AN SGAILE DHORCHA

IAIN MACLEÒID

1 Còmhradh anns a’ Chalaidh

Bha Tarmad toilichte faighinn a-mach às a’ bhanca ann am Portrìgh ged a bha gnothaichean air a dhol na b’ fheàrr na bha dùil aige rachadh iad nuair a fhuair e litir bhon mhanaidsear ag iarraidh air a dhol ann.

“Bha mi dìreach a’ smaointeachadh, a Mhgr Rois, gum b’ fheàrr dhuinn còmhradh beag a bhith againn ri chèile!” ars am manaidsear an deaghaidh do Tharmad a dhol a-staigh.

“Tha mi faicinn gu bheil an cùnntas agad air a dhol beagan anns an dearg ged a rinn thu glè mhath leis an dà chalet ùr an uiridh!”

Choimhead e air Tarmad.

“Tha sin ceart,” arsa Tarmad, “ach cha robh an dà chalet deiseil gus an robh sinn letheach-slighe tro shèasan an luchd-turais!”

“Tha mi smaointeachadh gur e an tractar ùr as coireach gu bheil thu anns an dearg!” ars am manaidsear. “An robh feum agad air tractar an dràsda?”

“Uill, bha Seonaidh Eòghainn a’ falbh a dh’Uibhist a dh’fhuireach air croit na mnatha aige agus bha e reic an tractair aig prìs mhaith. Chan fhaighinn tractar math eile aig a leithid de phrìs!”

Bha fhios aige glè mhath gum b’ urrainn dha a bhith air an gnothach a dhèanamh leis an t-seann tractar ach bha e riamh a’ miannachadh Massey-Ferguson ’s cha b’ urrainn dha a leigeil seachad ged a bha a mhàthair gu math teagmhach mun ghnothach.

“Fhad’s a tha fhios agad fhèin dè tha thu dèanamh, a Tharmaid!” ars ise. “Tha fhios agam gu bheil mise buailteach a bhith tuilleadh is faiceallach. Bha mi-fhèin is d’ athair nuair a bha e beò, mar a bha iomadach duine romhainn, a’ dol às ar rian gun d’ rachamaid ann am fiachan ach chan ann mar sin a tha òigridh an latha ’n-diugh!”

Bha dùil aig Tarmad gun d’ rachadh an gnothach leis a dh’ aindeoin cho teann ’s a bha an t-airgead ach nuair a chunnaic e litir a’ bhanca thuig e gun robh am banca a’ cumail sùil na bu ghèire air na shaoil e.

“Chan eil thu ’m beachd gum bi cosgais mhòr sam bith eile agad airson greis?” ars am manaidsear, a’ slìobadh na taidh aige. ’S e duine caran reamhar a bha anns a’ mhanaidsear. Bha e air a dheagh ghabhail aige le deise dhorcha ghuirm air is lèine ghil ach bha na sùilean biorach aige a’ gabhail a-staigh a h-uile càil a bha dol air adhart timcheall air.

“Chan eil gu dearbh!” arsa Tarmad, “agus tha mi smaointeachadh gu faigh mi obair air rathad ùr an Ath Leathain. Bithidh iad a’ tòiseachadh ann an ùine gun a bhith fada.”

“Glè mhath ma tha!” ars am manaidsear. “Fàgaidh sinn aig sin an dràsda e! Ach tha e nas fheàrr fios a bhith againn càite a bheil sinn a thaobh airgid, nach eil? Bha e math a bhith còmhradh riut a-rithist.”

“B’ fheàrr leam gum b’ urrainn dhòmhsa an t-aon rud a ràdh mu d’ dheidhinn-sa!” smaointich Tarmad an uair a bha am manaidsear a’ breith air làimh air anns an dealachadh.

Bha an sgoil air sgaoileadh nuair a thàinig e mach gu sgueir a’ bhaile agus thachair e ri Ruairidh, mac bràthair athar, a bha teagasg anns an sgoil. Dh’fhairich e seòrsa de dh’fharmad nuair a chunnaic e Ruairidh ’s a thàinig e staigh air gur dòcha gun robh e air a bhith na bu ghlice dha a dhol a-staigh airson teagaisg nuair a bha a chùrsa san oilthigh seachad ach cha do mhair am faireachdainn sin fada.

“Bheil thu faicinn an deamhain bhig ud?” arsa Ruairidh agus e comharrachadh a-mach gille beag cruinn, bàn ann an seacaid dheirg na sgoile. “Cha mhòr nach tug mi sgleog dha an-diugh!”

Choimhead Tarmad air an fhear bheag a bha a’ coimhead neo-chiontach gu leòr agus rinn e gàire. Bha e faireachadh na b’ fheàrr.

“Thugainn airson cofaidh!” ars esan ri Ruairidh.

Bha clatair gu leòr anns a’ chafaidh leis na sgoilearan a’ dòrtadh a-staigh a cheannach a h-uile seòrsa deoch a bha ceadaichte agus a leigeil uallach an latha dhiubh, ach chùm na gillean orra suas an staidhre far an robh rùm beag a bha air a chur mu seach airson feadhainn a bha air aoigheachd anns an taigh-òsda. Is ann leis an aon teaghlach a bha an cafaidh ’s an taigh-òsda agus bha na gillean le chèile càirdeach dhaibh.

Shuidh iad aig bòrd a bha ris an uinneig os cionn na sràide agus dh’òrdaich iad cofaidh.

Fhads a bha iad a’ bruidheann bha iad le chèile coimhead a-mach air an uinneig. Chan e gu robh mòran ri fhaicinn aig an àm. Bha e ro thràth anns a’ bhliadhna fhathast airson mòran luchd-turais a bhith timcheall. Cha robh duine ri fhaicinn ach muinntir an àite a’ dol a-mach ’s a-staigh

Cha robh Tarmad ach air balgam no dhà dhen chofaidh a ghabhail nuair a thug e ’n aire do chòmhlan dhaoine a bha eadar-dhealaichte bhon fheadhainn eile air an t-sràid. Bha mu ochdnar anns a’ chòmhlan, triùir fhear agus còignear bhoireannach. Bha na fir na b’ àirde na a’ chuid bu mhotha den fheadhainn a bha air an t-sràid. Chunnaic Tarmad gun robh duine chloinne an urra aig dithis de na boireannaich air làimh.

“An e sin an fheadhainn à Aimeireaga a thàinig a dh’fhuireach aig Drochaid Sgoraig?” dh’fhaighnich e de Ruairidh.

“ ’S iad,” arsa “Tha na h-uimhir dhiubh ann ’s tha creideamh neònach air choreigin aca. Ach nach eil-- - ?” Stad e agus thug e sùil air Tarmad a bha a’ coimhead a-mach air an uinneig.

Bha na coigrich a’ bruidhinn ’s a’ gàireachdaich ’nam measg fhèin. Chunnaic Tarmad gun robh iad uile a’ toirt àite sònraichte do aon fhear mòr, bàn, a bha, a-rèir coltais, ’na cheannard orra. Rinn aonan de na fireannaich eil gàire ’s thuirt e rudeigin ris an fhear mhòr ach ma thubhairt, chunnaic Tarmad aodann an fhir mhòir ag atharrachadh ’s a’ fàs cruaidh. Thionndaidh e air an fhear eile agus ’s ann a shaoileadh Tarmad gun robh e faicinn an lasaidh a bha anns na sùilean aige leis an fheirg. Sheas am fear eile ’s a cheann crom fhads a bha an sruth fhaclan a’ dòrtadh thairis air mar gun robh e gabhail ris an achmhasan a bha am fear mòr a’ toirt dha, ach stad am fear mòr cho luath ’s a thòisich e. Thraogh an fhearg às an aodann aige agus chuir e làmh air gualainn an fhir eile mar gun robh e toirt maitheanas dha.

Thog am fear eile a cheann agus rinn e snodha-gàire ach aig an aon àm chunnaic an dithis aig an uinneig e suathadh air falbh na deòir bho shùilean mus do lean e-fhèin is càch am fear mòr suas Sràid Wentworth.

Thionndaidh Tarmad ri Ruairidh.

“Dè bha thu dol a ràdh m’ an deidhinn?” ars esan.

Bha Ruairidh a’ coimhead caran mì-chomhortail, mar gun robh e duilich gun tug e tarraing sam bith air na coigrich.

“Uill, na tog ceàrr mi,” ars esan. “Chan ann a’ faighinn coire tha mi idir, ach nach eil càirdean aig Sìne, do phiuthar, a-measg na feadhainn ud?”

Bha aodann Tharmaid stòlda nuair a fhreagair e.

“Chuala mi i bruidhinn m’ an deidhinn ceart gu leòr,” ars esan, “ ’s bha mi tarraing aiste m’ an deidhinn ach, an deaghaidh na chunnaic sinn

Nuair sin rinn e gàire.

“Chan e gu bheil gnothach sam bith agamsa cò na càirdean a th’ aig Sìne agus, gu dearbh, ’s e i-fhèin a cheart tè a chanas sin rium!” Dh’fhàs aodann na bu stòlda a-rithist.

“Chan eil ann ach nach eil i ach naodh bliadhna deug a dh’aois ’s nach eil m’ athair beò airson comhairle thoirt dhi!”