Sarah
An sneachd a th’ ann. Slinnteach, thuirt … cò thubhairt? Tha e na laighe greis ’s an uair sin a’ dol na lòn ’s an àiteachan na lèig ruadh. A’ meirgeadh air falbh gus an tig beul na h-oidhche a-rithist le reothadh teann. Na cabhsairean nan cunnart; an grèim a th’ aig nabooteesagam – suedeagusfur - lined – chan fhuilear dhaibh. Ma thèid mi air mo thòin sìosChurch Street,Thia nan gràs, ’s gu faic iad mi! Fada nas ciallaiche coiseachd as a’ ghuitear às an t-slinnteach. Cuimhn’ a’m a-nis, faire, shaoghail, gur e Mr Craig a thuirt ‘slinnteach’ – cinnteach gur h-e, cò eile?
Bodach glas às a’ Cheann a Tuath a bh’ ann, speuclanan air, putanan. Putanan a bhàdaidh, mo chreach-sa thàinig, a ghràidh, fosgailt’.
“Tha do bhùth fosgailt’ ,” chanadh Doileag ris. Bha bùth aige uaireigin ach dh’fhalbh i leis an stoirm, tha colach, as na 1920s … ’n e ’23 a bh’ ann? Iongnadh nach do dh’fhalbh i leis fhèin, grèim aige air a bhonaid ’s e feuchainn ri freasgairt air beag no mòr. Agus sheinn an Topag, bean Nèill: “Uisge nam beann, O ho-ro laoigh, sìos na shruth leis … ” – chan eil agam ach siud dheth, amhran a thog i o bhoireannach à Barraigh, cha chreid mi, tè aig an robh na h-amhrain.
Thachair mi ris an Topag, mi fhìn agus Sarah. Bha mult ceangailte ri post na leap an ceann shuas an taigh, agus cearc-ghura
“Dè ’n t-ainm a th’ ort?” ars ise.
“Angusina MacLeod,” arsa mise.
“Homh,” ars ise, tro sròin, “Clann ’Ic Leòid a’ bhrochain thana ’s an droch aran-eòrna.” Cha chanadh tu seinn ris.
Bha seinn aig Mr Craig: seann òrain na cheann liath, liathadh tu ag èisdeachd riutha. Am fear a b’ eagalaich: ‘Òran a’ Chlaiginn’ air fonn ‘An t-Eilean mu Thuath, an iomall a’ chuain’, mu dheidhinn an duine seo agus dòlas de chlaigeann gun teanga gun slugan agus gun anail na shròin. Càil ach daolagan is durragan – sin na cnuimhean, “durragan breun an t-sluic”, fàileadh a’ choin. Thigeadh èaladh nam fheòil ag èisdeachd ris. Sarah cuideachd, ged bu shuarach an fheòil a bh’ oirrese, cho caol ri bioran. Ach bha sinn cho modhail – mo chreach, a’ cluinntinn siud à leabhar le ciofar ruadh agus fàileadh na deathaich. ‘Latha a’ Bhreitheanais’ leis an aon duine, cha b’ e b’ fheàrr.
“Nach gabh thu fear aotrom, a bhreitheanais,” chanadh Doileag. Thuirt Sarah gun tigeadh e mach le feadhainn aotrom sa mhadainn, moch an àm èirigh:
“An d’ fhidir no ’n d’ fhairich no ’n cuala sibh
Cò idir thug briogais Mhic Ruairidh leis?”
Sin fear – e fhèin le putanan a bhàdaidh fosgailt’. “O mosglamaid gu suilbhir ait” – sin fear eile, ma chanas tu “aotrom” ris. Fhuair sinn lorg air as an leabhar: ‘Òran an t-Samhraidh’ air fonn‘Wat ye wha I met yestreen’ .Dè bha sin: ‘Wat ye wha’ – man‘Scots wha hae’ ?An aon duine, thuirt Mr Craig, a dh’fhaodadh sin innse dhuinn – Pearson a bh’ air – dh’fhalbh e. ‘An garbh-laoch Gallta’ a bh’ aig Mr Craig air, ’s e bha ruith an taigh-òsta, ’s bhiodh e seinn‘Scots Wha Hae’agus‘For A That an’ A That’agus‘My Ain Folk’nuair a bhiodh tè no dhà aige, Pearson.
Co-dhiù, ‘Òran an t-Samhraidh’: bha Mr Craig ag iarraidh a sheinn ’s cha robh am fonn a’ tighinn thuige. Agus oidhche
“Dè am fonn a chuireadh sibh air na facail sin?” dh’fhaighnich Mr Craig. ’S thuirt Ailean nan Ceap, às dèidh cròchail is crònanaich: “ ‘O fàilt’ ort fhèin, a chuthag ghorm’ .” ’S thuirt balach caol Reubain: “An diabhal cuthag sin. Dè mu dheidhinn ‘Nead a’ ghurra-gùg’ ?”
“Dè tha sin?”
“Dè?” ars esan.
“Nead a’ ghurra-gùg.”
“An rud a bh’ aig a’ choileach-fraoich,” ars esan.
“Dè bha sin?”
“Thug an naosg am bàrr dheth.”
Chailleadh tu do lùths.
“LadyMagdalena na Ceàrdaich,” ars esan, a’ toirt srann air an tromb. Am fear eile gha thogail air a’ bhogsa-ciùil. ’S thuirt Mr Craig nach robh e idir freagarrach, ’s chaidh sinn a dhanns.
Bha Sarah, ’s i cho bòidheach, air a h-aineol. An dèidh dha Pearson falbh cha robh duine ann a dhèanadh na leabhraichean ’s thàinig Sarah ‘air iasad’ on Chaledonian. Bha ’n tè a bha sin, Bella Crisnidh, càirdeach dha Maighstir MacFhearchair leis an robh taigh-òsta an Druim a Tuath. ’S bha Sarah deònach gu leòr a dhol greis a dh’àit’ ùr.
“An experience,a ghràidh,” thuirt Bella Crisnidh.
“You might chust get a disa at first, ”ars ise, “ach seall air marexperience ’s bidh tu ceart gu leòr.”
Chuir i fios orm goirid an dèidh dhi dhol ann: “Help! ”
Theab mi sracadh. Siarach a th’ annamsa ’s chan eil sinn glè fhada bhon Druim a Tuath ’s bha sinn eòlach air an taigh-òsta bho bha sinn beag a’ dol ann le uighean, mo chreach, nuair a bhiodh na cearcan a’ breith, no a’ dol a dh’iarraidh bainne nuair a bhiodh a’ bhò seasg. A-null air an abhainn.
Thèid e null air an abhainn gun a chas a fhliuchadh. A shìorraidh. Ach co-dhiù ’s eFebruarya bh’ ann. Sneachd agus
“January brings the snow,
Makes our feet and fingers glow.
February brings the rain,
Thaws the frozen lakes again. ”
Na rudan a steigeas na do chuimhne.
Thàinig Sarah dhan tìr air racaid de bhana le Ailean a’ rudanaich, Ceapach; fàileadh chaorach agus bhòtannan gus a tachdadh; duine leis an deoch as an deireadh agus cù roileach gun cus spùt a bha feuchainn ri h-ilmeachd gu bàs. Bha ise a’ feuchainn ri theich, ’s chanadh Ailean: “Chan eil cù as a’ chruinne-cè cho càirdeil,” ’s chanadh an duine leis an deoch: “An cruinne-cè air fad.”
Sarah bhochd, cha robh i a’ tuigse facal. “Dè,” ars ise riumsa, “tha sachruinne-cè air fad?” Balaich Reubain, Angaidh aca, a bhiodh a’ tighinn a-mach le na rudan sin. A shìol nan nathraichean nimhe! – bhiodh siud aige. Rudan às a’ Bhìoball ’s an deoch air, air a riaghladh leis an t-Sàtan, thuirt an Topag, bean Nèill – “Ach bidh e na bhalach math fhathast – fuirich thus’ ort,” thuirt i.
Thuirt Sarah gu robh na leabhraichean nan cùis-uabhais, nach dèanadh tu bun no bàrr dhiubh. Agus sin agad tè a bha math air na cuisteanan, cha robh na b’ fheàrr, ge b’ oil leis an trustar tidseir a bh’ again: Càthan – murt, duine le sùilean dearg a bhiodh a’ dol air chrith leis an droch nàdar. Sheall i dhomh leidsear: bollsagusbushels ; ‘Two pounds, thirteen shillings and sevenpence, onefàrdan’ ann am pinseal purpaidh. Gun gleidheadh Dia thu, arsa mise. Four quarters, one hundredweight.Clach mìn-flùir, dà bholla mine, hih!
Siud ise, Johnina, bean Donaidh Crowdie, a’ dol a dh’iarraidh
“ ’Eil fhios ai’d, ” arsa Sarah, “Mr MacFarquhar, chan ith e hama. ’S chan fhaod sinn òrdachadh hama nopork .Leugh e ann am pàipear gu robh hama ag adhbhrachadhcancer ,tinneas eagalach man a’ chaitheamh.
“ ’S eil fhios ai’d, Murchadh, am fear a bha ’n ceann nam beathaichean – crodh, caoraich mhaola, an t-each Róger. Well, mac an ànraidh sin, nach do smuglaig e ceann muic a-steach dhan chidsin ’s bhruich e e. Chailleadh tu do mhùn a’ faicinn a’ chinn ud a’ coimhead a-mach à pana.
“ ‘Marbhaidh Maighstir MacFhearchair thu,’ thuirt Doileag. B’ ise ’n t searbhant. Doileag Effie. ’S cha chuimhne leam, ged a mharbhadh tu mi, cò leis a bha Murchadh.”
Rud eile. Rud eile a bha air a thoirmeasg dhaibh – anelectric .Cha robh fuaim aige; cha robh fàileadh dheth; cha robh e nàdarrach, thuirt Mr MacFarquhar. Agus chunnaic a phiuthar, ann an aisling, taighean air an sgrios leis, gul is caoidh, agus clann-daoine a’ dol nan gual leis. Kate a bh’ oirre – chanadh tu gu robh i‘off’ ,man Eòin ud ann an Eilean Phatmos. “O, mo chreach, na innis orm.”
Ach nach smaoinich thus’ orra, ann an siud le lampaichean Tilley a’ pìochail air balla. Rinn Murchadh solas dha Sarah lebulbagusbatteries .Bha e crochaicht ri ceann na leap, dìreach ceart mar bu mhiann leatha ’son leughadh nanlove stories.Na leabhraichean a bh’ as an àite fhèin – na bi dol ghan cuimhneachadh dhomh: bha iad fuaraidh agus uaireannan gheibheadh tu cnuimhean beaga geala beò nan cùl. Bha na leabhraichean àbhaisteach ann: Iain Buinean – ’s e ’n duin’ ud – agus Shakespeare, The Complete Works of Shakespeare,dealbh dha cumadh a chinn – a mhaoil
“Seall air a’ sgudal a tha na do bhroinn,” chanainn ri Sarah. Ach bha ise air chall as naRomances .Cha b’ eMills and Boonno Annie S. Swan; cha b’ e Mòrag a’ dèanamh phanacakes sa bhothan bheag sa ghleannan uain’ saPheople ’s Friend.Eadar iad fhèin ’s na leabhraichean beaga bogapenny -dreadfuls,a ghràidh, a gheibheadh tu air ochd sg’inn, 8d, ann a Woolies. Air a’ chiofar nighean bhòidheach, letheach-rùisgt’, a lèine air a reubadh sìos ma h-achlaisean ’s i ’g èigheachd ’s a’ sgreuchail, agus cuideigin – droch bhugair a choreigin – as an dorchadas air a cùlaibh. Bu bheag an t-iongnadh gu robh i ag iarraidh ormsa cadal còmhla rithe na h-oidhcheannan fuar reòtht’ ud. Dhùisgeadh tu ’s bhiodh do shròin bhos cionn na cuibhrig man cnap deigh. An gleoc as an lobaidh a’ bualadh na h-uarach; an fheadhainn aosta le na fuaimean aosta aca fhèin: a’ brunndal ’s ag osnaich, steall dhan a’ phoit-mhùin, deireadh an làithean.
Agus an oidhche seo, tàislich.
Bha Sarah na suain, cho neoichiontach ris an uan. Cha chual’ i a’ chagarsaich aig an doras; an doras gha fhosgladh. Chrùb mi sìos ri taobh, crith na mo thòin ’s mi faireachdainn chodaftri sgona ann ancombinationschlòimh mo mhàthar, an gùn-oidhcheflannelette .Ailean an dòlais ud a chuir a cheann a-steach an toiseach. Bha dùil a’m ris, mar a bha a shùil orm. Làn dha na h-ana-miannan, làn dhan fhear-mhillidh. Agus a’ sitrich air a chùl, balach caol Reubain. O mo chreubhag-s’ , chaidh e null chun taobh a bha Sarah agus sheas e ann an siud gha coimhead. ’S mar gun tuigeadh i gu robh rudeigin ceàrr ’s nach b’ e pioc trom-laighe bh’ ann, dh’fhosgail a sùilean agus leig i sgreuch. ’S a Thia, ma leig, nach dàinig onghail
“Dèanaibh às,” thuirt mi riutha. Ach dh’fhosgail an doras gu chùl ’s bha e ann an sin na dhrathars, sia troighean is còrr dheth ann am brògan mòr a’ Home Guard,an raidhfil na làimh.
“Dè an sionagog gun chiall tha seo man tìd’ sa dh’oidhch’ !” Leig Sarah sgreuch a bha na b’ àirde na chiad tè, ’s thug na gaisgich an casan leotha. A-mach seachad air man am peilear. Leig eshotsuas dhan adhar.
“An ath thriop,” dh’èigh e, “bidh rud ann.” Agus shaoileadh tu, nach saoileadh, nach tilleadh iad a’ chiad ghreis. Ach thill, ’s bha e mar nach robh càil air tachairt. Chuir e fàilte orra ’s bha ’n oidhche àlainn.
Fuirichibh a-nis. Istibh. Siud ise a’ tilleadh, Mrs Crowdieknowes, a’ beatadh gu cala as na clabain bhrògan. Hup! Bit of a swerve there,man a thuirt maraiche à Ploc Loch Aillse oidhche fhrasach fada dhan oidhch’, an cèilidh seachad.
Cha robh Sarah air cluinntinn ma chaithris na h-oidhche a-riamh. Bhiodh Bella Crisnidh a’ bruidhinn air dithis a bhiodh a’ feuchainn gu clann-nighean ann am Manor ’s mar a bhiodh iad a’ cur an athar, Roddy Sgealban, glan às a rian. Ach cho fad’ ’s a b’ aithne dhi, cha robh claidheamh ’s cha robh gunna as an ruaig.
“Am biodh Mr MacFarquhar air urchair a chur unnta?” dh’fhaighnich Sarah.
“ ’N e ’n duine,” arsa mise, “a chuir fras a chasan a pheathar?” Cha b’ e Kate ach Jessie Anne. Dh’innis mi dhi mar a chuala mi. Bha Iain Alasdair ’Ain ’Ic Aonghais, ris an cante Isaac, agus Dòmhnall Gileas, ris an cante Dòmhnall Gileas – dà èildear – ann am bus nan deich a’ dol chun nan òrdaighean a-null dhan bhaile. Chunnaic iad Maighstir MacFhearchair air a’ bhus air a dhòigh am measg chailleachan. B’ esan an t-àrd-eildear agus chuir e na h-uimhir a dh’iongnadh orra gu robh e a’ dol chun nan òrdaighean ann an deise a’ Home Guard.Agus an uair sin mòr-iongnadh nuair a dh’èirich e mach às a’ bhus aig ceann an rathaid a bha a’ dol gu
“ ’Eil thu idir a’ tighinn còmhla rinn?” dh’fheòraich Dòmhnall Gileas.
“Chan eil, a chàirdean,” ars esan, ’s chual’ am bus e. “Feumaidh mis’ an dotair fhaighinn. Tha mi dìreach an-dràst’ airshota chur ann an Jessie Anne.”
’S dh’fhàg e mar siud iad, fo imcheist air madainn Dihaoine, Latha na Ceist.
“Na mharbh e i?” dh’fhaighnich Sarah, ’s i gha dhearg-choimhead ’s e ’n ceann a’ bhùird an oidhch’ a dh’ith sinn an damh air an robh An Gille Ciaran – cha do dh’fheuch thu riamh fod fhiacail feòil cho blasta. Tha cuimhn’ a’m gu robh na bùird air am bualadh ri chèile, esan aig an dàrna ceann, rinn e altachadh: “Tha sinn cruinn an seo a-rithist, ma-thà, fod chomhair uamhainn fhèin, a Dhè … ” Bheireadh e ort sealltainn suas; caogadh do shùl, aomadh do chinn: Tha thu an siud, a bhodaich. Dè tha dol?
“Chchchrrr … ” aig an fhear aost a bh’ aig ceann eile a’ bhùird. Bart a bh’ air, mo ghràdh, air a chlaoidh le siataig agus giorrad-analach agus a chasan agusyou name it,mar a dh’èirich dhà. “Iongnadh nan iongnadh,” arsa Maighstir MacFhearchair ri Dia, “g’ eil duin’ idir againn fhathast ann, mìos marbhadh nan lus seo,” ars esan, “mìos marbhadh nan seann daoine.” Agus thug e taing airson na feòla agus mhol e an Gille Ciaran, a thàinig bhon a’ chrodh a b’ fheàrr: sona, riabhach, ruadh. Agus thug e iormadh air ar feumalachdan: beò ro fhada air brochan agus sgadan meirgeach agus am buntàta beag leis a’ bhuntàta mhòr – duilich agus doilgheasach ’s gu robh e, dh’fheumte an Gille Ciaran a chur gu bàs, ’s thàinig Dòmhnall Mòr ’Ain Tàilleir leis an òrd. ’S leig an Topag bìog aist’: “Hih!” ars an Topag,
“Buille ma seach
Ma cheann ’s ma chas,
Tha Dòmhnall a’ marbhadh a’ laoigh.”
Ach nach b’ e laogh a bh’ ann. Ach damh. Feòil cho blasta … ’S na bha againn leis. Agus às a dhèidh, Sago.
O Sarah …
Dhiùlt Rose ampudding .Rose an tè leis a’ lipstick ’s aneau -de-Cologne:thuirt i gun chuir Sago agusCornflourbuidheach nam buidheachan oirrese bho bha i na nighean bheag an taigh a seanmhar air na Lochan an àiteigin, Grabhair no àiteigin. An àite sin, ghabh iginan’ orains. Agus Bart, cha ghabhadh esan mòran co-dhiù ’s e leis an losgadh-bràghad, a gharbhan air sgrèitheadh.
“Siuthad, an ainm an àigh,” thuirt Doileag Effie, “gad nach biodh ann ach làn do bheòil.”
“Hoigh, you,am bioch!” arsa Rose. “Leig dha.”
“Loisg e a gharbhan,” thuirt an Topag, “le na dh’òl e bho òige.”
“Chchchrrr … ” an gàire bh’ aig Bart. “Chan eil cothrom air,” ars esan ris an Topag, “ach bidh mi beò nas fhaide na thus.”
“ ’Eil e math a bhith aost?” dh’fhaighnich Sarah dha.
“Mìorbhaileach, a ghràidh,” ars esan. “Bidh do chuimhne a’ falbh.”
Dh’fhaodainn a bhith air mo mhealladh, ach saoilidh mi g’ eil mo chuimhne fhìn a’ dol nas fheàrr ’s nas fheàrr, mar an sìneadh a tha a-nis a’ tighinn dhan latha. Bha seinn ann, agus sruth bàrdachd bho Mr Craig a’ moladh nighean òg: a slios mar an eala no mar chanach nan gleann – na facail sin – a h-anail chùbhraidh mar chaineal, beul meachair gun mheang. ’S chaidh sinn a dhanns. Jimmy Shand and his Band,mise le Ailean nan Ceap as anOld -Fashioned Waltz,a làmh a’ triall. ’S bha danns’ eil’ ann: Quickstep ,cha chreid mi – cha b’ urrainn dhuinn a dhèanamh. Ach nam faiceadh tu Rose agus an Topag: b’ urrainn dhaibhsan – Fred Astaire agus Ginger Rogers! – ach gu robh an dàrna tè le beagan de rabhla, bit of a swerve, ’s an tèile doolally co-dhiù, chailleadh tu do lùths.
’S an uair sin thachair rud iongantach: chaidh Sarah is balach Reubain a-mach dhan oidhch’. An t-slinnteach sin air an talamh agus slisneag gealaich air a druim os cionn Beann nan Caorach – chrochadh tu ’m pùlais oirre.
’S an toileachas a sgaoil nar measg.
‘Gaol na h-òige,’ thuirt Mr Craig.
‘Ist dheth,’ ars an Topag, an rudhadh ud na gruaidh.
Agus sheinn Rose‘My Funny Valentine’ ,a guth cho critheanach, binn. Cho fann. Feuchaidh mi ri sheinn:
My funny Valentine,
Sweet comic Valentine,
You make me smile …
Mo ghuth a’ falbh. Cha robh guth math agam co-dhiù … duilich a bhith sùghadh mo shròin mar seo … briseadh sìos mar seo …
Och, Sarah,
le do shùilean donna, donna …
’s e naidheachd do bhàis-sa …
| title | Sarah |
| internal date | 2015.0 |
| display date | 2015 |
| publication date | 2015 |
| level | |
| reference template | Caimbeul Sgeulachdan sa Chiaradh %p |
| parent text | Sgeulachdan Sa Chiaradh |