49. Luath do Choimhearsnaich
Aig àm comanachadh an earraich ann am Baile Choille, bha còmhdach math de shneachd air an talamh. Bha an geamhradh air a bhith uabhasach rag le sneachd ’s le stoirmean, ’s cha robh càil aige mu dheidhinn gèilleadh don bhlàths ris an robh sùil. Ach ged a bha an geamhradh air a bhith rag, cha robh e na annas do mhuinntir Bhaile Choille a bhith a’ faicinn craiteachan de shneachd a’ liathadh na coimhearsnachd aig àm a’ chomanachaidh. Am bliadhna bha e na bu truime na b’ àbhaist agus b’ ann gu math neo-thruasail a bha na speuran a’ coimhead. Nuair chunnaic iad Sneachd an Trasgaidh, mar a theireadh iad, cho trom air an talamh, bha cuid a’ dol air ais tro thrannsachan na cuimhne gu comanachadh eile. Bha còrr air fichead bliadhna bhon uair sin. Bha cuimhne aca air mar a rug am Ministear Bàn air làimh orra aig doras na h-eaglais às dèidh dha seirbheis na Sàbaid a chuairteachadh, agus a chunnaic iad e a’ falbh anns a’ chàr air a shlighe gu mansa an Dòmhnallaich. Ach cha do ràinig e am mansa a-riamh. Chaidh an càr leis an rathad faisg air an Drochaid Mhòir. Cha d’ fhuair am Ministear Bàn às le a bheatha, ged nach robh gearradh no eadhon làrach buille ri fhaicinn air a chorp.
Chan e gun robh an sneachd am bliadhna cho trom ’s a bha e a’ bhliadhna a chailleadh am Ministear Bàn. Cha robh e eadhon trom gu leòr, bha iad a’ smaoineachadh, airson luchd-tadhail a chumail air falbh bho òrduighean Bhaile Choille. Bhiodh an eaglais làn a h-uile là mar a b’ àbhaist, sneachd ann no sneachd às.
Bha iomadh bliadhna bho bha Iain Friseal ann am Baile Choille roimhe. Bha e a-nis na mhinistear aig coitheanal Bun an t-Slèibhe, agus bha toileachas mòr na chridhe nuair fhuair e cuireadh òrduighean Bhaile Choille a fhrithealadh. Chitheadh e daoine air an robh e eòlach, daoine a bha air a bhith air leth coibhneil ris nuair bha e san oilthigh ’s a thog airgead dha airson a chuideachadh tro bhliadhnaichean an ionnsachaidh. Bha e a-nis beagan ’s an dà fhichead, fhathast gun phòsadh. Agus cha do dhìochuimhnich e Baile Choinnich a-riamh agus b’ iomadh uair a smaoinich e air a’ Mhinistear Bhàn. Cha b’ e gun robh cuimhne aige air a’ Mhinistear Bhàn gu pearsanta. Cha robh esan san eaglais an t-Sàbaid ud idir. Bha e aig an taigh ceart gu leòr, ach bha sin mus robh saigheadan an iompachaidh air a chridhe a bhualadh. Ach bha cuimhne aige air a’ chòmhradh, air athair ’s air a mhàthair a’ cagarsaich ri chèile taobh an teine, mar gun robh seòrsa de chiont air choreigin orra airson a bhith a’ bruidhinn mun ghnothach idir, mar gun robh eagal orra gun cluinneadh am baile iad a’ bruidhinn mu rud air an robh fios aig a’ bhaile uile.
Bha esan a-nis air aoigheachd aig coitheanal Bhaile Choille. Agus, a bharrachd air sin, b’ e a bha a’ dol a ghabhail seirbheis na Sàbaid san eaglais. Ged bha sin na thoileachas dha, bha seòrsa de eagal air aig a’ cheart àm. Ge air bith dè theireadh e san t-searmon, bhiodh feadhainn san èisteachd a theireadh gun robh e iongantach co-dhiù. Ach bha amharas air gum faodadh feadhainn eile a bhith an làthair nach tugadh dha ach cluais an sgrùdaidh. Bha cuimhne aca air làithean òige. Bha cuimhne aca air Eilidh. Bha cuimhne aca air mar a chaidh a toirt don ospadal trì mìosan ron àm, ’s air a’ chreutair neo-chiontach nach tàinig a-riamh don t-saoghal. Ach b’ fhada bhon uair sin. Agus nach bu daor a phàigh e air a mhearachdan, le goirteas an aithreachais. ’S dh’iarr an Dòmhnallach air, aon Shàbaid, mar dh’iarr e orra uile an là sin agus iomadh là roimhe ’s na dhèidh, a chuid aithreachais a dhearbhadh fa chomhair an t-sluaigh. ’S thàinig an t-iompachadh.
Chaidh na bliadhnaichean seachad. Agus dhearbh sluagh Bhaile
Bhiodh na coimhearsnaich gu tric ag iarraidh air Eilidh a màthair a chur don ospadal no gu dachaigh airson seann dhaoine. Ach chan èisteadh i riutha. Bha fios aice gun robh an tinneas deireannach a’ falbh le a màthair, ’s nach dèanadh ospadal feum sam bith dhi. Dh’fhaodadh gum faigheadh Eilidh fhèin faochadh gun teagamh, ach cha bhiodh an sin ach faochadh cuirp gun an cadal na bhun, oir cha bhiodh faochadh inntinn na chois idir. Agus co-dhiù, bha fiachan aice ri phàigheadh do a màthair airson nan làithean a chaidh seachad. Agus bha fiachan aice ri phàigheadh dhi fhèin cuideachd. ’S nuair thàinig an t-àm, leig a màthair dhith cuing an t-saoghail agus cuing na beatha. ’S bha Eilidh a-nis na h-aonar, toilichte gun robh iad còmhla aig a’ chrìoch, ach fuasgailte, gun dìon. Bha grunn bhliadhnaichean bho chaidh leabhar na beatha a dhùnadh air màthair Eilidh, ’s cha robh Eilidh fhèin a’ dèanamh mòran am measg an t-sluaigh. Bhiodh i a’ dol don eaglais corra Shàbaid gun teagamh, ach bha i mì-chofhurtail am measg dhaoine. Saoil an robh cuimhne aca oirre fhèin ’s air Iain Friseal?
Co-dhiù, bu tric a chuimhnicheadh Iain Friseal oirrese. Càite an robh i? Na ghabh i aithreachas mar a ghabh esan? An robh i an-diugh pòsta aig fear eile? An robh fear eile ga dìon, a’ cur gàirdeanan an t-saoghail timcheall oirre?
Ceistean nach b’ urrainn dha a fhreagairt, ’s ged a bha na bliadhnaichean a’ cur dorchadas air a chuimhne bha a chogais ga soilleireachadh. Ach carson a bha e fo iomagain, eadhon a-nise? Bha
B’ e Dòmhnall Mac an Tòisich a ghabh an t-seirbheis madainn Disathairne aig òrduighean Bhaile Choille. Duine comasach. Cha robh mòran san sgìre a dhèanadh mìneachadh air an Fhìrinn coltach ris. Agus fhad ’s a bha Mac an Tòisich a’ searmonachadh, cha b’ urrainn do Iain Friseal gun a bhith a’ smaoineachadh air a’ mhadainn a bha ri teachd, madainn na Sàbaid, ’s air ciamar a dheigheadh dha fhèin sa chùbaid mhòir ud. Bha an eaglais an ìre mhath làn, ’s bhiodh i buileach làn a-màireach.
Às dèidh na seirbheis, chaidh e fhèin is Mac an Tòisich gu mansa an Dòmhnallaich gu am biadh. Shaoil e gun robh an aois a’ laighe gu mòr air bean an Dòmhnallaich, ’s i a’ seòladh le dìlseachd am measg brot is phraisean. Rinn an Dòmhnallach an t-altachadh nuair shuidh iad aig a’ bhòrd. Agus chuimhnich Iain air a’ bhòrd aig am biodh iad nan suidhe a-màireach. Anns an altachadh dh’iarr an Dòmhnallach gum biodh am biadh air a bheannachadh dhaibh, agus chuimhnich e air an t-seirbheiseach a chaill a bheatha aig comanachadh Baile Choille bho chionn fichead bliadhna is còrr. Dh’iarr e gràs agus comas a chùm ’s gum biodh iadsan a’ frithealadh Dhè mar a bha esan. Sheall Iain a-mach tron uinneig, agus chunnaic e gun robh cabhadh uabhasach a’ dol a-muigh. Ghluais e a shùilean air ais gu h-obann, agus chronaich e e fhèin gu sàmhach airson aire a ghluasad bhon altachadh. Bha a shùilean fhathast dùinte leth mionaid an dèidh don Dòmhnallach na briathran a chur nan cèis.
Dh’ith iad biadh math, agus gu leòr dheth. Bha iad a’ bruidhinn a-null ’s a-nall . . . mu leabhraichean . . . mu bhàrdachd . . . mu pheacadh . . . agus mun t-sneachd.
“Saoil dè thachair don Mhinistear Bhàn?” dh’fhaighnich Iain.
“Chaidh an càr aige leis an drochaid,” arsa Mac an Tòisich. “Ach bha feadhainn a’ smaoineachadh nach b’ e sin a thug bàs dha idir. Bha
Bha iad a’ còmhradh mar sin, agus cha b’ fhada gus na dh’fhairich Iain e fhèin a’ gèilleadh do chagarsaich a’ chadail. Bha an rùm cho blàth, ’s cha robh cus cabhag air a stamaig a’ cnàmh na dh’ith e aig a dhìnnear. B’ i bean an Dòmhnallaich a’ tighinn a-steach le cupan tì a chuir stad air a norradaich. ’S gu dearbha cha robh e a’ faireachdainn coltach ri tì, ach cha bhiodh e modhail a diùltadh ’s i dèante, deiseil aice. Dh’òl iad uile an tì, ’s bha iad a’ coimhead nan dealbh a bha na lasraichean a’ dèanamh san t-similear. Nach robh iad coltach ri beatha duine, smaoinich Iain, le gach tè a’ gèilleadh, mar ghinealach, don tè a bha a’ tighinn às a dèidh.
“Cha chreid mi fhìn gun tèid mi don èisteachd a-nochd,” ars Iain. “Tha ullachadh mòr agam ri dhèanamh fa chomhair na maidne. ’S fheàrr dhomh fuireach a-staigh nam rùm ’s mo smuaintean a chur an altaibh a chèil gu cunbhalach. ’S math dh’fhaodte, ma leigeas an sneachd fodha, gun tèid mi a-mach, dìreach airson mionaid, a dh’ùrachadh mo sgamhanan. Ach ’s iongantach mur bi mi san leabaidh mus till sibh. Gheibh mi cupan tì dhomh fhìn, ma bhios sin a dhìth orm.”
Cha tuirt an dithis eile facal. Ach thuig iad nach biodh Iain ro chofhurtail san eaglais feasgar, ’s uallach madainn Sàbaid a’ chomanachaidh air a ghuailnean.
Cha robh an sneachd buileach cho trom a-nise. Shuathadh corra
Dh’fhalbh an Dòmhnallach agus Mac an Tòisich tràth am feasgar seo. Bha eagal orra gun cuireadh an sneachd bacadh orra, ’s gum biodh iad fadalach airson na seirbheis. ’S dòcha cuideachd gun robh iad ag iarraidh Iain fhàgail leis fhèin. Ach cha b’ urrainn do Iain mòran a dhèanamh. Bha an teine agus an sneachd a’ sabaid an aghaidh a chèile gus grèim a ghabhail air a smuaintean. ’S mar bu mhotha a bha iad ga tharraing, b’ ann a b’ an-fhoiseile a bha e a’ fàs. Agus gann mus robh an t-seirbheis Shathairneach air tòiseachadh ann an eaglais Bhaile Choille, chuir e air a chòta agus chaidh e a-mach.
Bha am baile cho geal. Bha am baile cho sàmhach. Ach bha am feasgar cho geur. Agus bha Iain a’ faireachdainn rudeigin ciontach. Càch san eaglais a’ coileanadh an dleastanais, agus esan fillte anns na leisgeulan a’ coiseachd na sitig. Cha robh fios aige carson a rinn e e. Gun teagamh, bha seirbheis na Sàbaid, seirbheis na Sàbaid am Baile Choille, a’ dèanamh dragh dha. Ach nach robh e a-nis na mhaor meadhanach eòlach agus iomadh Sàbaid air a chùl? Cha b’ e, cha b’ e sin idir a bh’ ann. Bha cumhachd dìomhair air choreigin air labhairt ris agus air iarraidh air gun an eaglais a fhrithealadh an oidhche seo. ’S ged bha e ga cheasnachadh fhèin, cha robh a fhreagairtean a’ tighinn a rèir a chèile. Bha mirean-measgte air clàr na h-inntinn aige, ’s co-dhiù aon phìos cudromach a dhìth. ’S as aonais a’ phìos sin, cha robh aige air fhèin ach dealbh le beàrn ann. Cha robh comasan a bhreithneachaidh a’ toirt fuasgladh dha idir. ’S ann a bha e coltach ri gun robh làmh mhòr uabhasach a’ gabhail grèim air, ’s i ga dheilbh ’s ga stiùireadh mar bu mhiann leatha.
Agus bha e a’ coimhead nan craobh a’ fàs às an t-sneachd. Cha robh an cuid gheugan a’ gearain air cuideam a’ ghile. Bha iad cho neo-chiontach. Agus bha esan, Iain Friseal, am ministear, cho ciontach. Thàinig smuain uabhasach a-steach air. Dè nam biodh
Thòisich an sneachd a-rithist. Agus na chois thàinig gaoth eagalach bho thuath. Rinn Iain airson tilleadh chun a’ mhansa, ach bha a’ ghaoth agus an sneachd na aghaidh. Agus carson a bha e a’ dol a chogadh riutha? ’S cinnteach nach leanadh an aimsir seo ro fhada. ’S cinnteach gun robh mòran am Baile Choille am feasgar seo nach robh san eaglais, oir cha robh aon taigh gun sholas ann. Bha e fhèin a’ faireachdainn cho fuar. Ach chan aithnicheadh e na taighean agus cha robh fios aige cò bha a’ fuireach annta. ’S mu dheireadh cha b’ e am fuachd bu mhiosa dha, oir bha e a-nis a’ faireachdainn rudeigin lag. Sheall e ri na taighean. Agus smaoinich e gun gnogadh e air doras air choreigin ’s gun iarradh e fasgadh greiseag gun an deigheadh an stoirm-shneachda seachad. ’S an uair sin choisicheadh e air ais chun a’ mhansa.
Às dèidh an smaoineachaidh, dh’fhosgail e a’ chiad gheata gus an tàinig e. Choisich e letheach slighe suas an staran, a’ fàgail a lorgan san t-sneachd, agus stad e. Cha robh fios aige carson a stad e. Agus thill e. Nuair bha e a’ dùnadh a’ gheata, mhothaich e cho neònach ’s a bha lorgan a chasan a bhith a’ dol à sealladh letheach slighe suas an staran. Dè shaoileadh esan nam faiceadh e a leithid air a staran fhèin? Chaidh e chun an ath gheata, agus ràinig e an doras an turas seo. Le gach criomag de mhisneachd air am faigheadh e grèim, bhuail e gu cruaidh air an doras. Chuala e gluasad a-staigh, agus guth boireannaich a’ trod, mar gum biodh i a’ toirt achmhasan do chuideigin. Cha b’ fhada gus na dh’fhosgail i an doras, agus dh’fhaighnich e am biodh i cho math agus a leigeil a-steach airson mionaid gus an sguireadh an sneachd.
“Trobhad a-steach,” ars ise.
Chrath e pàirt den t-sneachd dheth fhèin anns an doras, agus chaidh e a-steach
“Thoir dhomh do chòta,” ars ise, “agus crochaidh mi anns a’
Chuir e dheth a chòta, agus sin nuair a chunnaic e a h-aodann.
“Eilidh!” ars esan.
Sheall i ris airson mionaid le seòrsa de theagamh na sùilean. ’S dòcha gur e an t-aodach, aodach dubh a’ mhinisteir, agus an coilear, bu choireach.
“Gu sealladh Sealbh orm!” ghlaodh i. “Gu sealladh Sealbh orm! ’S cinnteach nach e Iain Friseal a th’ ann!”
“S e,” ars esan. “Iain Friseal . . . Eilidh . . .”
“Cò às a thàinig thu?” dh’fhaighnich i.
“Tha mi aig na h-òrduighean,” ars esan. “Tha mi aig òrduighean Bhaile Choille. ’S mi bhios air ceann na seirbheis a-màireach.”
“Cha robh fios agam . . . cha robh fios agam fiù gun robh thu . . . gun robh thu nad mhinistear . . . Cuin? . . . Ach, siuthad, siuthad, suidh sìos ris an teine. Feumaidh gu bheil thu fuar, agus gu bheil an t-acras ort. Siuthad, suidh sìos.”
Shuidh e sìos ri taobh an teine, agus shuidh Eilidh mu choinneamh ann an cathair eile. Bha lad a’ coimhead a chèile ’s gun chomas aca an còrr a ràdh. B’ iomadh bliadhna bho chunnaic e i, ach cha tug iad mòran atharrachadh oirre. Agus chuimhnich e air na làithean a dh’fhalbh. Agus chuimhnich e air an aithreachas. ’S chuimhnich ise air na làithean a dh’fhalbh cuideachd, air a’ bhlàths agus air an aithreachas. Ach bha e a-nise a’ coimhead cho stuama anns an aodach dhubh ud, ’s bha an coilear cruinn, geal mar bhruadar mu amhaich.
Mu dheireadh thuirt i, “Tha mi a’ dol a dhèanamh tì.”
“A bheil cuideigin eile san taigh còmhla riut?” dh’fhaighnich e. “Tha mi cinnteach gun cuala mi thu a’ bruidhinn ri cuideigin nuair ghnog mi an doras.”
“Chan eil,” ars ise. “An cù. Thèid e daonnan às a chiall nuair thig cuideigin chun an dorais. Cha dèan e comhartaich idir, ach leumaidh e chun an dorais mar nach biodh e ag iarraidh orm fhosgladh, mar gum biodh e gam dhìon bho rudeigin . . . no bho chuideigin.”
Dh’èirich i, agus chaidh i a-mach às an rùm a dhèanamh na tì.
Dh’èigh i ris gun robh an sneachd air sgur. Ann an dòigh bha
Thill Eilidh a-steach agus an tì aice air sgàl mhòr fhiodha. Mhothaich e gun robh beagan de chrith anns na làmhan aice. Bha i an-fhoiseil. Bha i mar bhàta ann an stoirm, gun smachd aice air dè an taobh a ghluaiseadh na tuinn i. Bha crith fhathast na làmhan nuair dhòirt i an tì às a’ phoit.
Às dèidh do Iain beannachadh iarraidh air a’ bhiadh, dh’òl iad an tì. Cha b’ urrainn e càil ithe leatha, agus mhothaich e nach do dh’ith ise càil na bu mhò.
“Cha do phòs thu a-riamh?” ars esan.
“Cha do phòs,” ars ise.
“S dè mu do mhàthair?” ars esan.
“ ’S fhada bho shiubhail mo mhàthair,” ars ise. “Nuair dh’fhàs i bochd thill mise dhachaigh. Cheannaich sinn an taigh seo. ’S bho dh’fhalbh i, chan eil duine beò agam san t-saoghal. Seadh ach Eachann a-mhàin.”
“Eachann?” ars esan, le crith na ghuth.
“An cù,” ars ise. “ ’S e Eachann a thug mi air a’ chù.”
Smaoinich e air an staran an ath dhoras, an staran nach tàinig gu ceann. Dè thug air stad? Dè thug air tilleadh ’s tighinn chun an dorais seo? Dè na cumhachdan a bha taisgte ann an coimhearsnachd Bhaile Choille ’s a bha ga stiùireadh mar seo? Sheall e ri uaireadair agus chunnaic e gun robh e a’ fàs anmoch.
“Feumaidh mi falbh,” thuirt e. “Nach tig thu don eaglais sa mhadainn. ’S mi bhios air ceann na seirbheis sa mhadainn.”
“S dòcha gun tig,” ars ise. “ ’S dòcha gun tig.”
Ach bha e an ìre mhath cinnteach nach tigeadh. Bha i a’ coimhead uabhasach mì-chofhurtail. Nuair chuir e air a chòta, dh’fhairich e coltach ri a pògadh anns an dealachadh. Dh’fhosgail i an doras dha.
Agus theab iad tuiteam nuair chunnaic iad an sealladh a bha a-muigh. Bha àirde na crann de shneachd ann, agus an tuilleadh a’ tuiteam. Nan deigheadh e a-mach ri seo cha ruigeadh e mansa an Dòmhnallaich gu sìorraidh. Ruith mìle smuain tro inntinn sa mhionaid sin. ’S an uair sin mìle eile.
“Uill,” ars esan.
“Chan urrainn dhut . . .” ars ise.
Bha crith na guth. Bha i mar gum biodh i a’ tarraing nam briathran à trannsa dhorch a bha iomadh mìle air falbh.
“Chan urrainn dhut,” ars ise, “coiseachd chun a’ mhansa anns an t-sneachd seo. Dè ma thachras rudeigin . . .?
Chuimhnich Iain air a’ Mhinistear Bhàn. Agus smaoinich e nach b’ e a chridhe a ghèill idir. Cha robh teagamh na inntinn nach b’ e an sneachd bu choireach.
“Agus dè nì mi?” ars esan.
“Feumaidh tu an oidhche a chur seachad an seo,” ars ise.
“Chan urrainn dhomh . . . chan fhaod mi . . . dè chanas daoine?”
Cha robh e a’ creidsinn nach b’ urrainn dha. Cha robh e an dòchas nach fhaodadh e. ’S cha robh cus de dhragh aige san dearbh mhionaid ud mu dè chanadh daoine.
Bha iad fhathast nan seasamh san doras. Chan fhaca e a leithid de shneachd a-riamh. Ciamar a thàinig a leithid ann an ùine cho goirid? Sheall e ri aodann Eilidh, agus chunnaic e sgrìobhte air facal a bha ag innse dha gum bu ghòrach dha feuchainn air a’ mhansa. Ach, aig a’ cheart àm, smaoinich e gur iomadh facal aig an robh barrachd air aon bhrìgh.
Dhùin e an doras agus chuir e dheth a chòta a-rithist. Bha cabhag air choreigin air èirigh ann an Eilidh.
“Faodaidh tu cadal air an t-sòfa,” ars ise. “Chaidlinn fhìn air, ach dh’fheumainn aodach glan a chur air an leabaidh. ’S tha an rùm eile rudeigin fuaraidh mun àm seo den bhliadhna, oir cha bhi mi a’ cumail teine ann. Bidh tu ceart gu leòr air an t-sòfa gu madainn. Ach chan eil fios agam dè tha a’ dol a thachairt. Cha chreid mi gum bi a bheag de sheirbheis aca ann an eaglais Bhaile Choille a-màireach.”
“ ’S fheàrr dhomh fònadh chun a’ mhansa,” ars esan.
“Fònadh?” ars ise.
“Seadh,” ars esan, “a dh’innse dhaibh mar a thachair. Bidh iad fo iomagain anns a’ mhadainn.”
“Chan eil fòn agam,” ars ise gu h-aithghearr.
Carson a dh’innis i breug dha? Ged nach robh fios aice, ’s dòcha gun robh fios aice glè mhath. Co-dhiù, bha am fòn a-staigh ri taobh na leapa aice, falaichte bho a shùilean.
“Gabh mo leisgeul,” ars ise, leis a’ chabhaig cheudna na guth.
Ruith i a-steach do a rùm-cadail, a bha a’ falbh bhon t-seòmar-suidhe. Dhùin i an doras gu grad, agus thog i an t-inneal-èisteachd ’s chuir i air a’ bhòrd e, mus tòisicheadh am fòn a’ seirm.
Shuidh Iain air an t-sòfa, ’s a chridhe a’ bualadh na asnaichean, le breab bho bhreab, le brag bho bhrag.
Thill Eilidh is ultach phlaideachan aice na gàirdeanan. Sgaoil i iad a-mach ris an teine, agus dh’fhosgail i an sòfa a-mach. Chàirich i an t-aodach gu cùramach air an t-sòfa, ’s bha Iain a’ coimhead a làmhan a’ slìobadh an anairt.
“Seo a-nise,” ars ise. “Tha ’n t-àm ann a dhol mu thàmh.”
Thug i sùil air an teine. Bha e beò gu leòr, ach bha e sàbhailt.
“Tha mi ’n dòchas gum bi thu cofhurtail,” ars ise.
“Bithidh,” ars esan. “Agus mìle taing airson mo chuideachadh mar seo.”
Choisich i a-null gu doras a seòmar-cadail fhèin.
“Eilidh,” ars esan.
Stad i gu h-obann. Bha seòrsa de eagal oirre.
“Nach bu chòir dhuinn earrann no dhà den Fhìrinn a leughadh mus dùin sgàilean a’ chadail oirnn, agus ’s dòcha facal ùrnaigh a dhèanamh.”
Bha e air a dhol às a cuimhne gur e ministear a bha ann, ’s i a’ smaoineachadh air làithean eile. ’S an dèidh an adhraidh ghoirid, dh’èirich i às a cathair. Thug i sùil eile air an teine, ’s an uair sin sheall i ris an t-sòfa.
“Tha mi a-nis a’ falbh,” ars ise.
Dh’fhosgail i doras a seòmar-cadail, agus thionndaidh i gu socair air an starsaich ’s thug i sùil air ais. Bha Iain na sheasamh ri taobh an t-sòfa ga coimhead. Bha e na bu choltaiche ris fhèin às aonais a’ choileir chruinn. Sheall e ri a sùilean ’s i na seasamh an siud. ’S chunnaic e rudeigin anns na sùilean aice, ’s chuala e rudeigin na chridhe fhèin. Thug e ceum socair a-null chun an dorais. . . ’s chaidh e a-steach còmhla rithe . . . ’s le chèile dhùin iad an doras.
Anns a’ mhadainn rinn iad gàire nuair chunnaic iad an cù na shuain chadal am measg nam plaideachan air an t-sòfa. Sheall Iain a-mach tron uinneig, ’s ged a bha sneachd gu leòr ann fhathast, bha an t-aiteamh air deagh obair a dhèanamh tron oidhche. Cha robh teagamh sam bith nach dèanadh e eaglais Bhaile Choille dheth ro mheadhan-latha.
“Ach tha aon cheist agam, Eilidh,” ars esan, ’s iad ri taobh a chèile aig a’ bhòrd a’ gabhail am bìdh. “Cha do leig mi guth orm a-raoir. . . ach carson a thuirt thu rium nach robh fòn agad?”
Thug i sùil iongantach air. Bha i an dòchas gun robh e a’ tuigsinn, ’s chaidh a’ cheist seachad oir cha robh i a’ cur feum air freagairt. Co-dhiù, nach robh i air a freagairt roimhe, ged nach tuirt i facal?
Ann am mansa an Dòmhnallaich bha ceòl an iomagain a’ falbh air feadh na fìdhle. Cha robh sgeul air Iain Friseal. Bha a leabaidh mar a chaidh a fàgail a’ mhadainn roimhe, gun duine beò air cadal innte. Cha robh iad a’ tuigsinn. Bha iad nan triùir nan suidhe mun bhòrd gun ghuth air bracaist, an Dòmhnallach ’s a bhean agus Dòmhnall Mac an Tòisich. Bha fios aca gun robh sneachd trom air a bhith ann, ach bha e follaiseach gun robh e a-nise a’ gèilleadh don aiteamh. Cha b’ fhada gus am biodh fios. Agus bha eagal mòr orra, ’s gach aon a’ faicinn a’ Mhinisteir Bhàin cho soilleir ’s ged bhiodh e còmhla riutha mun bhòrd.
’S bha seòrsa de amharas air Iain mu dè na smuaintean a bhiodh a’ ruith orra sa mhansa. Ach bha fios aige cò air a bhiodh iad a’ smaoineachadh.
“ ’S fheàrr dhomh fònadh chun a’ mhansa,” ars esan.
“Stad mionaid,” ars Eilidh. “Dè tha thu a’ dol a ràdh riutha? Bidh
“Eilidh, feumaidh mi fònadh,” ars esan.
Agus chaidh e a-steach don rùm-cadail, far an robh am fòn. Choimhead e ris an leabaidh, agus ruith faireachdainnean na h-oidhche tro a chorp a-rithist. Bha aon rud cinnteach. Cha b’ urrainn dha an t-seirbheis a chuairteachadh san t-suidheachadh seo. Thog e am fòn.
“Mise th’ ann. Iain Friseal.”
“O, nach math gu bheil thu beò,” ars an Dòmhnallach.
“Nas beòtha na bha mi riamh,” ars esan. “Ach . . . ach, tha eagal orm nach urrainn dhomh an t-seirbheis a ghabhail. Bha mi a-muigh anns a’ chabhadh, agus b’ fheudar dhomh a dhol gu doras taighe agus fasgadh iarraidh. ’S e am Freastal fhèin a stiùir ann mi. ’S cha d’ fhuair mi. . . cha d’ fhuair mi fhathast seachad air mar thachair dhomh. Tha mi. . . tha mi duilich.”
Cha robh facal aig an Dòmhnallach. Cha bhiodh e iomchaidh dhàsan, ministear na h-eaglais, seirbheis a’ chomanachaidh a ghabhail. ’S mu dheireadh:
“Dè tha ceàrr?”
“Chan eil càil ceàrr; ’s dòcha gur ann a tha rudan ro cheart.”
“ ’S nach tig thu ma-tà. Bidh an eaglais làn. Tha dùil aig an t-sluagh riut.”
Dh’fhairich Iain gun robh Eilidh san rùm. Sheall e mun cuairt agus chunnaic e i a’ gnogadh a cinn. Dh’aithnich e an uair sin gu feumadh e a dhol chun na h-eaglais.
“A bheil thu a’ dol don èisteachd?” dh’fhaighnich e. Chrath i a ceann. Cha tuirt i facal ris. Eadhon nuair thug e taing dhi anns an doras, cha do leig i guth oirre. ’S nuair chunnaic i e, dubh, a’ coiseachd san t-sneachd gheal, thòisich i a’ smaoineachadh. Nuair
Ràinig Iain mu dheich mionaidean mus robh an t-seirbheis a’ dol a thòiseachadh. Rinn e gach leisgeul a bu dùraig dha, gun suathadh ri na breugan. Dh’innis e dhaibh mu oidhche Shathairne, seadh don Dòmhnallach ’s do Mhac an Tòisich, ged nach do dh’innis e idir dhaibh.
“Bha eagal oirnn . . .” ars an Dòmhnallach.
“Bha sinn a’ cuimhneachadh. . .” arsa Mac an Tòisich.
’S bha Iain a’ gnogadh a chinn, ’s e a’ toirt a chreidsinn air fhèin agus orrasan gun robh e gan tuigsinn. Agus bha iad ga choimhead ann an dòigh àraid, agus sin nuair thuig e gun robh fhalt gun chìreadh ’s gun robh feusag na h-oidhche a’ cur sgàil air a ghnùis. Bha iad ro mhodhail airson càil a ràdh ris. Ach cha robh air. Dh’fheumadh e dìreadh don chùbaid, mì-rianail ’s mar bha e. ’S bha a’ chùbaid cho àrd, ’s Iain a’ faireachdainn mar gun robh e a’ dìreadh staidhre gun chrìoch suas gu mullach taigh-solais. ’S bha e an dòchas gum biodh a’ chùbaid gu dearbha mar thaigh-solais, ’s e fhèin na sholas na mhullach, mar reul-iùil a chumadh maraichean samhlachail Bhaile Choille bho dhol air seachran air creagan a’ pheacaidh. Ach chaidh an solas às nuair chuimhnich e air oidhche Shathairne. Sheas e sa chùbaid agus sheall e riutha mar rìgh ag amharc air rìoghachd. Agus las an solas a-rithist nuair chunnaic e Eilidh am measg an t-sluaigh anns an eaglais. Ach bha e an dòchas nach biodh an solas a’ cur charan, à fianais na bu trice na bha e am follais.
Cha chualas a leithid ann an eaglais Bhaile Choille a-riamh. Bha gach neach, sean is òg, ag aontachadh nach do thaom, orrasan co-dhiù, a leithid de shearmon à cubaid a-riamh. Ach rud bu neònaiche, nuair chrom Iain Friseal chun a’ bhùird fhada ghil gun chrìoch, cha robh cuimhne aige air facal de na labhair e. ’S nuair bha an t-seirbheis seachad, rug iad uile air làimh air, is Eilidh nam measg agus na deòir a’ sruthadh sìos air a gruaidhean. Rug an Dòmhnallach agus Mac an Tòisich air làimh air cuideachd.
“Leum don chàr,” ars an Dòmhnallach, “ ’s gun tèid sinn chun a’
Thug Iain sùil mun cuairt agus chunnaic e an sneachd, ’s e a’ coimhead cho neochiontach. An dearbh shneachd a bha air a stiùireadh an oidhche roimhe chun na h-aithne ùire a chuir e air Eilidh. ’S bha i an sin, na seasamh, cho fuasgailte, anns an t-sneachd.
“Cha tèid, le ur cead,” ars Iain. “Gheall mi gun deighinn còmhla ris an neach an rinn cobhair orm a-raoir.”
Cha do dh’innis e breug, oir anns a’ mhionaid ud, ga faicinn an siud, bha e air an gealladh a thoirt dha fhèin. Choisich e a-null far an robh i agus stad e mionaid. Chaidh Mac an Tòisich agus an Dòmhnallach don chàr, agus rinn iad às gun fhacal a ràdh. Rug Iain air Eilidh air ghàirdean, agus dh’fhalbh iad nan cois. Stad iad aig an Drochaid Mhòir.
“Seo,” ars esan, “far na bhuail làmh an dàin air a’ Mhinistear Bhàn bho chionn còrr air fichead bliadhna. ’S chì mi an dàn fhathast, le a làimh deiseil gus a bualadh a-rithist. Tha e an sin na sheasamh san t-sneachd, mar a bha e bho chionn fichead bliadhna. Nach cluinn thu e ag èigheachd rinn. Nach eil thu a’ tuigsinn dè tha e ag iarraidh oirnn?”
Sheall i ri a shùilean.
“Tha,” ars ise.
Phòs iad ro cheann na mìos. Phòs iad ann an eaglais Bhaile Choille, ’s cha robh neach a bha san èisteachd nach robh a’ cuimhneachadh air searmon Sàbaid a’ chomanachaidh. ’S rinn a’ chàraid an dachaigh ann am mansa Iain aig Bun an t-Slèibhe.
Ach ro dheireadh an fhoghair, ’s an t-arbhar cruinn ann an saibhlean Bhaile Choille, chaidh Eilidh don ospadal.
Bha fios aig Baile Choille agus aig Bun an t-Slèibhe nach robh Iain agus Eilidh air a bhith pòsta ach na seachd mìosan. ’S nuair a chaidh Eilidh a thoirt don ospadal bha teangannan an dà bhaile a’ tuiteam thar a chèile le sonas nach robh fada bho bhith deamhnaidh. Bha fios aca a-nise nam beachd fhèin carson nach robh i a’ nochdadh ach ainneamh a-mach air toll dorais, ’s carson nach robh Iain ag iarraidh cus a ràdh nuair dh’fhaighnichist mu a deidhinn. B’ iomadh guth
“Cha do rinn i siud leatha fhèin,” ars a’ chiad tè.
“Cha do rinn no esan,” ars an dara tè.
“ ’S a bheil cuimhn’ agad air an turas mu dheireadh . . . ?”
Chuimhnich iad, agus bhruidhinn iad, air a’ ghùn bhrèagha gheal a bha oirre an oidhche a phòs i. Chuimhnich iad air mar a sheas i, “an spideag gun nàire”, ars an treas tè, air beulaibh an Dòmhnallaich, mar dhorchadas a’ snàmh ann an solas. Chuimhnich iad air cho sgìth ’s a bha i a’ coimhead nuair leig iad beannachd leatha, ’s an ceòl peacach ud gan iomain air falbh mar chaoraich air an ruagadh le cù. Bha fios aca a-nise carson a bha i a’ coimhead cho sgìth. O, nach iad a bha leibideach nach tàinig sin a-steach orra aig an àm. Bha nighean piuthar a seann-seanmhar a’ fuireach ann an Astràilia, ’s bha mac aice mus do phòs i. Nach robh sin fhèin gu leòr. Bha e anns na daoine. Bha gun teagamh. ’S airson Iain, bha iad cinnteach gun deach cuideigin a bhuineadh dhasan air seachran uair no uaireigin cuideachd, ach, an donas, cha smaoinicheadh iad cò no cuin. Ach feumaidh gun robh a leithid de neach ann. Cha do rinn, cha do rinn i siud leatha fhèin. Sin na co-dhùnaidhean gun robhar a’ tighinn, air cùl nan cùirtearan a bha a’ leigeil nan co-dhùnaidhean a-mach air feadh an t-saoghail, ach aig a’ cheart àm a bha a’ feuchainn rin cleith air Dia. Eilidh bhochd.
Bha gùn geal a’ phòsaidh a-nis cho dubh ris an t-sùich, cho dubh ris a’ pheacadh fhèin.
Thàinig Iain dhachaigh bhon ospadal gu mansa Bun an t-Slèibhe. Bha am mansa a’ faireachdainn cho fuar. Bha iad nan seasamh aig na h-uinneagan, cha b’ ann ga choimhead-san, mo chreach cha b’ ann, ach a’ sealltainn an robh coltas uisge air na neòil, no eadhon an robh coltas gaoithe orra. Nach b’ iongantach mar a bha iomagain mun aimsir gam bualadh uile aig an aon àm. Cha b’ iongantach. Cha robh e iongantach idir.
Saoil an innseadh e dhaibh? Chan innseadh. Carson a dh’innseadh? Carson a bheireadh e orra a bhith gan ithe fhèin ’s gun iad fhathast abaich?
Bha Eilidh san ospadal fad thrì mìosan. Seachdain no mar sin mus d’ fhuair i dhachaigh, rugadh leanabh mic dhi fhèin ’s do Iain Friseal. Cha robh fios aig an t-sluagh ciod a theireadh iad. Bha iad a-nise abaich gu leòr airson iad fhèin ithe. ’S rinn cuid dìreach sin. Ach bha cuid eile a’ faireachdainn pian na feirge na bu mhotha na pian an aithreachais.
Cha b’ e gun robh cus de aithreachas air feadhainn dhiubh airson ro-bhreithneachadh ceàrr a dhèanamh, no aithreachas gun deach an cunntadh ceàrr orra. B’ ann a bha seòrsa de fhearg orra airson mar, nam beachd fhèin co-dhiù, a leig an dàn sìos iad. ’S nuair chualas gun tàinig an gille grunn sheachdainean ron àm, cha b’ e sin a b’ fheàrr.
Co-dhiù, thàinig Eilidh dhachaigh, i fhèin agus Murchadh beag. Bha sin tràth air feasgar Disathairne. Thàinig fios fòn gu mansa Bun an t-Slèibhe bho Dhòmhnallach Bhaile Choille a’ guidhe dhùrachdan do Iain ’s do Eilidh, ’s a’ guidhe beannachd Dhè air an naoidhean bheag. Mus robh am feasgar seachad thàinig am fios ceudna bho Dhòmhnall Mac an Tòisich, agus bho mhinistearan eile a bha a’ cur meas air tiodhlac na beatha, nam measg an Rosach ann an Cille na Cloiche, agus fear a bha ann am Bun an t-Slèibhe fhèin bho chionn fhada, Coinneach MacIain, no Coinneach an Tàilleir, mar theirte ris.
Ach cha tàinig fios no sanas bho aon sa choitheanal ann am Bun an t-Slèibhe. Cha b’ e gur e daoine cruaidhe, gun diù, a bha sa mhòr-
Madainn na Sàbaid, ge-tà, bha eaglais Bhun an t-Slèibhe làn gu na starsaichean. ’S ged a bha Iain Friseal air searmon ullachadh mar a b’ àbhaist, nuair dhìrich e don chùbaid agus a chunnaic e cuan de ghnùisean, ’s dà chuan de shùilean deiseil gus a bhàthadh mu choinneamh, dh’fhalbh gach nì a bha e air ullachadh a-mach à inntinn mar smùr a’ dol tro shìoltachan.
Shuidh e sa chùbaid le cheann na làmhan. Bha iad a’ fàs an-fhoiseil nuair a sheas e. Agus nuair a sheas, chluinneadh tu lòineag-sneachda a’ tuiteam às an adhar.
“Chan eil mise,” ars esan, “a’ dol a ghabhail ceann-teagaisg às a’ Bhìoball an-diugh idir.”
Sheall e mun cuairt.
“Tha mo shùilean agam, agus tha mo chluasan agam.”
Thòisich casadaich a’ lìonadh na maidne. Nuair shìolaidh i, thog e a ghuth agus a làmhan.
“Tha mi a’ dol a stèidheachadh mo smuaintean air briathran ar n-athraichean. Briathran a tha a’ freagradh suidheachadh na coimhearsnachd seo. Cha chòir dhomh briathran a’ Bhìobaill a thruailleadh le mo smuaintean an-diugh. ’S dòcha nach còrd seo ribh . . . ’s mur còrd ’s e is coireach gu bheil sibh ciontach. Bha an seanfhacal aig ar n-athraichean mar mheadhan air gèiread spioraid a chur an cèill, agus mar mheadhan air teachdaireachd suidheachaidh a chur ann am beagan bhriathran. Agus seo mo sheanfhacal.”
Cha tuirt e càil airson greis. Bha an coitheanal sàmhach.
“Seo ma-tà mo sheanfhacal,” ars esan.
Cha robh crith na ghuth. Bha iad uile ga choimhead.
“Feuch gu bheil do theallach fhèin sguabte mus tog thu luath do choimhearsnaich.”
Agus cha do choisich aon neach a-mach às an eaglais.
| title | 49. |
| internal date | 2014.0 |
| display date | 2014 |
| publication date | 2014 |
| level | |
| reference template | MacÌomhair Caogad san Fhàsach %p |
| parent text | Caogad san Fhàsach |