An Niùclas

Mar as trice, ’se an cnap as motha a gheibhear anns a’ chealla rud cruinn ris an canar an niùclas. Thugadh an aire dha seo cho tràth ris a’ bhliadhna 1780, ach bha 1831 ann mus do thuig daoine gu robh e ri fhaotainn gu cunbhalach anns a’ mhór-chuid de cheallan. Tha cuid de cheallan ann gun niùclas, aon uair ’s gu bheil iad aig làn ìre: mar eiseimpleir, ceallan deargfhuileach an duine. Tha dèanamh air ceallan eile, leithid bacteria agus algae ghorma, nach eil a’ cur feum air niùclas.

Ma chailleas cealla niùclas, theid i bàs, ged a dh’fhaodadh nach tachair sin gu ceann beagan sheachdainean. Mar a thuirt mi mar thà, ’si a’ chealla dheargfhuileach as cumanta ann am bodhaig an duine. Anns a’ chumantas, tha mu chóig no sia millean dhiubh sin anns gach mìleliotair ciùbach de fhuil, agus millean nas lugha, anns a’ chumantas, ann am fuil boireannaich. Tha na ceallan sin air an dèananmh ann a smior a’ chnàimh, agus air an leigeil ma sgaoil, anns an fhuil, nuair a tha iad aig làn ìre. Aig an àm sin, no goirid roimhe, tha gach cealla a’ call a niùclas. Chan eil iad an uair sin a’ mairsinn anns an fhuil ach mu 120 là. Tha e soilleir gu bheil na ceallan gun allsadh gam milleadh ’s gan dèanamh ás ùr, agus tha seo a’ dol air adhart aig a leithid de dh’astar ’s gu bheil 1,250 mìleliotair de dh’fhuil ùr ga dèanamh gach mìos. Agus tha eadar a cheithir agus a dheich uiread ga deanamh air taobh a-stigh beagan làithean an deidh do dhuine móran fala a chall. Bu chòir dhuinn cuimhneachadh cuideachd nach eil maireannachd no eadhon saoghal fada an lùib na cealla, ged a bitheadh niùclas aice. Tha cuid de cheallan gealfhuileach anns a bheil niùclas, agus cha mhair iad ach mu 14 uairean-a- thìde.

Ach cha dèan a’ chealla a’ chùis ás aonais an niùclais. ’Se tha riaghladh na tha tachairt anns a’ chealla. Ma sgrùdas sinn an niùclas gu mionaideach, chì sinn gu bheil e fhéin air a chur an altan a chéile gu sgilear, agus coltach ris a’ chealla fhéin, tha grunn structaircan ann. An toiseach, tha balla dà-fhillte de chraiceann no de mheamran aig an niùclas, ris an canar meamran an niùclais. Tha iomadh toll no pòr anns a’ bhalla seo, agus mar sin tha e furasda do stuth siubhal eadar an niùclas agus an còrr de’n chealla. Air taobh stigh an niùclais fhéin tha aonan no grunnan de

DEALBH 2. Tair-dealbh (meudaichte) de dhuilleig liathchorcra. Faic na ceallan móra ceithir-cheàrnach fo uachdar na duilleig. ’Se niùclas a tha anns a’ chnap mhór chruinn dhorch anns gach cealla dhiubh sin. ’Se cloroplastaichean a th’anns na structairean beaga timcheall air oir gach cealla. Ann am meadhon na duilleig (mu thrìtheamh earrainn a-null bho’n làimh chlì) chì sibh na ceallan beaga a tha ann am féith duilleig. (Dealbh leis an Oll. S. Babcock.)

structairean rudeigin cruinn, agus ’se niùclasag a th’againn orra sin. Tha pàirt acasan ga ghabhail ann an co-chur na searbhaig rioboniùclasaich (SRN) agus nam prótain, agus tha iad air an ceangal ri snàithleanan fada, ris an can sinn cromosoman, a tha am broinn an niùclais.