Na Péistean

B’e na ciad Chòrdaichtean a bha beò gun a bhi an eisimeil uisge na Péistean, agus air an àireamh-san tha an laghairt, an turtar agus an nathair. Tha mu 300 millean bliadhna bho thàinig na péistean am follais an toiseach, agus thàinig iad gu bhi buadhach nuair a thug iad am bith ugh nach tiormaicheadh ann an turadh. Bha trì rudan ann a thug air adhart mean-fhàs an ugh tìre — (1) tha uighean math ri ’n ithe, agus nuair a bha móran diubh air am breith ann an uisge bha iad a’ deanamh féisd do dh’ainmhidhean eile; (2) aig amannan turaidh bha uighean a chaidh am breith ann an lòn a’ dol a dhìth; agus (3) tha làrbhaichean an losgainn ’s a leithid a’ tighinn beò ann an uisge, agus bheir iad deagh ùine mus bi iad ’nan inbhich a’ tha a’ tarraing anail anns an àile; tha na làrbhaichean sin glé bhuailteach géilleadh ri turadh. Ach tha slige aig ugh na péisde a ghleidheas an t-uisge ann, agus tha biadh anns a’ bhuidheagan do’n mhaoth-chreutair tha fàs anns an ugh. Nuair a thugadh ugh de’n t-seòrsa seo am bith cha robh na Còrdaichtean an eisimeil uisge tuilleadh.

Cha robh e an comas nan ciad phéisdean coiseachd gu luath, oir bha na casan aca goirid agus bha am bodhaig car mór, agus mar sin ’se lusan bu bhiadh dhaibh, oir cha ruith lusan air falbh. ’Sann an deidh làimhe a dh’àraich na péisdean comas feòil ithe, aon uair ’s gun tàinig piseach air an uidheam gluasaid. Bha na Péisdean anabarrach buadhach mar bhuidhinn, agus ’sann acasan bha smachd air an talamh bho mu thimcheall 225 gu 70 millean bliadhna air ais. Ré na h-ùine sin, cha b’e mhàin gun tàinig am bith ainmhidhean móra leithid móran de na dìneosoran, ach thugadh am bith cuideachd na seòrsachan bho’n tàinig eòin agus mamail (Dealbh 7).

Thill cuid de na péisdean sin (feadhainn nach eil am bith an diugh) do’n mhuir, agus ged a b’fheudar do’n mhór-chuid aca dol air tìr gus an uighean a bhreith (e.g. na Plesiosoran), bha feadhainn eile ann a rinn a’

DEALBH 7. Mean-fhàs nan Còrdaichtean. Tha na saighdean a’ sealltainn an taobh a tha mean-fhàs a’ dol. (a) Creathall; (b) placodairm; (c) cearban; (d) breac; (e) Losgann; (f) comhachag; (g) crogall; (h) Tyrannosaurus (dìneosor); (i) plesiosaur (i.e. dìneosor tha fuireach ann an uisge); (j) feòrag; (k) Coelacanth.

chùis ás aonais sin agus a rug àl beò. B’ann de’n t-seòrsa sin a bha na h-iasg-phéisdean (ichthyosaurs), a bha beò ann an uisge. Is dòcha gu bheil Plesiosoran beò fhathast an doimhneachd Loch Nis agus Loch Mhòrair! A-measg phéisdean eile a thàinig am bith bha na fuamhairean de dhìneosoran, mar an fheadhainn a bha ag ithe feòla (e.g. Tyrannosaurus) agus an fheadhainn a bha ag ithe lusan (e.g. Brachiosaurus). Chan eil beò de’n bhuidhinn phéisdean seo ach na crogaill agus na h-ailigeutairean. Dh’fhalbh a’ mhór-chuid de na péisdean móra sin bhàrr uachdar na talmhainn o chionn mu 70 millean bliadhna; bhiodh e

coltach gur h-e atharrachadh clìomaid no atharrachadh luibhean a b’aobhar, ged nach eil cinnt againn. Thàinig na laghairtean am bith o chionn mu 190 millean bliadhna, agus b’ann bhuapa thainig na nathraichean. Gheibhear lorg air cnàmhan-buill ann an grunnan beag de nathraichean eadhon aig an là-an-diugh.