | |
| reference template | MacIomhair Eadar Peann is Paipear %p |
| parent text | Eadar Peann is Pàipear |