33. Na Aonar

Trì uairean sa mhadainn. Sàmhchair uabhasach. Cha robh cuideachd aig Seumas ach a smuaintean. Chunnaic e taibhs air taobh thall an t-seòmair, faisg air an uinneig nach robh ann. Seòrsa de tholl. Cha robh e cinnteach carson nach robh e san leabaidh aig trì uairean sa mhadainn, ach smaoinich e, nuair chunnaic e an taibhs, gun robh adhbhar air choreigin ann. Leum e gu grad, agus chaidh e don taigh-bheag. Nuair thill e, bha an taibhs fhathast an siud. Bhruidhinn e ris an taibhs.

“Is e Donnchadh an t-ainm a tha ormsa,” thuirt an taibhs.

Bha fios aig Seumas air sin.

Agus dh’fhalbh an taibhs.

Cha robh air fhàgail san t-seòmar ach Seumas, bòrd, cathair agus dòrlach de dhuilleagan bàna de phàipear air uachdar a’ bhùird. Agus peansail. Bha pàipear dorch a’ còmhdach nam ballachan. Pàipear deamhnaidh, dorch. Bha solas crochte bho mhullach an t-seòmair. Cha robh an solas ro shoilleir. Cha robh teine sa chagailt. B’ fhada bho chaidh an teine às. Ach bha ìomhaigh nan lasraichean air na ballachan. Seòrsa de theachdaireachd.

Dh’fhairich Seumas acras. Cha b’ e acras, a bha a’ sireadh sàsachadh bho hama is bho uighean, bho sgadan, bho bhradan, bho bhuntàta, bho fheòil shaillte no bho mheasan. Acras a’ chuirp gun teagamh, ach cuideachd acras na h-inntinn. Acras a bha a’ sireadh sàsachadh bho dhoimhneachdan uabhasach an t-saoghail.

Dh’fhuirich Seumas san t-seòmar, ach chaidh e air chuairt.

Dh’fhalbh e air chuairt tro thrannsachan a bheatha. Bha iomadh companach còmhla ris. Iomadh companach, agus iomadh smuain.

Cha robh Seumas buileach còig bliadhna a dh’aois nuair chaidh e don sgoil. Bha an cianalas air a’ mhadainn ud. Shaoil e gun robh a mhàthair ga shlaodadh a-mach às an dachaigh, a-mach à blàths na dachaigh, gu saoghal ùr a bha mì-chinnteach, agus uaireannan cunnartach. Leanabh nach robh còig bliadhna a dh’aois, a’ falbh a threabhadh achaidhean an aineolais, agus gun fios fon ghrèin aige ciod a bha roimhe.

Bha comasan leughaidh agus comasan sgrìobhaidh aig Seumas mus deach e don sgoil, seadh mus deach e don togalach. Togalach mòr, deamhnaidh. Ballachan àrda anns an robh brùidean de uinneagan. Cò na taibhsean a’ bha a’ còmhnaidh os cionn nan sailean? Saoil an robh Donnchadh shuas an siud an àiteigin? Eadhon mus robh e còig bliadhna a dh’aois, bha mothachadh aig Seumas mu thaibhsean. Ach leughadh e is thuigeadh e, ann an dà chànan. Cuideachd, ann an cànanan eile nach robh clàrte.

Bhiodh na bodaich a’ cruinneachadh. Ag innse sgeulachdan mu thaibhsean. Agus bheireadh màthair Sheumais air a dhol don leabaidh, mus tòisicheadh na bodaich a’ labhairt. Ach liùgadh e sìos an staidhre, letheach sìos, gus an cluinneadh e ciod a bha a’ tachairt. Agus chuala e rudan a chuir eagal a bheatha air. Bhiodh Donnchadh a’ coiseachd tron bhaile. Bha eagal air na daoine a dhol a-mach, mus tachradh Donnchadh riutha. Uaireannan thachradh. Agus uaireannan, bhruidhinneadh e riutha. Bhiodh Donnchadh a’ goid uighean nan cearcan agus bhiodh e gan cur don àmhainn. Ach cha tigeadh iseanan às na h-uighean, ged bha Donnchadh a’ smaoineachadh gun tigeadh. Bhiodh am baile ag ràdh gur e leth-chiallach a bha ann an Donnchadh. Ach dè bha sin a’ ciallachadh? Ma bha leth-cèille aige, feumaidh nach robh ach leth-cèille a dhìth air. An robh ciall iomlan aig an fheadhainn nach robh air am meas mar leth-chiallaich?

Shuidh Seumas aig a’ bhòrd, anns a’ chathair. Bha am pàipear bàn agus am peansail ag innse rudeigin dha. Am peansail ga spreòtadh.

Donnchadh. Chuir Donnchadh am pàipear agus am peansail an siud. Ach dè cho seasmhach ’s a bha am bòrd? Dè cho seasmhach ’s a bha a’ chathair? Cha robh teagamh aig Seumas nach fheumadh e gabhail ris a’ chuireadh. Agus thòisich Seumas a’ sgrìobhadh. Air a’ phàipear bhàn. Cha b’ ann air a’ phàipear dhorch a bha air na ballachan. Leis a’ pheansail, a dh’fhàg Donnchadh.

Sgeulachd. Bha feum air sgeulachd.

Bha Seumas na aonar anns an t-seòmar. Sin a bha e a’ smaoineachadh. Nochd iad. An rìgh. Agus am prionnsa. Agus Donnchadh. An taibhs. Thòisich iad a’ seinn. O, thèid mi fhìn le mo ghaol dhan an t-searmoin; O thèid mi fhìn le mo ghaol dhan an èisteachd. Air fonn Chill Mhàrnaig.

“Sgrìobhaidh mi òran ùr,” arsa Seumas.

Sgrìobh Seumas òran ùr. Sgeulachd ùr.

Òran gun cheòl. Òran gun bhriathran. Sgeulachd gun bhriathran.

Seumas na aonar ann an seòmar. Seumas na aonar. Bha am peansail a’ fàs maol. Coltach ris an inntinn. Ach bha obair aig a’ pheansail ri dhèanamh fhathast.

Chaochail an rìgh. Bha mulad a’ còmhdach na dùthcha. Dh’iarr Dia air an dùthaich a bhith muladach. Agus bha an dùthaich umhail do iarrtas Dhè. Àm na Nollaig a bha ann. Cha tàinig a’ Bhliadhn’ Ùr fhathast. Cha bhiodh guth air an rìgh nuair thigeadh a’ Bhliadhn’ Ùr. Bhiodh an Nollaig seachad. Bliadhna ùr a’ nochdadh. A-mach às an fhuachd. A-mach às an t-sneachd. A-mach à eachdraidh.

A dh’aithghearr bhiodh rìgh ùr air a chrùnadh. Murchadh VIII. Cia mheud bean a bhiodh aig Murchadh VIII? Chaochail an rìgh. Gur fada a mhaireas an rìgh ùr. Cleachdadh deamhnaidh na stàite.

Ach bha Seumas na aonar san t-seòmar. Saoil an tigeadh Murchadh VIII a thadhal air Steòrnabhagh? Carson nach tigeadh? Chitheadh e dealbhan de na baraillean sgadain. De chlann-nighean an sgadain. Den chlò-mhòr. Chitheadh e na tràighean àlainn air an còmhdach le gainmhich. Seann bhotal còc an siud ’s an seo. Bha na botail falamh. Agus gun duine beò na laighe air a’ ghainmhich.

Carson a bha a’ ghainmheach ann?

Murchadh VIII. Murchadh Chaluim Aonghais Mhòir an t-Sruthain. An t-ochdamh Murchadh. Dè mu dheidhinn a bhràthar? Seòras Chaluim Aonghais Mhòir an t-Sruthain? Prionnsa nan Eilean Cothromach. Oighre ùr a’ Chrùin. An tigeadh esan a thadhal air Steòrnabhagh? No air Siabost? No air a’ Bhac? No air Loch nam Madadh. No air Bàgh a’ Chaisteil? No air Port Nis?

Ceistean. Ceistean a bha am pàipear bàn a’ feuchainn ri fhreagairt. Bha Seumas na aonar anns an t-seòmar. E fhèin agus a smuaintean.

Chunnaic Seumas togalaichean ùra a’ dol suas. Feadhainn iomadhathach. Feadhainn a bha a’ cur cais air. Feadhainn a bha a’ còrdadh ris. Geatachan a’ fosgladh, agus geatachan a’ dùnadh. Geatachan nach robh idir ann.

Bha am pàipear fhathast bàn. Cò rinn na dealbhan a bha air a’ phàipear a bha air na ballachan? Dathan dorcha. Flùraichean dorcha. Carson a bha a h-uile càil cho dorch? Ceist. Nach b’ ann airson a fuasgladh a bha e na shuidhe sa chathair aig a’ bhòrd? Gach nì cho dorch. An saoghal cho dorch. Steòrnabhagh cho dorch. Siabost cho dorch. Am Bac cho dorch. Loch nam Madadh cho dorch. Siabost cho dorch. Am Bac cho dorch. Loch nam Madadh cho dorch. Bàgh a’ Chaisteil cho dorch. Port Nis cho dorch. An saoghal mòr cho dorch. An dorchadas cho dorch. An solas cho dorch.

Bha dùil aig Seumas gum faigheadh e solas, biùgan de sholas a shoilleiricheadh a chuid cheistean. Ach bha am pàipear fhathast bàn. Cha robh sgrìobhte air ach a smuaintean, agus cha ghabhadh iad an leughadh le duine ach leis fhèin.

Bha am pàipear bàn agus bha an inntinn bàn. Bha am falt bàn agus bha an talamh bàn. Bha an t-each bàn agus bha na smuaintean bàn.

Ach nochd dùsgadh. Bha Seumas a’ dùsgadh à cadal. Nuair dhùisg e, chunnaic e gun robh an seòmar fhathast falamh, ach loma làn de smuaintean.

Choisich e tro linntean a chaidh seachad, tro bhlàir mhòra an t-saoghail, tro Fhuadach nan Gàidheal, tro Linn an Sgadain, tro Linn nan Seumasach, tro Linn na Deighe, tro Bhriseadh nan Eaglaisean,

Choimhead Seumas a-mach tron uinneig, tron toll. Bha an sneachd a’ cabhadh. Agus anns a’ chabhadh chunnaic e Donnchadh. An taibhs. Bha Donnchadh a’ smèideadh ris. “Sin thu, Sheumais,” bha Donnchadh ag ràdh anns an smèideadh. Smèid Seumas air ais, agus chaidh Donnchadh às an t-sealladh.

Agus bha Seumas fhathast na aonar anns an t-seòmar. Bòrd is cathair. Agus smuaintean.

Dh’fheumadh e tòiseachadh a’ sgrìobhadh, no cha bhiodh sgeul air bòrd, no air cathair, no air pàipear, no air peansail.

Sgrìobh e mu eachdraidh nan eilean. Mu Leòdhas, mu na Hearadh, mu Uibhist, mu Bheinn a’ Bhaoghla, mu Bharraigh, mu Èirisgeigh, mu Rònaigh, mu Hiort, mu gach eilean eile mun iar air an smaoinicheadh e. Sgrìobh e mu bhochdainn agus mu thaighean dubha. Agus sgrìobh e mu shonas agus mu shàsachadh.

Chunnaic e tuathan-gaoithe mòra ag èirigh às an talamh. Ag èirigh à monaidhean Leòdhais. B’ fhada bho chaidh an sìol a chur. Miann mac an duine air cumhachd. Carson nach robhar a’ lìonadh nam monaidhean le craobhan? Thigeadh galar air na craobhan. Ach cha tigeadh galar air na muilnean-gaoithe. Càite an robh Donnchadh? Càite an robh an taibhs? Pàipear bàn a bha fhathast bàn.

Bhiodh Taghadh Coitcheann ann a dh’aithghearr. ’S bhiodh iad uile a’ sireadh nam bhòtaichean. Cha robh fios aig Seumas cò a chreideadh e. Iadsan a bha ag innse nam breugan, no iadsan a bha ag innse na fìrinn. Is dòcha gun robh iad uile ag innse nam breugan. Smaoinich e gum bu chòir dha a bhith a’ sgrìobhadh mainefeasto dha fhèin. Dè na seòrsachan gheallaidhean a bhiodh ann? Geallaidhean fìrinneach, no geallaidhean breugach? No geallaidhean nach robh nan geallaidhean idir?

Agus bha am pàipear fhathast bàn. Agus bha Seumas fhathast na aonar anns an t-seòmar. Co-dhiù, bha e a’ smaoineachadh gun robh.

Chaochail am Pàp. Chaochail bean Aonghais Ruaidh. Phòs am prionnsa. Phòs Seonaidh Chaluim Bhig. An còigeamh turas. Bha mòran a’ bruidhinn. Dè mu Mhurchadh VIII?

Chaidh Pàp ùr a thaghadh. Cha robh guth air an t-seann Phàp. Bha esan na chadal. Bidh sinn uile nar cadal uaireigin. Sin a bha Seumas a’ smaoineachadh.

Agus dè mun phàipear? Mun phàipear bhàn?

Seumas na aonar ann an seòmar. Shaoil e nach robh neach sam bith na aonar nuair bha e leis fhèin.

Port Nis. Bàgh a’ Chaisteil. Loch nam Madadh. Am Bac. Siabost. Steòrnabhagh.

Càite an robh iad?

Bha sneachd air uachdar na talmhainn. Cho geal ris a’ phàipear bhàn a bha fa chomhair air a’ bhòrd dheamhnaidh ud. Ach chitheadh e boinneagan fala air an t-sneachd. Seòrsa de dhealbhan. Seòrsa de sgrìobhadh. Fuil a’ chogaidh, smaoinich e.

Thòisich Seumas a’ sgrìobhadh. Sgrìobh e nobhail, a bha cho iongantach ri Tolstoy, cho iongantach ri Haraidh Potair. Sgrìobh e bàrdachd, a bha cho iongantach ri Milton. Agus sin nuair thuig e gun robh e dall. Cha robh e a’ faicinn càil. Cha robh e a’ tuigsinn càil.

Agus lìon an seòmar le ceò. Ged bha e dall, chunnaic e an taibhs anns a’ cheò. Bha a chuid smuaintean a’ dèanamh dragh dha. Chan fhaigheadh e a-mach às an t-seòmar uabhasach ud. Agus tha Seumas fhathast san t-seòmar. Na aonar san t-seòmar. Tha fios aige gum bi e an siud gu bràth, agus nach tig a thadhal air ach Donnchadh. An taibhs. Bho àm gu àm bidh a smuaintean gus a mhùchadh.

Prìosan de sheòmar. Thòisich e a’ smaoineachadh gu bheil sinn uile ann am prìosan bhon mhionaid a thig sinn don t-saoghal. Chuala e trompaid a’ sèideadh. Cha do dh’aithnich e an ceòl. Donnchadh a-rithist dòcha.

Chuir Seumas a cheann na làmhan, agus chaidil e. Bha e na chadal fad bliadhna. Agus nuair dhùisg e, thuig e gun robh e fhathast na aonar. Na aonar ann an seòmar.