“Where sall we gang and dine the day?”
Tha an duine seo ann, anns a’ bhail’ againn, ’s bidh sinn a’ dol dhan taigh aige a dh’èisdeachd ri chuid sgeulachdan agus a choimhead ris a’ gàireachdainn ghan innse, ged a dh’innis e mìl’ uair iad. Tilgidh e a cheann air ais agus fosglaidh a bheul agus cluinnidh tu glagadaich shìos na amhaich, agus an uair sin, mar gum biodh e dol a dhèanamh srèathart, lùbaidh e gu bheulaibh, a’ sìneadh a-mach amhaich man gèadh, agus thig torghan tro shròin a chuireadh an crodh às a’ choirc ’s an caoch air na h-eich ’s a chuireas an cù clèigeanach aige gu rànail le iolach àrd suas chun nan sparran ’s a-mach dhan oidhche.
’S ann air an oidhche a bhios sinn a’ dol ann. Bidh e na shuidhe ma choinneamh an teine, plaide a rinn a sheanmhair ma ghlùinean ’s ma chasan, ’s an-còmhnaidh leabhar aige ga leughadh. Pushkin no rudeigin.
Seo feadhainn dha na sgeulachdan aige. Chan eil mi dol ghan innse – dheighinn às mo chiall. Dìreach an ainmeachadh, feadhainn dhiubh, rudan a thachair bho chionn fhada:
Iain Brus na dhalladh ann am bùth an t-Saddlair;
Peter Squeak ’s an t-Ameireaganach;
Mairead Mhurchaidh Phìobair a’ dol air a ceann-dìreach a dhrèana lìtheach Scotaidh;
Eithig Mhurchaidh Bhuidhe ’s an cù bìdeach;
“Mhoire Mhàthair!” dh’èigh Dòmhnall Thormoid. Guth Uibhisteach.
Tha e math air guthan. Ni e a chula duine bha siud, duine sam bith.
“Siuthad, dèan Dòmhnall Thormoid.”
“Mhoire Mhàthair!” èighidh e. “Dia gam shàbhaladh!”
Togaidh an cù clèigeanach le iormaidh a cheann.
“Chan eil sgeulachd dhan a sin,” canaidh Dòmhnall Dhoil ’ic Dhòmhnaill, “nach eil e a’ cur na h-uimhir rithe. Cha deighinn ro fhada leotha.”
“Tha e cho breugach ’s a leigeas a chraiceann dha,” canaidh bean Dhòmhnaill Dhoil ’ic Dhòmhnaill. “ ’S ann dha bu dual.”
Bidh sinne gha choimhead a’ sìneadh amhaich man sgarbh. ’S e ri gàireachdainn. Ma chanas tu gàireachdainn ris: ‘AO-AO-HAO’ tro shròin.
Oidhcheannan leughaidh e sgeulachd dhuinn. Seo feadhainn dhiubh:
tè ma dheidhinn tuairneir, le Chekhov, cha chreid mi: Ruiseanach. Cha robh bean an tuairneir gu math agus dh’fhalbh e leatha ann an cafadh-làir a lorg dotair. Sin na bh’ ann. ’S am bàs dhan dithis aca. Goodbye to the turner;
tè ma dheidhinn duine a sguir a dh’ith. Bha e ann an cèids ’s bhiodh daoine a’ tighinn gha choimhead. “Seall air,” chanadh iad, “an duine sin, chan eil e ag ith biadh no sìon.” Chan eil fhios a’m cò sgrìobh i;
tè ma dheidhinn corp duine a chaidh fhalachd fo làr, le Edgar Allan Poe (1809-49).
Tha siud gu leòr dhan a siud.
Oidhcheannan leughaidh e bàrdachd dhuinn:
“Lars Porsena of Luna, ”leughaidh e le guth domhainn broinn baraille, brollais na croich gus an ruig e far a bheil Horatiuswith his harness on his backa’ daoibhigeadh dhan abhainn. Nuair a chuala mi an toiseach e, chaidh mi fhìn agus an nighean seo,
Is caomh leathase‘The Lady of Shalott’ .Thuirt i: “Thèid mise suas a’ staidhre agus seasaidh mi aig an uinneig. Thusathe bold Sir Lancelota’ gabhail seachad air each. Bidh tu seinn‘Tirra Lirra by the river’. ”
“Cà’il mi dol a dh’fhaighinn each?” arsa mise.
Seo bàrdachd eile a bhios e a’ leughadh dhuinn:
‘Sir Patrick Spens’ – cha d’ fhuair sinn air a dhèanamh, dhiùlt Luke Palooka a dhol naeldern knight ’s cha dèanadh duin’ eil’ e, ’s mar sin taigh Uilleim air;
‘Bishop Hattoagus na Radain’, le Robert Southey. Sin am fear as fheàrr le Seòras Bach, ’s tha sruthan dheth aige air a theanga. Cha toir mi dhuibh pioc dheth an-dràsta mus tèid sibh fo laige.
Fear eile a dh’fhaodadh ur cur fo laige, ’s e‘The Wife of Usher’s Well’ .Agus‘The Raven’ ,leis an dòlas duin’ ud a-rithist, Edgar Allan Poe. “Quoth the raven, ‘Nevermore’. ”Aon oidhche, cho dubh ris a’ bhìth, chaidh mi suas fàthach gu cùlaibh Cheiteig Bh. a’ Hazel ’s thuirt mi na cluais, ann an guth dubh ròcaiseach: “Nevermore? ”
Dh’èirich a craiceann agus a falt, agus leig i sgreuch a bha fada na b’ àirde na ’n tè a leig i air bruaichean na Tiber.
Aon oidhche, fead na gaoith as an t-simileir, leugh e‘The Twa Corbies’dhuinn.
“Corbies, ”ars esan, “ròcais.”
“Dè tha sin?”
“Feannag.”
“Dè tha sin?”
“Starrag.”
Feannag againne far am bi boireannaich le beannagan a’ togail a’ bhuntàta. “Ach Uibhistich,” ars esan, “feannag’ a th’ aca air ‘starrag’ .”
“Siuthad: dèan Dòmhnall Thormoid.”
“Mhuire, Mhuire!” èighidh e. “Nach sgràthail na feannagan!”
Co-dhiù, leugh e‘The Twa Corbies’ ,agus às dèidh sin dh’innis e stòraidh ma dheidhinn an duine seo, An Dranndan, agus dà chorbie à Dail a Thuath.
* * *
Chan fhaod thu ‘An Dranndan’ a chantainn ris an Dranndan: gheibh thu do dhonas. Tormod Aonghais Mhurchaidh no rudeigin a th’ air. Tormod Aonghais Mhurchaidh ’Ain ’ic Dhoil ’ic Dhòmhnaill no rudeigin. Tha e a’ fuireachd – fuirich: aon, dhà, trì ’s taigh a’ Ghocamain … an còigeamh taigh sìos an rathad air do làimh chlì, sin taigh an Dranndain. Gun fhios nach fhaighnich duine le bhana dhut, duine le làraidh agus crana na deireadh. Ma thèid thu chun an taigh aige, coinnichidh e anns an doras thu agus seallaidh e ri do bhrògan: “ ’Eil do bhrògan glan?”
Mas e bòtannan a th’ ort, feumaidh tu an toirt dhìot as an sgularaidh. Bidh e dol timcheall an taigh le bruis agus siofal. Bidh e falbh air feadh an àit’ le dustair a’ dustaigeadh. An triop a bha seo, rug e air Dòmhnall Bob ag obair na shròin: “Dè th’ agad ann an sin!” dh’èigh e le sgread na ghuth.
“Cà’il thu dol a chur sin!” dh’èigh e. “Gabh a-mach à seo leis!”
Cha deach am Bob tuilleadh ann. “B’ fheàrr leam a dhol a Halifax,” thuirt e.
Tha bike aig an Dranndan agus, a rèir an Dranndain, cha robh a shamhail an seo a-riamh. ’S tha sin a’ cunntadh a’ bhike leis andynamoa bha ’n taigh Chaluim agus am bike leis a’ mhotor a bh’ aig Coinneach Sheumais. Mr Whippy.
“Cha bhi mise a’ falbh leis,” canaidh an Dranndan, “bidh e falbh
“Faigh mispin?”
“Chan fhaigh.”
Tha an t-uabhas sgrìobhaidh air a’ bhike aige: RICHMOND agus REDFORD ann an litrichean mòra; agusCoded CycleagusAlex Dan Cycle Centreagus: “Seall air a seo,” canaidh e. “Heat Treated Aluminium. ”
“Dè ma dheidhinn?”
“Tha sin ag innse dhut.”
“Dè?”
“Nach eil a shamhail ann.”
“Cò th’ ann an Alex Dan?”
“Cò faigh thuCoded Cycleann an seo?”
“Faigh mispin? Dìreach go taigh a’ Ghocamain ’s air ais?”
“Chan fhaigh.”
Spìocaire cac.
“ ’S ann dha bu dual,” canaidh bean Dhòmhnaill Dhoil ’ic Dhòmhnaill.
Bidh e a’ dol air a’ bhike mhìorbhaileach dhan a’ bhùth agus timcheall a’ bhaile am beul na h-oidhche. Cumail fiot. Chan eil na fiot.
Mus fhalbh e a dh’iarraidh nammessages ,bidh e ri cur gaoth dha na taidhrichean.
“ ’S ann as luaith’ a dh’fhalbhas e,” canaidh e.
“Slow leak, ”canaidh mise.
“Chan e leithid a rud a th’ ann.”
“Diod eile th’ ann?”
“Top-up.”
“Top- upmo thòin.”
“Dè thuirt thu?”
“Slow leak. ”
“Gabh dhachaigh, isein na beinne.”
“Slow leak, slow leak, slow leak … ” ’s mi dèanamh às. Cha bheireadh e ’m bith orm, am bith nam bitheanan, ged a leumadh
“Bha an dà ròcais,” ars an sgeulaiche, “a’ meòrachadh mu staid thruagh an t-saoghail aig geata baile Ghriais. Ars an darna tè ris an tèile:
‘Tha ’n t-àite seo air a dhol bhuaithe.’
‘Dh’fhaodadh tu dh’ràdh.’
‘A’ mhòinteach gu h-àraid, gun bheathach oirre. Ràinig mi na Cnocan Glas, chan fhaca crodhan.’
‘Thug mise sgrìob air a’ chladach, mu Àrnaistean is Bealach na Pàirc. Cha d’ fhuair closach. Noeldern knight,air chùl balla.’
‘New slain knighta bh’ ann.’
‘Man Lancelot.’
‘Man Sir Lancelot.’
‘Marbh, air chùl balla-cloich.’
‘Balla-cheap a bh’ ann. Chaidh fhàgail an siud leis fhèin. The Lady of Shalott, rinn i às le fear eile.’
‘Creutair beag-nàire.’
Agus do shean-shean-shean-multiply by100-sheanair-sa, shuidh e gu dòigheil air na h-ugannan aige. Agus mo shean-shean-et cetera-sheanair-sa, thug e às an t-sùil, am pàirt bu bhlasta.’
‘Tha ’n t-acras orm.’
‘Cà faicea’ tu sin an-diugh? Càil ach daoine le seacaidean buidhe, ann an cabhaig.’
‘Ach seall!’ ars an dàrna tè ris an tèile.
‘Thighearna!’
Agus chunnaic iad an duine seo air bike a’ dìreadh an Druim Fraoich ’s a’ dol sìos seachad mar a’ ghaoth ’s e ri seinn le aoibhneas: ‘I’ ve got spurs that jingle, jangle, jingle … ’
An Dranndan a bh’ ann.
Bha an Dranndan a’ dol a dh’iarraidh nammessages: mions, what -ho!Bha liost aige: steakmions, punnd; uinneanan, a dheigheadh dhan a’ mhions, agus uighean na circe bige bàine, a thàinig ann am bogsa à Inbhir Narann. Bha càirdean dha às na
Agus cèic. Dh’fheumadh e cèic. Gun fhios nach tigeadh cuideigin a-steach, cèic agus briosgaidean a ghabhadh iad leis a’ chopan teatha.
‘Leis an t-slaidh,’ thuirt e ri Angela, tè na bùtha.
‘Dè?’
‘Sly cuppa, ’thuirt e ri Màiri Bhaile Chrò, tèile na bùth, a bhiodh a’ teiche roimhe, cò chuireadh iongnadh oirre.
Bu chaomh leis a bhith a’ bruidhinn riutha, a’ sgeampaireachd.
‘Chaidh mo chur a-mach àiste,’ thuirt e, ‘às an Eaglais Mhòir, nuair a bha mi beag.’
An samhradh a bh’ ann. Breac, riabhach. Chaidh iarraidh air clann na sgìre a bhuineadh dhan eaglais ud ’s a bha ag iarraidh a dhol air ‘Cuairt na Sgoil Shàboind’ coinneachadh innte ’s gun deigheadh innse dhaibh ma deidhinn. Chruinnich sgaoir dhiubh, ’s bha e na bu mhiosa na faing Loch Shiabhat, le tidsearan gun chiall às an ciall a’ maoidhean ’s ag èigheachd. Agus chuir iad an nighean a bha seo na seasamh air an t-suidheachan, dà shuidheachan air a chùlaibh, ’s bha car na cheann gha coimhead an àite bhith ’g èisdeachd ri duine a’ spùtadh riaghailtean is rabhaidhean a thaobh na Cuairt. Bha e a’ smaoineachadh air cho snog ’s a bha i, le froca agus figheachanan, na seasamh ann an siud air suidheachan, nuair a chual’ e an sgreuchail os a chionn ’s an ath rud chaidh a rotadh a-mach air an doras-cùil ’s fhuair e e fhèin air chrith a’ coimhead ris an eaglais cho eagalach mòr, cho eagalach àrd, ’s na b’ àirde na sin, shuas anns an speuran, an Cruthaidhear
‘Thig breitheanas ort,’ thuirt Angela.
‘Gingerbread, ’thuirt Màiri Bhaile Chrò.
Chuir e namessagesann am poca plastaig agus dh’fhalbh e ’s e ri seinn: “All people that on earth do dwell … ” – an t-salm a bh’ aig an Sgoil Shàboind aca am feasgar glas samhraidh ud ’s iad gus an ragadh leis an fhuachd air tràigh Ghriais.
Chunnaic an dà ròcais e a’ tilleadh.
Chunnaic iad e, bho thaigh a’ Bhèiceir, a’ lùbadh a-steach dhan taigh-sgoile. Ars an dàrna tè ris an tèile: ‘Tha poc’ aige, hì-liù.’
‘Poca plastaig, hù-leò.’
‘Bidh annlan ann, hì-liù.’
‘Milis, blasta, hù-leò.’
‘Thugainn a dh’fhaicinn, hì-liù.’
‘Air ar faiceall, hù-leò.’
‘Mus tig fitheach, hì-liù.’
‘Mur tig arspag, hù-leò.’
Chaidh iad a-null air an t-sruthan, tarsainn an rathaid, gu gàrradh an taigh-sgoile, a thoirt fa-near agus a ghabhail ealla.
Cha b’ e taigh-sgoile a bh’ ann a-nis ach an Comann Eachdraidh, làn de dh’eachdraidh na sgìre. Is caomh leis a bhith a’ bruidhinn ris a’ chlann-nighean a tha ag obair ann, e fhèin a’ bruidhinn, a’ bòstaireachd.
“80 AD,” canaidh e, “Julius Agricola.”
“ ’N e sin an duine a thàinig air tìr an Geodha Sheneca?” Is caomh leis gu h-àraid a bhith a’ dol tro na seann deilbh agus, gu seachd àraid, deilbh dhaoine às a’ bhaile aige fhèin, cuid a tha beò agus a’ mhòr-chuid nach eil.
Latha ’n dà ròcais, Dihaoine nan òrdaighean, bha e a’ ruith orra a-rithist ’son a’ mhìleamh triop.
“Seallaibh air an fhear sa,” ars esan ris an dà Anna agus ri Màiri, an t-ionmhasair, agus Barbara Jane, an còcaire. Sheas iad air gach taobh dheth agus chrom iad an cinn, a’ sealltainn.
‘Cò,’ ars esan, ‘am balach beag bòidheach tha sin, ann am pram?’
‘ ’N tusa th’ ann?’
Agus dh’innis e dhaibh mun chiad fhacal a labhair e ’s e na rud beag anns an dearbh phram ud.
Bha dà chloidsear, faisg air dà fhichead clach a chuideam eatarra, a-staigh anns a’ chidsin aca feasgar fìor thoiseach a’ gheamhraidh: Sandaidh Dhòmhnaill Alasdair agus Iain brà’ir a mhàthar.
‘Cumaibh sùil air,’ thuirt a mhàthair riutha i na cabhaig. ‘Cha bhi mi fada.’ Dè cho fada, cha deach sin innse. Ach nuair a thill i bha ’n duine beag na shuidhe stobach air an làr ’s an dithis ud gun charachadh gha choimhead. Thòisich ise a’ blastadh orra: ‘A dhà chruchaill gun fheum, ann an sin nur suidhe ’s an leanabh bochd air làr fuar … ’
‘Tha e glè dhòigheil: arsa Sandy; ‘cha do leig e aon ràn às.’
‘ ’S cha duirt e càil ach ‘Còco’ .’
Còco!
Chan eil còco againn, arsa Baba Jane. ‘An gabh thu teatha?’
Ghabhadh e teatha. AgusButter Puffs.
Dh’innis e dhaibh an uair sin mu na ciad fhacail a labhair Thomas Carlyle, fear eachdraidh agus feallsanachd. Cha duirt e diurra-mhig, Tòmas Carlyle, gus an robh e seachd bliadhna dh’aois, agus seo mar a thachair, ann an geàrr-chunntas:
Dhòirt piuthar a sheanar no piuthar a sheanmhar, an dàrna tè no ’n tèile, grand - aunt – dhòirt i bùrn goileach air gun fhiost. H-abair gu robh ùpraid is othail mu thimcheall, angrand - auntud gu math troimh-a- chèile gu bràth gus na bhruidhinn e rithe:
‘Thank you, madam, ’ars esan. ‘The agony has abated. ’
Aig aois a seachd. A chiad fhacail.
‘Cha dubhairt a-riamh,’ ars an dàrna h-Anna, ’s i ri falbh a rannsachadh, a chnuasachadh. Dh’fhalbh esan cuideachd, a cheann anns na sgòthan am measg fhiosaichean is fheallsanach a bh’ ann o shean.
Cha deach e ro fhada.
Cha deach e fada idir.
Stad e.
Am b’ e bruadar a bh’ ann, bruaillean a bh’ ann, an seo fa chomhair?
Chualas glaodh cràiteach. Cha chualas a shamhail o linn mhic Rìgh Lochlainn, o linn Agricola.
Thàinig na h-Annachan a-mach agus sheall iad. Bha am poca plastaig na ribeagan ’s na bha na bhroinn na sprùilleach: naBachelor Buttons,an t-aran-cridhe, mions a riaraicheadh na bha ri còmhnaidh ann am Baile Glom. Chualas ann am Baile Glom a’ ghlaodhaich: ‘Baile na dòrainn! ’S b’ e sin e dhòmhsa. On latha chaidh mi ’n toiseach ann nam òige, cha d’ fhuair ach droch dhìol agus tàir, fanaid agus fàsgadh gos na bhurst am mionach agam!’
Chaidh Anna à baile Eòrapaidh a dh’iarraidh camara. ’S nuair a thill i, bha e a’ sgarrghail mu dheidhinnlong divisionagusprepositions , furlongsagusbushels ,agus‘The Assyrian came down like the wolf on the fold’ ,man a thàinig na starragan sìos air a’ phoca phlastaig – cà ’n deach iad, clann na galla! ’S nuair a bha e aig àird a ghairm – crith na ghèillean ’s an fhuil air èirigh – thog i an dealbh aige, e fhèin ’s am bike ’s an sprùilleach.
‘Hoigh, ’m bioch! Dè tha thu dèanamh?’
‘Togail do dhealbh – dè shaoileadh tu?’
‘Smile, ’thuirt Anna à baile Dhail a Thuath, baile nan àmhghair. ‘Thèid e còmhla ris a’ bhalach bheag bhòidheach as a’ phram.’ An dithis leis a’ mhì-mhodh a’ tarraing às. Cha robh pioc co-fhaireachdainn no co-fhulangas no co rud sam bith. Leum e air a’ bhike.
‘Cionnas a thuit na cumhachdaich?’ dh’èigh tè Dhail a Thuath às a dhèidh. Esan a’ miannachadh gun tigeadh freagairt thuige, cho geur ris an lannsa, a chuireadh nan àit’ iad. Cha dàinig. ’S bha cuislean fhathast a’ breabail ’s a’ biorgadaich na aodann ’s e leis an deuchainn suas cùl an Druim Fraoich, anail na uchd.
‘Co-dhiù,’ ars esan ris fhèin, ‘dè ’m math dhut a dhol a bheul bhoireannach.’
‘Cheek! ’ars Emma anLemon Curd.
“Cheeka’ mhuncaidh!” arsa Ceitidh Bheag a’ Hazel.
“Biodh sin mar a bhitheas,” ars an sgeulaiche, “siud agaibhse mar a thachair dhan Dranndan ’s na starragan.”
“Ròcais.”
“Feannagan.”
“Siuthad: dèan an Dranndan leis an deuchainn.”
“Ao-ao,” ars esan, a’ sèideadh, “ao-ao, chan eil freagairt agam. M’ anail nam uchd.”
“Dèan e leis an ainmein. A’ leum às a chiall.”
“Vulgar fractions! ”èighidh e. “Mo mhionach a’ burstadh!”
“Agus a-nis, a chàirdean,” ars esan, a’ glanadh nan glainneachan, “bithibh sàmhach agus sòlamait, ’s gun leugh sinn earrainn no dhà àsParadise Lostle Iain Milton (1608-74) .”
| title | “Where sall we gang and dine the day?” |
| internal date | 2015.0 |
| display date | 2015 |
| publication date | 2015 |
| level | |
| reference template | Caimbeul Sgeulachdan sa Chiaradh %p |
| parent text | Sgeulachdan Sa Chiaradh |