31.Dominic
Nuair thàinig e a dh’fhuireach don bhaile an toiseach, cha robh fios aig daoine air mòran mu dheidhinn. Bha e suas mu leth-cheud bliadhna a dh’aois, le feusag a bha a’ tòiseachadh a’ liathadh agus le falt rudeigin fada. A rèir coltais cha robh e ag obair, ach bha a h-uile duine a’ smaoineachadh gun robh airgead gu leòr aige. Bha e air taigh Sheonaidh Bhig a cheannach, agus bha fios aig a’ bhaile gun robh Seonaidh ag iarraidh ceud mìle nota air an taigh agus gun tuirt e uair is uair nach tugadh e seachad e airson aon sgillinn ruadh na bu lugha na sin. Agus nuair ghluais Dominic a-steach do thaigh Sheonaidh Bhig, cha bu bheag an àirneis is eile a ghluais a-steach na chois. Bha sin, agus prìs an taighe, a’ daingneachadh beachd a’ bhaile gun robh Dominic an ìre mhath gu math dheth.
Cha robh e a’ dèanamh mòran am measg an t-sluaigh agus cha bheannaicheadh e an là dhaibh ach le seòrsa de ghnùstaich fo anail. Glè thric bhiodh e gu math fada gun èirigh sa mhadainn, agus bhiodhte ag ràdh nach robh e uair sam bith a’ dol a chadal an là a dh’èireadh e. Co-dhiù, cha bhiodh neach sam bith ro fhada ann am Miongabost gus am biodh fios aig Miongabost uile dè bha agus nach robh e a’ dèanamh.
Agus bha fios aca dè bhiodh Dominic a’ dèanamh. Ach ged a bha am fiosrachadh aca, cha robh meud cho-ionann de thuigse aca an lùib chuid de na gnìomhan anns am biodh e an sàs. A-nise cha robh am fiosrachadh gu ìre ach a’ còmhdach nan nithean sin a bhiodh Dominic a’ dèanamh air taobh a-muigh a thaighe ann am fianais an
Ach bha aon fhear ann am Miongabost a fhuair tomhais de eòlas air Dominic. B’ e esan Aonghas Carach. Fhuair e cuireadh uair no dhà a dhol a bhroinn an taighe, agus cha b’ e ruith ach cruinn-leum. A rèir Aonghais, ged bha e carach cha robh e breugach, bha broinn an taighe cho nàdarrach ri taigh sam bith eile sa bhaile, beagan na bu spaideile ’s dòcha, ach bha sin a’ dearbhadh na beachd nach robh Dominic idir gann de stòras. Agus bhiodh Aonghas Carach ag innse do dhaoine eile ann am Miongabost mu chuid de na nithean air am biodh e fhèin agus Dominic a’ bruidhinn. Cha b’ ann le droch rùn no le cealgaireachd a bhiodh Aonghas a’ dèanamh sin, ach seach gun robh cuid de na bha e a’ faicinn agus a’ cluinntinn cho annasach, eadhon cho neònach, ‘s nach robh duine nàdarrach air thalamh a chumadh aige fhèin iad air cùl bhilean glaiste.
A h-uile là, a shamhradh no a gheamhradh, aimsir nan seachd sian ann no às, nuair dh’èireadh Dominic às a leabaidh b’ e a’ chiad rud a dhèanadh e a dhol a-mach a dhanns leis fhèin ann an cearcaill dà thuras timcheall an taighe. Dhèanadh e seo agus e fhathast na dheise-cadail. Agus ged bha e gu tur na aonar nuair biodh e ris an danns seo, bha a ghàirdeanan sìnte a-mach mar gun robh e a’ danns còmhla ri cuideigin. Agus bha a bheul a’ dol gun sgur mar gun robh e a’ bruidhinn ris an neach dho-fhaicsinneach seo a bha còmhla ris anns an danns, no a bha e, a rèir coltais, an dùil a bha còmhla ris.
Cha robh muinntir Mhiongaboist idir a’ tuigsinn dè a bha a’ gluasad Dhominic gus seo a dhèanamh.
“Dìth mhòr na cèille,” arsa Màiri an t-Sruthain.
“Tha e cho làn dheth fhèin,” arsa Murchadh Dhòmhnaill.
“Chan eil mise cho cinnteach,” ars Iain na Cille.
Bha cuid den bheachd gun robh adhbhar air choreigin aig Dominic a bhith ris an dol-a- mach làitheil seo, eadar gun robh mòrchuis no dìth na cèille a’ suathadh ris no nach robh. Nach dòcha gum buineadh e do chreideamh neònach à tìr chèin. Cò aige bha fios? Ach bhiodh cuid a’ cur am beachdan fhèin an cèill mun ghiùlan aig Dominic. Bha
“Tha an talamh a’ cur charan mun ghrèin,” ars Iain. “Nach dòcha gur e sin a tha na cearcaill a’ riochdachadh. Agus cuideachd bha cearcaill air cuid de na seann chroisean Ceilteach bha iad sin ceangailte ri creideamh.”
Ach cha robh duine a’ creidsinn na feallsanachd aig Iain.
“Dè mun danns, ma-tà?” thuirt cuideigin ris.
“O, an danns,” fhreagair Iain. “Tha sin nas duilghe a thuigsinn. Ach bha mise a’ leughadh uaireigin mu rud air an robh Danns nan Iomadh Teine. Bho chionn fhada an t-saoghail bhiodh daoine ann an dùthaich chèin a’ lasadh theintean aig ciaradh an fheasgair mun cuairt air na bothagan anns an robh iad a’ fuireach. Bha sin airson na droch spioradan, a bha iad a’ creidsinn a bha a’ falbh na h-oidhche, a chumail air falbh. Agus anns a’ mhadainn bhiodh iad a’ danns timcheall air na bothagan feuch an robh na teintean air a dhol às. A-nise ma bha aon theine fhathast beò, ma bha anail anns an èibhleig bu lugha, bha sin a’ ciallachadh gun robh droch spiorad air fàire, oir cha bhàsaicheadh an teine gus am biodh na spioradan air am fuadach. Nach dòcha gur e sin a tha Dominic a’ dèanamh cuideachd.”
Bha cuid a’ creidsinn Iain agus bha cuid nach robh. Bha fios aca co-dhiù nach robh e gach feasgar a’ togail theintean mun cuairt an taighe. Bha cuid eile a’ smaoineachadh nach robh ann am briathran Iain ach dìomhanas a bha a’ siubhal na h-inntinn agus a’ faighinn saorsa le bhith ag itealaich bho bhàrr a theanga. Ach a dh’aindeoin ciod bu chiall don danns aig Dominic, cha robh là nach robh e ris.
Aon Shàbaid chaidh Dominic don eaglais ann am Miongabost. Cha robh sin na chleachdadh aige agus dh’èirich corra cheann nuair chunnacas e a’ tighinn a-steach. Bha dùil acasan a chunnaic e gur e Bìoball a bha aige na làimh. Ach gu dearbha cha b’ e. Is e bha aige leabhar de sgeulachdan èibhinn. Agus shuidh e fad na seirbheis, a mhair mu uair a thìde is trì chairteal, a’ leughadh an leabhair agus bho àm gu àm a’ gàireachdainn ris fhèin an teis mheadhan a’ choitheanail. Agus cha do sheas e mar a rinn càch aig na h-ùrnaighean, agus cha
“Bidh mi a’ dèanamh mòran leughaidh,” arsa Dominic ri Aonghas Carach, agus Aonghas còir air a dhol a-steach mar thoradh air cuireadh bho Dhominic. “Bha mi a’ leughadh bho chionn ghoirid,” arsa Dominic, “gu bheil treubh de dhaoine ann am Mangara, sin dùthaich bheag air cùl beanntan Himalaya, agus cha bhi iad a’ bruidhinn idir. Is ann a bhios iad a’ seinn. A’ seinn ri chèile fad an là. Bidh iad a’ seinn rudan mar Suidh sìos agus mar Nach i tha fuar an-diugh agus mar Tha mi gus bàsachadh leis an acras. Smaoinich, a’ seinn mar sin fad na h-ùine. Agus innsidh mi rud eile mu na daoine sin: tha na cluasan aca eadar-dhealaichte bho na cluasan againne – tha iad suidhichte gu math nas fhaide air ais air cùl an cinn. Agus a bheil fios agad dè is coireach ri sin?”
“Chan eil gu dearbha,” fhreagair Aonghas Carach.
“ ’S e is coireach ri sin ma-tà gur e cluasagan cloiche air a bheil iad air a bhith a’ cadal fad linntean. Dìreach mar a bha Clach Sgàin na cluasaig aig Iàcob!”
Fhad ‘s a bha Aonghas a’ feuchainn ri sin oibreachadh a-mach, seadh carson a bha cluasan annasach air seinneadairean Mhangara, chunnaic e Dominic a’ cur dheth a bhrògan agus a stocainnean. Bha tatù den aon sheòrsa air an dà chois aige. Agus b’ e dealbh de choileach a bha san dà thatù. Dà choileach iomadhathte ach le cìrean dearg air gach fear.
Dh’innis e do Aonghas mu na coilich.
“Bidh an coileach a tha air mo chois chlì a’ gairm nuair bhios an t-àm ann dhomh a dhol don leabaidh, agus bidh an coileach a tha air mo chois dheis a’ gairm nuair bhios thìde agam dùsgadh agus èirigh.”
“Seadh, seadh,” ars Aonghas.
“Agus innsidh mi rudeigin eile dhut,” arsa Dominic. “ ‘S e Ruaraidh a tha air mo chois dheis agus ‘s e Raibeart a tha air mo chois chlì. Ainmean nan coileach, tha thu a’ tuigsinn. Agus tha iad a’ dèanamh
“Ciamar sin?” dh’fhaighnich Aonghas Carach.
“An cuala tu a-riamh,” arsa Dominic, “mun chuileig a bha aig Colum Cille agus a bhiodh a’ laighe air an fhacal dìreach far an sguireadh e nuair bhiodh e ag eadar-theangachadh nan saltairean? Uill, dh’fhuireadh a’ chuileag dìreach an sin gus an tilleadh Colum Cille chun an eadar-theangachaidh, agus mar sin bhiodh cuimhne aige càite na sguir e.”
Bha Aonghas ag èisteachd ri Dominic gu dian. Ach cha robh e a’ tuigsinn fhathast dè an ceangal a bha aig cuileag Choluim Chille ri na coilich a bha air casan Dominic.
Lean Dominic air.
“Uill,” ars esan, “cha bhi acras agus pathadh a’ tighinn ormsa mar a bhios a’ tighinn air daoine eile. A dh’aindeoin sin feumaidh mi biadh ithe agus deoch òl airson mo chumail beò. Agus nuair bhios feum agam air biadh, fairichidh mi Ruaraidh a’ sgrìobadh air mo chois dheis, ‘s nuair a bhios feum agam air deoch fairichidh mi Raibeart a’ sgrìobadh air mo chois chlì. Tha iad mar sin a’ cur nam chuimhne a bhith ag ithe agus ag òl, dìreach mar a bha a’ chuileag a’ cur an cuimhne Choluim Chille càite na stad e aig eadar-theangachadh an t-saltair.”
Nuair bhiodh Dominic a’ dol don bhùth a dh’iarraidh a’ bhìdh agus ghoireasan eile, bha daoine a’ mothachadh do na rudan a bha e a’ ceannach. A rèir coltais bha e uabhasach dèidheil air biadh Eadailteach, ged nach robh dad de choltas an Eadailtich air fhèin. Nam faiceadh e rudan mar pizza no pasta sa bhùth, chan fhàgadh e aon phacaid dheth air an sgeilp. Cheannaicheadh e a h-uile sgath dheth. Agus dh’fhaighnich Aonghas Carach dha carson a bha a leithid de mhiann aige air biadh Eadailteach.
“Bho chionn fhada,” ars esan, “bha mise pòsta aig bana-Eadailteach. Sophia an t-ainm a bha oirre. Bha i uabhasach math air còcaireachd. Bha i uabhasach math air biadh Eadailteach a dhèanamh. Agus gach uair a dh’itheas mi biadh Eadailteach, nuair sgrìobas Ruaraidh mo chas a dh’innse dhomh gu bheil an t-acras
“Agus càite a bheil i a-nise?” dh’fhaighnich Aonghas.
“Ann an nèamh,” fhreagair Dominic.
“Ann an nèamh?” ars Aonghas.
“Mharbh mi i,” arsa Dominic.
Chlisg Aonghas. Dh’fhairich e mar gun robh cnap air fàs na amhaich.
“Mharbh mi i,” arsa Dominic a-rithist. “Aon là thuirt i rium gum bu toigh leatha a dhol a nèamh nuair thigeadh a cuairt air an talamh gu ceann. Ach cha robh dùil aice gun robh i a’ dol a dh’fhaighinn ann buileach cho luath. Agus chuir iad mise don phrìosan seach gun tug mi do Sophia an rud a dh’iarr i.”
B’ ann gu truas agus cha b’ ann gu fuath a chaidh an gnothach do Aonghas. B’ iomadh uair a smaoinich e bhon uair ud nach deigheadh e mìle faisg air Dominic tuilleadh. Ach cha robh sgeulachd Dhominic buileach deiseil fhathast, ged bha e a’ dol ga cumail aige fhèin. Cha do dh’innis Aonghas do mhuinntir Mhiongaboist a-riamh mu Sophia, oir bha eagal air gun tionndaidheadh cuid dhiubh air Dominic agus gun tionndaidheadh Dominic an uair sin airsan.
Mar bu mhò a dh’innseadh Aonghas dhaibh, b’ ann a b’ amharasaich a bha iad a’ fàs. Agus thòisich feadhainn ann am Miongabost a’ toirt man airidh gum bu chòir feuchainn ri Dominic a ruagadh às a’ bhaile. Aig a’ cheart àm bha e doirbh dhaibh a leithid de ghnìomh fhìreanachadh, oir cha do rinn e cron air duine dhiubh a-riamh agus cuideachd cha robh iad idir cinnteach ciamar a dheigheadh iad an sàs na leithid.
Ach, mar a thionndaidh cùisean a-mach, cha robh an cuid iomagain a’ dol a leantainn ro fhada. Aon mhadainn earraich nuair sheall muinntir Mhiongaboist a-mach tro na h-uinneagan suas gu far an robh Dominic a’ fuireach, cha robh càil ri fhaicinn ach slige loisgte de fhàrdaich. Bha an taigh aig Dominic air a dhol na theine tron oidhche agus b’ ann mu làimh a bha na ballachan cloiche fhèin nan seasamh. Nuair rinneadh rannsachadh mun ghnothaich, chaidh a dhearbhadh nach robh Dominic fhèin san taigh idir nuair shluig
Agus ciamar a chaidh an taigh na theine? Cò aige tha fios? Agus càite an deach Dominic? Cò aige tha fios? An robh barrachd de bhrìgh aig danns na maidne na bha follaiseach don t-sùil agus don inntinn nach robh a-mhàin ach ag amharc? An tàinig Dominic a Mhiongabost le teachdaireachd nach do thuig sluagh a’ bhaile sin? Cò aige tha fios?
Sin ceistean air am bi muinntir Mhiongaboist a’ cnuasachadh nuair sheallas iad ri cnàmhan an taighe aig ceann shuas a’ bhaile, ri ballachan nan seasamh gu critheanach, a cheart cho critheanach ris a’ bheatha neo-sheasmhach fhèin.
| title | 31. |
| internal date | 2014.0 |
| display date | 2014 |
| publication date | 2014 |
| level | |
| reference template | MacÌomhair Caogad san Fhàsach %p |
| parent text | Caogad san Fhàsach |