Fire-faire
Na làithean seo, ri fuaim an taibh, tha mi gearradh feamainn dubh a sgaoileas mi air an fheannag bhuntàta san t-Sean-Taigh. Well … chan eil mi gha ghearradh, tha mi gha stialladh bhon chlaich ’s gha chur ann am poca gabhais. ’S nuair a bhios am poca an ìre mhath làn, bidh mi gha thoirt air mo dhruim suas gu Claisgean Duibh ’s gha dhòrtadh dhan a’ bhara tiona leis a’ chuibhle rubair. Tillidh mi an uair sin a dh’iarraidh an ath lod, agus mus tòisich mi a’ lodaigeadh, leigidh mi anail aig a’ chlach ghlas ann an Slag na Sgait no am measg nan clachan mòra lìomhta sa mhol.
Suidhidh mi air an tè as tiorma dhiubh; mar as tric, an aon tè. Tha i dubh is lainnireach. Sin agad facail: lìomhta, lainnireach. Agus facal eile: loinn. Ann am baile mòr Steòrnabhaigh bha bùth-pheant far am faigheadh tu peant agus bruisean-peant agusboltagusturpentine .Agus air balla na bùtha seo – air a’ ghèibheal taobh Cheann a’ Bhàigh – bha sgrìobhte ann an litrichean mòra: ‘Loinn agus lainnir le aon chòta.’
Chan fhacas a leithid a-riamh, cho iongantach. ’S chan fhaicear, ’s iongantach, a-chaoidh.
Nam shuidhe leam fhìn, a’ guidheachdan am measg nan clachan-muile, thig rudan mar siud gu mo chuimhne. Ma chuimhnicheas mi, innsidh mi e dhan fheadhainn òg a bhios a’ tadhal orm. Ma bhios duin’ aca còmhla rium sa chladach,
“Feamainn-bhalgain,” canaidh mi.
“Feamainn-chìrein. Smeartan, man iris clèibh.”
Dòmhnall Aonghais Goistidh nach maireann a thuirt “Man iris clèibh”. Cha b’ urra dhut dealbh na b’ fheàrr fhaighinn air, sin mas cuimhne leat cliabh. Rud nach fhaca iadsan a-riamh air druim seanmhar a’ cur air tìr na mònach. Ach an dèidh sin, tha feadhainn dhiubh – Miss Boswell agus Seòras Bach – a dh’aithnicheas agus a dh’itheas duileasg is mircean. ’S ma bhios an sgian agam na mo phòcaid – sgian a fhuair mi ann am bùth Theàrlaich, bùth an t-sìomain ’s nan slatan creagaich – rùisgidh mi stamh ’s ithidh sinn pìos an duine. Ach am mircean as mìlse: “Cha tugadh an nighean dha màthair,” canaidh mi, “earball-sàil a’ mhircein foghair.”
Cia mheud mìle triop a thuirt mi siud? ’S cha chuimhnich iad, ’s bidh mi feargach, ged nach bi cho feargach ri tidsear a bh’ againn aig“O thou my soul, bless God the Lord, an’ all that in me is … ”
’S caomh leotha a bhith gham fhaicinn leis an droch nàdar. Tha aon fhear dhiubh gu h-àraid – am Bob – math air mo chur troimh-a- chèile agus triomach-air-shearrach às mo chiall a’ guidheachdan.
“O seall!” canaidh e. “Tha a’ mhuir ciùin an-diugh.”
“Am muir! ’Eil thu cluinntinn? Cha duirt duine bha seo a-riamh a’ mhuir! Sgalpaich agus Uibhistich: a’ mhuir! Biodh iad leis! Sinne, am muir.”
“Seall!” canaidh e, a’ teiche, “cho gorm ’s a tha i.”
“Mhic a’ riabhaich!” Leigidh mi às sruth dhiubh, ainm an Tighearna ’n dìomhanas, agus esan na ruith agus càch a’ gàireachdainn.
Ar cainnt a’ dol chun nan con:
“O!” canaidh e, “tha bogsadh air a’ wirelessa-nochd.”
“Bogsaigeadh!”
“Feumaidh mi fònadh go Palùka.”
“ ’N diabhal!”
“ ’S caomh leis bogsadh.”
“Bogsaigeadh! Uibhistich: bogsadh! Faigheadh iad an leòr dheth! Sinne, geadh. Bogsaigeadh. Fònaigeadh! Daoibhigeadh! Danglaigeadh! !”
Agus buileach deuchainneach dhomh, a’ bhuidheann na bids. Agus a’ chòisir agus … agus …
“A’ phàrtaidh,” canaidh Miss Boswell. A’ phàrtaidhI fart upon.
“ ’N aire mus biheart - attackai’d, ” canaidh Miss Boswell.
“Mus burstaig thublood - vessel,” canaidh am Bob.
“Dè th’ ann an gabhais?” canaidh Seòras Bach, fear-gleidhidh na sìth.
Na pocannan gabhais ud. Cha deanadh tu a’ chùis às an aonais:
’son clòimh àm bearradh nan caorach;
’son caoranan àm tarraing na mònach;
’son buntàta àm togail a’ bhuntàta.
Bha feadhainn dhiubh air breothadh leis an aois. Latha cur a-steach a’ bhuntàta dh’fhalbhadh tu a thogail fear ’s dh’fhalbhadh an tòin às. Na ribeagan salach, dubh; fliuch, fàileadhach. Bhiodh cuid a dhaoine ghan càradh le snàthad mhòr lìon-iasgaich. Cha leigeadh an spìocaireachd dhaibh feadhainn ùr fhaighinn, gu leòr am bùth Theàrlaich.
Tha cuimhn’ a’m air mo mhàthair agus Cairstìona Aonghais Ailein aon fheasgar a’ togail a’ bhuntàta ann an Aghaidh Buaile na Crois: “Tog do cheann, a Mhàiri,” arsa Cairstìona, “ ’s thoir sùil chun àirde ’n iar. Tha e air tilgeadh a bhonaid, na fhallas a’ fiughal phocannan.”
Scotaidh a bh’ ann, le colas an fhir-mhillidh a’ còmhstri riutha. Bu dìomhain sin dha, no dha duine sam bith eile, a dhol a chòmhstri ri siud – beannagan is crògan.
Chan eil sgeul orra, na daoin’ ud. ’S chan eil duine an seo an-diugh ach mise air clach ann an cladach Thàisir. Ma nochdas duine dhan fheadhainn òga, ’s dòcha gun innis mi dhaibh a-rithist ainmeannan nan àiteachan, a’ tòiseachadh le Dùn Arnaistean. Agus Àl-a- bri, far na thuit Taorch air a cheann-dìreach a-mach, chuir iad cas an taigh-thàbhaidh thuige. Agus Tobair a’ Chliamain
“ ’N e nach eil fhios ai’d cà’il Tobair a’ Chliamain!” arsa Murchadh mac Dhòmhnaill Thormoid Duinn le tàir.
Tha fios a’m gur e duine naomh a bh’ ann. Tha eaglais as Na Hearadh, nach eil? ’S ann an iomadach àit’ eile, tha mi creids’. Ach dè chuir an taobh s’ e – eh? An Cliaman sin. An taobh sa, tha an tràigh ’s na ligheachan agus Peicear. Ann am Peicear ri tràigh, tha cladhain làn feamainn agus làn chudaigean. Dheigheadh na dubhain agamsa an sàs anns an fheamainn – ceithir air a’ flaidh, air a rèileadh le mo sheanmhair. Agus bheireadh Iain Thurmad às i, le sgil, le fios. Dh’fheuchainn sgrìob leis an t-slat aige fhèin ’s bhiodh i seinn na mo làmhan, seirm suas mo ghàirdeanan le iasg oirre. Cudaig oirre.
“Feuchaidh sinn,” thuirt e, “Caolas Sgeir Naofaig. Gheibh sinn thuice leis an tràigh seo.” Bha an t-ainm colach ris fhèin: Caolas Sgeir Naofaig.
“Tha mi smaoineachadh,” arsa mise ri Miss Boswell, “gur e Caolas Sgeir nam Faochag a bhiodh ann. ’S chaidh a ghiorrachadh.”
“Bhitear a’ giorrachadh ainmeannan,” arsa mise, agus dh’fheuch mi ri smaoineachadh air feadhainn agus dh’fhaillich orm. Cha dàinig thugam ach Ceargall Duibh ann an Asmaigearraidh agus Tòbhlaigean shuas ann an Gabhsann.
“Ceargall Duibh,” arsa mise, “shuas aig na bothagan-cloich. Sin Cearcall Dhòmhnaill Duibh. ’S bith cò ’n Dòmhnall Dubh a bha sin.
“Agus Tòbhlaigean,” arsa mise, “shuas an Gabhsann. Aig Dia tha fios.”
“Robh an Naomh Naoifeag ann?” dh’fheòraich am Bob.
“Ist,” arsa mise. “An Cliaman a bha seo.” Ach an dèidh sin ’s na dhèidh, chunnaic mi an Naomh Naoifeag a’ tighinn air tìr an Cladach Thàisir, crois-tàra na dhòrn, lasair na shùil, ’s e tighinn a chathachadh ri na Ruadhanaich, na Leadharanaich, agus Donnaich dhubh nan sliabh ’s an sprèidh. Seann, seann sgeul.
Aon fheasgar dorch doicheallach, ’s mi cruinneachadh leacan,
Cluinnidh mi an fheadhainn òga mhì-mhodhail ag ràdh, “Aw, no!” agus “Och” le mòr-osnaich. “Well, dragh,” canaidh mise, “taigh na croich, seo e agaibh an clab a’ bhuis – dèanaibh bun no bàrr dheth”:
An Nuadh-Bhàrd agus a’ Mhuc-Mhara
A-màireach
Ma bhios mi slàn agus agam fhìn –
Mar tha fios gum bi –
Thèid mi steach Allt Dhìbeadail
Gu beul a’ chladaich
Far ’eil a’ mhuc-mhara
San t-sruth na laighe,
Ochd troighean deug dhith –
Cianail an sealladh.
Na mo phòcaid napliers
A thug an fhiacail
À Dòmhnall Aonghais Goistidh –
Cràidh, gonadh agus goirteas –
A cheann air bàrr a’ bhalla
’S mo mhàthair ga tarraing.
– Tapa’ leats, a bhoireannaich,
Cha do dhùin mo shùil a-raoir
Aig nighean na galla.
Uair eile le na nubars
Thug i ’n fhiacail eich à Hully,
An tè mu dheireadh,
Sgorach, sgeireach,
An truaghan
’S e air leabaidh a bhàis.
– Mà, ars ise, tha sin nas fheàrr.
Gabhaidh sealltainn riut a-nis.
’S mar sin mise ’s a’ mhuc-mhara
A thàinig le rotach an earraich seo.
Thig mi oirre bho thaobh na h-Àirde
’S thèid mi ’n sàs na gèillean
Gu h-eudmhor
Treubhach-truacanta
A rèir an dualachais.
’S an uair a bhios mo phòcaid a’ gliogadaich
Le na seudan bòidheach biorach ud,
Na deudan deàrrsant’
A bh’ anns a’ chraos a rinn an gàire
Siubhal chuantan nan tonn àrda,
Falbhaidh mi,
Mar Iain Dhàidh,
Chun na tobrach bh’ aig an Fhiosach
Anns a’ Gheàrraidh.
Sgolaidh mi iad an sin is sgùraidh,
Sgùraidh sgolaidh
Le faram
Le caithream
Mus gabh mi Rathad-Mòr an Rìgh
O hì-rì-ri
Leam fhìn
Dhachaigh.
’S gun uimhir agus anail a tharraing
Sgaoilidh mi iad air an starsaich
’S cuiridh mi loinn orra le enamail.
Gheibh mi ’n drile
Th’ aig an duine
Tha ’n ath dhoras:
Bosch Naoi Neoni a Neoni a Dhà
Agus le sgread nan sgread
Agus ràn nan ràn –
A chuireas na faoileagan nan tàmh –
Nì mi tuill.
Gheibh mi sreang,
’Agus mus abair thu
ABRACADABRA
POST - MODERNISM
PUNND HAMA
Bidh an gad ghrìogagan
Mam amhaich.
Agus às dèidh sin
A-staigh san taigh
Nach cuir mi stud nam shròin
Nach tilg mi orm mo chòta oidhch’
’S mo bhrògan tolltach breòit’
’S nach tog mi orm an aghaidh sian
Ann an dìomhaireachd ro mhòr
Mo phoca-guailne air mo dhruim
Mo bhata caol nam dhòrn –
Mus bris mo sgairt
Mus fhalbh mo neart –
Mo bhata caol nam dhòrn.
’S tro bhaile m’ àraich
Tìr m’ eòlais
Tha cuimhn’ a’m gun ruith mi dhachaigh a dh’innse dhan chlann an ath-dhoras – clann an duine leis an drile Bosch Neoni – man mhuc-mhara mhòr a bha ’n Tàisir, ’s ma bha iad ag iarraidh a faicinn, iad greasd orra mus tigeadh an oidhch’. Nuair a ràinig iad bha am muir – am Muir! – mòr, cumhachdach air a tarraing a-mach ’s air a tilgeadh a-steach a-rithist am Peiceir.
“Seachainibh Peiceir,” thuirt mi riutha. Bhiodh sinn a’ tional shligean ann an Tangadair, an aon àite sam faigheadh tu iad, a h-uile seòrsa: faochagan beaga buidhe, faochagan mòra geal a chuireadh tu rid chluais, aguscowries !
“Bhiodh tu beartach ann a Fiji,” thuirt mi ri Emma Lemon.
“Tha mo chas goirt,” thuirt ise. Bha sinn a’ dìreadh suas às a’ chladach.
“No Tonga,” arsa mise.
“Mo chas,” ars ise, le crèiceal.
“NoWestern Samoa,” arsa mise. “Na tha sin agad de chowries.”
Crèiceal.
Cha robh math dhomh: dh’fheumainn a togail air mo ghualainnean.
“Chan eil duine air an t-saoghal,” arsa mise, “cho àrd riut a-nis shuas an sin as na sgòthan.”
Bha grèim aice air mo chluasan.
“Dè tha thu faicinn shuas an sin?”
“A chula càil.”
“ ’Eil thu faicinn an taigh agaib’ fhèin?”
“Tha.”
“An taigh agams’ ?”
“Tha.”
“ ’Eil thu faicinn Tom-a- Sprèidheadh?”
“Tha.”
“An Ciopan Àrd?”
“Tha.”
“Steòrnabhagh?”
“Tha.”
“ ’Eil thu faicinn bùth Theàrlaich?”
“Tha.”
“Dè eile?”
“Bùth nantoys .”
“ ’Eil thu faicinn Dhùn Èideann?”
“Tha.”
“Lunnainn?”
“Tha.”
“Donnchadh MacGillÌosa ann an Lunnainn le spaid?”
“Tha.”
Leig mi sìos i ann am mullach Buaile na Crois agus ruith i dhachaigh. Cha robh cuimhne air a’ chas ghoirt. Cha bhiodh cuimhne air na h-ainmeannan.
Nuair a thig Seòras Bach a-rithist faighnichidh mi dha ’eil cuimhn’ aige air na h ainmeannan – Tom-a- Sprèidheadh, Poll a’ Ghobha … Bidh e ’g iarraidh film fhaicinn air an telebhisean, an cat sgròbanach na uchd.
“Chan eil,” canaidh e.
“Chan eil!”
“Chan eil.”
“Gohon nach eil?”
“Chan ’ilfhios a’m. ”
“Gohon nach ’ilfhios ai’d? ”
“Chan ’ilfhios a’m. ”
Daing, daingeadaidh.
Cho math dhomh copan teatha a dhèanamh. Nuadh-bhàrdachd dhan a’ chat:
Fras dhruidean,
An cat glas air fheuchainn gu mòr.
“Fuirich thus’ ort-i, ge-tà,” ars esan,
A’ togail a chas-deiridh
’S ag ilmeachd a thòin.
Gur suarach leis mo bhàrdachd nuadh.
Ach an cù.
Bheir mi port air an fheadan agus seinnidh e còmhla rium:
Fire-faire hò-ro gheallaidh,
Buain a’ rainich
Taobh Loch Èiteabh.
Tha guth diabhalt aige.
A’ chluich agams’ diabhalt cuideachd.
Dà dhiabhal.
Fire-faire.
| title | Fire-faire |
| internal date | 2015.0 |
| display date | 2015 |
| publication date | 2015 |
| level | |
| reference template | Caimbeul Sgeulachdan sa Chiaradh %p |
| parent text | Sgeulachdan Sa Chiaradh |