15

“Faodaidh tu laighe sìos an sin air an t-sòfa.” Bha an guth cofhurtail, socair, cinnteach às fhèin, rud nach robh Iain Murchadh. “Bidh mi còmhla riut ann am mionaid.”

Bha e air tighinn air ais gu Jane Harthill, mar a gheall e, agus airson a’ chiad uair na bheatha bha e gu bhith fo bhuaidh suainealais. Cha robh e cinnteach carson a bha e air aontachadh ris a leithid. Cha b’ ann airson a mhath fhèin a bha e ga dhèanamh, bha e cinnteach à sin. Gun teagamh sam bith, bha e ann an droch staid, ach bha fios aige carson a bha e anns an staid anns an robh e. Mus d’ fhuair e a leannan na laighe marbh, bha e air a bhith ceart gu leòr. Gu ìre co-dhiù.

O bha, bha e air a bhith fiadhaich, gun teagamh sam bith. Fiadhaich nach robh fios aige cò ann a chreideadh e. Fiadhaich gun robh a’ Ghàidhealtachd ag atharrachadh agus gun robh a’ Ghàidhlig a’ crìonadh; fiadhaich gun robh a’ mhòr-chuid den t-sluagh coma co-dhiù; fiadhaich nach b’ urrainn dha dad a dhèanamh mu dheidhinn; fiadhaich gun robh am pòsadh aige air a dhol a thaigh na croich; fiadhaich gun do phòs e an tè cheàrr. Ach ged a bha e air a bhith fiadhaich, bha seòrsa de dh’fhios aige càite an robh e a’ dol. A-nis, chan ann fiadhaich a bha e, ach goirt, goirt agus trèigte, gu tur air chall.

Smaoinich e air a bhean, Nuha à Iòrdan, agus mar a choinnich iad ann an Glaschu agus e ag obair dhan BhBC agus mar a ghluais iad dhan Eilean Sgitheanach às dèidh dhà no trì bhliadhnaichean. A snuadh caran odhar, a sùilean dorcha ach le sanas de dh’àbhachdas. I a’ trèanadh a bhith na dotair. Bha tàladh innte dhàsan, agus annsan dhìse. Dh’inns i dha gun robh Nuha a’ ciallachadh ‘tuigse’ agus ‘aigne’. Cha b’ fhada gus an robh iad a’ dol a-mach còmhla agus mus robh a’ bhliadhna suas, bha iad air pòsadh. Bha gaol aca dha chèile agus cha do smaoinich e aig an àm gum biodh duilgheadas sam bith eatarra. Mar a bha e a’ smaoineachadh an uair sin, bha e coma cò às a bha neach no dè an inbhe shòisealta a bha aige no aice. Nach robh an daonnachd leis an do rugadh neach ga dhèanamh co-ionann ri neach sam bith eile? San t-seagh sin bha an dèirceach aig nach robh sgillinn ruadh a cheart cho uasal ris a’ bhànrigh air a cathair. Agus dè bha ann an dath a’ chraicinn ach rud suarach nach bu chòir aire a thoirt dha. Sin mar a bha e a’ smaoineachadh nuair a phòs e Nuha.

Agus chaidh cùisean gu math an toiseach. Fhuair iad flat ann am Partaig agus bhiodh iad a’ dol a dh’Amman air làithean-saora far am fuiricheadh iad còmhla ri a pàrantan. ’S e dotairean a bha annta agus mas e Muslamaich a bha annta, cha mhòr gun robh e a’ toirt an aire ach gum biodh iad a’ dol air an glùinean agus ag ùrnaigh aig amannan àraidh dhen latha.

B’ ann nuair a bha i trom leis an nighinn aca, Jumaana, a thòisich cùisean a’ dol ceàrr. Bha esan ag iarraidh Cairistìona Anna a thoirt oirre às dèidh a mhàthar agus piuthar a mhàthar.

“Tha e cudromach gum bi ainm Ioslamach oirre. Jumaana, nach e ainm snog a tha sin? Tha e a’ ciallachadh ‘neamhnaid airgid’ ,” chanadh ise.

Bha sin a’ cur a’ chuthaich air. “An diabhal ort, Nuha, tha thu a’ fuireach ann an Alba a-nis. Dè an ceangal a th’ aig Ioslam rinne? Agus tha thu pòsta aig Gàidheal agus Crìosdaidh.”

“H-abair Crìosdaidh, duine nach eil a’ creidsinn ann an Dia no ann an càil sam bith. Tha mise co-dhiù a’ creidsinn ann an Allah.”

“A bhidse a tha thu ann, ciamar a ghabhas tu ort ... ” Cha tigeadh an còrr a-mach. Bha e gu tachdadh leis an fheirg. Air a thàmailteachadh barrachd agus fios aige gur e an fhìrinn a bha ann an cuid mhath de na bha i ag ràdh.

Bha cuimhne aige air an latha ud ’s bhiodh gu sìorraidh, mar a dh’fhalbh e a-mach às an taigh, ga fàgail a’ gal. Mar a chaidh e dhan taigh-òsta ’s mar a ghabh e smùid a’ chofaidh ’s mar a thàinig e air ais dhachaigh, ag èigheach rithe ’s ag ràdh nach robh innte ach salchar de Mhuslamach ’s carson nach tilleadh i air ais dhan àite às an tàinig i.

An ath latha bha sàmhchair throm, shàraichte eadar an dithis aca. Agus an ath latha agus an latha às dèidh sin. Cha do thill am blàths agus an dlùth charthannas a bha aca bho thùs ach air èiginn agus bhon latha sin a-mach, aig an ìre a b’ fheàrr a bha cùisean, bha dubhachas daonnan air cùl an t-subhachais.

’S e esan a bhruidhinn an toiseach. Air sgàth na sìthe, dh’aontaich e Jumanna a thoirt air an nighean, ged bu leamh dha.

Bha i nise aon bhliadhna deug a dh’aois agus a’ fuireach còmhla ri a màthair anns an Eilean Sgitheanach agus iad a’ dol a ghluasad air ais a Ghlaschu cho luath ’s a gheibheadh a màthair àite-fuirich dhaibh ...

Bha e cha mhòr air dìochuimhneachadh far an robh e, agus an tè a bu chòir a bhith ga shlànachadh. Chluinneadh e a guth bhon t-seòmar-shuidhe mar gum biodh i air a’ fòn. Air a’ bhòrd mu choinneamh chitheadh e leabhar fosgailte, an leabhar-latha far am biodh i a’ cur uairean airson nan daoine ris am biodh i a’ dèiligeadh. Gu faiceallach, theàrn e bhon t-sòfa agus chaidh e chun a’ bhùird.

Bha smuain air tighinn thuige. Chitheadh e cò a bhiodh a’ tighinn thuice agus cuin. Dh’fhaodadh am fiosrachadh a bhith feumail dha. Thionndaidh e an duilleag gu Diluain. Bha ainmean ann nach robh e ag aithneachadh ach an sin nam measg aig còig uairean bha an t-ainm aig Raghnall Crombie. Chitheadh e cuideachd ainm no dhà eile de mhuinntir a’ Chomainn. Thug e sùil air na seachdainean mu dheireadh. Bhreab a chridhe, ged nach b’ e iongnadh mòr sam bith a bha ann, nuair a chunnaic e an t-ainm Lili NicLeòid a’ breacadh nan duilleagan. A rèir choltais, bhiodh i a’ tighinn a h-uile seachdain.

Chluinneadh e an guth fhathast air a’ fòn. Thug e sùil mu chuairt an rùm. Laigh a shùil air pìos bàrdachd air a’ bhalla mu choinneamh agus e air a shoidhnigeadh leis na ciad litrichean JH.

Teas

teas feòla teas colainn,
teas fiabhrais teas fala,
teas grèine teas saoghail,
teas talmhainn teas daonnachd.
tha mi a’ fàs teth agus nas teotha mo dheigh a’ leaghadh
sàbhail mi cuideigin tha mo thìrean a’ tiormachadh

puinnseanan nam aibhnichean ’s nam mharannan
a’ tachdadh beatha
tha mi a’ faireachdainn an teas a’ tighinn thairis orm

fliuch le fallas an fhiabhrais
mar euslainteach a’ dol bàs
mo bhrìgh a’ seargadh air falbh
sàbhail mi cuideigin.

Cha robh cus tuigse aige air bàrdachd aig a’ char a b’ fheàrr. B’ fhìor thoigh leis na seann òrain agus bheireadh iad deòir gu a shùilean, ach cha robh e cinnteach dè a bha a’ bhàrdachd a bha seo air a bheulaibh a’ ciallachadh no cò mu dheidhinn a bha i. Dh’fheumadh e faighneachd dhen tè a sgrìobh i, a rèir choltais an tè a bha a’ dol ga chur fo shuainealas.

Bha e cho mòr air chall sna smuaintean aige ’s nach tug e an aire dhi a’ tighinn a-staigh dhan rùm air a’ chùlaibh.

Thug e leum às.

“O, duilich, an do chuir mi eagal ort? Tha mi duilich a bhith cho fada. Bha cuideigin air a’ fòn.”

“Tha e ceart gu leòr; bha mi a’ leughadh na bàrdachd seo. An e thu fhèin a sgrìobh i?”

“ ’S mi.” Bha i mar nach robh i ag iarraidh cus a ràdh, ach lean e air.

“Chan eil mi a’ tuigsinn ro mhath, am b’ urrainn dhut beagan mìneachaidh a dhèanamh.”

“Laigh sìos air t-sòfa agus innsidh mi cò mu dheidhinn a tha i,” thuirt i gu beòthail.

Rinn e e fhèin cofhurtail agus dh’inns i dha mar a bha an dàn mu dheidhinn an t-saoghail. Mar a bha an saoghal a’ teasachadh beag aig bheag agus mar a bha an teas a bha sin air adhbhrachadh le sannt mhic an duine. Agus nach e seòrsa de theas a bha ann an sannt fhèin? Sannt airson chàraichean nas cumhachdaiche, taighean nas motha agus nas fheàrr, àirneis nas fhasanta, airson a h-uile seòrsa rud a bha ùr agus annasach. Agus dh’fheumadh a h-uile càil a bha sin cumhachd agus airson cumhachd dh’fheumadh connadh a bhith air a losgadh agus mar bu mhotha de ghual ’s de dh’ola a bha air a losgadh ’s ann a b’ àirde a dheigheadh an teas. Sannt agus teas, bha na dhà ceangailte mar làimh is miotaig. Mhol i an leabhar Gaia: A New Look at Life on Earth le Seumas Lovelock.

“Tha mi air a leughadh,” thuirt e.

Las a h-aodann. “A bheil gu dearbh? Ma tha, tuigidh tu cò air a tha mi a-mach.” Bha i a’ coimhead uabhasach toilichte.

Gu cinnteach, bha tuigse nas fheàrr aige a-nis air a bàrdachd agus bha e ag aontachadh ri tòrr dhe na bha i ag ràdh. Ach bha cuid de dhaoine ag ràdh nach robh an àile a’ teasachadh idir agus, ma bha, gur e rud nàdarrach a bh’ ann a bhiodh a’ tachairt bho àm gu àm co-dhiù.

Thug i sùil air a’ chloc. “ ’S fheàrr dhuinn tòiseachadh,” thuirt i. “Tha sinn beagan air dheireadh.”

Rinn e e fhèin cho cofhurtail ’s a b’ urrainn dha agus sheall e suas air na sùilean mòra bàidheil.