12. An Leabhar ’s An Spaid
Cha robh cuimhne aig Seumas gum faca e Aunt Agatha tric a-riamh. Gu dearbha, cha mhòr gun robh cuimhne aige idir oirre gus an tàinig an litir bhon fhear-lagha. Bha fios aige gun robhAunt Agathaann, an àiteigin fada air falbh, mar rud air falach ann am bogsa ’s gun ghuth aig duine air. Bha an t-ainm Agatha rudeigin gruamach, eadhan iargalt, bhiodh e ag ràdh ris fhèin. B’ i aon de pheathraichean-màthar Sheumais. Dh’fhalbh i bhon taigh nuair bha i òg, agus cha bhiodh an teaghlach a’ bruidhinn mu a deidhinn ach a-mhàin aig àm na Nollaig. Bha seòrsa de dhorchadas ga h-iadhadh, bha Seumas a’ smaoineachadh, agus bha cuimhne aige air mar a leumadh a mhàthair gu cuspair eile nuair bha e òg ’s a dh’fhaighnicheadh e dhi mu Agatha. Cha d’ fhuair e a-riamh a-mach carson a bha an teaghlach ga falach, mar nach robh i idir ann.
B’ ann am meadhan an t-samhraidh a thàinig an litir bhon fhear-lagha. Thuirt an litir gum biodh e iomchaidh do Sheumas tadhal air an fhear-lagha. Rinn Seumas sin. Agus bha naidheachd roimhe ris nach robh aon bhoillsgeadh de dhùil aige.
Dh’innis am fear-lagha dha, duine duaichnidh arsa Seumas ris fhèin a-rithist, gun robhAunt Agathaa-nise dha-rìribh air falach, gun dh’fhalbh am bàs leatha bho chionn còrr air seachdain, agus gun chuir i na làithean deireannach seachad san ospadal gun am mothachadh bu lugha aice càite an robh i no carson a bha i ann. Agus ged nach robh Seumas a-riamh eòlach oirre, dh’fhairich e rudeigin brònach, oir, an dèidh cùise, b’ i piuthar a mhàthar agus an neach mu dheireadh den teaghlach sin.
A rèir coltais, cha robh fios aig an fhear-lagha air mòran mu a deidhinn, ach dh’innis e do Sheumas gun rinn Agatha tiomnadh agus gun dh’fhàg i an taigh agus na bha na bhroinn aig Seumas. Bha beagan airgid ann cuideachd, beagan a-mhàin oir cha robh innte ach seann bhoireannach gun phòsadh. Ach bha cùmhnantan san tiomnadh. Dh’fheumadh Seumas an taigh agus gach nì a bha air taobh a-staigh na starsaich a reic ro cheann bliadhna, ach a-mhàin leabhar Gàidhlig agus spaid. An ceann na bliadhna dh’innseadh am fear-lagha dha dè dhèanadh e ris an leabhar agus ris an spaid, ach dh’fheumadh Seumas gach sgillinn ruadh a gheibheadh e bhon dìleab a chur ann an cùram an fhir-lagha an toiseach. Gheibheadh e an t-airgead, agus riadh, nuair choileanadh e cùmhnantan an tiomnaidh.
B’e seann togalach a bha san taigh, air sràid de sheann togalaichean. A dh’aindeoin sin b’ e taigh mòr, brèagha a bha ann, agus gàrradh grinn mun cuairt air. Ga choimhead bhon taobh a-muigh theireadh Seumas gur ann do chuideigin beairteach a bhuineadh e. Seann taigh cloiche le uinneagan mòra, fuara. Dh’fhosgail e an doras agus chaidh e a-steach.
A dh’aindeoin nan uinneagan bha broinn an taighe uabhasach dorch, le fiodh donn air na ballachan. Cha b’ e neach nach robh treun san inntinn a dh’fhuireadh leis fhèin na leithid de àite. Chan fhuireadh esan, bha sin cinnteach. Agus cha robh e fada san taigh nuair ghabh e dearg eagal a bheatha agus e an dùil gun cuala e doras a’ dìosgail shuas an staidhre. Agus chuala e ceumannan aotrom a’ cromadh na staidhre, rudeigin coltach ri taibhs a bha caran socharach.
Ach cha b’ e taibhs a bha ann idir. Nochd caileag air a sgeadachadh coltach ri tè a bhiodh a’ frithealadh ann an taigh-bìdhe, le dreasa dhubh agus aparan geal. Sheas iad a’ coimhead a chèile. Mu dheireadh, bhruidhinn Seumas.
“Dè an t-ainm a th’ ort?” dh’fhaighnich e.
“Penny,” fhreagair ise.
“Is toigh leam an t-ainm sin,” ars esan. “Ach carson a tha thu an seo?”
“Is mise an t-searbhant a bha aig Miss Pettigrew,” ars ise.
“Pettigrew!” ars esan.
B’ e NicDhòmhnaill a bha air a mhàthair mus do phòs i. Smaoinich e an toiseach gun robh e san taigh cheàrr.
“An e seo 24Randell Avenue?” dh’fhaighnich e.
“ ’S e,” ars ise.
“Agus tha thu cinnteach gur e Miss Pettigrew a bha air a’ chaillich?” ars esan.
“O, tha,” ars ise. “Tha còig bliadhna bho thàinig mise a dh’fhuireach còmhla rithe.”
Bha dealbh boireannaich air a’ bhalla. Shaoil Seumas gum faca e ìomhaigh a mhàthar fhèin ann an sùilean a’ bhoireannaich.
“An e seo Miss … Miss Pettigrew?” ars esan.
“ ’S i,” arsa Penny.
Feumaidh gun robh i air a h-ainm atharrachadh, smaoinich e. Ach cha robh adhbhar tòiseachadh air sin a ràdh ri Penny. Cha b’ i sin an deasbad a bha dhìth air. Agus dh’innis Seumas do Phenny cò e agus ciod fàth a thurais.
Gheibheadh e deagh shùim airgid air na bha san taigh. Bha an àirneis sean ach ann an deagh staid, agus bha mòran de sheann shoithichean crèadha agus airgid mun cuairt, air bùird agus ann am pris. Bha na deilbh a bha air na ballachan a’ coimhead luachmhor cuideachd. Bha dealbh Agatha air a chruthachadh le bruis ionnsaichte, shaoil e. Bu chaomh leis fhèin an dealbh a chumail. Agus rudan eile. Agus bheireadh e rud beag air choreigin do Phenny cuideachd. Mar chuimhneachan. Ach sin nuair thàinig cùmhnantan an tiomnaidh a-steach air. Agus an leabhar Gàidhlig. Agus an spaid.
“Càite a bheil na leabhraichean?” ars esan ri Penny.
“Leabhraichean?” ars ise, mar nach biodh fios aice dè bha e a’ ciallachadh.
“Seadh, na leabhraichean,” fhreagair e. “Càite a bheil na leabhraichean?”
“Chan fhaca mise leabhar san taigh seo a-riamh,” arsa Penny. “Chan fhaca mise Miss Pettigrew a’ leughadh leabhar bho thàinig mi don fhàrdaich. Bhiodh i dìreach na suidhe ris an uinneig agus a’ coimhead a-mach ri na flùraichean.”
Cha robh Seumas a’ tuigsinn. Carson a bha leabhar, leabhar Gàidhlig, air ainmeachadh san tiomnadh mur an robh aon leabhar am broinn an taighe?
“Càite a bheil an spaid?” ars esan an uair sin.
Thòisich Penny a’ gàireachdainn, le gàire mar a dhèanadh nighean-sgoile. Cha do fhreagair i a’ cheist, agus cha tug Seumas a’ cheist air adhart.
“Innis dhomh,” thuirt e, “dè bhiodh Miss Pettigrew a’ dèanamh a-thuilleadh air a bhith na suidhe ris an uinneig.”
“Cha bhitheadh mòran,” fhreagair Penny. “Ach bhiodh i a’ cur ùine seachad san lobhta bho àm gu àm. Ged bha i gu math aost, bhiodh i a’ dìreadh an fhàraidh suas don lobhta agus uaireannan chuireadh i uairean a thìde seachad an sin. Chan fhaodainn-sa a dhol don lobhta idir, ged a bha saorsa an taighe agam a bharrachd air sin. An toiseach bha mi a’ smaoineachadh gur e rudeigin a bha i a’ falach san lobhta. Ach cha do dh’innis i a-riamh dhomh.”
Nuair ràinig Seumas an lobhta chunnaic e gun robh an t-àite cuimseach mòr. Bha bòrd fon uinneig, agus cathair aig oir a’ bhùird. Agus air uachdar a’ bhùird bha leabhar le còmhdach cruaidh. Dh’fhairich e nach bu chòir dha an leabhar fhosgladh, agus thug e an aire nach robh tiotal no ainm ùghdair air còmhdach an leabhair. Co-dhiù, nuair thill a mhisneachd thuige, chuir e a mheuran gu cùramach air an leabhar agus dh’fhosgail e e.
Chuir an rud a chunnaic e iongnadh mòr air Seumas. Cha robh an leabhar, anns an robh còrr air dà cheud duilleag, idir air a chlò-bhualadh mar leabhar cumanta. B’ ann a bha e gu tur ann an làmh-sgrìobhaidh chuideigin. Sheall e ris an tiotal na bhroinn.
An Leabhar ’s An Spaid.
Agus ainm an ùghdair.
Agatha Pettigrew.
Chaill Seumas e fhèin ga leughadh. Sgeulachd mu sheann dhraoidhean a bha a’ cladhach ann an dùthaich chèin airson tursachan a shuidheachadh san talamh. Shìos gu fada fo uachdar na talmhainn thàinig iad air seann leabhar, seann leabhar a bha ag innse
Ach mu dheireadh thachair iad ri treubh air an robh Na Maolaich mar ainm, agus bha cogadh mòr eadar Na Maolaich agus na draoidhean. Chaidh na draoidhean uile a mharbhadh, ach Corcar Crotal a-mhàin, agus fhuair esan aois mhòr. Agus a rèir leabhar Agatha, tha a thaibhs fhathast a’ siubhal thursachan an t-saoghail, gam beannachadh agus a’ caoineadh.
Chuala Seumas gnogadh fann aig doras an lobhta. Chlisg e. Bha Penny an sin.
“Thig a-steach,” ars esan.
“Cha tig,” fhreagair i. “Fhad ’s a bha a’ chailleach beò, bha sin air a thoirmeasg dhomh, ’s cha bu mhiann leam brath a ghabhail air a dùrachd a-nise ’s gun sgeul oirre.”
“Tha mi a’ tuigsinn,” arsa Seumas, ged nach robh e a’ tuigsinn idir.
“Tha cupan tì agam deiseil shìos an staidhre,” arsa Penny.
Rinn Seumas toileachas ris an naidheachd. Bha Penny cho brèagha anns an doras iargalt ud. Thug Seumas an leabhar sìos leis. Agus an dèidh dha an tì òl, agus briosgaid no dhà ithe, chaidh e a-mach gu cùl an taighe. Ann an oisean den ghàrradh aig cùl an taighe, chunnaic e spaid, spaid nach fhaca doimhne de thalamh a-riamh. Chuir e a làmh
Bha mòran dhaoine an làthair aig an rup. Cha robh càil nach deach a reic. Soithichean. Àirneis. Seann aodach. Agus bha seòrsa de chianalas air Seumas a’ smaoineachadh air gach nì a bha cruinn an là roimhe sin, a-nise sgapte air feadh rannan ruadha na coimhearsnachd. Agus bha Penny a-nise air a casan is eile a thoirt leatha, airson i fhèin fhalach ann an neo-ainmeachd an t-saoghail mhòir.
Reic Seumas an taigh cuideachd gun mhòran spàirn. Fhuair e deagh phrìs air, agus bha e a-nise na dhuine beairteach. Uill, cha robh buileach fhathast, oir bha e mar fhiachaibh air an t-airgead uile a chàradh ann an làmhan an fhir-lagha. Ach ann an dòigh bha smachd aig Agatha air, oir rinn i cinnteach mus do chaochail i nach b’ e reic an taighe ’s na bha na bhroinn crìoch na cùise.
Thill Seumas chun an fhir-lagha an ceann bliadhna, mar a chuir i roimhe.
“An leabhar agus an spaid,” ars am fear-lagha sa ghuth chruaidh.
“An leabhar agus an spaid,” arsa Seumas.
Thug am fear-lagha dòrlach phàipearan a-mach à seann dhrathair. Thug e mionaid no dhà a’ rùrach tromhpa.
“An leabhar agus an spaid,” ars esan a-rithist.
Chunnaic Seumas fiamh ghàire a’ tighinn air aodann an fhir-lagha.
“Feumaidh tu a-nis,” ars am fear-lagha, “a dhol a-mach gu Achadh nan Càrn agus toll a chladhach leis an spaid. Feumaidh an toll a bhith dà throigh de fhaid agus troigh de leud agus ceithir troighean de dhoimhne. Nuair bhios an toll deiseil, cuiridh tu an leabhar don toll agus cuiridh tu an ùir air ais air uachdar an leabhair. An uair sin, togaidh tu càrn os cionn an leabhair air Achadh nan Càrn, agus cuiridh tu na briathran a leanas ann an litrichean mòra faisg air mullach a’ chùirn: An seo tha sìnt’ an leabhar mòr, ’s gu sìorraidh bidh e sìnt’ ann; mallachd airsan thèid na chòir – cha dèanar air ach dìteadh. Agus nuair bhios an obair deiseil, tillidh tu an seo thugamsa agus bheir thu dhomh an spaid.”
Cha robh fios aig Seumas dè a chanadh e. Ach bha miann na bha siud de airgead ro chumhachdach airson stad a-nise. Agus dh’fhalbh e, ’s rinn e mar dh’iarr am fear-lagha air, a’ faireachdainn rudeigin gòrach, ach, mar a bha esan ga fhaicinn, a’ coileanadh a dhleastanais.
Chaidh seachdain seachad mus robh an obair deiseil, agus thill Seumas chun an fhir-lagha leis an spaid, a bha a-nise còmhdaichte le ùir.
“Tapadh leat,” ars am fear-lagha. “Bha e ceart gur tusa a chàraich an leabhar na àite-tàimh. Bha Agatha a’ smaoineachadh sin cuideachd, oir ’s tusa an neach bu dlùithe an càirdeas dhi. Bha an leabhar ud a’ riochdachadh a beatha, oir thug i fada a beatha ga sgrìobhadh. Agus na dìochuimhnich gu bràth na briathran a tha air a’ chàrn.”
“Cha dhìochuimhnich,” arsa Seumas. “Ach dè a-nise mun airgead?”
“An t-airgead,” ars am fear-lagha. “Uill, bha mise agus Agatha glè mhòr aig a chèile uaireigin. Agus bho chunnaic mi roimhe thu, fhuair mi lorg air tiomnadh eile, tiomnadh a sgrìobh i an dèidh an fhir a leugh mi dhut. Agus dh’fhàg Agatha a h-uile sgillinn agamsa … ”
“Agus carson … ?” arsa Seumas.
“Bha an leabhar air a mhallachadh,” ars am fear-lagha, “agus cha b’ urrainn dhòmhsa suathadh ann air sgàth sin.”
Dh’fhairich Seumas crith fhuachd a’ dol troimhe.
Bha e fhèin a’ mallachadh an fhir-lagha, cinnteach nach robh tiomnadh eile ann, agus e a’ coiseachd dhachaigh san fhuachd ’s ann an solas a bha a’ gèilleadh do dhorchadas. Agus chaidh seachdain seachad mus do sgaoil an naidheachd gun d’ fhuaireadh Somhairle MacShimidh, àrd-chompàirtear sa bhuidheann-lagha, MacShimidh, MacShimidh agus MacShimidh, marbh san oifis aige. Bhathar a’ smaoineachadh gur e buille bho spaid a thug bàs dha!
| title | 12. |
| internal date | 2014.0 |
| display date | 2014 |
| publication date | 2014 |
| level | |
| reference template | MacÌomhair Caogad san Fhàsach %p |
| parent text | Caogad san Fhàsach |