14

Didòmhnaich – Catrìona

Bruisigeadh m’ fhalt anns an sgàthan – chan fhada a bhiodh falt agam airson a bhruisigeadh – nuair a dhùisg nathair bheag an amharais agus a thuirt i: ‘Carson nach do chuir i thugad a dealbh air a’ fòn-làimhe?” Ged a bha mo chiall ’s mo reusan a’ freagairt nach robh, nach robh dad aice ri chleith, bha mo mhac-meanmna a’ sanais gun do gheàrr Niall e. Agus an uair sin gun do gheàrr Auntie Marion e. Eadar am fear nach robh faighinn gu faing mus fhàgadh e na caoraich gun chasan, agus an tè a chunna mi roimhe a’ stialladh air na cuiseagan ’s na digheagain aig ceann shìos a’ ghàrraidh mar gum biodh i a’ cur às dha na còtaichean-dearga aig Cùil Lodair, cha bhiodh air fhàgail ach cnoc beag creagach fo asbhuain …

Dè bha Niall ris co-dhiù – bha ùine agam airson fònadh mus tigeadh Richard gam iarraidh.

Brath ùr – leugh?

Bho NMMOB:

Falbh cuairt dhan tràigh – Ish ag ràdh gun dèan ipicnic !

N xxxxxx

Mura b’ e siud cha bhithinn air a bhith faisg cho laghach ri Richard nuair a nochd e. Chan e gu bheil e grànda idir, an creutair. Dh’fhaodadh tu ràdh gun e meudachd eanchainn a dh’fhàg a bhathais cho àrd – no dh’fhaodadh tu bhith ’n amharas gu robh an toradh ghaoisidean sa chìr gach madainn a’ sìor fhàs pailt. Dh’fhaodadh tu ràdh gun e bu choireach gu robh a h-uile coltas air nach do thachair a lèine air iarann riamh gun ann air smuaintean nas doimhne a bha aire – no dh’fhaodadh tu bhith cinnteach nach robh an còrr ann ach mullach mòr na leisge. Nam biodh do chridhe sònraichte bog – agus taobh a-staigh do chlaiginn cuideachd – ’s dòch’ gun gabhadh tu truas ris, a’ faicinn gu robh e fhèin agus poilis bhròg nan coigrich, an truaghan, ach sin dìreach e. Aon uair is gu bheil thu a’ cleachdadh fhaclan leithid ‘creutair’ is ‘truaghan’, chan eil thu a’ coimhead air mar fhireannach tuilleadh, ach seòrsa de chuilean a thachair a bhith seasamh air a chasan-deiridh agus a’ cur a-mach cainnt. Cha robh sin ag ràdh nach fhaodainn a bhith laghach ris, no, aig a’ char as lugha, modhail.

Mar sin shuidh mi sa chàr is a h-uile coltas orm nach cuala mi briathran cho inntinneach no beachdan cho ciallach air an toinneamh ann am faclan cho eireachdail aig duine riamh. An-dràsta ’s a-rithist a’ cur beagan ola air an uidheam le “Sheadh?” “Smaoinich!” agus – deich comharran – “Mm, tha thu cho ceart ’s a ghabhas.” Agus fhad ’s a dhèanainn a-mach, bha e gu math

riaraichte leis a sin. Chan e mhàin gun canainn gu robh deagh shannt aige air a bhiadh mun àm a ràinig sinn taigh Hester, ach ’s e sùil gu math sanntach a bha a’ laighe ormsa cuideachd. Cho cinnteach ’s a ghabhas, bhithinn air a bhith ceart gu leòr mura b’ e na Haggis Vol-au-Vents.

“Bel, darling! How delightful! Now come and meet Harry, ”a bha cho dearg ’s a bha ise geal, agus rud beag ro dheònach fàilte chridheil a chur orm leis a’ mhustais. Seòrsa de sgùradh mu na busan le seann sguab a rinn obair mhòr na latha ann an taigh-seinnse far an robh gu leòr ga dhòrtadh air an làr. Coltas air Harry gun do rinn esan e fhèin obair mhòr san dearbh àite. Cha deighinn an urras nach robh càraichean a’ stad nuair a nochdadh a shròn aig oir na sràide. Ach cha robh dad mosach timcheall air Harry bochd, ’s ann a bha e a’ bristeadh a chridhe nach gabhainn-sa balgam beag còmhl’ ris mus gluaiseamaid chun a’ bhùird. Nam biodh fios agam dè bha feitheamh oirnn bhithinn air suidhe a’ traoghadh Loch Nis còmhla ris seach a dhol am bad nan sgeinean ’s nam forcannan.

Mach Hester às a’ chidsin, thugnaibh, staigh an seo: “Leig leatha, Harry! Chan eil i ag iarraidh dad ri òl!” Cha deighinn cho fada sin, buileach. Nis, Richard, cà bheil Richard, tighinn leis a’ chiad chùrsa (chan eil na truinnsearan a’ coimhead ach beag), Hester a’ deàrrsadh le moit: “Recipe bheag agam fhèin, còrdadh riutha cho math nuair a bhios Albannaich againn air aoigheachd. Latha a thachair dhomh a dhol dhan bhùidsear às dèidh a bhith aigTrooping the Coloura bhuail e orm dìreach mar gum bithinn air an t-slighe gu Damascus!”

“Mornington Crescent,” arsa Harry, “sin far a bheil am bùidsear,” ach cha do leig i oirre gun cual’ i e.

Bha an truinnsear fhathast aig Richard na làimh: dè bu choireach nach robh e ga chur sìos air a’ bhòrd?

“Agus,” ars Hester ann an guth na b’ àirde, Fhad ’s a bha an truinnsear a’ dèanamh a’ chiad oidhirp air an raon-laighe mu mo choinneamh, “an t-ainm a thug mi air,” gu glòrmhor, “Prawns Black Watch! ”

Ma tha uair sam bith na mo bheatha an talamh a’ dol a’ sgàineadh fodham agus a’ dol ga mo shluigeachdainn, dèanadh e an-dràsta e. Chionn ’s gu dearbh chan e ‘sluig’ a’ chiad roghainn air an smaoinicheadh tu a’ coimhead na bha mu mo choinneamh-sa an seo. Bha mi a leithid de dh’ùine nam thosd is nach biodh e neònach idir nan gabhadh i na ceann nach ann a’ taghadh nam faclan molaidh a b’ fheàrr a bha mi – ach cha do chuir e dad oirre. Tha mi cinnteach gu robh i ga mo shamhlachadh ri neach balbh le iongnadh a’ faicinn na Mona Lisa ’son a’ chiad uair. Mona Lisa! ’S ann a chuireadh e trom-laighe air Andy Warhol. Nach lag am mac-meanmna a bh’ aige, nach do ràinig riamh an ìre ealain san robh sàr-obair leithidPrawns Black Watcha’ tighinn gu bith.

Am meadhan an truinnseir: sliseag thana de mharag dhubh. Bruich? Bidh sinn beò an dòchas. Sìos is suas, air a tharsainn, air uachdar na maraig, pìosan caola, caola de rud uaine air choreigin. Pònair? Piobar uaine? Bha iad cho truagh is cho meanbh is gun canadh tu gun e bileagan feòir a bh’ ann. (Nis, tha feadhainn a’ cumail a-mach gu bheil na Sasannaich mosach, ach cha chreid mi gu bràth gu bheil iad cho mosach sin.) Siud, mar gum bitheadh, an tartan. Nan laighe air a mhuin, trì muasgain-chaola. Trì. Beag, bochd, bìodach, brònach – cha robh iad faisg cho brònach ’s a bha mise, nach do bhlais air feòil no iasg ann an

sia mìosan – agus a bharrachd air a sin, mhionnaichinn fiù ’s a’ coimhead orra gun tàinig iad à crogan. Cuiridh mi geall gu robh ùine nas giorra o bha mi fhèin a’ snàmh sa Chuan Sgìth na bha iadsan, agus tha dà bhliadhna o nach tug mi ’n deise-snàimh as a’ phreasa …

Can rudeigin ris a’ bhoireannach.

“Hester! My goodness – that is SO original! ”

Gun fhacal brèige. An gabhadh e bhith gu robh i ag at le pròis? Bha nàdar de mhonmhar a’ tighinn bhon mhustais air ceann a’ bhùird mu dheidhinn fraighigeadh le ugh agus sosaids no dhà, gun e sin a bha dhìth air daoine, rud a lìonadh iad is nach e bhith milleadh a’ bhìdh a’ dèanamh phàtran leis.

Ach às dèidh a dhreach a mholadh, dh’fheumainn fhaighinn nam bhroinn, agus chan e a chath sìos ach a ghabhail air mo shocair gus dearbhadh cho ainneamh ’s a bha a leithid de dh’adhbhar gàirdeachais aig mo theanga is aig m’ fhiaclan. Modh, a Chatrìona, modh. Cagainn e is … tha a’ mharag bruich, nach eil? Tha i brùideil fuar – sluig e is “Àlainn!” – faodaidh tu a mholadh chun nan speuran, gun chunnart sam bith gun tig an còrr dheth nad rathad, chionn ’s, aon rud cinnteach, tè a chuireadh trì muasgain-chaola air truinnsear, chan eil i dol a thabhann barrachd dhiubh.

’S ann agam a bha a’ bharail dhìom fhèin. Chan aithnicheadh iad air na bha mi ag ithe nach e Iseabail a bh’ aca: Iseabail, a bha cho dèidheil air Nàdar, gu h-àraidh nan gabhadh e a ròstadh, a bhruich, no brot a dhèanamh dheth. Iseabail, nuair a dh’inns mi dhi gun d’ fhuair an tè a b’ òige aig Pàdraigguinea -pig,a fhreagair, “Cho chual’ thu dad riamh cho àraid ris an dòigh sa bheil iad gan còcaireachd ann am Peru.” Air bith dè an ath chùrsa a bh’ aig Hester dhuinn, dheigheadh agam air. Às dèidh

siud, bha fhios agam gu robh mi làidir gu leòr airson rud sam bith ithe.

Agus bha, gus an do dh’inns i dè bha am broinn nam vol-au-vents.

Tha fhios a’m gun do rinn mi còmhradh ris an triùir aca. Bha mo bheul ag obair leis fhèin, agus, fad’ air falbh, bha iadsan a’ cur a-mach cainnt mu cho math ’s a bha e eòlas nas fheàrr fhaighinn air a chèile, agus cho inntinneach ’s a bha saoghal nan Gàidheal – smaoinich, an cànan fhèin ’s a h-uile càil – agus bha mise ann an leithid de dh’èiginn is mo mhionach ag èigheach rium gu robh pìosan de mhionach coimheach air tachairt air agus nach robh e còrdadh ris idir! IDIR! is gun do leig mi le faclan leithid ‘quaint’ seòladh seachad gun iad a’ dèanamh dragh sam bith dhomh. Na bi guidhe airson rud mus fhaigh thu e – bha a’ chrith-thalmhainn a bha mi miannachadh an seo, agus bha i na mo bhrù. ’S e faighinn a-mach às an taigh.

“ … should really take Bel for a walk, it’s such a lovely afternoon … ”

Thèid! Thugainn! A-mach dhan èadhar bheannaichte, dh’àite sam bith, mach … cha do smaoinich mi air a’ chunnart gun dòch’ gun e am mustais a bha dol ga mo thoirt cuairt, ach cha b ’e ach Richard. Chaidh Hampstead Heath ainmeachadh agus chuirinn-sa an ceartuair m’ aghaidh air gu sunndach ged a bhiodh droch dhaoine nan dròbhannan a’ leum a-mach far cùl gach bad luachrach, ach cha robh sin a’ freagairt air Richard idir. ’S ann a chual’ esan gu robh ‘Shakespeare air a’ Chnoc’ a’ dol ann an Regent’s Park, muigh am measg nan ròsaichean (oho, gabh thus’ air do shocair, ’ille), agus on a bha feasgar cho brèagha ann …

Nis, air mo shon-sa dheth, bhithinn coma ged a bhiodh Shakespeare air fuireach aig an taigh ann an Stratford a’ tàillearachd

no a’ breabadaireachd no an sàs anns a’ chiùird a roghnaich athair dha, air bith dè i — bhiodh e a’ cur Iseabail glan dhith fhèin nuair a chanainn siud rithe: ise tè nan dealbhan-cluich, agus dh’fheumainn cuimhneachadh gum mise, an-dràsta, ise: bhuailinn mo bhoisean gus am biodh iad cho dearg ri sròn Harry nam faighinn a-mach dhan èadhar.

Bho: Catrìona NicRath<catmacra@yahu .islenet
Gu: Iseabail NicRath<macrabel@westnet .com

An ath thuras a dh’iarras tu fàbhar orm, tha mi ag iarraidh gealladh sgrìobhte ro-làimh nach fheum mi a dhol am measg sheinneadairean, mustaisichean, meabain a tha ag adhradh dhan a h-uile facal a sgrìobh Shakespeare riamh agus cailleachan craite a tha smaoineachadh gun iadsan oighre a h-uile còcaire ainmeil a bha riamh ann. Cuimhn’ agad an leabhar còcaireachd Laidinn a bha siud, anns an leabharlann, ’s na rudan sgreamhail a bha na Ròmanaich ag ithe a chuireadh gu gòmadaich thu fiù ’s a’ leughadh mun deidhinn, luchain air am bruich ann am mil ’s a leithid — uill, tha mise ag innse dhutsa gur dòch’ gum biodh Julius Caesar air a bhith air a làn-dòigh le na nithean a chuir do charaid Hester mu mo choinneamh-sa an-diugh, ’s a’ cur car a’ mhuiltein dheth le gàirdeachas gu robh diathad ri chàil fhathast ri faotainn, ach ’s i mo stamag-sa a bha cur nan car a’ mhuiltein dhith agus chan eil i air socrachadh fhathast. O, na biodh uallach ort, dh’ith mi e, a h-uile pioc, agus leis cho math ’s a chòrd e rium, an sùilean chàich, chan eil rian nach bi thu a’ faighinn fiathachadh eile fhathast. Gabh do leòr dheth.

B’ fheudar dhomh an uair sin a dhol gu Shakespeare anns a’ phàirc còmhla ri Richard — na tòisich, chan ann ga mhisneach-

adh, cha robh an còrr dòigh air faighinn a-mach dhan èadhar, agus mura bithinn air faighinn a-mach às an taigh, bhiodh aiseirigh an annlain na chùis-mhaslachaidh am measg nan daoine. Mach leinn, ma-tà, mi fhèin ’s am pleaban a bha gealltainnAs You Like Itdhomh, agus ged a dh’fheumainn a bhith dhà no trì uairean a thìde a bharrachd na chuideachd cha bhiodh cothrom labhairt aige, rud a bha a cheart cho math agus an stòr a bh’ agam de ‘Sheadh’ agus ‘Mm, inntinneach’ air teirigeachdainn – is gheibhinnn-sa m’ anail a tharraing ann am fois agus b’ fheàirrde mi rud èibhinn a tharraingeadh m’ aire bho chor mo mhionaich.

Henry VI, Part 1.

Cha mhòr nach robh mi sgiamhail. Bha mi ag ùrnaigh airson sgaoth de mheanbhchuileagan a chuireadh ruaig air a h-uile h-aon aca. H-uile h-uair a dhèanadh actair òraid mhòr fhada, bha mi dèanamh dealbh dhiubh: timcheall a chinn, a’ laighe air a chluasan, a’ bìdeadh, a’ bìdeadh.

Tha mi ag innse dhut, mura d’ fhuair thu do thiogaid plèan airson Dimàirt agus mo thè-sa airson tilleadh dhachaigh, tha mi falbh a choiseachd. C.

PS An dòchas gun do chòrd ampicnicribh.

Bho: Iseabail NicRath<macrabel@westnet .com
Gu: Catrìona NicRath<catmacra@yahu .islenet

Dà bhliadhna ga chumail aig astar gun a bhith mì-mhodhail ris, ’s mi ag obair anns an aon oifis, agus cho luath ’s a ghluais mi air falbh agus cothrom mo chùl a chur ris agus e nas fhaide bhuam, tha thusa air a h-uile càil dhe sin a mhilleadh. Seachdain, aon seachdain, chaidh thu mach a dh’òl còmhl’ ris, mach a sheinn,

mach gu do bhiadh, agus nuair a bha làn-chothrom agad soraidh slàn a ràdh ris air starsach Fanny Cradock a’ phiàna – ’s cinnteach gum b’ urrainn dhut èadhar gu leòr a tharraing nad sgamhan a’ coiseachd dhachaigh leat fhèin – dh’fheumadh tusa falbh dhan a’ phàirc airson beagan Romeo and Juliet ann an ciaradh an fheasgair! Dè an suidheachadh anns am bi mise Dihaoine sa tighinn eadar e fhèin is Hester, an do smaoinich thu air a sin? Tha e cho math gu bheil thu tilleadh dhachaigh a chumail sùil air an Romeo agad fhèin, agus a dhèanamh soilleir dha cò againn a tha measail air agus cò tha coma ged nach fhaiceadh i tuilleadh e. Cha bu toigh leam idir an lasair a bha na shùil às dèidh dhuinn tachairt air Gòrdan agus Salome, mas e ‘tachairt’ am facal airson cha mhòr tuiteam air am muin am measg nan coilleagan agus a’ mhurain, agus tha mise ag innse dhutsa nach e an sealladh bu tlachdmhoire a bh’ ann. Cuiridh mi geall gun aontaicheadh a h-uile duine ciallach rium nach do rinn creutair glic riamh sogan ri tòin rùisgte Ghòrdain o bha a mhàthair fhèin a’ suaineadh nam badan mun cuairt air. Ach airson do Nèill, ’s ann tha mi ’n dùil gun do chuir an sealladh na cheann gum bu chòirpicnicbarrachd a ghabhail a-staigh na dà roile is càise is ubhal às an dèidh.

Na gabh thusa dragh: tha do thiogaid air a cur air dòigh, is ’s mise an tè a bhios toilichte faighinn air ais gu a h-àite fhèin. Dà latha eile san oifis, dè nì sin ort? Mas e ceist a th’ ann cò as motha tha fulang streas, ’s ann a tha thu math dheth. An do dhìochuimhnich thu gu bheil agamsa ri clas-oidhche a thoirt seachad an ath-oidhch’? Tha do Niall ag ràdh gun tig e ann airson cùl-taic, ach chan eil mi ga iarraidh, agus faodaidh tu fhèin sin innse dha. B.